Ważne rody w historii Polski: Wiśniowieccy
grupować zgodnie z przeznaczeniem i chronologią obiekty architektoniczne należące do rodu Wiśniowieckich,
przypisywać przedstawicieli rodu Wiśniowieckich do konkretnej linii,
wskazywać dokonania konkretnych przedstawicieli rodu Wiśniowieckich.
Jeśli chcesz wiedzieć:
dlaczego Wiśniowieckich nazywano królewiętamikrólewiętami
kto dał początek Siczy Zaporoskiej
kogo nazywamy egzulantem
zapoznaj się z informacjami.
Pochodzenie Wiśniowieckich
Wiśniowieccy to ród książęcy pochodzenia ruskiego, pieczętujący się herbem Korybut i posiadający majątki ziemskie w Rzeczpospolitej Obojga Narodów na pograniczu wołyńsko‑podolskim oraz na Ukrainie w XVI‑XVIII wieku.
Badania genetyczne dowiodły, że Wiśniowieccy wywodzili się od Rurykowiczów, a w ich żyłach krążyła również krew polskich i litewskich władców.
Drzewo genealogiczne „Pochodzenie Wiśniowieckich”.
Na drzewie genealogicznym znajduje się dwadzieścia jeden pokoleń. Zostały one podzielone na trzy, kolejne, rodziny:
Rurykowicze,
Piastowie,
Giedyminowicze.
W rodzinie Rurykowiczów, na górze rodu, znajduje się Ruryk (zm. 879). Następnie podani są kolejni przedstawiciele rodu:
Igor (zm. 945),
Światosław (zm. 972),
Włodzimierz I (zm. 1015),
Jarosław Mądry (zm. 1054),
Wsiewołod (zm. 1093),
Włodzimierz II Monomach (zm. 1125),
Mścisław I Harald (zm. 1132),
Izasław II (zm. 1154),
Mścisław II (zm. 1170).
Mścisław II ożenił się z Agnieszką Bolesławówną (zm. 1182), która rozpoczyna ród Piastów. Następnie podani są kolejni przedstawiciele rodu:
Roman Halicki (zm. 1205),
Daniel Halicki (zm. 1264),
Lew Halicki (zm. 1301),
Jerzy Lwowic (zm. 1308),
Anastazja (zm. 1365),
Julianna (zm. 1391).
Anastazja oraz Julianna wychodzą za mąż za przedstawicieli rodu Giedyminowiczów. Anastazja za Aleksandra Twerskiego (zm. 1339), a Julianna za Olgierda (zm. 1377). Następnie podani są kolejni przedstawiciele rodu:
Korybut Dymitr (zm. 1404),
Fiodor (Fedko) Nieświcki (zm. 1442),
Wasyl Zbaraski (zm. 1463),
Wasyl Nieświcki (zm. 1474),
Michał Zbaraski Wiśniowiecki (zm. 1517).
Protoplastą rodu Wiśniowieckich był Michał Zbaraski. Jego synowie, Iwan i Aleksander, dali początek dwom liniom rodu: starszej (tzw. książęcej), która skończyła się na Michale Serwacym Wiśniowieckim w roku 1744, i młodszej (tzw. królewskiej), która wygasła ze śmiercią króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1673 roku.
Poniżej znajduje się ilustracja interaktywna ukazująca drzewo genealogiczne Wiśniowieckich. Najedź kursorem na legendę obok ilustracji i przełączaj zawartość haseł, aby poznać szczegóły. Aby przełączać opisy, należy zmienić punkt legendy za pomocą strzałek, położonych w górnym lewym rogu każdej z plansz.
Linia królewska i książęca rodu Wiśniowieckich
Ilustracja przedstawia drzewo genealogiczne rodu Wiśniowieckich od Michała Zbaraskiego Wiśniowieckiego (zmarłego w 1517). Michał Wiśniowiecki miał dwóch synów- Aleksandra (zmarłego w 1555) tworzącego linię królewską zaznaczoną na fioletowo; oraz Iwana (zmarłego w 1542) tworzącego linię książęcą zaznaczoną na pomarańczowo. Pod imionami potomków Michała Zaborskiego Wiśniowieckiego podano nazwiska żon i małżonków oraz zaznaczono kolorami ich pochodzenie szlacheckie: na żółto szlachtę polską, a niebiesko szlachtę litewską, na czerwono szlachtę ruską. Aleksander miał syna Aleksandra (zmarłego w 1577) oraz Michała (zmarłego w 1584; żona Zenowiczówna - szlachta litewska). Aleksander miał córkę Ewę (zmarłą w 1618; mąż Zbarski - szlachta ruska) oraz syna Adama (zmarłego w 1622; żona Chodkiewiczówna - szlachta litewska). Michał miał: syna Aleksandra (zmarłego w 1594), syna Jerzego (zmarłego w 1619) oraz syna Michała (zmarłego w 1616; żona Mohylanka - szlachta litewska). Michał miał córkę Annę (zmarłą w 1647; mąż Firlej - szlachta polska) oraz syna Jeremiego (zmarłego w 1651; żona Zamoyska - szlachta polska) Jeremi miał syna Michała Tomasza (zmarłego w 1673; żona Habsburżanka; był królem Polski w latach 1669‑1673). Iwan miał siódemkę dzieci: Katarzynę (zmarłą w 1580; mąż Chodkiewicz - szlachta litewska), Aleksandrę (zmarłą w 1582; mąż Zbarski - szlachta ruska), Annę (zmarłą w 1593; mąż Zamoyski - szlachta polska); Michała Zygmunta (zmarłego w 1552), Andrzeja (zmarłego w 1584), Dymitra zwanego Bajdą (zmarłego 1563), Konstantego (zmarłego w 1574). Andrzej miał córkę Hannę (zmarłą w 1595; mąż Sapieha - szlachta litewska). Hanna miała córkę Halszkę (zmarła w 1596; mąż Radziwiłł “Sierotka” - szlachta litewska. Halszka miała córkę Aleksandrę (zmarłą w 1612; pierwszy mąż Czartoryski - szlachta litewska, drugi mąż Łahodowski - szlachta ruska). Aleksandra miała córkę Zofię Annę (zmarłą w 1619; mąż Pac- szlachta litewska). Konstanty miał syna Konstantego (zmarłego w 1641; żona - Zahorowska/Zbaraska - szlachta ruska)Konstanty miał córkę Mariannę (zmarłą w 1624; mąż Sobieski - szlachta polska) oraz syna Janusza (zmarłego w 1636; żona Tyszkiewicz - szlachta litewska). Janusz miał dwóch synów: Dymitra Jerzego (zmarłego w 1682; pierwsza żona Zamoyska - szlachta polska, druga żona Zasławska - szlachta ruska) oraz Konstantego Krzysztofa (zmarłego w 1686; pierwsza żona Mniszchówna - szlachta polska, druga żona Chodorowska - szlachta ruska). Dymitr Jerzy miał dwie córki: Eugenię Katarzynę (zmarłą w 1681; mąż Koniecpolski - szlachta polska) oraz Zofię (zmarłą w 1681; mąż Leszczyński - szlachta polska). Konstanty Krzysztof miał dwóch synów: Janusza Antoniego (zmarłego w 1741; żona Leszczyńska - szlachta polska) oraz Michała Serwacego (zmarłego w 1744, pierwsza żona Dolska - szlachta litewska, druga żona Czartoryska - szlachta litewska, trzecia żona Radziwiłł - szlachta litewska). Janusz Antoni miał córkę Franciszkę Urszulę (zmarłą w 1753; mąż Radziwiłł “Rybeńko” - szlachta litewska). Michał Serwacy miał córkę Annę (zmarłą w 1732; mąż Ogiński - szlachta ruska). Anna miała córkę Katarzynę (zmarłą w 1770; mąż Zamoyski - szlachta polska).
Szczegółowy opis wybranych postaci.
Aleksander (zm. 1594): Aleksander Wiśniowiecki był najstarszym synem Michała Wiśniowieckiego i Elżbiety Zenowiczówny, pochodzącej z jednego z najstarszych rodów litewskich. Wychowany w tradycji kultury ruskiej jako pierwszy z rodu Wiśniowieckich posługiwał się językiem polskim w mowie i piśmie. Był twórcą ekonomicznych podstaw potęgi rodu. Otrzymał od Stefana Batorego liczne nadania królewskie na południowo‑wschodnich krańcach Rzeczypospolitej z obowiązkiem obrony granic przed najazdami tatarskimi i podjęcia akcji kolonizacyjnej na zadnieprzańskich pustkowiach.
Adam (zm. 1622): Adam Wiśniowiecki był synem Aleksandra Wiśniowieckiego i mężem wywodzącej się z szlachty litewskiej Aleksandry Chodkiewiczówny. Posiadał liczne majątki na Czernichowszczyźnie i Ukrainie. Jego rodowym zamkiem był Brahin na Białorusi. W 1603 roku pojawił się tam zbiegły z Moskwy Grigorij Otriepiew i oświadczył, że jest cudownie ocalonym carewiczem Dymitrem, synem Iwana IV Groźnego. Adam Wiśniowiecki poparł go wraz ze stryjecznym bratem Konstantym Wiśniowieckim, synem Iwana Wiśniowieckiego i dlatego brał udział w jego wyprawie na Moskwę w 1606 roku. Poparł również Dymitra Samozwańca II, ale nie zaangażował się tak zdecydowanie.
Michał (zm. 1616): Michał Wiśniowiecki ożeniony z Rainą Mohylanką, córką hospodara Jeremiego Mohyły był uwikłany w wojny o tron mołdawski, przyczyniając się tym samym do pogarszania stosunków polsko‑tureckich w początkach XVII wieku. Ojciec Jeremiego Wiśniowieckiego i dziad króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego należał do ostatnich gorliwych wyznawców prawosławia wśród magnatów kresowych. Umarł otruty przez udzielającego mu komunii świętej mnicha.
Przy tekście znajduje się również obraz przedstawiający młodego, łysego mężczyznę. Na czubku głowy ma cienką linię ciemnych włosów, a pod nosem podkręcony wąs. Ubrany jest w długą, zapinaną na całej długości, białą szatę, a pod szyją zapiętą ma długą, biało‑czerwoną pelerynę. Na biodrach ma szeroki, czarny pas, do którego przymocowana jest szabla. Prawą rękę opiera o biodro. W prawym górnym rogu ilustracji niewyraźne napisy. Tło ciemne, jednolite.
Michał Zygmunt (zm. 1552): Michał Wiśniowiecki w źródłach nosił imię Zygmunt, ponieważ służył na dworze króla Zygmunta II Augusta. Pełnił tam funkcję pazia. Gdy miał 12 lat towarzyszył królowi podczas wizyty u księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna w Królewcu. Podczas pokazu fajerwerków niespodziewanie wybuch proch strzelniczy, który doprowadził do roztrzaskania głowy chłopca. Fragmenty mózgu pazia uderzyły Zygmunta Augusta, dlatego uznano to zdarzenie za zamach na króla. Puszkarza skazano na śmierć, a młodego dworzanina uczyniono bohaterem, obrońcą króla i ojczyzny.
Dymitr Jerzy (zm. 1682): Dymitr Jerzy Wiśniowiecki po śmierci ojca wychował się na dworze Jeremiego Wiśniowieckiego. Brał z nim udział w obronie Zbaraża w 1649 roku i w bitwie pod Beresteczkiem w 1651 roku. Potem walczył z Turkami i Tatarami za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Dowodził centrum szyku polskiego w czasie bitwy pod Chocimiem w 1673 roku. Jako prohabsburski stronnik był skonfliktowany z królem Janem III Sobieskim, który go też przewyższał w dziedzinie wojskowości. Jako druga osoba w państwie po królu i pierwszy senator Rzeczypospolitej nie odznaczał się wybitnymi zdolnościami przywódczymi i niknął na tle innych magnatów. Zgromadził pokaźny majątek, w skład którego wchodziły również dobra rodowe Ostrogskich i Zamoyskich.
Przy tekście znajduje się również obraz przedstawiający mężczyznę w średnim wieku. Ma krótkie, ciemne włosy i długie wąsy. Ubrany jest w zieloną, długą, zapinaną na całej długości na guziki, szatę oraz czerwono‑czarną, długą pelerynę, która zapięta jest pod szyją. Na biodrach ma szeroki, ciemny pas, do którego przymocowana została szabla, którą mężczyzna trzyma w prawej dłoni. W tle widoczny fragment ciemnej kolumny oraz czarnego materiału.
Franciszka Urszula (zm. 1753): Franciszka Urszula Wiśniowiecka wyszła za mąż za Michała Kazimierza „Rybeńko” Radziwiłła, założyciela teatru w Nieświeżu i była matką Karola Stanisława „Panie Kochanku” Radziwiłła. Przyjaźniła się i korespondowała z poetką Antoniną Niemiryczową. Sama uprawiała też twórczość poetycką, tłumaczyła dzieła Moliera, pisała utwory sceniczne.
Przy tekście znajduje się również obraz przedstawiający kobietę w średnim wieku ukazaną od pasa w górę. Ma długie, czarne włosy, swobodnie opadające na plecy. Jest blada. Ubrana jest w biało‑niebieską suknię ze złotymi wykończeniami. Na ramionach położoną ma czerwono‑białą pelerynę. Tło ciemne, jednolite.
Michał Serwacy (zm. 1754): Michał Serwacy Wiśniowiecki był ostatnim męskim przedstawicielem rodu Wiśniowieckich. Poparcie dla Wettinów na polskim tronie zapewniło mu buławę hetmana wielkiego litewskiego i urząd wojewody wileńskiego. Jako też jeden z pierwszym otrzymał Order Orła Białego. Uznany za wroga Rosji w trakcie kilkuletniego epizodu wsparcia dla Stanisława Leszczyńskiego po abdykacji Augusta II Mocnego przebywał w niewoli, z której zbiegł. Wyróżniał się obroną partykularnych interesów Radziwiłłów, którzy dzięki jego zabiegom byli zwolnieni z łożenia na wojsko. Pod koniec życia ostro występował przeciwko próbom ograniczenia władzy hetmanów. Jego wystawny, trwający trzy dni pogrzeb, uznaje się za najznakomitszy w XVIII wieku.
Przy tekście znajduje się również obraz przedstawiający mężczyznę w średnim wieku. Ma krótkie, postawione włosy i małego, podkręcone do góry wąsy. Ubrany jest w długą, czerwoną szatę, a także srebrną zbroję i czerwono‑białą pelerynę. W pasie ma przymocowaną szablę. Przez lewe ramię przewieszoną ma ciemną szarfę. Lewą rękę opiera o biodro, a w prawej trzyma złote berło. Na nogach ma pomarańczowe buty. W tle widoczny fragment szarej kolumny, a także granatowa zasłona.
Wyjaśnij, jakie cele życiowe stawiali sobie Wiśniowieccy.
Przedstaw, z jakimi innymi rodami szlacheckimi wiązali się Wiśniowieccy.
Przeanalizuj pozycję kobiet w rodzie Wiśniowieckich. Zwróć uwagę na informacje z drzewa genealogicznego.
Wyjaśnij, dlaczego Wiśniowieckich zaliczamy do rodów książęcych?
Siedziby Wiśniowieckich
Poniżej znajduje się prezentacja, opisująca siedziby Wiśniowieckich. Przełączaj slajdy za pomocą przycisków zamieszczonych w pasku poniżej ilustracji, aby poznać szczegóły.
Siedziby Wiśniowieckich
Siedzibą rodową Wiśniowieckich był położony nad Horyniem zamek w Wiśniowcu na Wołyniu.
![Slajd przedstawia założenia architektoniczne przebudowanego na palazzo in fortezza [czyt.: palaco in forteca] zamku Wiśniowieckich. Pałac jest obwarowany i ufortyfikowany. Centralna twierdza ma cztery bastiony: trzy wysunięte, a czwarty mniejszy oparty o rzekę. Wewnątrz kompleksu jest otoczony budynkami gospodarczymi prostokątny pałac o dwóch skrzydłach. Prowadzi do niego znajdująca się u dołu planu brama wjazdowa, od której po prawej stronie rozciągają się ogrody reprezentacyjne i użytkowe. Od strony zachodniej twierdza jest rozbudowana o kolejny obszar obwarowań, a od strony wschodniej ma zejście w dolinę rzeczną. Rysunkowi towarzyszy napis informacyjny: Plan Wiśniowca z XVIII wieku. Widoczny pałac wewnątrz fortyfikacji](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Mp3snYkYMbd/1713169617/2B7e3uOk48s5P8NPJv6lrsnG31sSWmqG.jpg)
Pierwotną konstrukcję budowli z 1395 roku przebudował Jeremi Wiśniowiecki w 1640 roku w stylu włoskim (palazzo in fortezza [czyt.: palaco in forteca] – pałac w twierdzy), powiększył i obwarował. Ufundował też klasztor karmelitów bosych z kościołem św. Michała Archanioła, w podziemiach którego będą chowani kolejni katoliccy przedstawiciele rodu. Szczątki prawosławnych przodków spoczywały w cerkwi zlokalizowanej obok zamku. Warownia była na tyle potężna, że oparła się kozackim powstańcom Bohdana Chmielnickiego. Po śmierci syna Jeremiego, króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, w 1673 roku zamek przeszedł w ręce księcia Dymitra Jerzego i jego potomków. Rok wcześniej był zdobyty przez Turków na skutek zdrady. Cała załoga została wymordowana, a forteca wysadzona w powietrze.
Po 1720 roku na ruinach zamku i pośród wcześniejszych fortyfikacji książę Michał Serwacy Wiśniowiecki zaczął wznosić pałac w stylu francuskim. Po 1728 roku nastąpiła rozbudowa skrzydeł pałacowych i w ten sposób powstał barokowy kompleks w kształcie podkowy z parterowymi, potężnymi skrzydłami, w środkowej części dwukondygnacyjny. Zachowano otoczenie fortyfikacyjne z trzema dużymi wysuniętymi bastionami i czwartym mniejszym w narożu od strony rzeki.
Po śmierci ostatniego z rodu Wiśniowieckich w 1744 roku pałac wraz z 13 kluczami majątków przeszedł w ręce rodziny Mniszchów. Przebudowali oni pałac w stylu rokokowym i otoczyli go parkiem. We wnętrzu stworzyli lustrzaną galerię z licznymi dziełami sztuki. Kompleks nazwał „drugim Wersalem” goszczący na zamku w 1848 roku francuski pisarz Honoré de Balzac [czyt.: onore de Balzak].
Po 1631 roku siedzibą rodu Wiśniowieckich staje się również zamek w Zbarażu. Jego początki sięgają XIII wieku. Zbudowaną wtedy drewnianą fortecę wielokrotnie zdobywano i palono. W 1474 roku w płomieniach zginął wraz z całą załogą książę Wasyl Nieświcki. Odbudowany pierwotny zamek ostatecznie zniszczył najazd tatarski w 1589 roku. R
Budowę murowanej fortecy w niewielkim oddaleniu od pierwotnej lokalizacji rozpoczął w 1620 roku spokrewniony z Wiśniowieckimi Jerzy Zbaraski. Jego staraniem powstała twierdza na planie kwadratu z czterema bastionami w narożach, kazamatami i fosą. Zamkowe lochy ciągnęły się pod ufundowany w tym samym czasie klasztor bernardynów.
Do wnętrza zamku prowadziła barokowa dwupiętrowa brama. Na lewo od niej zlokalizowana była studnia Na wprost widniała fasada wczesnobarokowego pałacyku z ogrodem na murowanym dziedzińcu. Całość fortyfikacji była przygotowana do obrony za pomocą broni palnej. Twierdza skutecznie odparła atak 70 tysięcy Kozaków i 40 tysięcy Tatarów w 1649 roku podczas powstania Bohdana Chmielnickiego.
Podczas przygotowań do oblężenia zamku zgodnie z planami specjalisty od budowy fortyfikacji Krzysztofa Arciszewskiego wzmocniono obwarowania fortecy wałem ziemnym. Pozwoliło to dziewięciotysięcznej armii polskiej pod faktycznym dowództwem księcia Jeremiego Wiśniowieckiego wyjść i okopać się przed murami. Ostrzał 30 nieprzyjacielskich armat stopniowo naruszał ten pas umocnień, zmniejszając jego rozmiar, ale nie doprowadził do uszkodzenia samej konstrukcji zamku. Wobec braku wody, żywności i prochu Zbaraż by padł, ale na pomoc polskim wojskom ruszył król Jan Kazimierz na czele piętnastotysięcznej armii. Chan tatarski i Bohdan Chmielnicki odstąpili od oblężenia, wychodząc naprzeciw zdążającym z odsieczą. Doszło do rokowań i podpisania ugody, która pozwalała obrońcom Zbaraża wyjść bezpiecznie z twierdzy.
Po opuszczeniu przez wojska polskie zamek został splądrowany przez Kozaków i pozostawał pusty aż do 1675 roku, kiedy zajęli go bez walki Turcy i spalili. Odbudował go Dymitr Jerzy Wiśniowiecki, po którego śmierci w 1682 roku stał się własnością rodziny Potockich. Przebudowali oni zamek na rezydencję pałacową. Była ona plądrowana przez wojska rosyjskie w 1707 i 1734 roku.
Na Ukrainie siedzibą rodu Wiśniowieckich był położony nad rzeką Sułą zamek w Łubniach, który postawił w 1589 roku Aleksander Wiśniowiecki w miejscu dawnej drewnianej warowni Rurykowiczów. Zlokalizowany w pobliżu prawosławny monaster w lesie mgarskim, który spalili w XIII wieku Tatarzy, odtworzyła w 1619 roku Raina Wiśniowiecka, żona jego brata Michała. Kolejne fundacje na rzecz męskiego klasztoru doprowadziły do wybudowania cerkwi Przemienienia Pańskiego oraz kompleksu mieszkalnego dla Kozaków spędzających w monasterze ostatnie lata życia.
Stojący na Łysej Górze zamek w Łubniach przejął w 1636 roku Jeremi Wiśniowiecki i przebudował na magnacką rezydencję. Pałac powiększono o zlokalizowane na zboczach wzgórza tarasy ogrodowe, które ozdobiono fontannami, grotami i rzeźbami. Do zamku przylegały zabudowania rzemieślniczych warsztatów, które produkowały dzieła sztuki na rzecz księcia i jego rodziny. Kres istnienia zamku położyła rewolta chłopów zadnieprzańskich. W 1648 roku w czasie powstania Chmielnickiego, po wycofaniu się wojska i dworzan księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, doszło do zniszczenia przez nich pałacu, który nie został już odbudowany.
W 1611 roku na nadbużańskiej równinie książę Jerzy Wiśniowiecki wybudował zamek w Białym Kamieniu na Ukrainie. Jego renesansowa konstrukcja była na planie kwadratu z dwoma wjazdowymi bramami. W rogach warowni znajdowały się cztery ośmioboczne wieże. Budowla od strony dziedzińca miała krużganki. Na dwu kondygnacjach mieszkalnych znajdowało się 30 komnat i dwie duże sale reprezentacyjne. Zamek otoczony był wałami. Dostęp do twierdzy ograniczały też bagna i moczary znajdujące się w pobliżu budowli.
Po śmierci Jerzego Wiśniowieckiego zamek razem z miastem przeszedł w ręce jego bratanka księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, który częściowo go przebudował. Zamek był ulubionym miejscem pobytu Gryzeldy Zamoyskiej, żony Jeremiego, która w tym miejscu urodziła późniejszego króla Michała Wiśniowieckiego. Zamek gościł trzech władców: Władysława IV Wazę w 1646 roku, Jana Kazimierza w 1649 roku i Jana Sobieskiego w 1667 roku. Podczas powstania Chmielnickiego w 1648 roku zamek został zdobyty przez wojska kozackie. Rok później oblegali go Tatarzy, którzy wymordowali całą załogę. Zamek był niszczony jeszcze dwukrotnie podczas najazdów tureckich w 1672 i 1675 roku. Zawsze był odbudowywany. W XVIII wieku popadł w ruinę, a jego ostatnią właścicielką była Teresa Rzewuska, żona spokrewnionego z Wiśniowieckimi księcia Karola Radziwiłła „Panie Kochanku”.
Ważną rolę w dziejach rodu Wiśniowieckich odegrał też zbudowany na Wołyniu nad rzeką Seret w 1516 roku zamek w Załoźcach. Był on ogromną czteroskrzydłową warownią, zbudowaną z kamienia i cegły na planie czworoboku. Do zamku wjeżdżało się przez most zwodzony położony nad mokradłami. Wewnątrz warowni znajdowały się cztery trzypiętrowe baszty z otworami strzelniczymi. Piętrowe budynki mieszkalne mieściły pokoje właścicieli, a także zamkową kaplicę i bibliotekę. Warownia posiadała również otoczone murem i wodą przedzamcze, gdzie znajdowały się budynki gospodarcze, stajnie i magazyny.
Zamek przeszedł w ręce Wiśniowieckich pod koniec XVI wieku. Konstanty Wiśniowiecki w murach warowni gościł w 1603 roku cara Dymitra Samozwańca, który obmyślał w nim plan wyprawy na Moskwę. Na zamku spędził dzieciństwo książę Jeremi Wiśniowiecki. W 1649 roku warownię zdobyli i zniszczyli Kozacy. Dymitr Wiśniowiecki odbudował zamek i przywrócił mu dawną świetność. W 1675 roku był oblegany przez wojska tureckie, które jednak odstąpiły od jego zdobycia. Kolejnymi właścicielami budowli byli Sobiescy i Potoccy. Magnacka rezydencja zaczęła upadać w czasach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Najpierw była zamieniona na fabrykę sukna i koców, potem znajdował się w niej browar. Popadła w całkowitą ruinę podczas I wojny światowej.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1eOpqoy0WhRN
Film pokazuje zamek w Wiśniowcu. Pierwszy slajd ma podpis: elewacja tylna zamku w Wiśniowcu z 1777 roku. Powyżej podpisu znajduje się rysunek przedstawiający bryłę budynku z częścią centralną i skrzydłami. Każda z części ma rozmieszczone symetrycznie, duże okna oraz ozdobne elementy elewacji. Drugi slajd ma podpis: pawilony ogrodowe na zamku w Wiśniowcu z 1777 roku. Po lewej stronie od podpisu znajduje się rysunek przedstawiający pawilony ogrodowe z lotu ptaka. Są one umieszczone na planie prostokąta, na jego górnej i bocznych ścianach. Pomiędzy pawilonami znajduje się symbolicznie ukazana roślinność. Na dolnej ścianie prostokąta widać 3 ścieżki – dwie z nich przecinają na skos dolny prawy róg prostokąta, natomiast trzecia biegnie przez środek, prowadząc do trzech rzutów ukazujących budynek pawilonu (niewielką kwadratową bryłę z dwoma oknami i dużą bramą) z różnych perspektyw. Trzeci slajd ma podpis: sala lustrzana zamku w Wiśniowcu z 1720 roku. Na planszy widoczna jest czarno‑biała fotografia, która ukazuje ciemną ścianę, pośrodku której znajduje się duże łukowate przejście do dalszego pomieszczenia. Po lewej stronie od przejścia, na dwóch ścianach rogu sali widoczne są dwa nieco mniejsze przejścia o przeszklonych drzwiach. Sprawiają one wrażenie, jakby wzajemnie stanowiły swoje odbicia lustrzane. Nad każdym z przejść znajduje się duża, bogato zdobiona ozdoba. Po prawej stronie kadru widać dwa ustawione pod ścianą krzesła z rzeźbionymi nogami. Pomiędzy nimi na podwyższeniu stoi biała rzeźba przedstawiająca głowę człowieka. Czwarty slajd ma podpis: sala portretowa zamku w Wiśniowcu z 1730 roku. Na planszy widoczna jest czarno‑biała fotografia, która ukazuje pomieszczenie z ciemnymi ścianami, na których zawieszone są obrazy – portrety. Na środku pomieszczenia stoi duży prostokątny stół, a wokół niego ustawione są obite materiałem krzesła ze zdobionymi, drewnianymi ramami. W dalszej części pomieszczenia widać duże, dwuskrzydłowe drzwi, które są zamknięte. Piąty slajd ma podpis: kominek w pokoju książęcym zamku w Wiśniowcu z 1730 roku. Na planszy widoczna jest czarno‑biała fotografia, która ukazuje jasny, bogato zdobiony, kamienny kominek. Jest on umieszczony przy ścianie. W górnej części widać rzeźby dwójki zwróconych w swoją stronę dzieci.
Film ukazuje zamek w Wiśniowcu, którego właścicielami byli Wiśniowieccy. Wspaniała architektura zamku oraz piękne detale architektoniczne dają nam wyobrażenie jak kiedyś wyglądały inne, zniszczone później siedziby rodu.
Porównaj architekturę zamków opisanych w prezentacji, wskaż ich cechy wspólne oraz wymień zmiany, jakim podlegały.
Wyjaśnij przyczyny obronnych walorów budowli.
Słynni przedstawiciele rodu Wiśniowieckich
Zapoznaj się z informacjami.
Dymitr Wiśniowiecki, zwany przez Kozaków Bajdą, był sławnym awanturnikiem. Przewodził wielu wyprawom łupieskim przeciw Tatarom krymskim i Turkom. W połowie XVI wieku ufortyfikował wyspę, Małą Chortycę na Dnieprze i tym samym dał początek Siczy ZaporoskiejSiczy Zaporoskiej. W 1563 roku schwytany na Wołoszczyźnie został wysłany do Stambułu na dwór Sulejmana i tam zamordowany. Opis śmierci Bajdy występuje w wielu ukraińskich legendach i dumkach. Zawsze przedstawiany jest jako hardy kniaźkniaź, który gardzi cierpieniem i śmiercią. Według podań sułtan, podziwiając męstwo i sprawność żołnierską Wiśniowieckiego, miał mu zaproponować córkę za żonę, o ile zgodzi się przejść na islam. W odpowiedzi Dymitr miał przekląć mahometan, a ich wiarę nazwać „psią”. Za zniewagę sułtan kazał go powiesić. Wisząc na haku, Bajda zdołał jeszcze wyrwać jednemu ze strażników łuk i przez trzy dni raził z niego Turków, a nawet zranił sułtana. Wtedy go zabito.
Jeremi Wiśniowiecki, zwany Jaremą, urodził się w 1612 roku. Wcześnie osierocony przez rodziców wychowywał się na dworze stryja Konstantego Wiśniowieckiego. Uczył się w kolegium jezuickim we Lwowie, po którego ukończeniu przeszedł z prawosławia na katolicyzm. Było to wbrew woli jego matki, która, przewidując taką możliwość, obłożyła syna klątwą. Po zakończeniu kształcenia, Jeremi Wiśniowiecki wyjechał zagranicę. Przebywał m.in. w Rzymie i Padwie. Sztuki wojennej, w tym technik oblężniczych, uczył się w Hiszpanii i Niderlandach. Po powrocie do Rzeczypospolitej uczestniczył w wojnie smoleńskiej i w walkach z Tatarami. W 1637 roku poślubił we Lwowie Gryzeldę Konstancję Zamoyską, która urodziła mu syna Michała Tomasza. W tym czasie powiększał dobra rodowe na Wołyniu i Ukrainie, przeprowadzając udane akcje kolonizacyjne. Posiadał 56 miast i miasteczek, do których sprowadzał kupców ormiańskich i Żydów. Jako przedstawiciel tzw. królewiąt zabiegał o organizację własnych włości w udzielne księstwo ze stolicą w Łubniach. Z tego powodu fundował katolickie i prawosławne klasztory, wznosił kościoły i cerkwie, dbał o szkolnictwo. Był mecenasem kultury. Posiadał rzemieślnicze manufaktury dla produkcji towarów luksusowych. W okresie 1632‑1648 zwiększył liczbę ludności Ukrainy z blisko 5 tysięcy do 230 tysięcy. Poddani zgrupowani w blisko 40 tysiącach gospodarstw i 423 młynach przynosili mu rocznie 1 mln 200 tys. czynszu, który przeznaczał m.in. na utrzymanie wojska w liczbie od 2 tysięcy do nawet 20 tysięcy. Mimo wprowadzanych okresowo zakazów handlu, miał stałe przedstawicielstwa kupieckie na wschodzie m.in. w Moskwie, gdzie trafiały produkowane przez jego manufaktury kobierce (dywany) i sukna. Przez Gdańsk eksportował potażpotaż na zachód. Handlował też zbożem i wełną. Apogeum gospodarczej potęgi jego księstwa nastąpiło w 1648 roku, gdy król Władysław IV przekazał mu we władanie żyzne tereny w dolnym biegu Dniepru, czyli Zaporoże, gdzie swoje siedziby mieli Kozacy. Obawa, że zostaną oni sprowadzeni do roli chłopów pańszczyźnianych wpłynęła na postawy wobec księcia powstańców Chmielnickiego. Już na początku tego wystąpienia buntownicy na czele z Maksymem Krzywonosem zniszczyli jego pałac w Łubniach i spalili miasto. W tym czasie książę cofał się ze swoim wojskiem w stronę Lwowa poruszony szybkością rozprzestrzeniania się powstania. W celu zahamowania buntów stosował taktykę spalonej ziemi i odpowiedzialności zbiorowej. Krwawe represje przyniosły mu tytuł „młota na Kozaków” i sprawiły, że praktycznie niemożliwe stawało się odtworzenie jego majątku nawet po zwycięstwie nad powstańcami. W trakcie walk odznaczył się podczas obrony Zbaraża w 1649 roku i w bitwie pod Beresteczkiem w 1651 roku. Zmarł w tym samym roku w trakcie kampanii wojennej w wyniku zarazy lub otrucia. Z powodu niemożliwości pochowania go w Wiśniowcu, zwłoki przetransportowano na Święty Krzyż i zdeponowano w krypcie klasztoru. Ich los nie jest znany.
Opis Jeremiego Wiśniowieckiego[…] książę był wzrostu prawie małego i dość szczupły. Młody był jeszcze, liczył dopiero trzydziesty szósty rok życia, ale na twarzy jego widne już były trudy wojenne. O ile bowiem w Łubniach żył jak król prawdziwy, o tyle w czasie licznych wypraw i pochodów dzielił niewczasy prostego towarzysza, jadał czarny chleb i sypiał na ziemi na wojłoku, a że większa część życia schodziła mu na pracach obozowych, więc odbiły się one na jego twarzy. Wszelako oblicze to na pierwszy rzut oka zdradzało nadzwyczajnego człowieka. Malowała się w nim żelazna, nieugięta wola i majestat, przed którym każdy mimo woli musiał uchylić głowy. Widać było, że ten człowiek zna swoją potęgę i wielkość […]. Oczy miał duże, spokojne, prawie słodkie, jednakże gromy zdawały się być w nich uśpione, i czułeś, że biada temu, kto by je rozbudził. Nikt też znieść nie mógł spokojnego blasku tego spojrzenia i widywano posłów, wytrawnych dworaków, którzy stanąwszy przed Jeremim mieszali się i nie umieli zacząć dyskursu. Był to zresztą na swoim Zadnieprzu król prawdziwy. Z kancelarii jego wychodziły przywileje i nadania […]. Niewielu też i panów za równych sobie poczytywał.
Było w księciu Jeremim coś, co mimo wrodzonej mu łaskawości trzymało ludzi w oddaleniu. Kochając żołnierzów, on sam poufalił się z nimi; z nim nikt nie śmiał się poufalić. […] Po matce Wołoszce odziedziczył on cerę białą tą białością rozpalonego żelaza, od której żar bije, i czarny jak skrzydło kruka włos, który na całej głowie podgolony, z przodu tylko spadał bujniej i obcięty nad brwiami, zasłaniał mu połowę czoła. Nosił się po polsku, o ubiór niezbyt dbał i tylko na wielkie uroczystości nakładał szaty kosztowne, ale wówczas świecił cały od złota i kamieni. […] Audiencje posłów odbywały się zawsze w sali tak zwanej niebieskiej, gdyż na jej suficie firmament niebieski wraz z gwiazdami […] był wyobrażony. Zasiadał tedy książę pod baldachimem z aksamitu i gronostajów, na wyniosłym krześle do tronu podobnym, którego podnóżek był blachą pozłocistą obity, za księciem zaś stał […] sekretarz, […] dalej paziowie i dwunastu trabantów z halabardami, przybranych po hiszpańsku; głębie sali przepełnione były rycerstwem w świetnych strojach i ubiorach.
Źródło: Opis Jeremiego Wiśniowieckiego, [w:] Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, t. 1, Warszawa 1896, s. 53–54.
1. zakłamanie zarozumiałość, 2. niefrasobliwość, 3. włosy blond, 4. wyniosłość, 5. tchórzostwo, 6. szczupła budowa ciała, 7. waleczność, 8. wysoki wzrost, 9. prostota, 10. krępa budowa ciała, 11. niski wzrost, 12. włosy czarne, 13. otwartość, 14. rozpasanie
1. zakłamanie zarozumiałość, 2. niefrasobliwość, 3. włosy blond, 4. wyniosłość, 5. tchórzostwo, 6. szczupła budowa ciała, 7. waleczność, 8. wysoki wzrost, 9. prostota, 10. krępa budowa ciała, 11. niski wzrost, 12. włosy czarne, 13. otwartość, 14. rozpasanie
1. zakłamanie zarozumiałość, 2. niefrasobliwość, 3. włosy blond, 4. wyniosłość, 5. tchórzostwo, 6. szczupła budowa ciała, 7. waleczność, 8. wysoki wzrost, 9. prostota, 10. krępa budowa ciała, 11. niski wzrost, 12. włosy czarne, 13. otwartość, 14. rozpasanie
Cechy charakteru.
1. zakłamanie zarozumiałość, 2. niefrasobliwość, 3. włosy blond, 4. wyniosłość, 5. tchórzostwo, 6. szczupła budowa ciała, 7. waleczność, 8. wysoki wzrost, 9. prostota, 10. krępa budowa ciała, 11. niski wzrost, 12. włosy czarne, 13. otwartość, 14. rozpasanie
1. zakłamanie zarozumiałość, 2. niefrasobliwość, 3. włosy blond, 4. wyniosłość, 5. tchórzostwo, 6. szczupła budowa ciała, 7. waleczność, 8. wysoki wzrost, 9. prostota, 10. krępa budowa ciała, 11. niski wzrost, 12. włosy czarne, 13. otwartość, 14. rozpasanie
1. zakłamanie zarozumiałość, 2. niefrasobliwość, 3. włosy blond, 4. wyniosłość, 5. tchórzostwo, 6. szczupła budowa ciała, 7. waleczność, 8. wysoki wzrost, 9. prostota, 10. krępa budowa ciała, 11. niski wzrost, 12. włosy czarne, 13. otwartość, 14. rozpasanie
1. zakłamanie zarozumiałość, 2. niefrasobliwość, 3. włosy blond, 4. wyniosłość, 5. tchórzostwo, 6. szczupła budowa ciała, 7. waleczność, 8. wysoki wzrost, 9. prostota, 10. krępa budowa ciała, 11. niski wzrost, 12. włosy czarne, 13. otwartość, 14. rozpasanie
Na podstawie tekstu źródłowego, wskaż, co świadczy o tym, że można Jeremiego Wiśniowieckiego przypisać do „królewiąt”:
Michał Tomasz Wiśniowiecki urodził się w 1640 roku. Był synem wojewody ruskiego Jeremiego Wiśniowieckiego i Gryzeldy Konstancji Zamoyskiej. Wczesne dzieciństwo spędził pod opieką babki w Zamościu. Potem towarzyszył rodzicom i dzielił z nimi los egzulantów.egzulantów. Po śmierci ojca w 1651 roku znalazł się pod opieką biskupa wrocławskiego i płockiego królewicza Karola Ferdynanda Wazy. W czasie wojen szwedzkich towarzyszył parze królewskiej w drodze do Głogówka na Śląsku, żeby stamtąd udać się do Nysy, do tamtejszego Kolegium Jezuickiego. Od 1656 roku kontynuował naukę na uniwersytecie w Pradze, odwiedzał także dwory w Dreźnie i w Wiedniu. W 1660 roku powrócił do kraju, a trzy lata później wziął udział w nieudanej wyprawie wojennej na Ukrainę przeciw Rosji, podczas której niczym się nie wyróżnił. Odznaczał się słabym charakterem i brakiem wyczucia politycznego. Choć znał osiem języków, mówiono że w żadnym z nich nie miał nic ciekawego do powiedzenia. Ubierał się w strój francuski, aby ukryć braki w figurze, gdyż był szczupły i niski, w ruchach ciała i postawie zniewieściały. Nosił perukę, ponieważ był łysy. Uwielbiał piwo i cytrusy. W 1669 roku wbrew interesom magnaterii został wybrany na króla przez rzesze szlacheckie, dla których jako kandydat niedoświadczony i praktycznie pozbawiony majątku nie stanowił zagrożenia. W 1670 roku na Jasnej Górze poślubił córkę cesarza Eleonorę Habsburżankę. Jego panowanie było bardzo burzliwe i obfitowało w walkę stronnictw magnackich. Ugrupowanie profrancuskie, zwane malkontentami, dążyło do detronizacji króla. W jego obronie wystąpiła szlachta litewska, zawiązując konfederację w Gołębiu. O eskalację napięcia oskarżano zwłaszcza sympatyka malkontentów hetmana Jana Sobieskiego. Wobec blokowania przez sejm, opanowany przez regalistów, przeciwników orientacji profrancuskiej, wypłaty żołdu dla wojsk podległych hetmanowi zawiązała się w jego obronie konfederacja szczebrzeszyńskakonfederacja szczebrzeszyńska. Chaos wewnętrzny tym wywołany pogłębiało wypowiedzenie wojny przez Turcję w 1672 roku. Padł Kamieniec Podolski, a Rzeczpospolita na mocy traktatu w Buczaczu stała się lennem Turcji. W rezultacie tych haniebnych wydarzeń doszło rok później do pogodzenia się króla z hetmanem Janem Sobieskim. Wobec niedyspozycji Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Sobieski stanął na czele czterdziestotysięcznej armii i uderzył na wojska tureckie pod Chocimiem. Radości ze zwycięstwa nie doświadczył już król, gdyż zmarł we Lwowie. Pochowano go w katedrze wawelskiej w dzień koronacji jego następcy, którym okazał się właśnie hetman Jan Sobieski.
Elekcja 1669Nastąpiła potem elekcyja króla. […] To się agituje, a Wielgopolacy już krzyczą: „Vivat rex!” […] W łęczyckim województwie znowu i w brzeskim kujawskim intulerunt [wnieśli] to, że „nam nie trzeba bogatego pana, bo on będzie bogatym, zostawszy królem polskim. Nie trzeba nam z inszymi kolligowanego monarchami, bo to jest periculum libertatis [niebezpieczeństwo dla wolności]; ale nam trzeba virum fortem, virum bellicosum [męża walecznego, męża wojennego]. Gdybyśmy byli mieli Czarnieckiego, pewnie by był usiadł na tronie […]”. To się agituje; ja per curiositatem [przez ciekawość] skoczyłem do Sandomirzanów, którzy najbliżej nas stali, aż tam trafiłem na tę materyją, że życzą sobie de sanguine gentil [z krwi własnej] i mówią: „Niewiele by nam trzeba szukać króla, mamy go między sobą. Wspomniawszy na cnotę i poczciwość, i przeciwko ojczyźnie wielkie merita [zasługi] księcia ś. pamięci Hieremiego Wiśniowieckiego, słuszna by rzecz zawdzięczyć to jego posteritati [potomstwu]. Owo jest książę JMość Michał; czemuż go nie mamy mianować? Albo nie z dawna wielkich książąt familjjej? Alboż nie godzien korony?” A on siedzi między szlachtą pokorniusieńki, skurczył się, nic nie mówi. Skoczę ja znowu do swoich i powiedam: „Mości Panowie, już w kilku województwach zanosi się na Piasta”. […] A tymczasem hukną w Sandomierskiem: „Vivat Piast!” […] A tu też nasi Krakowianie: „Vivat Piast!” Rozbieży się nas kilka między województwa insze z musztułukiem [nowiną], wołając: „Vivat Piast!”
Źródło: Elekcja 1669, [w:] Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki, Warszawa 1987, s. 306–307.
Powtórzenie
Wiśniowieccy to ród książęcy pochodzenia ruskiego, który posiadał rozległe dobra na południowo‑wschodnich krańcach Rzeczypospolitej w XVI‑XVIII wieku.
Przedstawicielami tego rodu byli wojewoda ruski Jeremi Wiśniowiecki i król Michał Korybut Wiśniowiecki.
Upadek rodu wiąże się ze skutkami powstania Chmielnickiego i wojen z Turcją w XVII wieku.
Słownik pojęć
zbrojne interwencje części polskiej i litewskiej magnaterii na terytorium państwa moskiewskiego w okresie 1604‑1610 w celu osadzenia na tronie carskim pretendentów podających się za Dymitra, syna zmarłego cara Iwana Groźnego. Stały się jedną z przyczyn wybuchu konfliktu polsko‑moskiewskiego lat 1609‑1618
wygnaniec z Kresów; szlachcic, który utracił majątek po przegranych przez Rzeczpospolitą wojnach z Rosją bądź Turcją, zachowywał prawa polityczne, otrzymywał od króla odszkodowanie za dobra utracone w wyniku wojen
tytuł szlacheckich magnatów pochodzenia litewskiego lub ruskiego, od lat trzydziestych XVII wieku jedyny tytuł dziedziczny uznawany i używany w Rzeczypospolitej
zawiązany w 1672 roku w Szczebrzeszynie przez hetmana wielkiego koronnego Jana Sobieskiego związek szlachty przeciwny konfederacji gołąbskiej. Gromadził przeciwników króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i stronników Francji. Występował w obronie praw urzędu hetmańskiego oraz ustroju sejmikowego i dawnych praw szlacheckich.
określenie polskich magnatów (Koniecpolscy, Mniszchowie, Ostrogscy, Pacowie, Potoccy, Wiśniowieccy) pochodzenia ruskiego bądź litewskiego, którzy posiadali rozległe latyfundia na kresach wschodnich Rzeczypospolitej, mający nieograniczoną władzę, własne wojska, często prowadzący własną politykę zagraniczną
pochodzące z języka greckiego określenie na przeszklone pomieszczenie znajdujące się pod posadzką kościoła i służące za miejsce pochówku dostojników kościelnych, władców lub ważnych osób świeckich
produkt spalania drewna służący do wyrobu mydła, szkła, wyrobów ceramicznych, bielenia ścian, konserwacji żywności oraz jako nawóz, główny obok zboża produkt eksportowy Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku
ufortyfikowany obóz kozacki, zakładany na różnych wyspach dolnego biegu Dniepru od XVI wieku.; pierwszy ośrodek założył Dymitr Wiśniowiecki na Małej Chortycy w 1553 roku
Notatki
Bibliografia
Czamańska I., (2007) Wiśniowieccy. Monografia rodu, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Romański R., (2009), Książę Jeremi Wiśniowiecki, Warszawa: Bellona.
Widacki J., (1984 Kniaź Jarema, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.