Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi i akweny morskie na trasach pierwszych wypraw geograficznych

Wprowadzenie

Być może kojarzysz powiedzenie: „O! Kolumb odkrył Amerykę”. Ludzie często tak mówią w reakcji na coś oczywistego, np. na odkrycie, które okazuje się sprawą dobrze im znaną. Czy jednak Kolumb był pierwszym Europejczykiem, który dotarł na kontynent amerykański? Odpowiedzi na to i wiele innych pytań znajdziesz w  poniższym tekście.

R1eNBSFZjyT0I
Malowidło umieszczone w ścianie budynku prezentujące trzy karawele na otwartym morzu. Drewniane okręty mają rozwinięte duże żagle, na morzu dookoła nich lekkie fale.
Pinta, Niña i Santa Maria - karawele uczestniczące w wyprawie Krzysztofa Kolumba (wizja artystyczna)
Źródło: dostępny w internecie: flickr.com, licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

  • czym są wielkie formy ukształtowania terenu,

Twoje cele

  • wymienisz i wskażesz na mapie przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni lądów oraz akwenów morskich,

  • scharakteryzujesz oraz wskażesz przyczyny i skutki wybranych pierwszych wypraw geograficznych,

  • wskażesz na mapie przykłady wielkich form ukształtowania powierzchni lądów oraz akwenów morskich na wybranych trasach pierwszych wypraw geograficznych,

  • opiszesz inne, ważne odkrycia geograficzne.

Kontynenty i oceany – przypomnienie

Duże obszary lądowe wyraźnie od siebie oddzielone nazywamy kontynentami. Na świecie znajduje się siedem kontynentów: Europa, Azja, Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Afryka, Australia i Oceania oraz Antarktyda. Jak można łatwo zauważyć, Europa i Azja nie są od siebie wyraźnie oddzielone, a więc nie spełniają do końca kryterium osobnego kontynentu. Tworzą razem Eurazję. O ich podziale zadecydowały jednak względy historyczne i kulturowe.

Drugą kwestią dyskusyjną jest Australia i Oceania. Niektórzy badacze jako kontynent traktują jedynie Australię (która jest jednocześnie państwem o tej samej nazwie). Natomiast Australia razem z Oceanią tworzą tzw. część świata.

Lądy zajmują jedynie 29% powierzchni naszej plany. Zdecydowaną większość (71%) stanowią wody oceanów i mórz. Podobnie jak w przypadku kontynentów, istnieje także kilka wydzieleń oceanów. Jedni badacze twierdzą, że istnieją trzy oceany, inni wyróżniają cztery, a jeszcze inni - pięć oceanów.

W materiale skupiono się na podziale na pięć oceanów. Oceany wraz z kontynentami przedstawiono na poniższej mapie.

1
Polecenie 1

Korzystając z poniższej mapy, opisz granice poszczególnych kontynentów i oceanów.

RGSOxEYmgewG0
(Uzupełnij).
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wskaż poprawną liczbę kontynentów.

R4AKadI3ziqXX
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RHjzF5QpApBIT1
Mapa przedstawia kontynenty i oceany na Ziemi. Każdy kontynent i ocean został oznaczony innym kolorem. Na mapie jest siatka kartograficzna opisana co 20 stopni.
Kontynenty i oceany na Ziemi
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Powierzchnia kontynentów i oceanów

Kontynent

Powierzchnia (mln kmIndeks górny 2)

Azja

44,4

Afryka

30,3

Ameryka Północna

24,2

Ameryka Południowa

17,8

Antarktyda

13,3

Europa

10,5

Australia i Oceania

8,5

Razem

149,5

Oceany

Powierzchnia (mln kmIndeks górny 2)

Ocean Spokojny

163,7

Ocean Atlantycki

89,0

Ocean Indyjski

73,6

Ocean Południowy

20,3

Ocean Arktyczny

14,7

Razem

361,3

Świat razem

510,3 mln kmIndeks górny 2

Źródło: Tablice geograficzne, Wyd. Adamantan

Wielkie formy ukształtowania powierzchni ziemi oraz duże akweny morskie

Poziome ukształtowanie powierzchni

Linia brzegowa kontynentów może być kręta i zawiła. Mówi się wówczas, że jest ona dobrze rozwinięta lub urozmaicona, a zatem tworzy liczne półwyspypółwyseppółwyspy, wyspywyspawyspy, archipelagiarchipelagarchipelagi wysp (po stronie lądów) oraz morzamorzemorza, zatokizatokazatoki i cieśninycieśninacieśniny (po stronie wód oceanicznych). Jeśli w obrębie danego kontynentu występuje mało takich form, mówi się wówczas, że linia brzegowa jest słabo rozwinięta, czyli dość gładka.

Pionowe ukształtowanie powierzchni

Wnętrze kontynentów jest zróżnicowane pod względem wysokości. Wyróżnia się:

- górygórygóry (oznaczane na mapach najczęściej kolorem czerwonym lub brązowym),

- wyżynywyżynywyżyny (oznaczane na mapach najczęściej kolorem żółtym lub pomarańczowym),

- nizinynizinyniziny (oznaczane na mapach najczęściej kolorem zielonym), w obrębie których możemy wyznaczyć depresjedepresjedepresje (kolor ciemnozielony).

11
Polecenie 2

Na poniższych mapach zlokalizuj i wskaż po kilka: półwyspów, wysp, archipelagów, mórz, zatok, cieśnin, gór, wyżyn i nizin, następnie wypisz kilka przykładów poniżej.

Ukształtowanie terenu Europy i świata

R3UF197MEwI8Y
Mapa przeglądowa Europy
Mapa przeglądowa Europy
Źródło: dostępny w internecie: Wiking.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1NQfqdpdDEZC
Mapa hipsometryczna świata
Mapa hipsometryczna świata
Źródło: dostępny w internecie: Wiking.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1XqD6zShQujU
(Uzupełnij).
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Z podanych nazw pogrupuj odpowiednio zatoki, cieśniny, półwyspy i archipelagi.

R64WVP5iFgUEM
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RiW4IHxPgkwj71
Interaktywna mapa świata przedstawiająca trasy wypraw w czasie Wielkich Odkryć Geograficznych. Niziny oznaczono kolorem zielonym, wyżyny odcieniami żółtego i pomarańczowego, góry oznaczono odcieniami czerwieni. Pod mapą umieszczono przyciski umożliwiające wybranie przebiegu danej trasy na mapie, włączanie lub wyłączanie siatki geograficznej oraz pionowego paska legendy z kolorami użytymi na mapie. Na mapie kolorowymi liniami ze strzałkami wskazującymi kierunki trasy przedstawiono siedem wypraw. Wyprawa Marco Polo, mająca miejsce pod koniec trzynastego wieku, została odbyta z Wenecji przez Morze Śródziemne w kierunku Azji Mniejszej, następnie przez Wyżynę Irańską do Hindukuszu, a potem do Kotliny Kaszgarskiej, Wyżyny Mongolskiej i Niziny Chińskiej. W dalszej części drogą morską Marco Polo dotarł do Grzbietu Wschodnioindyjskiego, Basenu Środkowoindyjskiego, Grzbietu Malediwskiego i Basenu Arabskiego. Na koniec ponownie pokonał Wyżynę Irańską i drogą morską dotarł do Wenecji. Wyprawa Krzysztofa Kolumba miała miejsce w tysiąc czterysta dziewięćdziesiątym drugim roku. Początek miała na południu Hiszpanii. Następnie jej trasa biegła przez Basen Zachodnioeuropejski, Grzbiet Północnoatlantycki, Basen Północnoamerykański, kończąc na Archipelagu Bahamów. Wyprawa Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano miała miejsce w latach 1519-1522. Początek miała w Sewilli. Następnie kierowano się przez Basen Kanaryjski, Basen Zielonego Przylądka, Grzbiet Północnoatlantycki, Basen Brazylijski, Grzbiet Rio Grande, Grzbiet oraz Basen Chilijski, Grzbiet Wschodniopacyficzny, Basen Środkowopacyficzny, Rów Mariański, Basen Filipiński, Basen Zachodnioaustralijski, Grzbiet Zachodnioaustralijski, Grzbiet Środkowoindyjski, Basen Crozeta, Grzbiet Zachodnioindyjski, Basen Przylądkowy, Grzbiet Wielorybi, Basen Angolski, Grzbiet Południowoatlantycki i Basen Kanaryjski. Przedstawiono dwie wyprawy Cooka. Pierwsza miała miejsce w latach 1768-1771. Wyruszając z Wielkiej Brytanii kierował się na południe wzdłuż wschodnich krańców Ameryki Południowej i dalej do Falklandów i Ziemi Ognistej. Dalej kierował się na zachód, dopływając do Nowej Zelandii i północno-wschodniej Australii, po czym kierował się wzdłuż jej północnego wybrzeża aż do południowego krańca Afryki. Następnie kierował się na północny zachód, a po dopłynięciu mniej więcej na wysokość Półwyspu Iberyjskiego na północny wschód do Wielkiej Brytanii. Druga miała miejsce w latach 1776-1779. Wyruszając z Wielkiej Brytanii kierował się na południowy zachód dopływając do wschodniego wybrzeża Ameryki Południowej w okolicach Wyżyny Brazylijskiej. Następnie kierował się na wschód w kierunku Nowej Zelandii, a potem skierował się na północ przez Hawaje w stronę Morza Beringa. Przedstawiono również wyprawę Bartolomeu Dias z tysiąc czterysta osiemdziesiątego ósmego roku. Wypłynął z południowego krańca Półwyspu Iberyjskiego i płynął wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki do jej południowego krańca, następnie wracając podobną drogą. Ostatnia zaprezentowanych wypraw to podróż Vasco da Gamy z roku tysiąc czterysta osiemdziesiątego dziewiątego. Kierował się z południowo-zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego w kierunku zachodniego wybrzeża Afryki, następnie do jej południowej części i dalej wzdłuż wybrzeża aż do Indii. Powrócił zbliżoną drogą.
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 3

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

Podróżnikiem, który jako jedyny swoją podróż odbył po lądzie i wodzie, był

R1HwF7WXqH98V
Możliwe odpowiedzi: 1. James Cook, 2. Nieprawidłowa odpowiedź A
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 4

Na podstawie mapy interaktywnej połącz w pary podróżnika i formę ukształtowania terenu, którą mógł zobaczyć podczas swej podróży.

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy połącz w pary nazwiska podróżników z formami ukształtowania terenu, które mogli zobaczyć podczas swoich podróży.

R10mjWLnRS7H0
Wielkie Góry Wododziałowe Możliwe odpowiedzi: 1. , 2. Marco Polo, 3. James Cook Możliwe odpowiedzi: 1. , 2. Marco Polo, 3. James Cook Himalaje Możliwe odpowiedzi: 1. , 2. Marco Polo, 3. James Cook
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 5

Na podstawie mapy interaktywnej i dostępnych źródeł uzupełnij tekst podanymi poniżej wyrażeniami, 3 z nich podane są dodatkowo i nie pasują do tekstu.

Na podstawie dostępnych źródeł uzupełnij tekst podanymi poniżej wyrażeniami, 3 z nich podane są dodatkowo i nie pasują do tekstu.

RMGZlAwz6rOOK
Wielkie odkrycia geograficzne dokonywane przez 1. europejskich, 2. azjatyckich
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pierwsze wyprawy i odkrycia geograficzne

Europejczycy zawsze byli ciekawi świata. Chcieli poznawać nowe obszary, ich przyrodę, ludność, zwyczaje oraz przyprawy, które w dawnych czasach pełniły rolę pieniądza. Jeszcze w średniowieczu znano tylko Europę (zwłaszcza jej południową część, gdzie panował sprzyjający klimat), a także nieznaczne obszary leżące wokół niej: fragmenty Azji i północną część Afryki (do Sahary, która zniechęcała do dalszej wędrówki). Nie znano terenów na północ oraz na zachód od Europy - sądzono, że znajduje się tam bezkresny ocean.

Choć powszechnie uważa się, że Amerykę odkrył Kolumb pod koniec XV w., to warto już na tym etapie wiedzieć, że kilka wieków wcześniej dokonali tego Wikingowie - wędrowni wojownicy z północnej Europy. W X w., kiedy klimat się ocieplił, podróżowali oni północnym Atlantykiem z Półwyspu Skandynawskiego wybrzeżami Islandii i Grenlandii do Półwyspu Labrador w Ameryce Północnej.

Jednym z pierwszych wielkich odkrywców był wenecki kupiec Marco Polo, który pod koniec XIII w. wybrał się w podróż do Azji drogą lądową i częściowo drogą morską. Jego głównym celem były Chiny. Zbadał on i opisał tamtejsze tereny oraz przywiózł do Europy różne kosztowności i wynalazki, m.in. proch strzelniczy, jedwab i porcelanę.

Najwięcej podróży odbyło się na przełomie XV i XVI w. Okres ten nazywamy epoką wielkich odkryć geograficznych.

RWJfEJjc8UC5A1
Schemat. Lista elementów: Nazwa kategorii: Przyczyny wielkich odkryć geograficznych, nazwa kategorii: -chęć poznania świata, nazwa kategorii: -chęć poznania drogi morskiej do Azji, w tym Indii i Chin, nazwa kategorii: -chęć posiadania kosztowności, w tym przypraw, nazwa kategorii: -rozwój wiedzy geograficznej, nazwa kategorii: -udoskonalenie kompasu, nazwa kategorii: -konstrukcja szybkiego i bezpiecznego statku - karaweli
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RU3j2avX3QSHM
Animacja przedstawiająca trasy najważniejszych wypraw w czasie wielkich odkryć geograficznych.
Wielkie formy ukształtowania powierzchni na trasie odkryć geograficznych
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RU3j2avX3QSHM

Wielkie formy ukształtowania powierzchni na trasie odkryć geograficznych
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Animacja przedstawiająca trasy najważniejszych wypraw w czasie wielkich odkryć geograficznych.

Polecenie 6

Opisz przebieg tras podróży wybranych odkrywców. Uwzględnij nazwy kontynentów i oceanów, przez które podróżowali, a także nazwy obecnych państw, które leżą na tych trasach. Skorzystaj z powyższych map interaktywnych, atlasu geograficznego lub Google Maps.

RMbrFN4wQoo5u
(Uzupełnij).
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 7

Uzupełnij podane opisy, wpisując nazwy wielkich form ukształtowania powierzchni i akwenów morskich oraz inne nazwy geograficzne. Wybierz je spośród podanych i przeciągnij w odpowiednie miejsca. Skorzystaj z mapy hipsometrycznej świata z górnej części tego materiału oraz z atlasu geograficznego.

R6P7FwkYDYkUL
a) Wenecki kupiec Marco Polo wybrał się drogą lądową (i po części morską) z 1. Włoch, 2. Chin, 3. Pamir, 4. Jawy w głąb Azji. Trasa jego podróży wiodła m.in. przez góry 1. Włoch, 2. Chin, 3. Pamir, 4. Jawy, aż do 1. Włoch, 2. Chin, 3. Pamir, 4. Jawy i Indii. Dotarł także do wybrzeża wyspy 1. Włoch, 2. Chin, 3. Pamir, 4. Jawy. Przyczyną jego wyprawy była m.in. chęć pozyskania przypraw i bogactw naturalnych.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1Dg3KxnteKeu
b) Bartolomeu Dias to odkrywca portugalski, który pod koniec XV w. opłynął Afrykę od zachodu i dotarł do 1. Przylądka Dobrej Nadziei na południu tego kontynentu.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RWDVWSbd4x10s
c) Zablokowanie lądowych szlaków handlowych przez Turków, a także udoskonalenie kompasu, map i konstrukcja karaweli przyczyniły się do tego, że Portugalczyk Vasco da Gama wybrał się w podróż do 1. Wyspy Zielonego Przylądka, 2. Wyspy Kanaryjskie, 3. Lizbony, 4. Indii, 5. Ocean Atlantycki, 6. Przylądka Igielnego drogą morską. Wypłynął on ze stolicy Portugalii - 1. Wyspy Zielonego Przylądka, 2. Wyspy Kanaryjskie, 3. Lizbony, 4. Indii, 5. Ocean Atlantycki, 6. Przylądka Igielnego. Płynął przez 1. Wyspy Zielonego Przylądka, 2. Wyspy Kanaryjskie, 3. Lizbony, 4. Indii, 5. Ocean Atlantycki, 6. Przylądka Igielnego i na nim przez dwa archipelagi - najpierw przez 1. Wyspy Zielonego Przylądka, 2. Wyspy Kanaryjskie, 3. Lizbony, 4. Indii, 5. Ocean Atlantycki, 6. Przylądka Igielnego, a potem przez 1. Wyspy Zielonego Przylądka, 2. Wyspy Kanaryjskie, 3. Lizbony, 4. Indii, 5. Ocean Atlantycki, 6. Przylądka Igielnego. Dotarł do 1. Wyspy Zielonego Przylądka, 2. Wyspy Kanaryjskie, 3. Lizbony, 4. Indii, 5. Ocean Atlantycki, 6. Przylądka Igielnego (najdalej na południe wysuniętego punktu Afryki), opłynął następnie ten kontynent od wschodu i dotarł do zachodniego wybrzeża Indii.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RHPyquJ8N7Vtv
d) Niesprzyjające warunki atmosferyczne (silne wiatry i prądy morskie) podczas wyprawy Vasco da Gamy, coraz większe przekonanie o tym, że Ziemia nie jest płaska, a także dalszy rozwój technologiczny przyczyniły się do tego, że Włoch - Krzysztof Kolumb postanowił wybrać się do Indii, płynąc na zachód od Europy - przez Ocean Atlantycki. Nie wiedziano wówczas o istnieniu 1. Bahamów, Kuby i Haiti, 2. Hiszpanii, 3. Ameryki, 4. Europy. Podróż odbyła się trzema statkami (Pinta, Niña i Santa Maria) z portu Palos w 1. Bahamów, Kuby i Haiti, 2. Hiszpanii, 3. Ameryki, 4. Europy przez Atlantyk. Kolumb wraz z załogą dotarł do 1. Bahamów, Kuby i Haiti, 2. Hiszpanii, 3. Ameryki, 4. Europy w Ameryce Środkowej. Ostatnią z tych wysp nazwał Hispaniolą. Następnie wrócił do 1. Bahamów, Kuby i Haiti, 2. Hiszpanii, 3. Ameryki, 4. Europy. Chociaż w swoim życiu odbył jeszcze dwie podróże do Ameryki, to umarł w przeświadczeniu, że dotarł do Indii. Dlatego też nazwał tubylców Indianami. Warto dodać, że nazwa „Ameryka” pochodzi od nazwiska Włocha - Ameriga Vespucciego, który kilka lat po wyprawach Kolumba zbadał tamtejsze obszary i udowodnił, że nie są to Indie, lecz nowy kontynent.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1bQkyYtGwiKN
e) W XVI w. celem wypraw geograficznych stały się 1. Azji, 2. Filipin, 3. Wyspy Korzenne, 4. Cieśniną Magellana, 5. Afryki, 6. Amerykę, 7. Oceanem Spokojnym, 8. Ocean Indyjski, czyli Moluki w 1. Azji, 2. Filipin, 3. Wyspy Korzenne, 4. Cieśniną Magellana, 5. Afryki, 6. Amerykę, 7. Oceanem Spokojnym, 8. Ocean Indyjski Południowo-Wschodniej. Ich nazwa pochodzi od uprawianych tam przypraw korzennych, m.in. imbiru, gałki muszkatołowej i goździków. W 1519 r. Ferdynand Magellan (Portugalczyk) wybrał się do nich przetartą przez Kolumba drogą. Załoga wyruszyła z Hiszpanii, płynąc przez Atlantyk i opływając 1. Azji, 2. Filipin, 3. Wyspy Korzenne, 4. Cieśniną Magellana, 5. Afryki, 6. Amerykę, 7. Oceanem Spokojnym, 8. Ocean Indyjski od południa. Droga się dłużyła. W końcu statki znalazły skalistą i trudną do przebycia cieśninę, na obszarze której wiały dość silne wiatry. Nazwano ją później 1. Azji, 2. Filipin, 3. Wyspy Korzenne, 4. Cieśniną Magellana, 5. Afryki, 6. Amerykę, 7. Oceanem Spokojnym, 8. Ocean Indyjski. Po jej pokonaniu Magellan wraz z załogą wypłynęli na ciche, spokojne i bezkresne wody, nazwane później 1. Azji, 2. Filipin, 3. Wyspy Korzenne, 4. Cieśniną Magellana, 5. Afryki, 6. Amerykę, 7. Oceanem Spokojnym, 8. Ocean Indyjski, z hiszp. Pacífico. Następnie załoga dotarła do 1. Azji, 2. Filipin, 3. Wyspy Korzenne, 4. Cieśniną Magellana, 5. Afryki, 6. Amerykę, 7. Oceanem Spokojnym, 8. Ocean Indyjski, gdzie na jednej z wysp Magellan poniósł śmierć z rąk tubylców. Wyprawę kontynuował Juan Sebastian Elcano, udając się przez 1. Azji, 2. Filipin, 3. Wyspy Korzenne, 4. Cieśniną Magellana, 5. Afryki, 6. Amerykę, 7. Oceanem Spokojnym, 8. Ocean Indyjski w kierunku 1. Azji, 2. Filipin, 3. Wyspy Korzenne, 4. Cieśniną Magellana, 5. Afryki, 6. Amerykę, 7. Oceanem Spokojnym, 8. Ocean Indyjski i opływając ten kontynent od południa i zachodu, dotarł z resztą załogi do Hiszpanii. Wyprawa ta dowiodła ostatecznie, że ziemia ma kształt kulisty.
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RfmGNey3PFnPZ
Uzupełnij podane opisy, wpisując nazwy wielkich form ukształtowania powierzchni i akwenów morskich oraz inne nazwy geograficzne. Wybierz je spośród podanych i przeciągnij w odpowiednie miejsca. Skorzystaj z mapy hipsometrycznej świata z górnej części tego materiału oraz z atlasu geograficznego. a) Wenecki kupiec Marco Polo wybrał się drogą lądową (i po części morską) z 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy wgłąb Azji. Trasa jego podróży wiodła m.in. przez góry 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy aż do 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy i Indii. Dotarł także do wybrzeża wyspy 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy. Przyczynami jego wyprawy były m.in. chęć pozyskania przypraw i bogactw naturalnych.
b) Bartolomeu Dias to odkrywca portugalski, który pod koniec XV w. opłynął Afrykę od zachodu i dotarł do 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy na południu tego kontynentu.
c) Zablokowanie lądowych szlaków handlowych przez Turków, a także udoskonalenie kompasu, map i konstrukcja karaweli przyczyniły się do tego, że Portugalczyk Vasco da Gama wybrał się w podróż do 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy drogą morską. Wypłynął on ze stolicy Portugalii - 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy, płynął przez 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy i na nim przez dwa archipelagi - najpierw przez 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy, a potem przez 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy, dotarł do 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy (najdalej na południe wysuniętego punktu Afryki), opłynął następnie ten kontynent od wschodu i dotarł do zachodniego wybrzeża Indii.
d) Niesprzyjające warunki atmosferyczne (silne wiatry i prądy morskie) podczas wyprawy Vasco da Gamy, coraz większe przekonanie o tym, że Ziemia nie jest płaska, a także dalszy rozwój technologiczny przyczyniły się do tego, że Włoch - Krzysztof Kolumb postanowił wybrać się do Indii, płynąc na zachód od Europy - przez Ocean Atlantycki. Nie wiedziano wówczas o istnieniu 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy. Podróż odbyła się trzema statkami (Pinta, Niña i Santa Maria) z portu Palos w 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy przez Atlantyk. Kolumb wraz z załogą dotarł do 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy w Ameryce Środkowej. Ostatnią z tych wysp nazwał Hispaniolą. Następnie wrócił do 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy. Chociaż w swoim życiu odbył jeszcze dwie podróże do Ameryki, to umarł w przeświadczeniu, że dotarł do Indii. Dlatego też nazwał tubylców Indianami. Warto dodać, że nazwa „Ameryka” pochodzi od nazwiska Włocha - Ameriga Vespucciego, który kilka lat po wyprawach Kolumba zbadał tamtejsze obszary i udowodnił, że nie są to Indie, lecz nowy kontynent.
e) W XVI w. celem wypraw geograficznych stały się 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy, czyli Moluki w 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy Południowo-Wschodniej. Ich nazwa pochodzi od uprawianych tam przypraw korzennych, m.in. imbiru, gałki muszkatołowej i goździków. W 1519 r. Ferdynand Magellan (Portugalczyk) wybrał się do nich przetartą przez Kolumba drogą. Załoga wyruszyła z Hiszpanii, płynąc przez Atlantyk i opływając 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy od południa. Droga się dłużyła. W końcu statki znalazły skalistą i trudną do przebycia cieśninę, na obszarze której wiały dość silne wiatry. Nazwano ją później 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy. Po jej pokonaniu Magellan wraz z załogą wypłynęli na ciche, spokojne i bezkresne wody, nazwane później 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy, z hiszp. Pacífico. Następnie załoga dotarła do 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy, gdzie na jednej z wysp Magellan poniósł śmierć z rąk tubylców. Wyprawę kontynuował Juan Sebastian Elcano, udając się przez 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy w kierunku 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy i opływając ten kontynent od południa i zachodu, dotarł z resztą załogi do Hiszpanii. Wyprawa ta dowiodła ostatecznie, że ziemia ma kształt kulisty.
f) Inną ważną wyprawą, która miała miejsce po epoce wielkich odkryć geograficznych, była podróż Jamesa Cooka (Anglika) w XVIII w. Opłynął on trzykrotnie naszą planetę. Badał on m.in. Australię (choć nie był jej odkrywcą) i kraj w jej bliskim sąsiedztwie - 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy. Odkrył wiele wysp Oceanii, w tym 1. Wyspy Kanaryjskie, 2. Przylądka Dobrej Nadziei, 3. Wyspy Zielonego Przylądka, 4. Ocean Atlantycki, 5. Chin, 6. Indii, 7. Afryki, 8. Pamir, 9. Nową Zelandię, 10. Europy, 11. Filipin, 12. Przylądka Igielnego, 13. Hiszpanii, 14. Ameryki, 15. Ocean Indyjski, 16. Azji, 17. Oceanem Spokojnym, 18. Wyspy Korzenne, 19. Amerykę, 20. Cieśniną Magellana, 21. Lizbony, 22. Hawaje, 23. Włoch, 24. Bahamów, Kuby i Haiti, 25. Jawy, na których poniósł śmierć.
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 8

Zastanów się i na podstawie animacji wymień skutki każdej z przedstawionych wypraw.

R1ZBAOgNLcEcr
(Uzupełnij).
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Wielcy odkrywcy

1
R99rYhsS8Rshp
Wyobrażenie Marco Polo. Mozaika przedstawiająca starszego mężczyznę z długą, gęstą brodą, wydatny nos, głęboko osadzone oczy, krótkie włosy. Trzyma mapy i książki.
Wyobrażenie Marco Polo
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.
R15zLKafDksCN
Domniemany portret Krzysztofa Kolumba. Obraz mężczyzny w czarnym, masywnym płaszczu. Na głowie ma kapelusz. Dłoń ma ułożoną na piersi. Regularne rysy, duże oczy, masywny nos, półdługie kręcone włosy zakrywające uszy.
Domniemany portret Krzysztofa Kolumba
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1JraV3PNt3fV
Domniemany portret Vasco do Gamy. Obraz. Mężczyzna w dłoni trzyma zapisaną kartkę. Na szyi krzyż. Ma długą, gęstą, białą brodę. Małe, ciemne oczy, długi i duży nos, wysokie czoło.
Domniemany portret Vasco do Gamy
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1ZJOYw7TEOpz
Ferdynand Magellan. Rycina przedstawiająca mężczyznę w średnim wieku. Ma gęstą i długą, lekko falowaną brodę. Duże oczy, szerokie czoło, krótkie włosy.
Ferdynand Magellan
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.
RElkDelcOBoN2
James Cook. Na obrazie mężczyzna w białych spodniach i czarnym płaszczu. Palcem wodzi po mapie. Obok dłoni leży jego kapelusz. Za oknem morze. Twarz o regularnych rysach, skupione, poważne spojrzenie. Ciemne oczy, bardzo duży, prosty nos. Wysokie czoło, siwe włosy zaczesane do tyłu.
James Cook
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.
R1XRLvUSGJ6qb
Bartolomeu Dias. Fotografia przedstawiająca rzeźbę mężczyzny stojącego na postumencie. Głębokie, regularne rysy, wydatny nos.
Bartolomeu Dias
Źródło: dostępny w internecie: www.afrikanergeskiedenis.co\, licencja: CC BY-SA 3.0.
R8DXjOnQG13kA
Juan Sebastian Elcano. Rycina przedstawiająca mężczyznę w kapeluszu z rondem i piórem. Krótka, gęsta broda, głęboko osadzone oczy i wydatne brwi, prosty, długi nos. Wzrok skierowany w lewą stronę.
Juan Sebastian Elcano
Źródło: dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org, domena publiczna.
R18tqoNvpBkCe
Amerigo Vespucci. Rycina przedstawiająca mężczyznę trzymającego w dłoniach mapę. Długa, prosta broda, krótkie włosy schowana pod czapką. Wzrok skierowany w prawo, duże oczy, prosty i długi nos.
Amerigo Vespucci
Źródło: dostępny w internecie: Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48309, domena publiczna.

Dalsze podróże i odkrycia geograficzne

Epoka wielkich odkryć geograficznych przyczyniła się tego, że Europejczycy znali już nie tylko Europę, fragmenty Azji i Afryki, lecz także obie Ameryki. W późniejszym czasie odkryto jeszcze Australię (którą zbadał m.in. James Cook) oraz Antarktydę. Na poniższych ilustracjach przedstawiono ważniejsze informacje dotyczące wybranych odkryć geograficznych.

Odkrycie Australii – początek XVII w.

RnbnhaLPwk86l
Willem Janszoon (Holender). Na obrazie mężczyzna w średnim wieku. Jego ubiór jest w kolorze czarnym. Na szyi ma białą kryzę. Na głowie czapka. W prawym górnym rogu namalowany jest herb. Mężczyzna ma delikatną twarz o regularnych rysach. Duży nos, wydatne wąsy i  krótka broda pod dolną wargą. Małe, czarne oczy, wysokie czoło.
Willem Janszoon (Holender)
Źródło: dostępny w internecie: Museum Rotterdam, Public domain, via Wikimedia Commons, domena publiczna.

Odkrycie Antarktydy – 1820 r.

R11z6UoDd457q
Fabian Bellingshausen. Obraz przedstawiający mężczyznę. Do jego marynarki przypięte jest kilka medali. Krótkie włosy, wysokie czoło, wydatne zakola, bokobrody i krótkie wąsy. Duży nos, wzrok skierowany w prawą stronę.
Fabian Bellingshausen
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.
R1G7Myvc7Rr90
Michaił Łazariew. Na rysunku portret mężczyzny. Jest obwieszony medalami. Krótkie włosy, wysokie czoło, lekki zakola, bokobrody. Gładka cera, wydatne brwi, duże oczy i nos, małe usta.
Michaił Łazariew
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.

Zbadanie wnętrza Australii i nazwanie najwyższego szczytu tego kraju Górą Kościuszki – połowa XIX w.

R2kufVDkUgDrD
Paweł Edmund Strzelecki (Polak). Czarno‑biała fotografia, która posiada kilka plam zniszczeń. Przedstawia mężczyznę elegancko ubranego. Patrzy przed siebie. Nie uśmiecha się. Bokobrody, włosy proste, krótkie i zaczesane do tyłu. Głęboko osadzone oczy i wyraźne brwi.
Paweł Edmund Strzelecki (Polak)
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Odkrycie i zbadanie wnętrza Afryki – XIX w.

RbKWmqjauHwQd
Henry Stanley. Czarno‑białe zdjęcie. Portret mężczyzny w niewielkim, owalnym kapeluszu. Ubrany w marynarkę. Patrzy przed siebie. Ma wąsy i krótką bródkę. Proste, krótkie włosy.
Henry Stanley
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Rig41WqMl166k
David Livingstone. Fotografia. Mężczyzna siedzi przy stole. Ma na sobie frak, eleganckie spodnie, kamizelkę i krawat. Jedną rękę trzyma na lasce, drugą opiera na kolanie. Na stole leży czapka. Krótkie, proste włosy zaczesane w lewo, lekkie zakola. Bokobrody i długie wąsy, brak brody. Duży nos i głęboko osadzone ciemne oczy.
David Livingstone
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.

Udział w międzynarodowej wyprawie na Antarktydę oraz badanie tego kontynentu w skrajnie trudnych warunkach – XIX w.

R82Tmjgl9PqNH
Henryk Arctowski. Czarno białe zdjęcie. Mężczyzna ubrany w elegancki garnitur stoi przed biblioteczką pełną książek. Opiera się o fotel. Patrzy przed siebie. Gęste wąsy i broda średniej długości. Duży i długi, prosty nos. Małe, ciemne oczy, wysokie czoło i włosy zaczesane do tyłu.
Henryk Arctowski
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.

Zdobycie bieguna północnego – 1911 r.

RXvPwaTWjWT6y
Roald Amundsen (Norweg). Na zdjęciu mężczyzna ubrany w futro. Patrzy w prawą stronę, ukazany od ramion w górę. Zmarszczki na twarzy, gęste brwi. Duży i prosty nos.
Roald Amundsen (Norweg)
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.

Zdobycie najwyższego szczytu Ziemi (Mount Everest, 8 848 m n.p.m.) – 1953 r.

RDx2Qk37PVgSI
Edmund Hillary (Nowozelandczyk). Zdjęcie jest czarno‑białe. Mężczyzna obrany w bluzę z golfem. Patrzy przed siebie. Jest uśmiechnięty. Nie posiada zarostu, ma krótkie włosy, lekkie zakola, prosty nos, małe oczy, regularne rysy twarzy.
Edmund Hillary (Nowozelandczyk)
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.
RR5iwmnJDpams
Tenzing Norgay (Nepalczyk). Zdjęcie jest czarno białe. Mężczyzna o ciemnej karnacji i czarnych, krótkich włosach. Ubrany w garnitur, koszulę i krawat. Patrzy przed siebie. Jest uśmiechnięty. Ma małe oczy, drobne brwi i krótkie wąsy.
Tenzing Norgay (Nepalczyk)
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Dotarcie do najgłębszego miejsca na Ziemi (Rów Mariański, 10 916 m p.p.m.) – 1960 r.

RrYhdq7xzr7BH
Jacques Piccard (Szwajcar) i Don Walsh (z USA). Zdjęcie jest czarno białe. Dwóch mężczyzn siedzi w bardzo ciasnej kapsule. Są otoczeni różnymi przyciskami i kablami. Są w średnim wieku, mają krótkie włosy i nie noszą zarostu.
Jacques Piccard (Szwajcar) i Don Walsh (z USA)
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Podróżnik, który w jednym roku zdobył oba bieguny – 1995 r.

Rx9Ko4VnGywmI
Marek Kamiński (Polak). Na zdjęciu uśmiechnięty mężczyzna w okularach przeciwsłonecznych i czapce uszance, robiący sobie zdjęcie. Na brodzie kawałki śniegu.
Marek Kamiński (Polak)
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Praca domowa

Ułóż krzyżówkę z dzisiejszej lekcji. Postaraj się zawrzeć w niej jak najwięcej nazw obiektów geograficznych na trasach wielkich podróży sławnych odkrywców. Twoje hasło główne powinno składać się z więcej niż 10 liter.

Instrukcja tworzenia krzyżówki:

R1H9IDtJWeLpU
Ilustracja
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ReKQy77MtEOY5
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Praca domowa

Ułóż krzyżówkę z dzisiejszej lekcji. Postaraj się zawrzeć w niej jak najwięcej nazw obiektów geograficznych na trasach wielkich podróży sławnych odkrywców. Twoje hasło główne powinno składać się z więcej niż 10 liter.

RxuWyRpzo4IIy
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź#15537cwhite

Podsumowanie

  • Wnętrze Azji odkrył już w XIII w. włoski podróżnik Marco Polo.

  • Na przełomie XV i XVI w. miała miejsce epoka wielkich odkryć geograficznych.

  • Pod koniec XV w. Vasco da Gama odkrył drogę wodną do Indii, płynąc na wschód.

  • W 1492 r. Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę, udając się z Europy do Indii w kierunku zachodnim.

  • W latach 1519‑1522 wyprawa Ferdynanda Magellana (po jego śmierci dokończył ją Juan Sebastian Elcano) opłynęła kulę ziemską dookoła, udowadniając, że Ziemia nie jest płaska.

  • Po epoce wielkich odkryć geograficznych ważnymi osiągnięciami były m.in.: odkrycie i zbadanie Australii, wnętrza Afryki, Antarktydy, dotarcie do biegunów ziemskich oraz do najwyżej położonego miejsca na powierzchni Ziemi i najgłębiej położonego miejsca pod oceanem.

Słownik

półwysep
półwysep

część lądu wysunięta w stronę zbiornika wodnego (np. morza lub jeziora), otoczona z trzech stron wodą

wyspa
wyspa

mały fragment lądu (mniejszy niż kontynent), otoczony ze wszystkich stron wodą

archipelag
archipelag

grupa wysp położonych blisko siebie, powstałych w podobny sposób w tym samym lub zbliżonym czasie

morze
morze

część oceanu przylegająca do kontynentu

zatoka
zatoka

część oceanu lub morza wyraźnie wcinająca się w ląd, ograniczona często od wód otwartych przylądkami lub małymi wyspami

cieśnina
cieśnina

zwężenie obszaru wodnego łączące dwa akweny (oceany, morza lub jeziora), a rozdzielające dwa obszary lądowe

góry
góry

obszary położone powyżej 300 m n.p.m. o dużych wysokościach względnych (powyżej 300 m)

wyżyny
wyżyny

obszary położone powyżej 300 m n.p.m. o małych wysokościach względnych (do 300 m)

niziny
niziny

obszary położone na wysokości do 300 m n.p.m.

depresje
depresje

obszary położone poniżej poziomu morza

Ćwiczenia

1
Ćwiczenie 1

Uzupełnij tabelę podanymi wyrażeniami. Skorzystaj z map zamieszczonych powyżej lub z atlasu geograficznego.

Uzupełnij tabelę podanymi wyrażeniami. Skorzystaj z dostępnych źródeł wiedzy.

R4yQAbpPVeMh21
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 2

Wybierz poprawne dokończenie zdania.

RPDwyxSkq0fux
Wybierz poprawne dokończenie zdania. Bardziej urozmaiconą linię brzegową mają kontynenty położone na półkuli północnej/południowej, np. Azja, Europa i Ameryka Północna/Ameryka Południowa, Afryka, Antarktyda.
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 3

Połącz nazwy cieśnin lub kanałów („sztucznych cieśnin, stworzonych przez człowieka”) z kontynentami, które rozdzielają.

R1a2sI9t1JFSf
Połącz nazwy cieśnin lub kanałów („sztucznych cieśnin, stworzonych przez człowieka”) z kontynentami, które rozdzielają. Cieśnina Gibraltarska Możliwe odpowiedzi: 1. Azja i Afryka, 2. Ameryka Południowa i Antarktyda, 3. Europa i Afryka, 4. Europa i Ameryka Północna, 5. Ameryka Północna i Ameryka Południowa, 6. Ameryka Północna i Azja Cieśnina Bab al-Mandab Możliwe odpowiedzi: 1. Azja i Afryka, 2. Ameryka Południowa i Antarktyda, 3. Europa i Afryka, 4. Europa i Ameryka Północna, 5. Ameryka Północna i Ameryka Południowa, 6. Ameryka Północna i Azja Cieśnina Duńska Możliwe odpowiedzi: 1. Azja i Afryka, 2. Ameryka Południowa i Antarktyda, 3. Europa i Afryka, 4. Europa i Ameryka Północna, 5. Ameryka Północna i Ameryka Południowa, 6. Ameryka Północna i Azja Kanał Panamski Możliwe odpowiedzi: 1. Azja i Afryka, 2. Ameryka Południowa i Antarktyda, 3. Europa i Afryka, 4. Europa i Ameryka Północna, 5. Ameryka Północna i Ameryka Południowa, 6. Ameryka Północna i Azja Cieśnina Drake’a Możliwe odpowiedzi: 1. Azja i Afryka, 2. Ameryka Południowa i Antarktyda, 3. Europa i Afryka, 4. Europa i Ameryka Północna, 5. Ameryka Północna i Ameryka Południowa, 6. Ameryka Północna i Azja Cieśnina Beringa Możliwe odpowiedzi: 1. Azja i Afryka, 2. Ameryka Południowa i Antarktyda, 3. Europa i Afryka, 4. Europa i Ameryka Północna, 5. Ameryka Północna i Ameryka Południowa, 6. Ameryka Północna i Azja
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 4

Jak nazywają się mieszkańcy Indii? Zaznacz poprawną odpowiedź. Skorzystaj z Internetu lub innych źródeł informacji.

RYvZuw2MSnqIh
Jak nazywają się mieszkańcy Indii? Zaznacz poprawną odpowiedź. Skorzystaj z Internetu lub innych źródeł informacji. Możliwe odpowiedzi: 1. Hindusi., 2. Indianie., 3. Indyjczycy., 4. Indusi.
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 5

Połącz w pary podróżników i obiekty, które odkryli, zbadali, lub które były na trasie ich wypraw. Skorzystaj z atlasu geograficznego.

Połącz w pary podróżników i obiekty, które odkryli, zbadali lub które były na trasie ich wypraw.

RhHzCh72esqf2
Połącz w pary podróżników i obiekty, które odkryli, zbadali lub które były na trasie ich wypraw. Skorzystaj z atlasu geograficznego. David Livingstone Możliwe odpowiedzi: 1. Hawaje, Nowa Zelandia, 2. wyspa San Salvador w archipelagu Bahamów, rejon Morza Karaibskiego i Półwyspu Jukatan, 3. regiony wokół rzeki Zambezi i Konga oraz Wodospad Wiktorii, Wyżyna Wschodnioafrykańska, 4. cieśnina między kontynentalną częścią Ameryki Południowej a Ziemią Ognistą Krzysztof Kolumb Możliwe odpowiedzi: 1. Hawaje, Nowa Zelandia, 2. wyspa San Salvador w archipelagu Bahamów, rejon Morza Karaibskiego i Półwyspu Jukatan, 3. regiony wokół rzeki Zambezi i Konga oraz Wodospad Wiktorii, Wyżyna Wschodnioafrykańska, 4. cieśnina między kontynentalną częścią Ameryki Południowej a Ziemią Ognistą Ferdynand Magellan Możliwe odpowiedzi: 1. Hawaje, Nowa Zelandia, 2. wyspa San Salvador w archipelagu Bahamów, rejon Morza Karaibskiego i Półwyspu Jukatan, 3. regiony wokół rzeki Zambezi i Konga oraz Wodospad Wiktorii, Wyżyna Wschodnioafrykańska, 4. cieśnina między kontynentalną częścią Ameryki Południowej a Ziemią Ognistą James Cook Możliwe odpowiedzi: 1. Hawaje, Nowa Zelandia, 2. wyspa San Salvador w archipelagu Bahamów, rejon Morza Karaibskiego i Półwyspu Jukatan, 3. regiony wokół rzeki Zambezi i Konga oraz Wodospad Wiktorii, Wyżyna Wschodnioafrykańska, 4. cieśnina między kontynentalną częścią Ameryki Południowej a Ziemią Ognistą
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 4.0.
Ćwiczenie 6

Korzystając z atlasu geograficznego lub mapy hipsometrycznej świata z niniejszego materiału, zaznacz nazwy obiektów będących na trasie wyprawy Marco Polo.

Korzystając z dostępnych źródeł wiedzy zaznacz nazwy obiektów będących na trasie wyprawy Marco Polo.

RCxi7ACVCu8Gy
Korzystając z atlasu geograficznego lub mapy hipsometrycznej świata z niniejszego materiału, zaznacz nazwy obiektów będących na trasie wyprawy Marco Polo. Nizina Mezopotamska, Wyżyna Irańska, Kotlina Konga, Wyżyna Wschodnioafrykańska, góry Pamir, Góry Skandynawskie, Przylądek Dobrej Nadziei, Nizina Zatokowa, Nizina Chińska
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 7

Opisz trasę pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba do Ameryki. Użyj jak najwięcej nazw geograficznych.

R1M0WVusv4jho
(Uzupełnij).
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 8

Na cześć Jamesa Cooka jego nazwiskiem nazwano kilka obiektów geograficznych. Korzystając z dodatkowych źródeł informacji (np. Google Maps), odszukaj je i podaj ich nazwy.

ROLFfJ8K1NadF
(Uzupełnij).
Źródło: dostępny w internecie: Gromar sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia:

Grzybowski S., (2005), Narodziny świata nowożytnego 1453‑1605, [w:] Wielka Historia Świata, t. 6, Warszawa: Świat Książki.

Wójcik Z., (2006), Historia Powszechna. Wiek XVI‑XVII, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wielka historia świata, (2004–2006), Tomy 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Warszawa: Świat Książki.

Notatnik

R9VfyEVKhqt4x
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.