Analizując turystykę zagraniczną Polaków, można zauważyć, że nie doceniamy krajów leżących za naszą wschodnią granicą. Podróżujemy zwłaszcza do Niemiec, Czech czy na Słowację, a przecież Litwa i Białoruś są także warte odwiedzenia. Po zapoznaniu się z tym materiałem poznasz atrakcje turystyczne obu krajów, dzięki czemu być może zdecydujesz się zaplanować tam swoją wycieczkę.

R8WLXFqDYsV0I

Fotografia przedstawia pomnik siedzącego na ławce Adama Mickiewicza. Cały pomnik znajduje się w centralnej części fotografii, obiekt został umieszczony na platformie składającej się z trzech schodków. Na schodach na pierwszym planie znajduje się trapezowa płaskorzeźba ukazująca dwie karty papieru ułożone na piórze, na nich znajduje się napis, imię i nazwisko wieszcza, napis jest w języku polskim i cyrylicą. W dalszy planie znajduje się sam wieszcz siedzący na ławce zbudowanej z liści. Wieszcz podpiera swoją głowę skierowaną w lewą stronę. Na ostatnim planie znajdują się drzewa i roślinność parkowa wraz ze schodami po których spacerują dwie pary.

Litwa i Białoruś – mapa interaktywna

Litwa

Litwa jest niewielkim państwem położonym na południowo‑wschodnim wybrzeżu Bałtyku ze stolicą w Wilnie. Jej powierzchnia wynosi 65,3 tys. km². Oznacza to, że jest około pięć razy mniejsza niż Polska, lecz ma zbliżoną powierzchnię do naszych południowych sąsiadów (jest nieco większa niż Słowacja i nieco mniejsza niż Republika Czeska).

Litwa od 2004 roku należy do Unii Europejskiej – podobnie jak inne kraje naszego regionu, m.in. Polska, Łotwa czy Estonia. Natomiast od 2015 roku przyjęła oficjalnie walutę euro – jako piąte państwo postkomunistyczne (po Słowenii, Słowacji, Estonii i Łotwie).

Litwa ma czterech sąsiadów: z Łotwą sąsiaduje od północy, z Białorusią – od wschodu i południa, z Polską – od południa, a z Rosją, konkretnie obwodem królewieckim – od południowego zachodu. Długość granicy polsko‑litewskiej wynosi jedynie 104 km – jest ona najkrótszą z granic lądowych obu tych państw. Natomiast jeśli chodzi o granice morskie, to Litwa posiada około 90‑kilometrowy pas dostępu do Morza Bałtyckiego.

Litwa, Łotwa i Estonia należą do tzw. republik nadbałtyckich. Kraje te mają kilka cech wspólnych: odznaczają się niewielką powierzchnią, mają dostęp do Bałtyku, są obecnie niepodległe, lecz dawniej stanowiły część Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (Związku Radzieckiego). Wspomniana grupa państw jako pierwsza odłączyła się od ZSRR, a w ślad za nimi poszły kolejne kraje. Już na początku 1990 roku Litwa ogłosiła niepodległość, w odpowiedzi na co Moskwa wysłała do Wilna wojska uzbrojone w czołgi. Nie powstrzymało to jednak Litwinów i kraj ten ostatecznie stał się niepodległy.
Biorąc pod uwagę położenie geograficzne i przynależności do grupy republik nadbałtyckich, Litwa jest często zaliczana do Europy Północnej. Jednakże w Polsce tradycyjnie całą tę grupę zalicza się do Europy Wschodniej.

Warunki naturalne Litwy

Na Litwie – podobnie jak na Białorusi – dominują tereny nizinne. Są one dość płaskie, urozmaicone niezbyt wysokimi wzniesieniami. Litwa położona jest w obrębie zachodniej części wielkiej Niziny Wschodnioeuropejskiej. W środkowej części kraju rozciąga się Nizina Środkowolitewska, natomiast na wschodzie Pojezierze Litewskie z najwyższym punktem kraju – Wysoką Górą (294 m n.p.m.). Pojezierze Litewskie przechodzi w Pojezierze Białoruskie. Na zachodzie Litwy znajduje się Wysoczyzna Żmudzka, w obrębie której rozciąga się region historyczny o nazwie Żmudź. Wzdłuż wybrzeża Bałtyku ciągnie się natomiast wąski pas niziny nadbrzeżnej.

Linia brzegowa Litwy jest raczej mało urozmaicona. Ciekawym obiektem jest Mierzeja Kurońska, która oddziela Zalew Kuroński od pełnego Morza Bałtyckiego. Zarówno mierzeję, jak i zalew Litwa dzieli z Rosją. Analogiczna sytuacja występuje na Zalewie Wiślanym pomiędzy Polską a Rosją.

RlroFnWVHNRdI

Mapa przedstawia hipsometrię Litwy. Czarnymi napisami wypisano na niej krainy geograficzne. Od północnego wschodu na Litwie duży obszar zajmuje Wysoczyzna Żmudzka, obok niej pasmowy przebieg od południa na północ ma Nizina Środkowo Litewska, a do niej równolegle na południowym wschodzie kraju znajduje się Pojezierze Litewskie. W lewym górnym rogu mapy znajduje się skala barw wskazująca wysokości kolorem jasnożółtym zaznaczono na niej tereny powyżej 200 m n.p.m. jasnozielonym kolorem oznaczono tereny o wysokości od 100 do 200 m n.p.m., kolorem zielonym tereny od 0 do 100 m n.p.m., a na samym dole kolorem niebieskim oznaczono tereny o wysokości poniżej 0 m. do 100 m p.p.m. Z prawej strony mapy jest legenda, na niej tytuł mapy "Litwa mapa hipsometryczna" pod nim jest skala liniowa z podziałką co 50 km, a poniżej znajdują się objaśnienia do symboli punktowych i liniowych zastosowanych na mapie. Dookoła mapy jest biała ramka w której opisano wartości południków i równoleżników wpisanych w mapę, co 2 stopnie.

Największą rzeką Litwy jest Niemen o długości 475 km w granicach państwa. Wzdłuż jego dolnego odcinka ustanowiono naturalną granicę państwową z Rosją. Rzeka ta uchodzi do Zalewu Kurońskiego, tworząc deltę. Jego największy dopływ przepływa przez stolicę Litwy i nosi nazwę Wilia. Litwa posiada także wiele jezior (np. Dryświaty, Duś), głównie polodowcowych, skupionych w obrębie Pojezierza Litewskiego. Urozmaicają one krajobraz i mają duże znaczenie dla rozwoju turystyki i wypoczynku w tym kraju.

Chociaż Litwa położona jest nad morzem, to panuje tam klimat umiarkowany ciepły przejściowy, a nie morski. Morze łagodzi klimat jedynie blisko brzegu, ponieważ od wschodu dominuje wpływ wielkiego obszaru lądowego Eurazji, skąd napływają masy powietrza kontynentalnego. Nad Litwą ścierają się więc te dwa rodzaje mas powietrza (podobnie jak w Polsce).

Potencjalną roślinnością naturalną Litwy są lasy mieszane. Jednakże powierzchnia leśna obejmuje tylko nieco ponad ⅓ powierzchni Litwy (35% w 2020 r. według Banku Światowego) i jest to przeciętny poziom zalesienia – nieco wyższy niż w Polsce i nieco niższy niż na Białorusi.

Ludność i gospodarka Litwy

Litwę zamieszkują niemal 3 mln osób – jest ona zdecydowanie najsłabiej zaludnionym sąsiadem naszego kraju.

Ponad ⅔ Litwinów (68% według danych za 2020 r.) mieszka w miastach. Największym miastem jest stolica Wilno, która liczy około 580 tys. mieszkańców. Drugim największym miastem jest Kowno (290 tys.), a kolejne to: Kłajpeda (170 tys.), Szawle (100 tys.) i Poniewież (85 tys.).

Wśród mniejszości narodowych na Litwie wyróżniają się dwie – polska i rosyjska – mające po około 5% udziałów w ludności Litwy (wg iws.gov.pl). Polacy mieszkają przede wszystkim na południowym wschodzie, zwłaszcza w Wilnie i okolicach. Wielu z nich świadomie dba o kulturę i język polski w instytucjach publicznych i mediach, uczestniczy aktywnie w życiu społecznym oraz tworzy Związek Polaków na Litwie. Turyści z Polski chętnie zwiedzają zabytki związane z historią Litwy i Polski m.in. w Wilnie. Miejscem szczególnym jest dla Polaków cmentarz na Rossie z grobami wybitnych osobistości kultury i nauki (m.in. Joachima Lelewela, Euzebiusza Słowackiego (ojca Juliusza), poety Władysława Syrokomli) oraz mauzoleum serca Józefa Piłsudskiego wraz z grobem jego matki.

RPo4wHya1VaAM

Fotografia ogrodzenia cmentarza wykonanego z czerwonej cegły. Po lewej stronie brama ze strzelistymi wieżyczkami, za nią stare nagrobki. Po prawej stronie wąska i wysoka kaplica, również z czerwonej cegły.

R3cu7DefUO51O

Fotografia przedstawia Ostrą Bramę w Wilnie. Głównym elementem bramy jest błękitny budynek, w którego podstawie znajduje się łuk, przez który przechodzą ludzie. Nad łukiem okno, za którym znajduje się kapliczka z obrazem Matki Boskiej. Obraz widoczny również z poziomu ulicy.

Coraz większą rolę w gospodarce Litwy odgrywają usługi. Następuje tam przede wszystkim rozwój handlu i transportu. Dzięki nadmorskiemu położeniu i walorom kulturowym coraz większego znaczenia nabiera również turystyka. Jednym z najważniejszych regionów turystycznych jest Pojezierze Litewskie z malowniczymi krajobrazami polodowcowymi oraz wieloma zabytkami kultury materialnej. Wielu turystów przyciągają Troki, z położonym na jeziorze zamkiem z XIV wieku. Polacy dość często podczas podróży na Litwę odwiedzają Druskienniki (leżące w południowej części pojezierza), które znane są z leczniczych wód mineralnych. Uzdrowisko to zlokalizowane jest nad Niemnem, w bliskim sąsiedztwie styku trzech państw: Litwy, Polski i Białorusi.

Białoruś

Białoruś jest średniej wielkości państwem położonym w Europie Wschodniej ze stolicą w Mińsku. Obszar tego kraju zajmuje powierzchnię ponad 207 tys. km², co stanowi około ⅔ obszaru Polski.

Położenie Białorusi

Białoruś to największe państwo europejskie nieposiadające dostępu do morza. Ze wszystkich stron otaczają ją kraje sąsiednie – Federacja Rosyjska od wschodu, Ukraina od południa, Polska od zachodu, Litwa od północnego zachodu i Łotwa od północy. Długość naszej granicy z Białorusią wynosi 418 km, ale jej granice z Rosją i Ukrainą są ponad dwukrotnie dłuższe. Granica Białorusi z Polską, Litwą i Łotwą to jednocześnie zewnętrzna granica Unii Europejskiej.

Warunki naturalne Białorusi

Białoruś – podobnie jak Litwa – jest krajem nizinnym, położonym w całości na zachodzie wielkiej Niziny Wschodnioeuropejskiej. W krajobrazie dominują równiny, lecz w niektórych częściach kraju powierzchnia jest bardziej urozmaicona. W centrum rozciągają są niewielkie wzniesienia Wyżyny Białoruskiej, na której znajduje się najwyższy punkt kraju – Góra Dzierżyńska (345 m n.p.m.).

Rp4XwgGfFZHTo

Mapa przedstawia hipsometrię Białorusi. Czarnymi napisami wypisano na niej krainy geograficzne. Od północnego wschodu na Białorusi duży obszar zajmuje Wyżyna Białoruska nad nią pasmowy przebieg od południowego zachodu na północny wschód ma Pojezierze Białoruskie, pod wyżyną na południu znajduje się zachodnia część Grzędy Smoleńsko‑Moskiewskiej, która zajmuje również obszar Federacji Rosyjskiej, całe południe kraju zajmuje Polesie. W prawym dolnym rogu mapy znajduje się skala barw wskazująca wysokości kolorem jasnożółtym zaznaczono na niej tereny powyżej 200 m n.p.m. jasnozielonym kolorem oznaczono tereny o wysokości od 100 do 200 m n.p.m., kolorem zielonym tereny od 0 do 100 m n.p.m., a na samym dole kolorem niebieskim oznaczono tereny o wysokości poniżej 0 m. do 100 m p.p.m. Z prawej strony mapy jest legenda, na niej tytuł mapy "Białoruś mapa hipsometryczna" pod nim jest skala liniowa z podziałką co 50 km, a poniżej znajdują się objaśnienia do symboli punktowych i liniowych zastosowanych na mapie. Dookoła mapy jest biała ramka w której opisano wartości południków i równoleżników wpisanych w mapę, co 2 stopnie.

Głównymi cechami rzek Białorusi są ich duża szerokość i stosunkowo wolna prędkość z uwagi na nizinne ukształtowanie powierzchni. Przepływają przez ten kraj duże rzeki Europy Wschodniej, m.in. Dniepr, Dźwina, Niemen, Prypeć. Ponieważ mają one dosyć dużą długość, przepływają też przez kraje ościenne. Najdłuższą rzeką, która znajduje się w całości na terytorium Białorusi, jest Berezyna (613 km) uchodząca do Dniepru. Na obszarze, przez który płynie Prypeć, występuje największe skupienie bagien, mokradeł i jezior. Z terenu Białorusi rzeki odprowadzają wody do mórz: Bałtyckiego i Czarnego. M.in. Berezyna i Prypeć uchodzą do Dniepru, a Dniepr uchodzi do Morza Czarnego. Dobrze rozwinięta sieć rzek i jezior umożliwia rozwój turystyki wodnej – największą atrakcyjnością odznaczają się jeziora, m.in. Narocz, Łukomskie. Główne szlaki kajakowe prowadzą z jeziora Narocz rzekami Naroczanka i Wilia, rzeką Niemen, a żeglarskie – po rzekach Prypeć i Berezyna. Wzniesienia Wyżyny Białoruskiej są działem wodnym zlewisk Bałtyku i Morza Czarnego. Do Bałtyku uchodzą Dźwina, Niemen i Wisła (Bug, Narew), a do Morza Czarnego – Dniepr.

Klimat Białorusi określany jest jako umiarkowany ciepły przejściowy, jednakże ze względu na znaczne oddalenie od oceanu wyraźnie przeważa tam oddziaływanie kontynentalnego klimatu Eurazji. Przejawy kontynentalizmu białoruskiego klimatu są szczególnie widoczne zimą, dla której charakterystyczne są długo utrzymujące się silne mrozy.

Potencjalną roślinnością współczesnego obszaru Białorusi były lasy mieszane. Białoruś jest krajem o dość dużej lesistości – lasy zajmują 43% obszaru (wg danych z 2020 r.). Duże, zwarte kompleksy leśne skupione są głównie w zachodniej części kraju (są to m.in. puszcze: Białowieska i Grodzieńska). Natomiast w rejonach szczególnie wilgotnych (nad jeziorami czy na terenach podmokłych) wykształciła się roślinność bagienna. Rozwinęły się również torfowiska, np. w dolinie Prypeci. Jeziora, bagna, łąki, duże połacie lasów tworzą specyficzny zespół walorów przyrodniczych stanowiący podstawę do rozwoju turystyki (w tym ekoturystykiekoturystykaekoturystyki). Najcenniejsze z tych obszarów są objęte szczególną ochroną w ramach parków narodowych, np. Puszczy Białowieskiej, Rzeki Prypeć czy Rezerwatu Biosfery Berezyna. (Warto wiedzieć, że puszcze Białorusi wraz z lasami północno‑wschodniej Polski i Litwy tworzą tzw. Zielone Płuca Europy). Występujące w puszczach bogactwo zwierzyny łownej sprzyja rozwojowi turystyki myśliwskiej (poza parkami narodowymi). Na terenie Białorusi funkcjonuje wiele gospodarstw leśno‑myśliwskich i myśliwskich.

RvdYa3IczBHXQ

Fotografia rozległego, płaskiego terenu pokrytego gęstą trawą. Na drugim planie pojedyncze drzewo, a dalej linia lasu. Powyżej gęste chmury.

Ludność i gospodarka Białorusi

Liczba ludności Białorusi wynosi około 9,4 mln mieszkańców (w 2020 r.). Słabe zaludnienie tego kraju (47 osób na 1 kmIndeks górny 2²) jest spowodowane przede wszystkim znacznym zalesieniem oraz dużą powierzchnią terenów podmokłych. Aż 80% ludności Białorusi to mieszkańcy miast. Mimo to nie ma tam zbyt wielu ośrodków miejskich – największym jest stolica kraju: Mińsk (ok. 2 mln mieszkańców). Pozostałe miasta to Homel, który liczy ponad 500 tys. mieszkańców, Mohylew, Witebsk, Grodno, Brześć, które mają po około 300 tys. mieszkańców.

RNG7ayaz64e4I

Fotografia okazałego, białego, klasycystycznego budynku. Surowa bryła, ogromne kolumny jońskie znajdujące się z dwóch stron budynku, pomiędzy nimi balustrady balkonów. W tylnej części budynku wieża zegarowa. Na drugim planie barokowy kościół.

R6LXidmHahGkv

Mapa przedstawia rozmieszczenie ludności Białorusi. Granatowymi kropkami oznaczono największe miasta tego kraju, ich wielkość odwzorowuje liczbę ludności danego miasta. Największym miastem Białorusi jest Mińsk zaznaczony największą kropką, tj. mieszka tam od 1 do 5 mln osób, następne są Gordno, Brześć, Homel, Mohylew i Witebsk w których mieszka od 250 do 500 tys. osób. W miastach Baranowicze, Pińsk, Bobrujsk,Boryszów i Orsza mieszka natomiast od 100‑250 tys. Dookoła mapy znajduje się biała ramka w której opisano południki i równoleżniki co 2 stopnie.

Z uwagi na wspólną przeszłość na Białorusi żyje około 300 tys. Polaków. Mieszkają oni głównie na obszarach przygranicznych, szczególnie w rejonie Grodna. Funkcjonuje tam Związek Polaków na Białorusi.

Białoruś to kraj przemysłowo‑rolniczy. Wśród usług dużą rolę ma transport towarów między Rosją a resztą Europy. Usługi obejmują również turystykę. Rozwojowi turystyki, oprócz środowiska naturalnego, sprzyja bogata historia ziem Białorusi, która ma odzwierciedlenie w licznych obiektach zabytkowych rozsianych na obszarze całego kraju. Najważniejszymi ośrodkami turystycznymi są miasta: Mińsk, Grodno, Brześć, Nieśwież, Nowogródek. Ważną rolę w rozwoju turystyki odgrywają również zasoby leczniczych wód mineralnych. Na ich bazie powstało kilkanaście uzdrowisk (m.in. Zdanowiczi, Narocz).

RACfCEraDDeRm

Na zdjęciu zamek położony na terenie otoczonym szeroką fosą. Na pierwszym planie grube mury obronne, dalej lekkie wniesienie, a na nim zabudowania zamkowe.

Pomimo licznych atrakcji turystycznych Białoruś jest rzadko odwiedzana przez turystów. Jej silne związki polityczne z Rosją i brak swobodnego przekraczania granicy białoruskiej powodują, że turyści z Europy wolą odwiedzać inne kraje, np. znajdujące się w strefie SchengenStrefa Schengenstrefie Schengen. Nawet przy tranzycie towarów z Rosji do Europy Zachodniej (z uwagi na większe trudności przy przekraczaniu granicy białoruskiej) kierowcy chętniej pokonują dłuższą trasę przez kraje nadbałtyckie.

Walory turystyczne Litwy i Białorusi

W obu tych państwach znajduje się wiele cennych atrakcji przyrodniczych i kulturowych.

Walory turystyczne Litwy i Białorusi – prezentacja

Indeks górny Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY‑SA 3.0 Indeks górny koniec^{Źródło: GroMar sp. z o.o., licencja: CC BY‑SA 3.0}

Podsumowanie

• Litwa i Białoruś są krajami nizinnymi. Litwa ma dostęp do Morza Bałtyckiego, a Białoruś jest państwem śródlądowym.

• Rozwój turystyki aktywnej w obu tych krajach warunkuje gęsta sieć rzeczna, występowanie kanałów, a także licznych jezior.

• Litwa słynie ponadto z licznych uzdrowisk dzięki obecności źródeł wód mineralnych, a Białoruś – z Puszczy Białowieskiej, w której panuje krajobraz leśny zbliżony do pierwotnego.

• Szczególnie wartymi odwiedzenia na Litwie są Stare Miasto w Wilnie, Kowno, Zamek w Trokach czy cmentarz na Rossie.

• Szczególnie wartymi odwiedzenia na Białorusi są: Mińsk, Grodno, zamek w Nieświeżu i Mirze.

Słownik

Ćwiczenia

Notatnik

Bibliografia

Bajgier‑Kowalska M. i in., (1998), Encyklopedia Geograficzna Świata: Europa, Kraków: Wydawnictwo OPRES.

Dobrynin B.F., (1956), Geografia fizyczna ZSRR, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Oficjalna strona z atrakcjami turystycznymi Litwy: https://lithuania.travel/pl/ [data dostępu: 28.06.2022].