Warszawskie weduty Canaletta
Ważne daty
1721 – narodziny Bernarda Belotta w Wenecji
1748‑1758 – pełnienie funkcji nadwornego malarza Augusta III w Dreźnie
1758‑1761 – pobyt na dworze cesarskim w Wiedniu
1767 – przybycie na zaproszenie Stanisława Augusta Poniatowskiego do Warszawy
1770‑1780 – stworzenie cyklu 26 wedut Warszawy i Wilanowa
1776 – namalowanie Elekcji Stanisława Augusta (druga wersja z 1778)
1780 – śmierć artysty w Warszawie
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.13.c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
II.15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
II.3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
II.5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
charakteryzować cechy malarstwa Canaletta;
przyporządkowywać dzieła do miejsc ich przechowywania;
określać mecenat artystyczny artysty;
wyjaśniać pojęcie weduty na podstawie wskazanych dzieł;
wskazywać ukazywane na obrazach pejzaże Warszawy.
Malarstwo wedutowe i znaczenie techniki camera obscura
Canaletto (właśc. Bernardo Bellotto) urodził się w Wenecji w 1721 roku. Matka artysty była siostrą sławnego malarza‑pejzażysty, Giovanniego Antonio Canala, od którego, w dorosłym już życiu, Bernardo przejął pseudonim. Bernardo Bellotto od 1740 roku stawiał pierwsze malarskie kroki właśnie w warsztacie wuja. W latach 1742‑1744 młody malarz odbył podróż po Włoszech i wkrótce po jej zakończeniu rozpoczął karierę nadwornego malarza. Pierwszym jego zleceniodawcą był urzędujący w Turynie Karol Emmanuel III, który zamówił u niego serię widoków miasta. Zanim Canaletto pojawił się na dworze Stanisława Augusta, tworzył pejzaże Drezna dla Augusta III Mocnego. Z powodu wojny z Drezna musiał udać się do Wiednia. W habsburskiej stolicy, na dworze Marii Teresy, namalował m.in. widok pałacu Schönbrunn. Po powrocie do Drezna Canaletto na nowo objął posadę nadwornego malarza, lecz stracił ją wraz ze śmiercią Augusta III. Kolejnym celem artysty był w 1766 roku dwór carycy Katarzyny w Petersburgu, lecz już w następnym roku Canaletto wraz z synem pojawił się w Warszawie, gdzie pozostał do końca życia (malarz zmarł w 1780 roku). Włoskiemu przybyszowi zlecono początkowo wykonanie dekoracji Pałacu Ujazdowskiego, jednakże Canaletto szybko zdobył uznanie króla i dzięki temu podziwiać dziś możemy serię widoków niezachowanej do dziś architektury stolicy. Dzieła Canaletta przechowywane są w Muzeum Narodowym oraz na Zamku Królewskim (w tzw. Sali Canaletta znajdują się 22 obrazy) w Warszawie. Podczas powojennej odbudowy Warszawy wedutywedutyCanaletta stały się podstawą do rekonstrukcji wielu obiektów zabytkowych.
Canaletto specjalizował się w wedutach, czyli obrazach przedstawiających krajobraz miejski. Obraz taki przedstawiać mógł panoramę lub tylko wycinek pejzażu miasta. Wedutyści stosowali zazwyczaj perspektywę zbieżną z jednym punktem zbiegu, a ożywieniu zazwyczaj realistycznie oddawanych zabudowań służył sztafaższtafaż, czyli wprowadzenie do pejzażu postaci ludzkich. Canaletto wywodził się ze szkoły weneckiej, w której popularnymi zabiegami artystycznymi były m.in. fantazje architektoniczne inspirowane rzeczywistymi budowlami, lecz powstałe w umyśle malarza architektoniczne przestrzenne kompozycje ożywione sztafażem (tzw. veduta ideata). Malarstwo wedutowe cieszyło się popularnością przede wszystkim ze względu na jego dekoracyjny charakter. Cenione było także za niemal fotograficzną wierność krajobrazu miejskiego. Dokładność i wierność perspektywie obecna w dziełach malarzy tworzących weduty wynikała z posługiwania się przyrządem znanym jako [camera obscura[camera obscura], dzięki któremu artysta otrzymywał odwrócony obraz obserwowanej rzeczywistości.

Widoki Warszawy w dziełach Canaletta
Najsłynniejszym dziełem Bellotta jest cykl 26 widoków Warszawy i Wilanowa namalowanych w latach 1770–1780 dla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Pokoju Prospektowego (zwanego potem Salą Canaletta) w Zamku Królewskim. Widoki Warszawy utrwalały istotne dla stolicy miejsca, informowały o związanym z nimi życiu publicznym i jednocześnie pouczały. Często były też podporządkowane idei gloryfikacji władcy, gloryfikując jego rządy. Weduty te pełniły funkcję nie tylko dokumentacyjną, ale nabierały wymiaru politycznego. Na obrazie Widok Warszawy od strony Pragi, powstałym na życzenie Stanisława Augusta Poniatowskiego, oprócz imponującego krajobrazu dzielnic Starego i Nowego Miasta widzianych od prawej strony Wisły, na pierwszym planie znalazła się scena rodzajowa. Na praskim brzegu widzimy bowiem samego króla rozmawiającego z malarzem. Prócz Stanisława Augusta i Canaletta w scenie biorą udział także członkowie rodziny malarza oraz nadworny geograf królewski. Obraz cechuje stosunkowo luźna kompozycja, a precyzja rysunku i dokumentaryzm szczegółów nie pozbawiają dzieła walorów artystycznych: perspektywy malarskiej i kolorystyki opartej na barwach lokalnych.
1. Widok został przedstawiony z perspektywy siedzącego po przeciwnym brzegu Wisły Canaletta, umiejscowionego na obrazie przed sztalugami w towarzystwie syna Lorenza, króla Stanisława Poniatowskiego oraz nadwornego kartografa królewskiego i zarazem zięcia artysty, Hermana Karola De Pertheesa.
2. Drogą przy Wiśle przejeżdżają karoce wiozące dostojników państwowych, konno paradują jeźdźcy.
3. Po przeciwnej stronie rzeki widać Zamek Królewski i Wieżę Zygmuntowską.
4. Po prawej stronie rysuje się dach katedry św. Jana.
5. 5. Po stronie Nowego Miasta zwraca uwagę kopuła Sakramentek i dzwonnica kościoła Panny Marii, wieże Dominikanów przy ulicy Freta i Paulinów przy Nowomiejskiej.
Podczas prac prowadzonych przy przebudowie Zamku Stanisław August Poniatowski zlecił malarzowi namalowanie Widoku Warszawy z tarasu Zamku Królewskiego. Oprócz architektonicznego pejzażu na obrazie zwraca uwagę zarejestrowane codzienne życie na Zamku Królewskim. Malarz nadał postaciom indywidualne cechy, tworząc portrety osób związanych z dworem króla, także uwiecznionego w dziele. Obraz cechuje się intensywnymi barwami i kontrastowym światłocieniem oraz idealnie wykreśloną perspektywą i precyzją rysunku, zwłaszcza w opracowaniu detali architektonicznych.
1. Za narożnikiem fasady widoczne jest skrzydło zamkowe z zewnętrznymi schodami.
2. W oknie na pierwszym piętrze malarz sportretował króla Stanisława, wspartego o leżącą na parapecie purpurową poduszkę, zabawiającego rozmową dwie damy.
3. Na pierwszym planie odbywa się zmiana warty i lekcja konnej jazdy.
4. Pod murami Zamku kamieniarze i rzeźbiarze pracują przy przebudowie.
5. Za tarasem widoczny jest późnobarokowy pałac Pod Blachą.
6. W głębi - widok na Powiśle, z Pałacem Kazimierzowskim, w którym mieściła się m.in. Szkoła Rycerska.
7. Dalej widok przedstawia Pałac Radziwiłłów oraz stojące przy Krakowskim Przedmieściu kościoły: Św. Krzyża, Wizytek, Karmelitów i Bernardynów.
Na zamówienie Stanisława Augusta Poniatowskiego powstał także obraz Krakowskie Przedmieście w stronę Kolumny Zygmunta. Widok jest przykładem wprowadzenia do weduty sztafażu o charakterze rodzajowym. Tematem dzieła jest nie tylko architektura – malarz przedstawił charakterystykę społeczeństwa ze względu na społeczny status mieszkańców, wykonywane przez nich zajęcia. Architektura stała się tłem do ukazania codzienności życia mieszkańców stolicy.
1. Po lewej stronie rozciągają się kamienice mieszczańskie.
2. Po prawej stronie — klasztor Bernardynów z kościołem Św. Anny.
3. W głębi widoczne jest Stare Miasto z katedrą Św. Jana.
4. Linie perspektywy kierują wzrok ku Kolumnie Zygmunta.
5. Postacie na pierwszym planie ujęte zostały drobiazgowo, malarz ukazał ludzi podczas toczącego się życia codziennego: rozmów, handlu, spacerów.
Dokumentalny charakter posiada obraz Widok Ujazdowa i Łazienek. Wczesny etap nadawania Łazienkom ich klasycystycznego kształtu zlecił malarzowi król Stanisław, aby upamiętnić widok swojej prywatnej rezydencji, ukazanej w porze letniej, wśród bujnej zieleni parku. Przed zakończeniem przebudowy rezydencji Canaletto zmarł, co sprawiło, że nie powstała późniejsza wersja obiektu. Obraz łączy w sobie elementy malarstwa pejzażowego, rodzajowego i weduty.
1. Po lewej znajduje się widok na wieś Ujazdów.
2. Pośrodku w dali zamek został ujęty zamek Ujazdowski.
3. Po prawej stronie widoczny jest Biały Domek.
4. Po prawej stronie widnieje pałacyk - Łazienki w pierwotnym stanie.
5. Pierwszoplanowy sztafaż tworzą wieśniacy w stylu fête champêtre oraz dwaj jeźdźcy.
Do znanych wizerunków Warszawy namalowanych dla króla Stanisława należy Ulica Miodowa. NA uwagę tej weduty ze sztafażem zasługuje kompozycja oparta na idealnie wykreślonej perspektywie linearnej oraz gra światła i cienia, a także pogodna kolorystyka, przepełniona jasnymi, pastelowymi kolorami, oddającymi pogodne, słoneczne popołudnie.
1. Obraz przedstawia ulicę Miodową widoczną z rogu ulicy Senatorskiej.
2. Z prawej strony późnobarokowy pałac Branickich.
3. W głębi widoczny jest pałac Krasińskich Tylmana van Gamerena.
4. Na pierwszym planie oraz w głębi znajdują się podzielone na grupy sceny uliczne: dorożki, spacerowicze, ludzie z różnych warstw społecznych.
Widok pozbawiony architektury monumentalnej
Wśród wedut Canaletta z widokami Warszawy jest jedno, które różni się ze względu na rodzaj pejzażu. Widok łąk wilanowskich z 1775 jest jedynym dziełem, w którym nie ma architektury monumentalnej. Pejzaż bardziej przypomina późniejsze osiągnięcia barbizończyków niż klasycystyczną wedutę. Na pierwszym planie przedstawiona jest scena pasterska. Prawą stronę zajmuje wiejska zagroda. Prawej stronie malarz przeciwstawił lewą, czyli rodzina wiejska kontrastuje z osobami magnackiego pochodzenia. Tłem tej sceny jest rozciągnięty po sam horyzont pejzaż o realistycznym charakterze.

Scena historyczna z pejzażem w tle
Canaletto namalował dwie wersje obrazu Elekcja Stanisława Augusta. Pierwsza z 1776 roku znajduje się w Muzeum Narodowym w Poznaniu, druga, stworzona dwa lata później – w Zamku Królewskim w Warszawie. Dzieła różnią się sposobem ujęcia pierwszoplanowego sztafażu. Poniatowski zlecił artyście upamiętnienie swego wyboru na króla, narzucając tematykę. Belotto, specjalizujący się w pejzażu architektonicznym, mimo że na pierwszym miejscu zamieścił scenę elekcji, tłem uczynił rozległy pejzaż ze studium chmur.
1. Scena elekcji rozgrywa się na przedmieściach Woli pod Warszawą.
2. Na pierwszym planie malarz zamieścił przedstawicieli szlachty i magnaterii, wśród nich na koniach: wojewoda płocki Józef Podoski wręcza głosy swojego województwa marszałkowi Sejmu Elekcyjnego Józefowi Sosnowskiemu.
3. Pośrodku obrazu znajduje się budynek dla senatorów zwany szopą, obok niego – namioty reprezentantów innych państw.
Znaczenie twórczości artysty
Musiały one mieć znaczny wpływ na współczesną sztukę, rozbudziły zamiłowanie do malowania widoków ojczystej ziemi, jej architektonicznych zabytków wtedy, kiedy malarstwo rozwijało się u nas przeważnie w dziale portretu. Canaletto nie może się mierzyć z Canalem ani ze współczesnym sobie weneckim Guardim. Nie ma tego kolorytu ani przejrzystości powietrza, ale obrazy jego posiadają wiele wdzięku i nastroju i przedstawiają nam widoki naszego kraju ożywione współczesnymi ludźmi.
Źródło: Feliks Kopera, Malarstwo w Polsce od XVI do XVIII wieku, Kraków 1926, s. 273.
Na podstawie twórczości artysty i wybranych dzieł wskaż rolę Canaletta dla malarstwa wedutowego. W pracy odwołaj się do dzieł barokowych.
Określ znaczenie mecenatu artystycznego Stanisława Augusta Poniatowskiego dla twórczości malarskiej Canaletta.
Wskaż dzieła, które znajdują się w Zamku Królewskim w Warszawie.
- 1
- 2
- 3
Rozpoznaj tytuł obrazu i określ rodzaj tematyki.
Tytuł: ......................................................
Rodzaj tematyki: ......................
Wskaż miejsce, w którym znajduje się król Stanisław August Poniatowski.
Wskaż dzieło, które nie jest autorstwa Canaletta.
- 1
- 2
- 3
Rozpoznaj miejsca będące głównym tematem dzieł.
Zaznacz mecenasów artystycznych Canaletta.
- Karol Emmanuel III
- Jan III Sobieski
- August II Mocny
- August III Mocny
- Stanisław August Poniatowski
Uzupełnij definicje o właściwe terminy.
................ - niewielkie postacie ludzi, zwierząt lub scenki rodzajowe uzupełniające i ożywiające pejzaż lub widok wnętrza.
............ - przedstawienie ogólnego widoku miasta (panorama) lub jego fragmentu.
Słownik pojęć
łac., komora ciemna, ciemnia optyczna, światłoszczelne pudło z małym otworkiem w jednej ściance, przez który — dzięki prostoliniowemu rozchodzeniu się światła — na przeciwległej ściance tworzy się odwrócony obraz przedmiotu znajdującego się przed otworkiem.
fr. fet szãpẹtr; scena pasterska, przedstawienie sielankowych scen pasterskich; charakterystyczne dla dworskiego malarstwa rokokowego w XVIII w.
niewielkie postacie ludzi, zwierząt lub scenki rodzajowe uzupełniające i ożywiające pejzaż lub widok wnętrza.
wł. veduta -widok, w malarstwie, rysunku i grafice przedstawienie ogólnego widoku miasta (panorama) lub jego fragmentu, często ze sztafażem; jako samodzielny temat weduta występowała od XVII w., rozkwit w XVIII w., głównie w Wenecji (G.A. Canal, B. Bellotto, F. Guardi); popularna w XIX w.
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Kozakiewiczowie H. i S., W kręgu Sztuki. Bernardo Bellotto zwany Canaletto, Arkady, Warszawa 1975
Galeria Malarstwa Polskiego. Przewodnik Multimedialny, WSiP 2005







