Wirusy
Niewielkie rozmiary wirusów sprawiają, że mogą się one skutecznie przemieszczać w powietrzu na kropelkach wody lub drobinach kurzu. Sprawia to, że potrafią bardzo szybko się rozprzestrzeniać oraz wywoływać choroby zwierząt, roślin, a nawet bakterii.
Z jakich najmniejszych jednostek funkcjonalnych i strukturalnych są zbudowane organizmy.
Uzasadnisz, dlaczego wirusy nie są zaliczane do żywych organizmów.
Poznasz przykłady wirusów i chorób, które wywołują.
1. Wirusy
Wirusy to bardzo małe cząsteczki, które nie mają budowy komórkowej. Mogą być nawet tysiąc razy mniejsze od komórek bakterii, które należą do najmniejszych organizmów.
Pojedyncza cząsteczka wirusa składa się z białkowego płaszcza i zamkniętego w jego wnętrzu kwasu nukleinowegokwasu nukleinowego. Niektóre wirusy posiadają dodatkowo białkowo‑lipidową osłonkę, jak wirus grypy, półpaśca i opryszczki.
Na powierzchni wirusa występują białka powierzchniowe. Białka te są rozpoznawane przez komórki odpornościowe organizmu. Uruchamiają one szereg mechanizmów obronnych. U człowieka są to gorączka, kaszel, kichanie, wymioty, biegunka. Mają one na celu zniszczenie lub usunięcie wirusów z organizmu.
Niektóre wirusy, np. wirus grypy, bardzo szybko zmieniają budowę wchodzących w ich skład cząsteczek białkowych, tworząc coraz to nowe odmiany. Wyjaśnij, dlaczego człowiek, pomimo zaszczepienia się przeciw grypie, uzyskuje odporność tylko na jeden sezon.
Niektóre białka powszechne w każdym organizmie i z reguły niegroźne potrafią zmienić swoją budowę i wywoływać choroby, np. gąbczaste zwyrodnienie mózgu (chorobę Creutzfeldta‑Jakoba). Zmienione, zakaźne formy tych białek nazywane są prionamiprionami.
2. Dlaczego wirusy nie są organizmami?
Wirusy nie wykazują cech charakterystycznych dla organizmów. Nie wykazują też czynności życiowych. Nie rosną, nie odżywiają się, nie oddychają i nie rozmnażają się. Potrafią zwiększać swoją liczbę namnażając się. Są zdolne do namnażania się jedynie wewnątrz zaatakowanej komórki. Do powielenia własnego materiału genetycznego i białek płaszcza wykorzystują materiał wytwarzany przez komórki zainfekowanego organizmu. Kiedy namnożą się i powstaną nawet w tysiącach kopii wirusa, błona komórkowa zakażonej przez nie komórki pęka, uwalniając nowo powstałe wirusy.
Wyjaśnij, dlaczego mówimy, że wirusy się namnażają, a nie rozmnażają.
Niektóre wirusy pozostają w niewielkiej liczbie w komórkach zaatakowanego organizmu aż do jego śmierci. Wirus ospy wietrznej po wywołaniu zakażenia (zwykle w wieku dziecięcym) wnika do układu nerwowego, gdzie może pozostawać w stanie utajenia przez wiele lat. W sytuacjach osłabienia odporności może uaktywnić się i spowodować rozwój choroby nazywanej półpaścem.
3. Różnorodność wirusów
Wirusy roślinne zwykle atakują rośliny, powodując u nich przebarwienia lub zwijanie się liści, rzadziej ich usychanie lub powstawanie narośli. Infekują tylko części roślin uszkodzone na przykład przez owady.
Wirusy zwierzęce powodują liczne choroby. Na ogół atakują konkretny gatunek gospodarza, a nawet konkretne jego tkanki.
Do chorób wywoływanych przez wirusy, przenoszonych drogą kropelkową należą m.in.:
grypa (gorączka, bóle głowy, mięśni i stawów, suchy kaszel)
ospa wietrzna (gorączka, wysypka w postaci czerwonych grudek, które zasychają po kilku dniach)
odra (gorączka, wysypka, ból gardła, kaszel, duszności)
różyczka (gorączka i liczne czerwone plamki na ciele, może przebiegać bezobjawowo)
świnka (gorączka oraz boleśnie powiększone ślinianki przyuszne)
Aby im zapobiegać, należy wykonywać zalecane szczepienia ochronne, przestrzegać zasad higieny oraz unikać bliskiego kontaktu z osobami chorymi.
AIDS jest chorobą wirusową, przenoszoną drogą płciową oraz przez krew. Jej przyczyną jest wirus ludzkiego niedoboru odporności (HIV). Przejawia się silnym spadkiem odporności, przez co nawet niegroźna infekcja może być dla chorego potencjalnie śmiertelna. Aby zapobiegać zachorowaniu na AIDS należy unikać kontaktu z zakażoną krwią oraz unikać kontaktów płciowych z osobami zakażonymi.
BakteriofagiBakteriofagi są zwykle wyspecjalizowane w atakowaniu konkretnych gatunków bakterii.
Wyjaśnij, dlaczego wirusy nie potrafią wniknąć do nieuszkodzonej komórki roślinnej, a do komórek zwierzęcych wnikają bez większego problemu.
Wirusowa choroba tulipanów powoduje pstre ubarwienie kwiatów oraz liści. Wirus przenoszony jest przez mszyce. Prawdopodobnie występuje na całym świecie.
Atakowane są tulipany i lilie - rośliny zaatakowane przez wirusy są mniejsze i wytwarzają mniejsze cebule.
Podsumowanie
Pojedyncza cząsteczka wirusa zbudowana jest z białkowego płaszcza i zamkniętego w jego wnętrzu kwasu nukleinowego.
Wirusy nie są organizmami – nie mają budowy komórkowej i własnej przemiany materii; mogą jedynie namnażać się w żywych komórkach.
Wirusy wywołują wiele różnych chorób, między innymi grypę, ospę wietrzną, odrę, różyczkę, świnkę, AIDS i COVID‑19.
Praca domowa
Wymień cechy odróżniające wirusy od organizmów.
Antybiotyki, leki przeciwbakteryjne, hamują podziały komórek bakteryjnych, syntezę białek potrzebnych do budowy nowych komórek lub powielanie bakteryjnego materiału genetycznego. Czy są skuteczne w walce z infekcją wirusową? Uzasadnij odpowiedź.
Słownik
wirus mający zdolność niszczenia bakterii; fag
związki chemiczne zbudowane z nukleotydów, magazynujące informację genetyczną komórki
białkowe cząsteczki infekcyjne zdolne do zakażania organizmów żywych
Zadania
Wskaż wirusy, które powodują choroby człowieka.
- wirus żółtaczki zakaźnej
- wirus pryszczycy
- wirus grypy
- wirus HIV
- wirus nosówki
- wirus mozaiki tytoniu
- wirus wścieklizny
- wirus różyczki
- wirus opryszczki
Oceń prawdziwość zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Wirusy potrafią się namnażać poza komórkami organizmów żywych. | □ | □ |
| W komórkach wszystkich organizmów żywych występuje jądro komórkowe. | □ | □ |
| Jednym z kryteriów podziału organizmów na pięć królestw jest obecność jądra komórkowego. | □ | □ |
| Protisty są cudzożywnymi organizmami jedno- lub wielokomórkowymi. | □ | □ |
| Wirusy są organizmami żywymi. | □ | □ |
| Człowiek może zachorować na wściekliznę. | □ | □ |