Scenariusz zajęć

IV etap edukacyjny, język polski, zakres podstawowy

Temat: Wartości narodowe i uniwersalne w dramacie Stanisława Wyspiańskiego

Treści kształcenia:

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Zna założenia dramatu symbolicznego,

• Zna koncepcję dzieła syntetycznego Richarda Wagnera,

• Objaśnia genezę „Wesela”,

• Rozpoznaje pierwowzory postaci literackich w dramacie Wyspiańskiego,

• Identyfikuje postaci historyczne w tekście.

Nabywane umiejętności:

• Wskazywania wartości narodowych i uniwersalnych w tekście,

• Odczytywania znaczeń symbolicznych,

• Poszukiwania odpowiedzi na zadane pytania,

• Doskonalenia interpretacji tekstu dramatycznego,

• Dostrzegania problemu i próby jego objaśnienia,

• Zabierania głosu w dyskusji.

Kompetencje kluczowe:

• Porozumiewanie się w języku ojczystym,

• Umiejętność uczenia się,

• Świadomość i ekspresja kulturalna.

Środki dydaktyczne:

• Tekst „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego (didaskalia do aktu I)Indeks górny 1¹,

• Sprzęt multimedialny: komputer, ewentualnie podłączony do telewizora projektor multimedialny/tablica interaktywna,

• Zasób multimedialny: film „Czy istnieje kino uniwersalne?”.

Metody nauczania:

• Podająca: wykład,

• Problemowe: rozmowa interpretacyjna, dyskusja,

• Eksponująca: film,

• Praktyczna: praca z tekstem.

Formy pracy:

• Zbiorowa.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita uczniów i przedstawia temat lekcji. Inicjuje rozmowę o tym, jakie są cechy uniwersalnego dzieła artystycznego, jak uczniowie je rozumieją, czy potrafią podać przykłady takich kreacji, np. utworów literackich, filmowych czy plastycznych. Uczestnicy zajęć dyskutują, próbują ustalić wspólne wnioski, które następnie zapisują na tablicy. Nauczyciel zapowiada, że za chwilę obejrzą film: osoba w nim mówiąca, znana reżyserka, przedstawi kilka cech filmowych dzieł uniwersalnych – prosi uczniów, by je zanotowali.

Po emisji uczniowie porównują zanotowane uwagi reżyserki z zapiskami na tablicy. Ustalają wnioski i redagują notatkę do zeszytów, uwzględniającą wartości uniwersalne (autoteliczne) jako wspólny mianownik wielu społeczności oraz wskazującą na cechy charakterystyczne dzieła uniwersalnego: trwałość, ponadczasowość i zdolność łączenia – nauczyciel wprowadza tu pojęcie imponderabiliów.

Etap realizacji

Nauczyciel dokonuje krótkiego wykładu (ale aktywizującego klasę do odpowiedzi i komentarzy) o Stanisławie Wyspiańskim jako artyście wszechstronnym; prosi uczniów o przypomnienie różnych dziedzin twórczości artysty: malarstwo, literatura, rzemiosło artystyczne, witraż. Wskazuje na wpływ podróży zagranicznych na ukształtowanie Wyspiańskiego jako artysty (pobyt w Monachium i zachwyt dziełami Wagnera, Paryż – kontakt z nowymi nurtami teatralnymi – symbolizm Maeterlincka, psychologizm Ibsena). Prosi chętnych o przypomnienie okoliczności powstania „Wesela” (na podstawie „Plotki” Boya‑Żeleńskiego lub „Narodzin Wesela” Estreichera); oraz idei młodopolskiej chłopomanii (mieszane małżeństwa, fascynacja folklorem, inspiracje artystyczne).

Kolejnym etapem zajęć jest praca z tekstem. Nauczyciel inicjuje analizę didaskaliów do aktu I „Wesela”. Kieruje rozmową, tak aby uczniowie odnaleźli odniesienia do wartości uniwersalnych (chrześcijańskich), polskich chłopskich oraz polskich inteligencko‑szlacheckich, np. obrazy na ścianach („święci obrazkowi” jako element uniwersalny chrześcijański, wieniec dożynkowy z kłosów – chłopskie obyczaje związane z uprawą roli; „Bitwa pod Racławicami” i „Wernyhora” jako obrazy odnoszące się do wartości polskich, patriotycznych; Matka Boska Częstochowska i Ostrobramska – polski wymiar katolicyzmu; sojusz inteligencko‑chłopski i związane z nim elementy wyposażenia bronowickiej chaty, np. meble: stolik empire, zegar alabastrowy z kolumienkami, biurko, sofa, szable, flinty, pasy podróżne, portret damy – inteligencja; skrzynia wyprawna malowana w kwiaty, piec bielony, wieniec dożynkowy – chłopi).

Po analizie nauczyciel zachęca klasę do kolejnej dyskusji. Tym razem proponuje rozpatrzenie didaskaliów pod kątem teorii dzieła syntetycznego Richarda Wagnera – Gesamtkunstwerk (elementy słowne, elementy plastyczne, np. kolor ścian: „siwa, prawie błękitna, jednym szarawym tonem półbłękitu”; motywy ludowe: wieniec dożynkowy z kłosów, kolorowe wstążki, pawie pióra, barwne kaftany; muzyczne: muzyka kapeli ludowej – basy, skrzypce, klarnet, kapela grająca „na polską nutę”).

W dalszej części zajęć prowadzący prosi uczniów o wymienienie symboli występujących w dramacie Wyspiańskiego oraz proponuje wspólne omówienie ich znaczenia w kontekście narodowym i uniwersalnym. Chętni uczniowie odpowiadają, np.:

• Chochoł – krzak róży owinięty w słomę, symbolizujący Polskę pod zaborami,

• Zwrócenie uwagi na popularność róży jako symbolu (kwiat Izydy w Egipcie; Afrodyty w starożytnej Grecji – powstała wraz z boginią z tej samej piany morskiej; czerwona róża jako symbol męczeństwa Jezusa, Maria jako Róża Syjonu; początek chrześcijańskiego różańca związany z symboliką róży; róża częstym motywem heraldycznym; symbolika róży w kulturze popularnej),

• Mit Arkadii – wieś polska jako miejsce sielankowe, idylliczne, oaza spokoju i wytchnienia dla utrudzonej inteligencji („niech na całym świecie wojna, byle polska wieś zaciszna, byle polska wieś spokojna”),

• Mit chłopa‑Piasta („a bo chłop i ma coś z Piasta”),

• Mit chłopa‑kosyniera (obraz „Bitwa pod Racławicami”),

• Złoty róg – funkcja rogu w wielu kulturach: zwoływanie oddziałów, sygnalizacja podczas potyczek i polowań; symbolika: obfitość, ostrzeżenie; złoty róg – magiczna moc budząca naród z apatii,

• Złota podkowa – symbol szczęścia; wieszana na drzwiach odpędzała złe moce i zapewniała dostatek domostwu,

• Dzwon Zygmunt (symbol Polski w czasach potęgi),

• Kaduceusz – wpływanie na sposób myślenia Polaków,

• Kosy – atrybut greckich bogów, śmierć jako Ponury Żniwiarz; w kulturze wiejskiej atrybut chłopa; narzędzie walki podczas ruchów zbrojnych.

W kolejnym etapie uczniowie omawiają sposób przedstawienia w dramacie historii Polski poprzez zjawy weselne, np.:

• Rycerz – Polska zwycięska,

• Stańczyk – Polska Jagiellonów,

• Upiór – rabacja galicyjska 1846 r.,

• Hetman – Targowica, zdrada ideałów narodowych,

• Widmo Wernyhory i próba wzniecenia powstania (analiza przyczyn klęski; symbolika chocholego tańca; ocena stanu polskiego społeczeństwa),

• Widmo jako symbol miłości romantycznej (nieśmiertelne więzy łączące kochanków).

Na koniec uczniowie próbują omówić (z pomocą nauczyciela) problem barier między warstwami społecznymi jako ten o szerokim, nie tylko polskim zasięgu (problemy z porozumieniem, wspólnym działaniem).

Etap końcowy

W ostatniej części zajęć nauczyciel porusza kolejne kwestie, podejmując próbę dyskusji z uczniami na poniższe tematy:

1. „Wesele” jako dramat narodowy i europejski.

2. Nowoczesność i oryginalność ujęcia problematyki polskiej.

3. Wesele jako popularny motyw fabularny: okazja do charakterystyki osób z różnych środowisk, duże napięcie emocjonalne, wstęp do nowego życia dla bohaterów.

4. Zadanie domowe:

Gdyby “Wesele” powstało współcześnie, co powinny zawierać didaskalia, zakładając, że dramat odnosi się do wartości narodowych i uniwersalnych wyznawanych przez Polaków w obecnych czasach.

Dodatkowo:

Zadanie domowe dla uczniów chętnych:

Zapoznaj się z adaptacją „Wesela” w reżyserii Andrzeja Wajdy. Zwróć uwagę na scenografię. Na ile jest zgodna ze wskazówkami autora dramatu?

1. Proponowane źródło: Stanisław Wyspiański, Wesele, Wydawnictwo Greg, Kraków 2007.↩

R1Pf7KpDcRqn3