Witaminy

bg‑azure

PLANSZA INTERAKTYWNA

Spis treści

WitaminyWitaminy
Wpływ witamin na organizm człowiekaWpływ witamin na organizm człowieka
Choroby wywołane hipo- i awitaminoząChoroby wywołane hipo- i awitaminozą
Sposoby uzupełniania niedoborów witaminSposoby uzupełniania niedoborów witamin
Obecnosć witamin w produktach spożywczychObecnosć witamin w produktach spożywczych

Witaminy

RTEH3OPeRjTOS1

Witaminy. Grafika zatytułowana jest Witaminy. Przedstawia ona stół, na którym leżą różnego rodzaju tabletki oraz kapsułki. Na grafice znajdują się punkty interaktywne. Po kliknięciu punktu pojawia się ramka z tekstem i nagraniem dźwiękowym z nim tożsamym. Punkty dotyczą witamin, prowitamin oraz pseudowitamin.

Witaminy
Witamina, z łaciny vitae amina, oznacza aminę życia. Pojęcie to wprowadził polski badacz profesor Kazimierz Funk w tysiąc dziewięćset dwunastym roku, opisując związek chemiczny, tiaminę, skuteczny w leczeniu polineuropatii u ptaków i użył tej nazwy w celu podkreślenia zasadowego charakteru substancji, wynikającego z obecności azotu w jej strukturze chemicznej. Obecnie dowiedziono, że większość witamin nie zawiera grup aminowych, ale jako związki regulujące i katalizujące przemianę materii mają zasadniczy wpływ na kondycję całego organizmu. Witaminy nie są substancjami budulcowymi i nie mają wartości energetycznej. Są to związki egzogenne, czyli zewnątrzustrojowe, o bardzo różnorodnej budowie chemicznej, które nie są syntezowane w organizmie ludzkim lub ich synteza jest niewystarczająca w odniesieniu do zapotrzebowania. Z tego względu stały się one bardzo ważnym składnikiem żywności, a ich straty w trakcie produkcji lub obróbki pożywienia powinny być uzupełniane. Dlatego też, dla zapewnienia ich odpowiedniego poziomu zabezpieczającego populację przed hipo lub awitaminozą, wprowadza się niekiedy system wzbogacania żywności w witaminy. Zgodnie z ustaloną przez WHO, czyli Światową Organizację Zdrowia, klasyfikacją anatomiczno terapeutyczno chemiczną witaminy zalicza się do klasy A jedenaście, czyli preparatów oddziałujących poprzez przewód pokarmowy i metabolizm. Witaminy to związki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, regulujące działanie szeregu narządów, w tym mięśni, wzroku, układu pokarmowego, układu sercowo naczyniowego, układu nerwowego, kości oraz utrzymujące żywy organizm w dobrym zdrowiu seksualnym. O hipowitaminozie mówimy, gdy dochodzi do niedoboru witaminy w ustroju, a o awitaminozie gdy obserwuje się jej brak. Witaminy, jako składniki licznych koenzymów, uczestniczą w podstawowych dla życia procesach biochemicznych. Stosuje się je w profilaktyce schorzeń wynikających nie tylko z hipowitaminozy, czyli niedobóru witamin i awitaminozy, czyli braku witamin, ale także w stanach szczególnego na nie zapotrzebowania, na przykład w czasie ciąży. Zwiększone zapotrzebowanie na witaminy może być również wynikiem nabytego lub wrodzonego stanu obniżonego ich wchłaniania, zwiększonego metabolizmu czy wydalania z organizmu, prowadzącego do rozwoju hipowitaminozy.
Prowitaminy
Natomiast prowitaminy, takie jak na przykład karoteny czy ergosterol i siedem dehydrocholesterol, są prekursorami witamin, z których powstają odpowiednio witaminy A oraz D dwa i D trzy. Są to zatem związki, które w organizmie ulegają przekształceniu, metabolizmowi, z utworzeniem aktywnej formy odpowiedniej witaminy. Zatem na poziom witamin A i D w ustroju ma wpływ nie tylko ich podaż, ale również sprawność układu czy narządu odpowiedzialnego za przekształcanie prowitaminy w witaminę.
Pseudowitaminy
Działanie zbliżone do witamin wykazują pseudowitaminy. Są to związki syntezowane w organizmie w ilości niewystarczającej i stanowią tak zwaną drugorzędną część pożywienia. Zalicza się do nich adeninę, czyli witaminę D trzy, adenozynomonofosforan, czyli AMP, witamina B osiem, kwas cztery aminobenzoesowy, czyli PABA lub witamina B dziesięć, kwas orotowy, czyli witamina B trzynaście, ksantopterynę, czyli witaminę B czternaście, kwas pangamowy, czyli witamina B piętnaście, amigdalinę, czyli witaminę siedemnaście, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, czyli WKT lub witaminę F, mioinozytol, czyli witamnię I, cholinę, czyli witaminę J, kwas liponowy, czyli witaminę N, bioflawonoidy, inaczej witaminę P, koenzym Q dziesięć, czyli witaminę Q, karnitynę, czyli witaminę T, BT lub BR i metioninę, czyli witaminę U.

Witaminy
Witamina, z łaciny vitae amina, oznacza aminę życia. Pojęcie to wprowadził polski badacz profesor Kazimierz Funk w tysiąc dziewięćset dwunastym roku, opisując związek chemiczny, tiaminę, skuteczny w leczeniu polineuropatii u ptaków i użył tej nazwy w celu podkreślenia zasadowego charakteru substancji, wynikającego z obecności azotu w jej strukturze chemicznej. Obecnie dowiedziono, że większość witamin nie zawiera grup aminowych, ale jako związki regulujące i katalizujące przemianę materii mają zasadniczy wpływ na kondycję całego organizmu. Witaminy nie są substancjami budulcowymi i nie mają wartości energetycznej. Są to związki egzogenne, czyli zewnątrzustrojowe, o bardzo różnorodnej budowie chemicznej, które nie są syntezowane w organizmie ludzkim lub ich synteza jest niewystarczająca w odniesieniu do zapotrzebowania. Z tego względu stały się one bardzo ważnym składnikiem żywności, a ich straty w trakcie produkcji lub obróbki pożywienia powinny być uzupełniane. Dlatego też, dla zapewnienia ich odpowiedniego poziomu zabezpieczającego populację przed hipo lub awitaminozą, wprowadza się niekiedy system wzbogacania żywności w witaminy. Zgodnie z ustaloną przez WHO, czyli Światową Organizację Zdrowia, klasyfikacją anatomiczno terapeutyczno chemiczną witaminy zalicza się do klasy A jedenaście, czyli preparatów oddziałujących poprzez przewód pokarmowy i metabolizm. Witaminy to związki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, regulujące działanie szeregu narządów, w tym mięśni, wzroku, układu pokarmowego, układu sercowo naczyniowego, układu nerwowego, kości oraz utrzymujące żywy organizm w dobrym zdrowiu seksualnym. O hipowitaminozie mówimy, gdy dochodzi do niedoboru witaminy w ustroju, a o awitaminozie gdy obserwuje się jej brak. Witaminy, jako składniki licznych koenzymów, uczestniczą w podstawowych dla życia procesach biochemicznych. Stosuje się je w profilaktyce schorzeń wynikających nie tylko z hipowitaminozy, czyli niedobóru witamin i awitaminozy, czyli braku witamin, ale także w stanach szczególnego na nie zapotrzebowania, na przykład w czasie ciąży. Zwiększone zapotrzebowanie na witaminy może być również wynikiem nabytego lub wrodzonego stanu obniżonego ich wchłaniania, zwiększonego metabolizmu czy wydalania z organizmu, prowadzącego do rozwoju hipowitaminozy.
Prowitaminy
Natomiast prowitaminy, takie jak na przykład karoteny czy ergosterol i siedem dehydrocholesterol, są prekursorami witamin, z których powstają odpowiednio witaminy A oraz D dwa i D trzy. Są to zatem związki, które w organizmie ulegają przekształceniu, metabolizmowi, z utworzeniem aktywnej formy odpowiedniej witaminy. Zatem na poziom witamin A i D w ustroju ma wpływ nie tylko ich podaż, ale również sprawność układu czy narządu odpowiedzialnego za przekształcanie prowitaminy w witaminę.
Pseudowitaminy
Działanie zbliżone do witamin wykazują pseudowitaminy. Są to związki syntezowane w organizmie w ilości niewystarczającej i stanowią tak zwaną drugorzędną część pożywienia. Zalicza się do nich adeninę, czyli witaminę D trzy, adenozynomonofosforan, czyli AMP, witamina B osiem, kwas cztery aminobenzoesowy, czyli PABA lub witamina B dziesięć, kwas orotowy, czyli witamina B trzynaście, ksantopterynę, czyli witaminę B czternaście, kwas pangamowy, czyli witamina B piętnaście, amigdalinę, czyli witaminę siedemnaście, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, czyli WKT lub witaminę F, mioinozytol, czyli witamnię I, cholinę, czyli witaminę J, kwas liponowy, czyli witaminę N, bioflawonoidy, inaczej witaminę P, koenzym Q dziesięć, czyli witaminę Q, karnitynę, czyli witaminę T, BT lub BR i metioninę, czyli witaminę U.

Witaminy

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

Wpływ witamin na organizm człowieka

Rja0qQWwWxWwI1

Grafika zatytułowana Wpływ witamin na organizm człowieka przedstawia schemat ciała człowieka ze wskazaniem elementów ludzkiego organizmu, na które wpływają poszczególne witaminy. Witaminy A, C i E mają wpływ na oczy. Witaminy B dziewięć, dwanaście i sześć mają wpływ na mózg. Witaminy D, K i B wpływają na serce. Witaminy B, C, D i E mają wpływ na mięśnie. Witamina B dwanaście ma wpływ na energię i aktywność fizyczną. Witaminy K dwa i D mają wpływ na kości, witaminy B dwanaście, sześć i dziewięć mają wpływ na organy płciowe. Witaminy C, D, A, B jeden, dwa, sześć, siedem i dwanaście mają wpływ na układ pokarmowy. Na grafice znajdują się interaktywne odnoszące się do informacji na temat witamin. Po kliknięciu punktu pojawia się ramka z tekstem i z nagraniem dźwiękowym tożsamym z tekstem.
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

Witamina K, po łacinie vitaminum K, phytomenandionum
Nazwa witamina K odnosi się do grupy związków naturalnych, nazywanych K jeden i dwa i syntetycznych, K trzy i cztery. Filochinon, K jeden, występuje w warzywach zielonych, a menachinon, K dwa jest wytwarzany w przewodzie pokarmowym przez drobnoustroje jelitowe. Dlatego wyjałowienie przewodu pokarmowego, np. na skutek antybiotykoterapii, może prowadzić do hipowitaminozy K. Menadion, K trzy i menadiol, K cztery to syntetyczne pochodne rozpuszczalne w wodzie, które z powodu toksyczności nie zostały wprowadzone do lecznictwa.
Rolą tej witaminy jest stymulacja wątroby do wytwarzania protrombiny oraz innych czynników krzepnięcia krwi, znanych jako czynniki siedem, dziewięć i dziesięć. Dodatkowo wykazuje ona również właściwości przeciwutleniające.
Hipowitaminoza K prowadzi do objawów skazy krwotocznej na skutek zmniejszenia stężenia protrombiny, a przyczyną tego stanu może być zaburzenie wytwarzania witaminy K w jelitach lub jej wchłaniania z przewodu pokarmowego, a także uszkodzenie funkcji wątroby, w której zachodzi synteza czynników krzepnięcia. Niedobór witaminy K jeden może spowodować demineralizację, czyli obniżenie zawartości substancji mineralnych w tkance kości. Natomiast zbyt wysokie dawki mogą prowadzić do remineralizacji, czyli odbudowy substancji mineralnych w tkance. Odpowiednie utrzymanie struktury kości jest uzależnione od co najmniej dwóch głównych witamin, K dwa i D trzy. Witamina K dwa aktywuje następujące białka odpowiedzialne za mineralizację kości: białko hamujące zwapnienie tkanek, na przykład chrząstek i naczyń krwionośnych, oraz białko wydzielane przez komórki śródbłonka i leukocyty w odpowiedzi na uszkodzenie tkanek. Pomaga zatem w przeżyciu, rozmnażaniu, przenoszeniu i przyleganiu komórek, czyli gojeniu się ran. W ten sposób zapobiega chorobom układu krążenia, demencji, reumatoidalnemu zapaleniu stawów i tym podobnych
Natomiast skutki hiperwitaminozy K to zakrzepica powstała z powodu zwiększonej krzepliwości krwi, hemoliza krwi, czyli niedokrwistość, rozpad czerwonych krwinek, uszkodzenie nerek w postaci wielomoczu, białkomoczu i krwiomoczu. Z nadmiarem witaminy K związane są również uszkodzenie wątroby i powiększenie śledziony.
Witamina E, znana jako tokoferol, po łacinie vitaminum E, tocopherolum
Naturalne witaminy E to tokoferole alfa, beta, gamma i delta, oraz tokotrienole alfa beta gamma i delta. W tokotrienolach występują trzy wiązania podwójne i wykazują one znacznie słabsze działanie. Najaktywniejszy jest alfa tokoferol, który będąc donorem elektronów, neutralizuje wolne rodniki i w ten sposób chroni lipidy komórkowe przed destrukcyjnym działaniem wolnych rodników. Zatem witamina E pełni funkcję przeciwutleniacza, hamując powstawanie toksycznych nadtlenków nienasyconych kwasów tłuszczowych. Inne przeciwutleniacze, takie jak witamina C czy glutation, są zdolne do regeneracji alfa tokoferolu. Witamina E działa ochronnie na lipidy, hormony i witaminy. Uznawana jest za witaminę płodności, ponieważ jest niezbędna do wytwarzania plemników oraz prawidłowej funkcji jajników.
Jej niedobór wpływa na zaburzenia funkcji nie tylko układu płciowego, ale również układu krwiotwórczego i mięśni. Poronienia mogą być wynikiem utrudnienia zagnieżdżenia się płodu w macicy, a zaburzenie produkcji plemników u mężczyzn może mieć charakter trwały. W hipowitaminozie E można zaobserwować objawy dystrofii mięśni, zaburzenia równowagi, porażenie wiotkie, uszkodzenie komórek serca lub niedokrwistość wrażliwą jedynie na witaminę E. Uszkodzeniu ulec mogą również naczynia włosowate, czego skutkiem bywa nieprawidłowe ukrwienie narządów. Jednak niedobór tej witaminy u ludzi zasadniczo nie jest obserwowany, gdyż dieta w pełni pokrywa zapotrzebowanie na ten związek. Nie stwierdza się również hiperwitaminozy E.
Witaminę tę stosuje się w terapii poronień nawykowych, oligospermii, czyli obniżonej ilości plemników i azoospermii, czyli całkowitego brak plemników, zaniku mięśni, niedokrwistości, zmianach miażdżycowych naczyń krwionośnych oraz zakrzepicy.
Witamina A, znana jako retinol, po łacinie vitaminum A, retinolum
Do witaminy A zaliczamy grupę związków określanych jako retinoidy. Witamina A jeden to retinol, natomiast witamina A dwa to trzy cztery dehydroretinol. Biologiczna rola witaminy A wynika z wpływu na wzrost i prawidłowy rozwój nabłonka oraz całego człowieka. Stąd określa się ją mianem witaminy ochronnej nabłonka lub witaminy wzrostowej. Jako składnik rodopsyny, czyli czerwieni wzrokowej, witamina ta jest odpowiedzialna za prawidłowe widzenie w warunkach niedostatecznego oświetlenia czy po zmierzchu. Dlatego też pierwszym objawem hipowitaminozy A jest kurza ślepota, czyli ślepota zmierzchowa będąca następstwem niedoboru rodopsyny. Inne objawy związane są z zaburzeniem czynności nabłonków, takie jak zwyrodnienie i złuszczanie nabłonków błon śluzowych, nadmierne rogowacenie skóry, skutkującym problemami z gojeniem się ran, rozwojem stanów zapalnych oskrzeli lub tworzeniem się kamieni w drogach żółciowych i moczowych, obniżeniem odporności organizmu na infekcje oraz zahamowaniem wzrostu. Zatkanie przewodów gruczołów łzowych może prowadzić do wysychania rogówki i spojówki, a nawet do zmętnienia, rogowacenia i rozmiękania rogówki. Długotrwała hipowitaminoza A może skutkować zaburzeniami kostnienia, takimi jak zrzeszotnienie kości i zaburzeniami rozwoju zębów, w tym miazgi i zębiny.
Hiperwitaminoza A objawia się żółto czerwonym przebarwieniem skóry, świądem, utratą łaknienia, bólem kostnym, wypadaniem włosów oraz zwyrodnieniem narządów miąższowych, powiększeniem wątroby i śledziony. Witamina A bierze również udział w biosyntezie hormonów kory nadnerczy, czyli progesteronu, androstendionu i kortykosteronu. Hamuje wydzielanie tyroksyny oraz zmniejsza jej wpływ na tkanki. Dlatego w dużych dawkach jest stosowana w nadczynności tarczycy.
Główne wskazania do stosowania witaminy A to hipowitaminoza, stany zapalne błon śluzowych oskrzeli i kamica nerkowa. Jednak najczęściej witamina ta jest stosowana miejscowo i ogólnie w powierzchniowych uszkodzeniach tkanek, na przykład po oparzeniu lub odmrożeniu czy w terapii trudno gojących się ran.
Podstawowym jej źródłem jest prowitamina beta karoten, który jest dobrze rozpowszechniony w przyrodzie. Związek ten pod wpływem karotenazy ulega w ścianie jelit i w wątrobie przemianie do witaminy A, tworząc jej dwie cząsteczki. Proces ten zachodzi z szybkością uzależnioną od zapotrzebowania organizmu na witaminę A. Tłumaczy to, dlaczego przedawkowanie beta karotenu nie skutkuje hiperwitaminozą A.
Witamina D, znana jako cholekalcyferol, po łacinie vitaminum D, cholecalciferolum
Wszystkie związki sekosteroidowe o aktywności cholekalcyferolu, takie jak ergokalcyferol, cholekalcyferol, dihydrotachysterol, alfakalcydol oraz kalcytriol nazywamy witaminą D.
Prekursory witaminy D, takie jak ergosterol, czy siedem dehydrocholesterol, gromadzą się w skórze w komórkach Malpighiego, gdzie zaabsorbowana energia światła indukuje syntezę odpowiednio witaminy D dwa z ergosterolu i witaminy D trzy siedem dehydrocholesterolu. Szybkość biosyntezy witamin D dwa i D trzy jest wprost proporcjonalna do intensywności promieniowania ultrafioletowego. Efektywność tej syntezy zależy od: warunków klimatycznych, pory dnia i roku, stopnia zachmurzenia, zanieczyszczenia i wilgotności powietrza, karnacji skóry, powierzchni eksponowanej skóry, wieku oraz stosowania filtrów ochronnych. W miarę starzenia się organizmu spada zawartość prowitaminy D w skórze. Natomiast w wyniku zbyt długiej ekspozycji na promieniowanie UV organizm, broniąc się przed nadmierną syntezą tej witaminy i w konsekwencji zatruciem, wytwarza nieaktywne biologicznie lumisterol i takalciol, które są wydalane wraz ze złuszczającym się naskórkiem. Przemiana ta jest odwracalna, co oznacza, że w przypadku obniżenia zawartości prowitaminy jej ilość może wzrosnąć na skutek fotochemicznej przemiany lumisterolu do prowitaminy.
Witaminy D dwa i D trzy są określane mianem prehormonów, gdyż są syntezowane w skórze, następnie transportowane wraz z krwią do wątroby i nerek, gdzie ulegają stopniowej bioaktywacji do aktywnych pochodnych hydroksylowych, z których największą aktywność wykazuje kalcytriol. Stąd nie obserwuje się różnic w aktywności witamin D dwa i D trzy.
Wpływ witaminy D na organizm sprowadza się głównie do regulacji gospodarki wapniowo‑fosforanowej poprzez oddziaływanie na wzrost wchłaniania tych jonów z przewodu pokarmowego. Zwiększa ona odkładanie wapnia i fosforanów w kościach i zębach, warunkując ich właściwy stopień mineralizacji. Dlatego też określa się ją mianem witaminy przeciwkrzywiczej. Wraz z parathormonem reguluje poziom wapnia we krwi. Witamina ta pobudza syntezę białka wiążącego wapń oraz hamuje jego wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych. Jej duże stężenie może powodować odkładanie się wapnia w młodych częściach kości i chrząstkach oraz uwalnianie wapnia z części starszych kości.
Hipowitaminoza D jest obserwowana w populacji zamieszkującej strefę umiarkowaną. W strefie tropikalnej synteza skórna w pełni zaspokaja zapotrzebowanie organizmu, a w strefie podbiegunowej niedobory są uzupełnione dietą bogatą w tłuszcze zwierzęce, takie jak tran. Niedobór witaminy D prowadzi do rozwoju krzywicy oraz osteomalacji, spowodowanej niedostatecznym wysyceniem kości wapniem. Towarzyszą temu obniżenie stężenia fosforanów we krwi, nadmierne wydalanie diwodorofosforanu wapnia z moczem i kałem oraz niedokrwistość, czyli ilość hemoglobiny poniżej normy.
Hiperwitaminoza D związana jest zwykle związana z przedawkowaniem tej witaminy i powoduje hiperkalcemię, czyli poziom jonów wapnia we krwi powyżej normy, zmniejszoną mineralizację kości na skutek zwiększonego uwalniania wapnia z kości oraz nieznaczne podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi. Objawy, jakie towarzyszą przedawkowaniu tej witaminy, to: zmęczenie, bóle głowy, wymioty, nudności i biegunki, wielomocz czy obecność białka w moczu. Obserwowane mogą być również zaburzenia ze strony układu sercowo‑naczyniowego: niewydolność krążenia, krwawienia dotkankowe, uszkodzenie ścian naczyń sprzyjające rozwojowi miażdżycy, a także zwapnienia narządów wewnętrznych, zwłaszcza nerek. Zwapnienie naczyń krwionośnych może skutkować krwotokami.
Kalcytriol wpływa na formowanie osteoblastów, czyli komórek kościotwórczych, a jego niedobór może być przyczyną chorób o podłożu autoimmunologicznym, takich jak: cukrzyca, stwardnienie rozsiane, łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów czy przewlekłe zapalenie skóry. Efekt terapii słonecznej ma również korzystny wpływ na leczenie gruźlicy. Kalcytriol indukuje produkcję katelicydyny, czyli białka o aktywności przeciwbakteryjnej, także wobec prątków gruźlicy Mycobacterium tuberculosis.
Witaminę D stosuje się w profilaktyce krzywicy oraz w terapii osteomalacji, niedoczynności gruczołów przytarczycznych oraz w chorobach skóry.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie
Witaminy z grupy B oraz kwas askorbinowy, czyli witamina C stanowią grupę witamin rozpuszczalnych w wodzie, których wchłanianie w przewodzie pokarmowym, w odróżnieniu od witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, nie zależy od obecności kwasów żółciowych. Zbyt duża podaż tych witamin nie grozi przedawkowaniem, gdyż są one całkowicie wydalane przez nerki i nie ulegają w ustroju kumulacji. Witamina B‑kompleks stanowi mieszaninę ośmiu witamin: tiaminy, czyli witaminy B jeden, ryboflawiny, czyli witaminy B dwa, niacyny, znanej jako witamina B trzy lub PP, kwasu pantotenowego, czyli witaminy B pięć, pirydoksyny, znanej jako witamina B sześć, biotyny, znanej jako witamina B siedem, kwasu foliowego, czyli witaminy B dziewięć i cyjanokobalaminy, czyli witaminy B dwanaście.

Witamina B jeden, znana jako tiamina, aneuryna, po łacinie vitaminum B1, thiaminum
Aktywną formę witaminy B jeden stanowi pirofosforan tiaminy, czyli kokarboksylaza, po łacinie cocarboxylasum. Jest to koenzym uczestniczący w metabolizmie węglowodanów, a dokładnie w dekarboksylacji kwasu pirogronowego i alfa ketoglutarowego. Stąd niedobór tej witaminy prowadzi do wzrostu stężenia kwasu pirogronowego we krwi. Natomiast skutkiem klinicznym jest uszkodzenie tkanki nerwowej, na przykład choroba beri beri, czyli obwodowa polineuropatia ruchowo czuciowa oraz encefalopatia z niewydolnością serca, obrzękami i zaburzeniami psychicznymi. Niedobór tej witaminy objawia się brakiem łaknienia, osłabieniem mięśniowym, parestezjami, czyli zaburzeniami czucia w formie na przykład mrowienia, pieczenia, kłucia, obniżonym ciśnieniem krwi i temperatury ciała, czyli hipotermią. Hipowitaminoza B jeden może być skutkiem zaburzeń wchłaniania tej witaminy z przewodu pokarmowego w przebiegu chorób jelit, utrudnionej jej bioaktywacji, przekształcenia w pirofosforan, w towarzyszącej dysfunkcji wątroby oraz w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na ten związek, na przykład w ciąży bądź po przebytych chorobach zakaźnych lub po zatruciach.
Witamina B dwa, czyli ryboflawina, laktoflawina, po łacinie vitaminum B2, riboflavinum.
Ryboflawina bierze udział w procesach wzrostu i oddychania tkankowego. Jej nazwa pochodzi od rybitolu stanowiącego strukturę chemiczną ryboflawiny. Aktywnymi formami witaminy B trzy są flawinomononukleotyd, o symbolu i flawinoadeninodinukleotyd. Nukleotydy te wchodzą w skład enzymów oksydoredukcyjnych, takich jak oksydaza ksantynowa, dehydrogenaza bursztynianowa, monoaminooksydaza, cytochrom, będących przenośnikami wodoru. Ze względu na dużą liczbę enzymów wymagających ryboflawiny jako koenzymu niedobór tej witaminy może prowadzić do wielu zaburzeń. Ryboflawina występuje również w siatkówce oka, biorąc udział w tak zwanym widzeniu zmierzchowym.
Pierwsze pojawiające się objawy hipowitaminozy B dwa związane są z zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej i języka z charakterystycznymi zajadami. Obserwować można również stany zapalne skóry, na przykład łojotokowe zapalenie skóry, a także objawy związane z powstałym obrzękiem i przekrwieniem rogówki, na przykład światłowstręt, stanem zapalnym spojówek, stanem zapalnym śluzówki przewodu pokarmowego, na przykład biegunka, niedokrwistością, zwyrodnieniem ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, w postaci neuropatii obwodowej. U dzieci niedobór tej witaminy może skutkować zahamowaniem rozwoju umysłowego i wzrostu. Stąd poleca się profilaktyczne stosowanie tej witaminy w okresie ciąży i karmienia. Bardzo często niedobór ryboflawiny powiązany jest z niedoborem innych witamin z grupy B.
Witaminę B dwa stosuje się w stanach zapalnych błony śluzowej, w zaćmie oraz w okresie rekonwalescencji po chorobach wyniszczających, a także w skurczach mięśniowych i niedokrwistości.
Witamina B trzy, znana jako niacyna, nikotynamid, witamina PP, po łacinie vitaminum B3, vitaminum PP, nicotinamidum.
Obecnie mianem witaminy B trzy określa się grupę związków o aktywności przeciwpelagrycznej, czyli. kwas nikotynowy, inaczej niacyna oraz nikotynamid, znany jako niacynamid. Stąd inna używana nazwa to witamina PP, czyli witamina przeciwpelagryczna. Pelagra jest skutkiem niedoboru tej witaminy i charakteryzuje się zmianami skórnymi, takimi jak zaczerwienienie, pękanie, łuszczenie, zaburzeniami żołądkowo‑jelitowymi, takimi jak brak łaknienia, nudności, wymioty, biegunka oraz uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, czego skutkiem są bezsenność, bóle głowy, depresja, demencja, porażenia i zaniki mięśniowe. Charakterystyczne zmiany skórne pojawiają się symetrycznie na odkrytych częściach ciała.
Niacyna może być w organizmie syntezowana w wątrobie z egzogennego aminokwasu, czyli tryptofanu. W organizmie nikotynamid i kwas nikotynowy ulegają bioaktywacji do dinukleotydu nikotynamidoadeninowego i fosforanu dinukleotydu nikotynamidoadeninowego, co tłumaczy ich rolę w procesach oksydacyjno‑redukcyjnych. Formy aktywne, będące przenośnikami elektronów, są magazynowane w wątrobie, erytrocytach i tkankach.
Kwas nikotynowy i nikotynamid różnią się działaniem w obrębie naczyń krwionośnych oraz wpływem na poziom lipidów. Jedynie kwas nikotynowy rozszerza naczynia krwionośne, a także obniża poziom cholesterolu w osoczu.
Witamina B trzy znalazła zastosowanie w terapii zmian skórnych i w stanach zapalnych błon śluzowych, takich jak na przykład zajady, rumień, trądzik, łojotok, liszaje, świąd sromu i odbytu czy pleśniawki. Może być również stosowana w schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego na tle hipowitaminozy oraz w leczeniu miażdżycy w terapii skojarzonej z innymi lekami hipolipemizującymi, czyli obniżającymi poziom lipidów w osoczu.
Witamina B pięć, znana jako kwas pantotenowy, po łacinie vitaminum B5, acidum pantothenicum.
Forma prawoskrętna o konfiguracji R kwasu pantotenowego wchodzi w skład koenzymu A i wykazuje aktywność witaminową. Podobnie dekspantenol, alkohol który w ustroju łatwo utlenia się do kwasu pantotenowego. Ich aktywność jest zatem skutkiem aktywności CoA, który jest kluczowym koenzymem biorącym udział w reakcji acetylacji. Dlatego witamina ta jest niezbędna w procesie metabolicznych przemian węglowodanów.
Niedobór witaminy B pięć może objawiać się początkowo stanem pobudzenia przechodzącego w stan depresji z objawami towarzyszącymi, takimi jak stan zapalny oskrzeli, nudności, wymioty, spadek ciśnienia krwi czy tachykardia, czyli częstoskurcz. Jednak u ludzi ta hipowitaminoza jest bardzo rzadko obserwowana ze względu na duże rozpowszechnienie witaminy B pięć w przyrodzie oraz syntezę przez bakterie jelitowe.
Witamina B pięć jest stosowana w dermatologii, w chorobach skóry, włosów i paznokci, alergiach, okulistyce i laryngologii, w zanikowym nieżycie nosa, przewlekłym zapaleniu zatok, a także w zapaleniu nerwów obwodowych oraz w atonii jelit.
Witamina B sześć, znana jako pirydoksyna, adermina, po łacinie vitaminum B6, pyridoxinum.
Nazwa witamina B6 odnosi się do pirydoksyny. Jednak właściwości witaminowe wykazują trzy pochodne pirydyny, czyli alkohol pirydoksyna, aldehyd pirydoksal i amina pirydoksamina. Pod wpływem odpowiednich enzymów ulegają one w ustroju odwracalnej przemianie. Aktywna postać tej witaminy, czyli fosforan pirydoksalu, bierze udział w metabolizmie białek, jako koenzym transaminaz, dekarboksylaz i deaminaz. Katalizuje biosyntezę serotoniny, amin katecholowych, na przykład adrenaliny, kwasu gamma aminomasłowego oraz innych aminokwasów mających wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego.
Hipowitaminoza B sześć objawia się zmianami skórnymi określanymi mianem akrodynii. Są to występujące na skórze kończyn i twarzy zmiany zapalne w postaci zaczerwienienia; inne objawy to: zapalenie błon śluzowych, wypadanie włosów, zaburzenia trawienia i niedokrwistość na skutek zaburzenia czynności szpiku. Towarzysząca im dysfunkcja układu nerwowego prowadzi do zaburzeń psychicznych, bezsenności, osłabienia i drgawek.
Zastosowanie witaminy B6 dotyczy głównie łojotokowego zapalenia skóry, wypadania włosów, stanów zapalnych błon śluzowych, profilaktyki migreny, a u ciężarnych profilaktyki wymiotów. Wskazaniami są również niedokrwistość spowodowana niedoborem tej witaminy oraz zwalczanie objawów niepożądanych u pacjentów leczonych izoniazydem.
Witamina B siedem, znana jako biotyna, witamina H, po łacinie vitaminum B7, biotinum, vitaminum H
Aktywność witaminową wykazuje tylko prawoskrętna D biotyna o konfiguracji cis. Jest to witamina wytwarzana przez bakterie przewodu pokarmowego, stąd jej niedobór może być wynikiem wyjałowienia tego fragmentu układu trawiennego. Bywa nazywana witaminą przeciwłojotokową, gdyż jej niedobór wywołuje łojotok i w konsekwencji trądzik oraz zapalenie skóry z łuszczeniem naskórka. Inne objawy to senność i nerwobóle oraz zaburzenia łaknienia, trawienia oraz charakterystyczne zmiany na języku wynikające z zaniku brodawek, określane jako język geograficzny. Przyczyną niedoboru tej witaminy może być również spożywanie surowych jaj. Obecne w nich termolabilne białko, awidyna, tworzy kompleks z biotyną, uniemożliwiając jej wchłanianie z jelit.
Fizjologiczna rola witaminy B siedem wynika z jej uczestnictwa w procesach karboksylacji. Do enzymów biotynozależnych zaliczamy karboksylazy, na przykład karboksylazę pirogronianową, karboksylazę acetylo CoA.
Wraz z innymi witaminami z grupy B biotyna jest stosowana w łuszczycy, łojotoku, trądziku i stanach zapalnych skóry, a także łysieniu spowodowanym zmianami łojotokowymi skóry głowy.
Witamina B dziewięć, znana jako kwas foliowy, witamina B 11, po łacinie vitaminum B9, acidum folicum, vitaminum B 11
Z punktu widzenia budowy chemicznej kwas foliowy to kwas pteroiloglutaminowy. Jest on zbudowany z trzech struktur: dwa amino cztery hydroksy sześć metylo‑pterydyny i kwasu cztery aminobenzoesowego, czyli PABA, oraz kwasu L plus glutaminowego. Ssaki, w odróżnieniu od bakterii, w tym jelitowych, nie mają zdolności syntezy PABA ani łączenia reszty pteroilowej z glutaminianem. Dlatego konieczne jest dostarczanie kwasu foliowego z pokarmem.
Kwas foliowy i jego formy aktywne, pochodne kwasu tetrahydrofoliowego, biorą udział w syntezie puryn i pirymidyn, substratów syntezy kwasów nukleinowych, w procesie transmetylacji, na przykład homocysteiny, czyli czynnika zwiększającego ryzyko zawału mięśnia sercowego, do metioniny, oraz biosyntezie formylometioniny, która umożliwia rozpoczęcie etapu inicjacji w biosyntezie białek. W ten sposób witamina ta reguluje wzrost i funkcjonowanie komórek, w tym neuronów. Ma zatem wpływ na kształtowanie się i funkcjonowanie układu nerwowego, decydując również o dobrym samopoczuciu psychicznym. Natomiast suplementacja przed ciążą i w jej czasie zapobiega wadom wrodzonym ośrodkowego układu nerwowego oraz ma pozytywny wpływ na wagę i rozwój noworodków. Kwas foliowy reguluje podział komórek i pobudza procesy krwiotwórcze, takie jak powstawanie erytrocytów.
Niedobór kwasu foliowego jest przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej wynikającej z zaburzeń czynności szpiku. Hipowitaminoza B dziewięć skutkuje również upośledzeniem funkcji śródbłonka przewodu pokarmowego, czyli biegunkami, nudnościami i ogólnym wyniszczeniem organizmu. U osób młodych niedostateczne ilości kwasu foliowego mogą prowadzić do zahamowania wzrostu. W odróżnieniu od witaminy B dwanaście niedobór witaminy B dziewięć nie wpływa na rozwój zaburzeń neurologicznych.
Kwas foliowy znalazł zastosowanie w terapii niedokrwistości megaloblastycznej w skojarzeniu z witaminą B dwanaście. Podawane przed ciążą i w jej trakcie preparaty multiwitaminowe z kwasem foliowym mogą zapobiegać wadom wrodzonym serca ze względu na wpływ tego związku na poziom homocysteiny. Kwas foliowy może również zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego lub macicy. Jednakże gdy komórki nowotworowe są w fazie wzrostu, kwas foliowy może nasilać ich namnażanie, jako czynnik wzrostu.
Witamina B dwanaście, znana jako cyjanokobalamina, po łacinie vitaminum B 12, cyanocobalaminum
Witamina B dwanaście to grupa najbardziej złożonych pod względem budowy chemicznej witamin określanych mianem kobalamin. Rdzeń kobalamin stanowi pierścień koryny z centralnym atomem kobaltu na pierwszym, drugim lub trzecim stopniu utlenienia.
Podobnie jak kwas foliowy kobalamina jest wytwarzana przez bakterie jelitowe i uczestniczy w syntezie kwasów nukleinowych. Bierze również udział w procesie tworzenia i dojrzewania krwinek czerwonych, czyli erytropoezie, przede wszystkim w komórkach szpiku kostnego, a także reguluje czynność komórek nabłonka. Jest niezbędna do przemiany kwasu foliowego w kwas folinowy oraz homocysteiny w metioninę.
Jej niedobór może wynikać z niedoboru czynnika Castla i związanej z tym destrukcji komórek okładzinowych żołądka. Czynnik Castla, łącząc się z witaminą B dwanaście, umożliwia jej wchłanianie. Jednak po podaniu dużej dawki tej witaminy obserwuje się jej wchłanianie niezależnie od tego czynnika. Inne przyczyny hipowitaminozy to niewystarczająca zawartość witaminy B dwanaście w diecie, takiej jak dieta jarska czy wegańska, oraz zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego, takie jak celiakia, resekcja żołądka lub destrukcja komórek okładzinowych. Hipowitaminoza i awitaminoza B dwanaście skutkują rozwojem choroby Addisona‑Biermera, czyli niedokrwistości złośliwej, o etiologii autoimmunologicznej. Chorobie tej towarzyszą stan zapalny błony śluzowej żołądka, tak zwana bezsoczność, oraz zaburzenia neurologiczne.
Kobalamina stosowana jest w terapii niedokrwistości złośliwej oraz w zaburzeniach neurologicznych na tle niedokrwistości, półpaśca, zapalenia korzeni nerwowych lub w neurobólach. Korzystne efekty daje również w terapii tzw. bezsocznego uszkodzenia błony śluzowej żołądka.
Witamina C, znana jako kwas askorbinowy, po łacinie vitaminum C, acidum ascorbicum
Człowiek, a także inne ssaki, jak np. świnki morskie, psy niektórych ras, niektóre małpy czy nietoperze, nie syntezują witaminy C. Wynika to z braku w tych organizmach enzymu, oksydazy L gulonolaktonu, który katalizuje przemianę L gulonolaktonu do dwa okso L gulonolaktonu, czyli syntezę kwasu askorbinowego z glukozy. Tymczasem większość ssaków jest zdolna do biosyntezy tej witaminy. Kwas askorbinowy i jego forma zredukowana, czyli kwas dehydroaskorbinowy, tworzą układ oksydoredukcyjny, który pełni funkcję specyficznego donora wodoru i przenośnika elektronów w komórkach. Stąd witamina ta jest określana jako czynnik przeciwutleniający chroniący komórki przed negatywnymi skutkami działania rodników i nadtlenków, jako zmiatacz wolnych rodników. Bierze zatem udział w procesach oddychania tkankowego, w tym regulacji cyklu oddechowego w mitochondriach i mikrosomach, a także w biosyntezie hydroksyproliny i hydroksylizyny w syntezie kolagenu stanowiącego składnik tkanki łącznej. Witamina C odgrywa istotną rolę w biosyntezie kwasów żółciowych ułatwiających wchłanianie tłuszczów, redukcji folianów do aktywnej ich formy, tetrahydrofolianu oraz utrzymaniu w organizmie miedzi i żelaza w aktywnych formach Cu dwa i Fe dwa. Ponadto, witamina C wspomaga wchłanianie wapnia, stymuluje syntezę prostaglandyn i jest modulatorem odporności, biorąc udział w wytwarzaniu immunoglobulin o działaniu limfocytów T
Awitaminoza C powoduje dystrofię tkanki łącznej, skazę krwotoczną, niedokrwistość oraz obniżenie odporności. Objawy te są charakterystyczne dla tak zwanego gnilca, czyli szkorbutu. Niedobór witaminy C może być odczuwalny w okresie zimowym, co związane jest z jej niedostateczną podażą z pokarmem, na przykład niedobór świeżych owoców i warzyw. Inne stany charakteryzujące się wzmożonym zapotrzebowaniem na tę witaminę to stany gorączkowe, zatrucia, ciąża, nadczynność tarczycy, choroby wątroby, długotrwały wysiłek oraz zaburzenia czynności układu pokarmowego prowadzące do zmniejszonego wchłaniania witaminy C.
Witamina C jest stosowana w terapii i profilaktyce szkorbutu, chorobach zakaźnych, terapii próchnicy, alergii oraz leczeniu przebarwień skóry, jako że hamuje melanogenezę. Kwas askorbinowy, zwiększając wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego, wspomaga leczenie anemii spowodowanej niedoborem tego pierwiastka niezbędnego do produkcji hemoglobiny i wytwarzania czerwonych krwinek. Jako zmiatacz wolnych rodników witamina C jest zdolna do redukcji reaktywnych form tlenu oraz innych rodników, co warunkuje jej korzystne oddziaływanie na układ odpornościowy. Wraz z witaminą E bierze ona aktywny udział w ochronie lipidów błonowych przed destrukcyjnym wpływem wolnych rodników na błonę komórkową. Kwas askorbinowy przeciwdziała również tworzeniu w przewodzie pokarmowym toksycznych nitrozoamin i dlatego może być pomocny w ochronie przed infekcją Helicobacter pylori i może zmniejszać ryzyko nowotworów żołądka oraz przełyku. Jednak stosowanie dawek od jednego do pięciu g na dobę może budzić wątpliwości ze względu na możliwe konsekwencje w postaci zakwaszenia moczu, powodującego wzrost ryzyka kamicy szczawianowej, jako że kwas szczawiowy to główny metabolit witaminy C, zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego i wzmożonego oddawania moczu, zaburzeń wchłaniania miedzi, zablokowania aktywności dysmutazy ponadtlenkowej, jako endogenny czynnik antyoksydacyjny, zwiększenia uwalniania żelaza z zasobów tkankowych oraz hemolizy erytrocytów u pacjentów z niedoborem dehydrogenazy glukozo sześć fosforanowej.
Mit o lewoskrętnej witaminie C
Witamina C to kwas L plus askorbinowy, który skręca w prawo płaszczyznę światła spolaryzowanego. Inaczej mówiąc, to prawoskrętny związek optycznie czynny. Symbol L to tradycyjne określenie konfiguracji związku optycznie czynnego, które jest niezależne od kierunku skręcania płaszczyzny światła spolaryzowanego, lewoskrętny, czyli minus, lub prawoskrętny, czyli plus. To znaczy, że związki optycznie czynne mogą być zarówno L plus, jak i L minus lub D plus i D minus. Przynależność do odpowiedniego szeregu D lub L ustala się wyłącznie na podstawie ułożenia grup OH i H przy ostatnim asymetrycznym atomie węgla, czyli atomie o czterech różnych podstawnikach, oznaczonym gwiazdką. Jest to izomeria konstytucyjna, czyli dotycząca kolejności powiązań atomów. D oznacza podobieństwo do aldehydu D glicerynowego, a L do aldehydu L glicerynowego, który został przyjęty jako wzorzec konfiguracji dla cukrów i ich pochodnych, w tym dla kwasu askorbinowego.
Niezależnie od pochodzenia, z produktów naturalnych, takich jak owoce, warzywa, oraz syntezy, w produktach takich jak leki, suplementy diety, kwas -askorbinowy jest zawsze prawoskrętny. I to ten kwas jest aktywny biologicznie, działając przeciwszkorbutowo.

Witamina K, po łacinie vitaminum K, phytomenandionum
Nazwa witamina K odnosi się do grupy związków naturalnych, nazywanych K jeden i dwa i syntetycznych, K trzy i cztery. Filochinon, K jeden, występuje w warzywach zielonych, a menachinon, K dwa jest wytwarzany w przewodzie pokarmowym przez drobnoustroje jelitowe. Dlatego wyjałowienie przewodu pokarmowego, np. na skutek antybiotykoterapii, może prowadzić do hipowitaminozy K. Menadion, K trzy i menadiol, K cztery to syntetyczne pochodne rozpuszczalne w wodzie, które z powodu toksyczności nie zostały wprowadzone do lecznictwa.
Rolą tej witaminy jest stymulacja wątroby do wytwarzania protrombiny oraz innych czynników krzepnięcia krwi, znanych jako czynniki siedem, dziewięć i dziesięć. Dodatkowo wykazuje ona również właściwości przeciwutleniające.
Hipowitaminoza K prowadzi do objawów skazy krwotocznej na skutek zmniejszenia stężenia protrombiny, a przyczyną tego stanu może być zaburzenie wytwarzania witaminy K w jelitach lub jej wchłaniania z przewodu pokarmowego, a także uszkodzenie funkcji wątroby, w której zachodzi synteza czynników krzepnięcia. Niedobór witaminy K jeden może spowodować demineralizację, czyli obniżenie zawartości substancji mineralnych w tkance kości. Natomiast zbyt wysokie dawki mogą prowadzić do remineralizacji, czyli odbudowy substancji mineralnych w tkance. Odpowiednie utrzymanie struktury kości jest uzależnione od co najmniej dwóch głównych witamin, K dwa i D trzy. Witamina K dwa aktywuje następujące białka odpowiedzialne za mineralizację kości: białko hamujące zwapnienie tkanek, na przykład chrząstek i naczyń krwionośnych, oraz białko wydzielane przez komórki śródbłonka i leukocyty w odpowiedzi na uszkodzenie tkanek. Pomaga zatem w przeżyciu, rozmnażaniu, przenoszeniu i przyleganiu komórek, czyli gojeniu się ran. W ten sposób zapobiega chorobom układu krążenia, demencji, reumatoidalnemu zapaleniu stawów i tym podobnych
Natomiast skutki hiperwitaminozy K to zakrzepica powstała z powodu zwiększonej krzepliwości krwi, hemoliza krwi, czyli niedokrwistość, rozpad czerwonych krwinek, uszkodzenie nerek w postaci wielomoczu, białkomoczu i krwiomoczu. Z nadmiarem witaminy K związane są również uszkodzenie wątroby i powiększenie śledziony.
Witamina E, znana jako tokoferol, po łacinie vitaminum E, tocopherolum
Naturalne witaminy E to tokoferole alfa, beta, gamma i delta, oraz tokotrienole alfa beta gamma i delta. W tokotrienolach występują trzy wiązania podwójne i wykazują one znacznie słabsze działanie. Najaktywniejszy jest alfa tokoferol, który będąc donorem elektronów, neutralizuje wolne rodniki i w ten sposób chroni lipidy komórkowe przed destrukcyjnym działaniem wolnych rodników. Zatem witamina E pełni funkcję przeciwutleniacza, hamując powstawanie toksycznych nadtlenków nienasyconych kwasów tłuszczowych. Inne przeciwutleniacze, takie jak witamina C czy glutation, są zdolne do regeneracji alfa tokoferolu. Witamina E działa ochronnie na lipidy, hormony i witaminy. Uznawana jest za witaminę płodności, ponieważ jest niezbędna do wytwarzania plemników oraz prawidłowej funkcji jajników.
Jej niedobór wpływa na zaburzenia funkcji nie tylko układu płciowego, ale również układu krwiotwórczego i mięśni. Poronienia mogą być wynikiem utrudnienia zagnieżdżenia się płodu w macicy, a zaburzenie produkcji plemników u mężczyzn może mieć charakter trwały. W hipowitaminozie E można zaobserwować objawy dystrofii mięśni, zaburzenia równowagi, porażenie wiotkie, uszkodzenie komórek serca lub niedokrwistość wrażliwą jedynie na witaminę E. Uszkodzeniu ulec mogą również naczynia włosowate, czego skutkiem bywa nieprawidłowe ukrwienie narządów. Jednak niedobór tej witaminy u ludzi zasadniczo nie jest obserwowany, gdyż dieta w pełni pokrywa zapotrzebowanie na ten związek. Nie stwierdza się również hiperwitaminozy E.
Witaminę tę stosuje się w terapii poronień nawykowych, oligospermii, czyli obniżonej ilości plemników i azoospermii, czyli całkowitego brak plemników, zaniku mięśni, niedokrwistości, zmianach miażdżycowych naczyń krwionośnych oraz zakrzepicy.
Witamina A, znana jako retinol, po łacinie vitaminum A, retinolum
Do witaminy A zaliczamy grupę związków określanych jako retinoidy. Witamina A jeden to retinol, natomiast witamina A dwa to trzy cztery dehydroretinol. Biologiczna rola witaminy A wynika z wpływu na wzrost i prawidłowy rozwój nabłonka oraz całego człowieka. Stąd określa się ją mianem witaminy ochronnej nabłonka lub witaminy wzrostowej. Jako składnik rodopsyny, czyli czerwieni wzrokowej, witamina ta jest odpowiedzialna za prawidłowe widzenie w warunkach niedostatecznego oświetlenia czy po zmierzchu. Dlatego też pierwszym objawem hipowitaminozy A jest kurza ślepota, czyli ślepota zmierzchowa będąca następstwem niedoboru rodopsyny. Inne objawy związane są z zaburzeniem czynności nabłonków, takie jak zwyrodnienie i złuszczanie nabłonków błon śluzowych, nadmierne rogowacenie skóry, skutkującym problemami z gojeniem się ran, rozwojem stanów zapalnych oskrzeli lub tworzeniem się kamieni w drogach żółciowych i moczowych, obniżeniem odporności organizmu na infekcje oraz zahamowaniem wzrostu. Zatkanie przewodów gruczołów łzowych może prowadzić do wysychania rogówki i spojówki, a nawet do zmętnienia, rogowacenia i rozmiękania rogówki. Długotrwała hipowitaminoza A może skutkować zaburzeniami kostnienia, takimi jak zrzeszotnienie kości i zaburzeniami rozwoju zębów, w tym miazgi i zębiny.
Hiperwitaminoza A objawia się żółto czerwonym przebarwieniem skóry, świądem, utratą łaknienia, bólem kostnym, wypadaniem włosów oraz zwyrodnieniem narządów miąższowych, powiększeniem wątroby i śledziony. Witamina A bierze również udział w biosyntezie hormonów kory nadnerczy, czyli progesteronu, androstendionu i kortykosteronu. Hamuje wydzielanie tyroksyny oraz zmniejsza jej wpływ na tkanki. Dlatego w dużych dawkach jest stosowana w nadczynności tarczycy.
Główne wskazania do stosowania witaminy A to hipowitaminoza, stany zapalne błon śluzowych oskrzeli i kamica nerkowa. Jednak najczęściej witamina ta jest stosowana miejscowo i ogólnie w powierzchniowych uszkodzeniach tkanek, na przykład po oparzeniu lub odmrożeniu czy w terapii trudno gojących się ran.
Podstawowym jej źródłem jest prowitamina beta karoten, który jest dobrze rozpowszechniony w przyrodzie. Związek ten pod wpływem karotenazy ulega w ścianie jelit i w wątrobie przemianie do witaminy A, tworząc jej dwie cząsteczki. Proces ten zachodzi z szybkością uzależnioną od zapotrzebowania organizmu na witaminę A. Tłumaczy to, dlaczego przedawkowanie beta karotenu nie skutkuje hiperwitaminozą A.
Witamina D, znana jako cholekalcyferol, po łacinie vitaminum D, cholecalciferolum
Wszystkie związki sekosteroidowe o aktywności cholekalcyferolu, takie jak ergokalcyferol, cholekalcyferol, dihydrotachysterol, alfakalcydol oraz kalcytriol nazywamy witaminą D.
Prekursory witaminy D, takie jak ergosterol, czy siedem dehydrocholesterol, gromadzą się w skórze w komórkach Malpighiego, gdzie zaabsorbowana energia światła indukuje syntezę odpowiednio witaminy D dwa z ergosterolu i witaminy D trzy siedem dehydrocholesterolu. Szybkość biosyntezy witamin D dwa i D trzy jest wprost proporcjonalna do intensywności promieniowania ultrafioletowego. Efektywność tej syntezy zależy od: warunków klimatycznych, pory dnia i roku, stopnia zachmurzenia, zanieczyszczenia i wilgotności powietrza, karnacji skóry, powierzchni eksponowanej skóry, wieku oraz stosowania filtrów ochronnych. W miarę starzenia się organizmu spada zawartość prowitaminy D w skórze. Natomiast w wyniku zbyt długiej ekspozycji na promieniowanie UV organizm, broniąc się przed nadmierną syntezą tej witaminy i w konsekwencji zatruciem, wytwarza nieaktywne biologicznie lumisterol i takalciol, które są wydalane wraz ze złuszczającym się naskórkiem. Przemiana ta jest odwracalna, co oznacza, że w przypadku obniżenia zawartości prowitaminy jej ilość może wzrosnąć na skutek fotochemicznej przemiany lumisterolu do prowitaminy.
Witaminy D dwa i D trzy są określane mianem prehormonów, gdyż są syntezowane w skórze, następnie transportowane wraz z krwią do wątroby i nerek, gdzie ulegają stopniowej bioaktywacji do aktywnych pochodnych hydroksylowych, z których największą aktywność wykazuje kalcytriol. Stąd nie obserwuje się różnic w aktywności witamin D dwa i D trzy.
Wpływ witaminy D na organizm sprowadza się głównie do regulacji gospodarki wapniowo‑fosforanowej poprzez oddziaływanie na wzrost wchłaniania tych jonów z przewodu pokarmowego. Zwiększa ona odkładanie wapnia i fosforanów w kościach i zębach, warunkując ich właściwy stopień mineralizacji. Dlatego też określa się ją mianem witaminy przeciwkrzywiczej. Wraz z parathormonem reguluje poziom wapnia we krwi. Witamina ta pobudza syntezę białka wiążącego wapń oraz hamuje jego wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych. Jej duże stężenie może powodować odkładanie się wapnia w młodych częściach kości i chrząstkach oraz uwalnianie wapnia z części starszych kości.
Hipowitaminoza D jest obserwowana w populacji zamieszkującej strefę umiarkowaną. W strefie tropikalnej synteza skórna w pełni zaspokaja zapotrzebowanie organizmu, a w strefie podbiegunowej niedobory są uzupełnione dietą bogatą w tłuszcze zwierzęce, takie jak tran. Niedobór witaminy D prowadzi do rozwoju krzywicy oraz osteomalacji, spowodowanej niedostatecznym wysyceniem kości wapniem. Towarzyszą temu obniżenie stężenia fosforanów we krwi, nadmierne wydalanie diwodorofosforanu wapnia z moczem i kałem oraz niedokrwistość, czyli ilość hemoglobiny poniżej normy.
Hiperwitaminoza D związana jest zwykle związana z przedawkowaniem tej witaminy i powoduje hiperkalcemię, czyli poziom jonów wapnia we krwi powyżej normy, zmniejszoną mineralizację kości na skutek zwiększonego uwalniania wapnia z kości oraz nieznaczne podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi. Objawy, jakie towarzyszą przedawkowaniu tej witaminy, to: zmęczenie, bóle głowy, wymioty, nudności i biegunki, wielomocz czy obecność białka w moczu. Obserwowane mogą być również zaburzenia ze strony układu sercowo‑naczyniowego: niewydolność krążenia, krwawienia dotkankowe, uszkodzenie ścian naczyń sprzyjające rozwojowi miażdżycy, a także zwapnienia narządów wewnętrznych, zwłaszcza nerek. Zwapnienie naczyń krwionośnych może skutkować krwotokami.
Kalcytriol wpływa na formowanie osteoblastów, czyli komórek kościotwórczych, a jego niedobór może być przyczyną chorób o podłożu autoimmunologicznym, takich jak: cukrzyca, stwardnienie rozsiane, łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów czy przewlekłe zapalenie skóry. Efekt terapii słonecznej ma również korzystny wpływ na leczenie gruźlicy. Kalcytriol indukuje produkcję katelicydyny, czyli białka o aktywności przeciwbakteryjnej, także wobec prątków gruźlicy Mycobacterium tuberculosis.
Witaminę D stosuje się w profilaktyce krzywicy oraz w terapii osteomalacji, niedoczynności gruczołów przytarczycznych oraz w chorobach skóry.

Witamina B jeden, znana jako tiamina, aneuryna, po łacinie vitaminum B1, thiaminum
Aktywną formę witaminy B jeden stanowi pirofosforan tiaminy, czyli kokarboksylaza, po łacinie cocarboxylasum. Jest to koenzym uczestniczący w metabolizmie węglowodanów, a dokładnie w dekarboksylacji kwasu pirogronowego i alfa ketoglutarowego. Stąd niedobór tej witaminy prowadzi do wzrostu stężenia kwasu pirogronowego we krwi. Natomiast skutkiem klinicznym jest uszkodzenie tkanki nerwowej, na przykład choroba beri beri, czyli obwodowa polineuropatia ruchowo czuciowa oraz encefalopatia z niewydolnością serca, obrzękami i zaburzeniami psychicznymi. Niedobór tej witaminy objawia się brakiem łaknienia, osłabieniem mięśniowym, parestezjami, czyli zaburzeniami czucia w formie na przykład mrowienia, pieczenia, kłucia, obniżonym ciśnieniem krwi i temperatury ciała, czyli hipotermią. Hipowitaminoza B jeden może być skutkiem zaburzeń wchłaniania tej witaminy z przewodu pokarmowego w przebiegu chorób jelit, utrudnionej jej bioaktywacji, przekształcenia w pirofosforan, w towarzyszącej dysfunkcji wątroby oraz w przypadku zwiększonego zapotrzebowania na ten związek, na przykład w ciąży bądź po przebytych chorobach zakaźnych lub po zatruciach.
Witamina B dwa, czyli ryboflawina, laktoflawina, po łacinie vitaminum B2, riboflavinum.
Ryboflawina bierze udział w procesach wzrostu i oddychania tkankowego. Jej nazwa pochodzi od rybitolu stanowiącego strukturę chemiczną ryboflawiny. Aktywnymi formami witaminy B trzy są flawinomononukleotyd, o symbolu i flawinoadeninodinukleotyd. Nukleotydy te wchodzą w skład enzymów oksydoredukcyjnych, takich jak oksydaza ksantynowa, dehydrogenaza bursztynianowa, monoaminooksydaza, cytochrom, będących przenośnikami wodoru. Ze względu na dużą liczbę enzymów wymagających ryboflawiny jako koenzymu niedobór tej witaminy może prowadzić do wielu zaburzeń. Ryboflawina występuje również w siatkówce oka, biorąc udział w tak zwanym widzeniu zmierzchowym.
Pierwsze pojawiające się objawy hipowitaminozy B dwa związane są z zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej i języka z charakterystycznymi zajadami. Obserwować można również stany zapalne skóry, na przykład łojotokowe zapalenie skóry, a także objawy związane z powstałym obrzękiem i przekrwieniem rogówki, na przykład światłowstręt, stanem zapalnym spojówek, stanem zapalnym śluzówki przewodu pokarmowego, na przykład biegunka, niedokrwistością, zwyrodnieniem ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, w postaci neuropatii obwodowej. U dzieci niedobór tej witaminy może skutkować zahamowaniem rozwoju umysłowego i wzrostu. Stąd poleca się profilaktyczne stosowanie tej witaminy w okresie ciąży i karmienia. Bardzo często niedobór ryboflawiny powiązany jest z niedoborem innych witamin z grupy B.
Witaminę B dwa stosuje się w stanach zapalnych błony śluzowej, w zaćmie oraz w okresie rekonwalescencji po chorobach wyniszczających, a także w skurczach mięśniowych i niedokrwistości.
Witamina B trzy, znana jako niacyna, nikotynamid, witamina PP, po łacinie vitaminum B3, vitaminum PP, nicotinamidum.
Obecnie mianem witaminy B trzy określa się grupę związków o aktywności przeciwpelagrycznej, czyli. kwas nikotynowy, inaczej niacyna oraz nikotynamid, znany jako niacynamid. Stąd inna używana nazwa to witamina PP, czyli witamina przeciwpelagryczna. Pelagra jest skutkiem niedoboru tej witaminy i charakteryzuje się zmianami skórnymi, takimi jak zaczerwienienie, pękanie, łuszczenie, zaburzeniami żołądkowo‑jelitowymi, takimi jak brak łaknienia, nudności, wymioty, biegunka oraz uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, czego skutkiem są bezsenność, bóle głowy, depresja, demencja, porażenia i zaniki mięśniowe. Charakterystyczne zmiany skórne pojawiają się symetrycznie na odkrytych częściach ciała.
Niacyna może być w organizmie syntezowana w wątrobie z egzogennego aminokwasu, czyli tryptofanu. W organizmie nikotynamid i kwas nikotynowy ulegają bioaktywacji do dinukleotydu nikotynamidoadeninowego i fosforanu dinukleotydu nikotynamidoadeninowego, co tłumaczy ich rolę w procesach oksydacyjno‑redukcyjnych. Formy aktywne, będące przenośnikami elektronów, są magazynowane w wątrobie, erytrocytach i tkankach.
Kwas nikotynowy i nikotynamid różnią się działaniem w obrębie naczyń krwionośnych oraz wpływem na poziom lipidów. Jedynie kwas nikotynowy rozszerza naczynia krwionośne, a także obniża poziom cholesterolu w osoczu.
Witamina B trzy znalazła zastosowanie w terapii zmian skórnych i w stanach zapalnych błon śluzowych, takich jak na przykład zajady, rumień, trądzik, łojotok, liszaje, świąd sromu i odbytu czy pleśniawki. Może być również stosowana w schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego na tle hipowitaminozy oraz w leczeniu miażdżycy w terapii skojarzonej z innymi lekami hipolipemizującymi, czyli obniżającymi poziom lipidów w osoczu.
Witamina B pięć, znana jako kwas pantotenowy, po łacinie vitaminum B5, acidum pantothenicum.
Forma prawoskrętna o konfiguracji R kwasu pantotenowego wchodzi w skład koenzymu A i wykazuje aktywność witaminową. Podobnie dekspantenol, alkohol który w ustroju łatwo utlenia się do kwasu pantotenowego. Ich aktywność jest zatem skutkiem aktywności CoA, który jest kluczowym koenzymem biorącym udział w reakcji acetylacji. Dlatego witamina ta jest niezbędna w procesie metabolicznych przemian węglowodanów.
Niedobór witaminy B pięć może objawiać się początkowo stanem pobudzenia przechodzącego w stan depresji z objawami towarzyszącymi, takimi jak stan zapalny oskrzeli, nudności, wymioty, spadek ciśnienia krwi czy tachykardia, czyli częstoskurcz. Jednak u ludzi ta hipowitaminoza jest bardzo rzadko obserwowana ze względu na duże rozpowszechnienie witaminy B pięć w przyrodzie oraz syntezę przez bakterie jelitowe.
Witamina B pięć jest stosowana w dermatologii, w chorobach skóry, włosów i paznokci, alergiach, okulistyce i laryngologii, w zanikowym nieżycie nosa, przewlekłym zapaleniu zatok, a także w zapaleniu nerwów obwodowych oraz w atonii jelit.
Witamina B sześć, znana jako pirydoksyna, adermina, po łacinie vitaminum B6, pyridoxinum.
Nazwa witamina B6 odnosi się do pirydoksyny. Jednak właściwości witaminowe wykazują trzy pochodne pirydyny, czyli alkohol pirydoksyna, aldehyd pirydoksal i amina pirydoksamina. Pod wpływem odpowiednich enzymów ulegają one w ustroju odwracalnej przemianie. Aktywna postać tej witaminy, czyli fosforan pirydoksalu, bierze udział w metabolizmie białek, jako koenzym transaminaz, dekarboksylaz i deaminaz. Katalizuje biosyntezę serotoniny, amin katecholowych, na przykład adrenaliny, kwasu gamma aminomasłowego oraz innych aminokwasów mających wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego.
Hipowitaminoza B sześć objawia się zmianami skórnymi określanymi mianem akrodynii. Są to występujące na skórze kończyn i twarzy zmiany zapalne w postaci zaczerwienienia; inne objawy to: zapalenie błon śluzowych, wypadanie włosów, zaburzenia trawienia i niedokrwistość na skutek zaburzenia czynności szpiku. Towarzysząca im dysfunkcja układu nerwowego prowadzi do zaburzeń psychicznych, bezsenności, osłabienia i drgawek.
Zastosowanie witaminy B6 dotyczy głównie łojotokowego zapalenia skóry, wypadania włosów, stanów zapalnych błon śluzowych, profilaktyki migreny, a u ciężarnych profilaktyki wymiotów. Wskazaniami są również niedokrwistość spowodowana niedoborem tej witaminy oraz zwalczanie objawów niepożądanych u pacjentów leczonych izoniazydem.
Witamina B siedem, znana jako biotyna, witamina H, po łacinie vitaminum B7, biotinum, vitaminum H
Aktywność witaminową wykazuje tylko prawoskrętna D biotyna o konfiguracji cis. Jest to witamina wytwarzana przez bakterie przewodu pokarmowego, stąd jej niedobór może być wynikiem wyjałowienia tego fragmentu układu trawiennego. Bywa nazywana witaminą przeciwłojotokową, gdyż jej niedobór wywołuje łojotok i w konsekwencji trądzik oraz zapalenie skóry z łuszczeniem naskórka. Inne objawy to senność i nerwobóle oraz zaburzenia łaknienia, trawienia oraz charakterystyczne zmiany na języku wynikające z zaniku brodawek, określane jako język geograficzny. Przyczyną niedoboru tej witaminy może być również spożywanie surowych jaj. Obecne w nich termolabilne białko, awidyna, tworzy kompleks z biotyną, uniemożliwiając jej wchłanianie z jelit.
Fizjologiczna rola witaminy B siedem wynika z jej uczestnictwa w procesach karboksylacji. Do enzymów biotynozależnych zaliczamy karboksylazy, na przykład karboksylazę pirogronianową, karboksylazę acetylo CoA.
Wraz z innymi witaminami z grupy B biotyna jest stosowana w łuszczycy, łojotoku, trądziku i stanach zapalnych skóry, a także łysieniu spowodowanym zmianami łojotokowymi skóry głowy.
Witamina B dziewięć, znana jako kwas foliowy, witamina B 11, po łacinie vitaminum B9, acidum folicum, vitaminum B 11
Z punktu widzenia budowy chemicznej kwas foliowy to kwas pteroiloglutaminowy. Jest on zbudowany z trzech struktur: dwa amino cztery hydroksy sześć metylo‑pterydyny i kwasu cztery aminobenzoesowego, czyli PABA, oraz kwasu L plus glutaminowego. Ssaki, w odróżnieniu od bakterii, w tym jelitowych, nie mają zdolności syntezy PABA ani łączenia reszty pteroilowej z glutaminianem. Dlatego konieczne jest dostarczanie kwasu foliowego z pokarmem.
Kwas foliowy i jego formy aktywne, pochodne kwasu tetrahydrofoliowego, biorą udział w syntezie puryn i pirymidyn, substratów syntezy kwasów nukleinowych, w procesie transmetylacji, na przykład homocysteiny, czyli czynnika zwiększającego ryzyko zawału mięśnia sercowego, do metioniny, oraz biosyntezie formylometioniny, która umożliwia rozpoczęcie etapu inicjacji w biosyntezie białek. W ten sposób witamina ta reguluje wzrost i funkcjonowanie komórek, w tym neuronów. Ma zatem wpływ na kształtowanie się i funkcjonowanie układu nerwowego, decydując również o dobrym samopoczuciu psychicznym. Natomiast suplementacja przed ciążą i w jej czasie zapobiega wadom wrodzonym ośrodkowego układu nerwowego oraz ma pozytywny wpływ na wagę i rozwój noworodków. Kwas foliowy reguluje podział komórek i pobudza procesy krwiotwórcze, takie jak powstawanie erytrocytów.
Niedobór kwasu foliowego jest przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej wynikającej z zaburzeń czynności szpiku. Hipowitaminoza B dziewięć skutkuje również upośledzeniem funkcji śródbłonka przewodu pokarmowego, czyli biegunkami, nudnościami i ogólnym wyniszczeniem organizmu. U osób młodych niedostateczne ilości kwasu foliowego mogą prowadzić do zahamowania wzrostu. W odróżnieniu od witaminy B dwanaście niedobór witaminy B dziewięć nie wpływa na rozwój zaburzeń neurologicznych.
Kwas foliowy znalazł zastosowanie w terapii niedokrwistości megaloblastycznej w skojarzeniu z witaminą B dwanaście. Podawane przed ciążą i w jej trakcie preparaty multiwitaminowe z kwasem foliowym mogą zapobiegać wadom wrodzonym serca ze względu na wpływ tego związku na poziom homocysteiny. Kwas foliowy może również zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego lub macicy. Jednakże gdy komórki nowotworowe są w fazie wzrostu, kwas foliowy może nasilać ich namnażanie, jako czynnik wzrostu.
Witamina B dwanaście, znana jako cyjanokobalamina, po łacinie vitaminum B 12, cyanocobalaminum
Witamina B dwanaście to grupa najbardziej złożonych pod względem budowy chemicznej witamin określanych mianem kobalamin. Rdzeń kobalamin stanowi pierścień koryny z centralnym atomem kobaltu na pierwszym, drugim lub trzecim stopniu utlenienia.
Podobnie jak kwas foliowy kobalamina jest wytwarzana przez bakterie jelitowe i uczestniczy w syntezie kwasów nukleinowych. Bierze również udział w procesie tworzenia i dojrzewania krwinek czerwonych, czyli erytropoezie, przede wszystkim w komórkach szpiku kostnego, a także reguluje czynność komórek nabłonka. Jest niezbędna do przemiany kwasu foliowego w kwas folinowy oraz homocysteiny w metioninę.
Jej niedobór może wynikać z niedoboru czynnika Castla i związanej z tym destrukcji komórek okładzinowych żołądka. Czynnik Castla, łącząc się z witaminą B dwanaście, umożliwia jej wchłanianie. Jednak po podaniu dużej dawki tej witaminy obserwuje się jej wchłanianie niezależnie od tego czynnika. Inne przyczyny hipowitaminozy to niewystarczająca zawartość witaminy B dwanaście w diecie, takiej jak dieta jarska czy wegańska, oraz zaburzenia funkcjonowania przewodu pokarmowego, takie jak celiakia, resekcja żołądka lub destrukcja komórek okładzinowych. Hipowitaminoza i awitaminoza B dwanaście skutkują rozwojem choroby Addisona‑Biermera, czyli niedokrwistości złośliwej, o etiologii autoimmunologicznej. Chorobie tej towarzyszą stan zapalny błony śluzowej żołądka, tak zwana bezsoczność, oraz zaburzenia neurologiczne.
Kobalamina stosowana jest w terapii niedokrwistości złośliwej oraz w zaburzeniach neurologicznych na tle niedokrwistości, półpaśca, zapalenia korzeni nerwowych lub w neurobólach. Korzystne efekty daje również w terapii tzw. bezsocznego uszkodzenia błony śluzowej żołądka.
Witamina C, znana jako kwas askorbinowy, po łacinie vitaminum C, acidum ascorbicum
Człowiek, a także inne ssaki, jak np. świnki morskie, psy niektórych ras, niektóre małpy czy nietoperze, nie syntezują witaminy C. Wynika to z braku w tych organizmach enzymu, oksydazy L gulonolaktonu, który katalizuje przemianę L gulonolaktonu do dwa okso L gulonolaktonu, czyli syntezę kwasu askorbinowego z glukozy. Tymczasem większość ssaków jest zdolna do biosyntezy tej witaminy. Kwas askorbinowy i jego forma zredukowana, czyli kwas dehydroaskorbinowy, tworzą układ oksydoredukcyjny, który pełni funkcję specyficznego donora wodoru i przenośnika elektronów w komórkach. Stąd witamina ta jest określana jako czynnik przeciwutleniający chroniący komórki przed negatywnymi skutkami działania rodników i nadtlenków, jako zmiatacz wolnych rodników. Bierze zatem udział w procesach oddychania tkankowego, w tym regulacji cyklu oddechowego w mitochondriach i mikrosomach, a także w biosyntezie hydroksyproliny i hydroksylizyny w syntezie kolagenu stanowiącego składnik tkanki łącznej. Witamina C odgrywa istotną rolę w biosyntezie kwasów żółciowych ułatwiających wchłanianie tłuszczów, redukcji folianów do aktywnej ich formy, tetrahydrofolianu oraz utrzymaniu w organizmie miedzi i żelaza w aktywnych formach Cu dwa i Fe dwa. Ponadto, witamina C wspomaga wchłanianie wapnia, stymuluje syntezę prostaglandyn i jest modulatorem odporności, biorąc udział w wytwarzaniu immunoglobulin o działaniu limfocytów T
Awitaminoza C powoduje dystrofię tkanki łącznej, skazę krwotoczną, niedokrwistość oraz obniżenie odporności. Objawy te są charakterystyczne dla tak zwanego gnilca, czyli szkorbutu. Niedobór witaminy C może być odczuwalny w okresie zimowym, co związane jest z jej niedostateczną podażą z pokarmem, na przykład niedobór świeżych owoców i warzyw. Inne stany charakteryzujące się wzmożonym zapotrzebowaniem na tę witaminę to stany gorączkowe, zatrucia, ciąża, nadczynność tarczycy, choroby wątroby, długotrwały wysiłek oraz zaburzenia czynności układu pokarmowego prowadzące do zmniejszonego wchłaniania witaminy C.
Witamina C jest stosowana w terapii i profilaktyce szkorbutu, chorobach zakaźnych, terapii próchnicy, alergii oraz leczeniu przebarwień skóry, jako że hamuje melanogenezę. Kwas askorbinowy, zwiększając wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego, wspomaga leczenie anemii spowodowanej niedoborem tego pierwiastka niezbędnego do produkcji hemoglobiny i wytwarzania czerwonych krwinek. Jako zmiatacz wolnych rodników witamina C jest zdolna do redukcji reaktywnych form tlenu oraz innych rodników, co warunkuje jej korzystne oddziaływanie na układ odpornościowy. Wraz z witaminą E bierze ona aktywny udział w ochronie lipidów błonowych przed destrukcyjnym wpływem wolnych rodników na błonę komórkową. Kwas askorbinowy przeciwdziała również tworzeniu w przewodzie pokarmowym toksycznych nitrozoamin i dlatego może być pomocny w ochronie przed infekcją Helicobacter pylori i może zmniejszać ryzyko nowotworów żołądka oraz przełyku. Jednak stosowanie dawek od jednego do pięciu g na dobę może budzić wątpliwości ze względu na możliwe konsekwencje w postaci zakwaszenia moczu, powodującego wzrost ryzyka kamicy szczawianowej, jako że kwas szczawiowy to główny metabolit witaminy C, zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego i wzmożonego oddawania moczu, zaburzeń wchłaniania miedzi, zablokowania aktywności dysmutazy ponadtlenkowej, jako endogenny czynnik antyoksydacyjny, zwiększenia uwalniania żelaza z zasobów tkankowych oraz hemolizy erytrocytów u pacjentów z niedoborem dehydrogenazy glukozo sześć fosforanowej.
Mit o lewoskrętnej witaminie C
Witamina C to kwas L plus askorbinowy, który skręca w prawo płaszczyznę światła spolaryzowanego. Inaczej mówiąc, to prawoskrętny związek optycznie czynny. Symbol L to tradycyjne określenie konfiguracji związku optycznie czynnego, które jest niezależne od kierunku skręcania płaszczyzny światła spolaryzowanego, lewoskrętny, czyli minus, lub prawoskrętny, czyli plus. To znaczy, że związki optycznie czynne mogą być zarówno L plus, jak i L minus lub D plus i D minus. Przynależność do odpowiedniego szeregu D lub L ustala się wyłącznie na podstawie ułożenia grup OH i H przy ostatnim asymetrycznym atomie węgla, czyli atomie o czterech różnych podstawnikach, oznaczonym gwiazdką. Jest to izomeria konstytucyjna, czyli dotycząca kolejności powiązań atomów. D oznacza podobieństwo do aldehydu D glicerynowego, a L do aldehydu L glicerynowego, który został przyjęty jako wzorzec konfiguracji dla cukrów i ich pochodnych, w tym dla kwasu askorbinowego.
Niezależnie od pochodzenia, z produktów naturalnych, takich jak owoce, warzywa, oraz syntezy, w produktach takich jak leki, suplementy diety, kwas -askorbinowy jest zawsze prawoskrętny. I to ten kwas jest aktywny biologicznie, działając przeciwszkorbutowo.

Wpływ witamin na organizm człowieka

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

Choroby wywołane hipo- i awitaminozą

R1JdaK74YFBtQ1

Grafika zatytułowana jest Choroby wywołane hipo i awitaminozą i przedstawia schemat z punktami interaktywnymi. Po kliknięciu punktu pojawia się ramka z tekstem i nagraniem dźwiękowym tożsamym z tekstem. Punkty odnoszą się do następujących zagadnień: choroba beri-beri, skaza krwotocznej, krzywica, kurza ślepota (ślepota zmierzchowa, nyklatopia), niedokrwistość megaloblastyczna, pelagra i szkorbut (gnilca).
Współcześnie świadomość roli witamin w funkcjonowaniu organizmu oraz szeroko zakrojona profilaktyka i edukacja w znaczny sposób ograniczyły występowanie chorób wynikających z hipo i awitaminozy oraz hiperwitaminozy.

Choroba beri beri
Jest to choroba układu nerwowego, u której podłoża leży niedobór tiaminy, czyli witaminy B jeden, umożliwiającej prawidłową przemianę węglowodanów, czyli glukozy. Nieprawidłowość ta skutkuje nagromadzeniem mleczanów i kwasu pirogronowego, czyli kwasicą metaboliczną. Najczęstszą przyczyną niedoboru tiaminy jest przewlekłe spożywanie alkoholu, jako że ogranicza ono jej wchłanianie z przewodu pokarmowego. Beri beri występuje w trzech postaciach, suchej przewlekłej, mokrej ostrej oraz piorunującej i prowadzi do rozwoju polineuropatii obwodowej, czyli wieloogniskowego uszkodzenia nerwów obwodowych skutkującego zwyrodnieniem, stanami zapalnymi, zaburzeniami czynności ruchowych i czucia, porażeń, obrzęków, niewydolności serca, zaburzeń metabolicznych oraz niewydolności wielonarządowej. Badania nad tą chorobą przyczyniły się odkrycia witamin przez profesora Kazimierza Funka.
Skazy krwotoczne
To zespół zaburzeń procesu krzepnięcia krwi prowadzący do zbyt dużej utraty krwi nawet w wyniku drobnych skaleczeń, a także do samoistnie pojawiających się krwawień. Wyróżnia się skazy płytkowe, osoczowe oraz naczyniowe oraz dzieli się je na wrodzone, takie jak hemofilia A, B, C, afibrynogemia, oraz nabyte, na przykład upośledzenie syntezy czynników krzepnięcia na skutek niedoboru witaminy K czy anomalie w budowie naczyń krwionośnych wywołane brakiem witaminy C. Najbardziej charakterystyczne objawy to krwawienia z dziąseł, skłonności do pojawiania się siniaków, przedłużające się i nadmierne krwawienia miesiączkowe, obfite krwotoki pourazowe, krwawienie z nosa, dróg rodnych czy przewodu pokarmowego.
Krzywica
Krzywica objawia się zmianami w układzie kostnym oraz zaburzeniami rozwojowymi związanymi z nieprawidłowościami w gospodarce wapniowo fosforanowej. Przyczyną rozwoju tej choroby jest niedobór witaminy D, jej hipo i awitaminoza, na skutek niedostatecznej ekspozycji na światło słoneczne oraz w wyniku niedoborów tej witaminy w pokarmie. Stąd tak ważna jest profilaktyka krzywicy u dzieci w fazie wzrostu. Choroba ta prowadzi do zniekształcenia układu kostnego, w szczególności kończyn i kręgosłupa oraz do opóźnienia wzrostu i do niedokrwistości wynikającej z niedoborów wapnia. Zachorowania na krzywicę przybrały rozmiary epidemiczne w dziewiętnastowiecznej Anglii i niektórych innych krajach Europy Północnej. Obecnie dzięki wiedzy, profilaktyce oraz wzbogacaniu żywności przetworzonej w tę witaminę możliwe jest zapewnienie utrzymania tego związku na odpowiednim dla organizmu poziomie.
Kurza ślepota, znana jako ślepota zmierzchowa, nyktalopia
Wada ta polega na zaburzeniu widzenia w warunkach niedostatecznego oświetlenia. Pogarsza się widzenie o zmierzchu i po wejściu do ciemniejszych pomieszczeń. Pojawia się również suchość oka. Przyczyną tej dolegliwości jest niedobór witaminy A lub cynku, który ma wpływ na wchłanianie, transport oraz wydalanie tej witaminy. Określenie tej wady kurzą ślepotą wynika z faktu, że większość ptaków nie widzi dobrze po zmierzchu.
Niedokrwistość megaloblastyczna
Przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej, czyli obniżonego poziomu krwinek czerwonych jest nieprawidłowa synteza DNA przy zachowanej prawidłowej syntezie RNA i białek. W konsekwencji dochodzi do nieprawidłowego dojrzewania czerwonych krwinek, czyli erytrocytów.
Schorzenie to może być wynikiem niedoboru witaminy B dwanaście lub B dziewięć. Dlatego wyróżnia się niedokrwistość: z niedoboru witaminy B dwanaście w diecie, takiej jak dieta wegańska lub z zaburzeń jej wchłaniania, takich jak choroba Addisona-Biermera, z niedoboru kwasu foliowego w diecie, w zaburzeniach wchłaniania oraz w stanach zwiększonego zapotrzebowania, np. w ciąży oraz z niedoboru obu tych witamin w przebiegu schorzenia przewodu pokarmowego, które skutkuje zaburzeniem wchłaniania tych witamin. Schorzenie to zwane jest również psylozą lub biegunką kochinchińską. Prowadzi ono do wygładzenia kosmków jelitowych. Psyloza występuje głównie w strefie podzwrotnikowej.
Choroba Addisona-Biermera jest chorobą autoimmunologiczną wywołaną zaburzeniem wchłaniania witaminy B dwanaście wynikającym z niedoboru czynnika Castla odpowiedzialnego za wchłanianie tej witaminy z przewodu pokarmowego. Niedobór tego białka może być następstwem zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka. Zwykle choroba ta występuje u ludzi z grupą krwi A. Choroba Addisona-Biermera jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości, czyli spadku całkowitej liczby krwinek czerwonych, z niedoboru witaminy B dwanaście u dorosłych.
Pelagra
Choroba, określana również jako rumień lombardzki, dotyczy głównie zmian skórnych, przede wszystkim powierzchni odsłoniętych, na przykład. twarzy i rąk. Pellis aegra to z łaciny chora skóra. Przyczyną pelagry jest niedobór witaminy B trzy, czyli niacyny. Towarzyszące objawy to: biegunka, zapalenie języka i jamy ustnej, otępienie, czyli demencja, bezsenność oraz zaburzenia koordynacji ruchowej.
Szkorbut, inaczej gnilec
Inne nazwy tej choroby to cynga i dzięgna. Jest to choroba wielonarządowa, a jej podłożem jest niedobór kwasu askorbinowego, czyli witaminy C. Hipowitaminoza ta prowadzi do upośledzenia syntezy kolagenu i wynikających z tego samoistnych krwawień, bóli mięśni, stawów i kości na skutek krwawień, stanów zapalnych dziąseł, ich przerostu i w konsekwencji wypadania zębów. Skutkiem niedoboru witaminy C są również trudności w gojeniu się ran.
W przeszłości szkorbut, nazywany cyngą, dotykał marynarzy, których dieta była uboga w warzywa i owoce. Obecnie dotyczy najczęściej małych dzieci i niemowląt, czyli grupy, która ma największe zapotrzebowanie na witaminę C wynikające z intensywnego wzrostu i niezbędnej do tego syntezy kolagenu. Leczenie szkorbutu polega na podawaniu witaminy C.

Choroba beri beri
Jest to choroba układu nerwowego, u której podłoża leży niedobór tiaminy, czyli witaminy B jeden, umożliwiającej prawidłową przemianę węglowodanów, czyli glukozy. Nieprawidłowość ta skutkuje nagromadzeniem mleczanów i kwasu pirogronowego, czyli kwasicą metaboliczną. Najczęstszą przyczyną niedoboru tiaminy jest przewlekłe spożywanie alkoholu, jako że ogranicza ono jej wchłanianie z przewodu pokarmowego. Beri beri występuje w trzech postaciach, suchej przewlekłej, mokrej ostrej oraz piorunującej i prowadzi do rozwoju polineuropatii obwodowej, czyli wieloogniskowego uszkodzenia nerwów obwodowych skutkującego zwyrodnieniem, stanami zapalnymi, zaburzeniami czynności ruchowych i czucia, porażeń, obrzęków, niewydolności serca, zaburzeń metabolicznych oraz niewydolności wielonarządowej. Badania nad tą chorobą przyczyniły się odkrycia witamin przez profesora Kazimierza Funka.
Skazy krwotoczne
To zespół zaburzeń procesu krzepnięcia krwi prowadzący do zbyt dużej utraty krwi nawet w wyniku drobnych skaleczeń, a także do samoistnie pojawiających się krwawień. Wyróżnia się skazy płytkowe, osoczowe oraz naczyniowe oraz dzieli się je na wrodzone, takie jak hemofilia A, B, C, afibrynogemia, oraz nabyte, na przykład upośledzenie syntezy czynników krzepnięcia na skutek niedoboru witaminy K czy anomalie w budowie naczyń krwionośnych wywołane brakiem witaminy C. Najbardziej charakterystyczne objawy to krwawienia z dziąseł, skłonności do pojawiania się siniaków, przedłużające się i nadmierne krwawienia miesiączkowe, obfite krwotoki pourazowe, krwawienie z nosa, dróg rodnych czy przewodu pokarmowego.
Krzywica
Krzywica objawia się zmianami w układzie kostnym oraz zaburzeniami rozwojowymi związanymi z nieprawidłowościami w gospodarce wapniowo fosforanowej. Przyczyną rozwoju tej choroby jest niedobór witaminy D, jej hipo i awitaminoza, na skutek niedostatecznej ekspozycji na światło słoneczne oraz w wyniku niedoborów tej witaminy w pokarmie. Stąd tak ważna jest profilaktyka krzywicy u dzieci w fazie wzrostu. Choroba ta prowadzi do zniekształcenia układu kostnego, w szczególności kończyn i kręgosłupa oraz do opóźnienia wzrostu i do niedokrwistości wynikającej z niedoborów wapnia. Zachorowania na krzywicę przybrały rozmiary epidemiczne w dziewiętnastowiecznej Anglii i niektórych innych krajach Europy Północnej. Obecnie dzięki wiedzy, profilaktyce oraz wzbogacaniu żywności przetworzonej w tę witaminę możliwe jest zapewnienie utrzymania tego związku na odpowiednim dla organizmu poziomie.
Kurza ślepota, znana jako ślepota zmierzchowa, nyktalopia
Wada ta polega na zaburzeniu widzenia w warunkach niedostatecznego oświetlenia. Pogarsza się widzenie o zmierzchu i po wejściu do ciemniejszych pomieszczeń. Pojawia się również suchość oka. Przyczyną tej dolegliwości jest niedobór witaminy A lub cynku, który ma wpływ na wchłanianie, transport oraz wydalanie tej witaminy. Określenie tej wady kurzą ślepotą wynika z faktu, że większość ptaków nie widzi dobrze po zmierzchu.
Niedokrwistość megaloblastyczna
Przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej, czyli obniżonego poziomu krwinek czerwonych jest nieprawidłowa synteza DNA przy zachowanej prawidłowej syntezie RNA i białek. W konsekwencji dochodzi do nieprawidłowego dojrzewania czerwonych krwinek, czyli erytrocytów.
Schorzenie to może być wynikiem niedoboru witaminy B dwanaście lub B dziewięć. Dlatego wyróżnia się niedokrwistość: z niedoboru witaminy B dwanaście w diecie, takiej jak dieta wegańska lub z zaburzeń jej wchłaniania, takich jak choroba Addisona-Biermera, z niedoboru kwasu foliowego w diecie, w zaburzeniach wchłaniania oraz w stanach zwiększonego zapotrzebowania, np. w ciąży oraz z niedoboru obu tych witamin w przebiegu schorzenia przewodu pokarmowego, które skutkuje zaburzeniem wchłaniania tych witamin. Schorzenie to zwane jest również psylozą lub biegunką kochinchińską. Prowadzi ono do wygładzenia kosmków jelitowych. Psyloza występuje głównie w strefie podzwrotnikowej.
Choroba Addisona-Biermera jest chorobą autoimmunologiczną wywołaną zaburzeniem wchłaniania witaminy B dwanaście wynikającym z niedoboru czynnika Castla odpowiedzialnego za wchłanianie tej witaminy z przewodu pokarmowego. Niedobór tego białka może być następstwem zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka. Zwykle choroba ta występuje u ludzi z grupą krwi A. Choroba Addisona-Biermera jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości, czyli spadku całkowitej liczby krwinek czerwonych, z niedoboru witaminy B dwanaście u dorosłych.
Pelagra
Choroba, określana również jako rumień lombardzki, dotyczy głównie zmian skórnych, przede wszystkim powierzchni odsłoniętych, na przykład. twarzy i rąk. Pellis aegra to z łaciny chora skóra. Przyczyną pelagry jest niedobór witaminy B trzy, czyli niacyny. Towarzyszące objawy to: biegunka, zapalenie języka i jamy ustnej, otępienie, czyli demencja, bezsenność oraz zaburzenia koordynacji ruchowej.
Szkorbut, inaczej gnilec
Inne nazwy tej choroby to cynga i dzięgna. Jest to choroba wielonarządowa, a jej podłożem jest niedobór kwasu askorbinowego, czyli witaminy C. Hipowitaminoza ta prowadzi do upośledzenia syntezy kolagenu i wynikających z tego samoistnych krwawień, bóli mięśni, stawów i kości na skutek krwawień, stanów zapalnych dziąseł, ich przerostu i w konsekwencji wypadania zębów. Skutkiem niedoboru witaminy C są również trudności w gojeniu się ran.
W przeszłości szkorbut, nazywany cyngą, dotykał marynarzy, których dieta była uboga w warzywa i owoce. Obecnie dotyczy najczęściej małych dzieci i niemowląt, czyli grupy, która ma największe zapotrzebowanie na witaminę C wynikające z intensywnego wzrostu i niezbędnej do tego syntezy kolagenu. Leczenie szkorbutu polega na podawaniu witaminy C.

Choroby wywołane hipo- i awitaminozą

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

Sposoby uzupełniania niedoborów witamin

R5rXjAGhVr1A41

Grafika zatytułowana jest Sposoby uzupełniania niedoborów witamin. Na grafice znajdują się punkty interaktywne, po kliknięciu których pojawiają się ramki z tekstem oraz z nagraniami dźwiękowymi tożsamymi z tekstem. Ilustracja przedstawia przyczyny niedoboru witamin oraz źródła witami.

Przyczyny niedoboru witamin
Przyczyną niedoboru witamin jest ich niedostateczne spożycie w diecie, niewystarczająca ekspozycja na światło słoneczne, w przypadku witaminy D, a także schorzenia przewodu pokarmowego ograniczające wchłanianie witamin. Istotnym problemem jest również jakość żywności, jej pochodzenie lub sposób przetwarzania czy przygotowywania pokarmu. Obróbka termiczna często pozbawia potrawę najcenniejszych składników, czyli witamin. Z tego też względu rośnie zainteresowanie zagadnieniami związanymi ze zdrowym odżywianiem i dietetyką. Biorąc pod uwagę wielokierunkową aktywność witamin i ich wpływ na zdrowie oraz kondycję zdrowotną społeczeństwa, wprowadza się niekiedy system wzbogacania żywności w witaminy. Dotyczy to np. produktów pełnoziarnistych. Podczas produkcji białej mąki dochodzi do utraty dużej ilości witamin. Dlatego opracowano system wzbogacania produktów spożywczych odbudowuje się poziom utraconych witamin bądź dodaje się je w ilości przekraczającej naturalną ich zawartość. Z tego też powodu należy rozróżniać żywność naturalną, bogatą w witaminy od żywności wzbogaconej. Żywność naturalna zawiera dodatkowo szereg innych substancji, niekiedy wspomagających działanie lub wchłanianie witamin.

Źródła witamin
Szczególnie bogatym źródłem witamin są produkty pochodzenia roślinnego, takie jak warzywa, owoce, a także grzyby i produkty pochodzenia zwierzęcego. Dla ułatwienia komponowania i urozmaicenia diety zastosowano podział warzyw i owoców, którego kryterium stała się ich barwa.

Warzywa białe
Warzywa białe, takie jak: czosnek, cebula, szalotka czy por, to produkty bogate w związki o działaniu przeciwdrobnoustrojowym i przeciwzapalnym będącym efektem zwiększonej zawartości związków siarki. Warzywa te korzystnie wpływają na odporność organizmu, ciśnienie tętnicze krwi oraz poziom cholesterolu.
Warzywa i owoce żółte
Warzywa i owoce żółte oraz pomarańczowe zawierają jako barwnik prowitaminę A, czyli beta karoten, który korzystnie wpływa na widzenie i skórę, chroniąc ją przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych, a tym samym ograniczając procesy jej starzenia. Do tych warzyw i owoców zaliczamy: marchew, dynię, kukurydzę, pomarańcze, banany, morele, mango, ananasy itp. Należące do tej grupy cytrusy są bogatym źródłem witaminy C o silnych właściwościach przeciwutleniających oraz wzmacniających ściany naczyń krwionośnych.
Warzywa i owoce czerwone
Kolor czerwony warzyw i owoców świadczy o dużej zawartości antocyjanów i/lub likopenu charakteryzujących się właściwościami przeciwutleniającymi. Większą zawartość likopenu możemy znaleźć w przetworach, na przykład koncentracie pomidorowym, a przyswajalność tego związku jest wyższa w obecności tłuszczu. Przedstawicielami tej grupy są pomidory, papryka, wiśnie, czereśnie, truskawki, maliny, granaty czy żurawina.
Warzywa i owoce zielone
Warzywa i owoce bogate w chlorofil, czyli warzywa i owoce zielone, to: sałata, szpinak, jarmuż, brokuł, groszek, brukselka, ogórek, cukinia, kiwi, awokado. W luteinę, która przeciwdziała chorobom siatkówki, szczególnie bogate są warzywa liściaste. Natomiast brokuł, brukselka i kapusta swoje działanie przeciwnowotworowe zawdzięczają obecności indolo trzy karbinolu.
Warzywa i owoce fioletowe
Bogate w antocyjany są również warzywa i owoce fioletowe, takie jak: bakłażan, winogrona, aronia, czarna porzeczka, śliwki, jagody czy jeżyny.
Suplementy diety
Bogatym źródłem witamin są również suplementy diety, które, jak wskazuje nazwa, powinny stanowić uzupełnienie normalnej diety. Stanowią one element żywności spełniający wymagania dotyczące norm zapotrzebowania na witaminy oraz dziennego bezpiecznego ich spożycia. Zarówno leki, jak i suplementy diety to preparaty jedno lub wieloskładnikowe. Ich popularność często prowadzi do nieuzasadnionego stosowania suplementów oraz do przekraczania zalecanej dawki dziennej na skutek nie tylko nieświadomego ich łączenia, lecz także równoczesnego spożywania żywności wzbogaconej. Dlatego należy na ten problem zwracać szczególną uwagę i ostrożnie podchodzić do suplementacji witamin.

Zatem dla zachowania zdrowia i zwiększenia podaży witamin należy urozmaicać dietę, tak aby stała się różnokolorowa, bogata w warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, nasiona roślin strączkowych, jaja, nabiał oraz owoce morza. Normalnie dieta powinna w pełni zaspokajać potrzeby organizmu.

Warzywa białe
Warzywa białe, takie jak: czosnek, cebula, szalotka czy por, to produkty bogate w związki o działaniu przeciwdrobnoustrojowym i przeciwzapalnym będącym efektem zwiększonej zawartości związków siarki. Warzywa te korzystnie wpływają na odporność organizmu, ciśnienie tętnicze krwi oraz poziom cholesterolu.
Warzywa i owoce żółte
Warzywa i owoce żółte oraz pomarańczowe zawierają jako barwnik prowitaminę A, czyli beta karoten, który korzystnie wpływa na widzenie i skórę, chroniąc ją przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych, a tym samym ograniczając procesy jej starzenia. Do tych warzyw i owoców zaliczamy: marchew, dynię, kukurydzę, pomarańcze, banany, morele, mango, ananasy itp. Należące do tej grupy cytrusy są bogatym źródłem witaminy C o silnych właściwościach przeciwutleniających oraz wzmacniających ściany naczyń krwionośnych.
Warzywa i owoce czerwone
Kolor czerwony warzyw i owoców świadczy o dużej zawartości antocyjanów i/lub likopenu charakteryzujących się właściwościami przeciwutleniającymi. Większą zawartość likopenu możemy znaleźć w przetworach, na przykład koncentracie pomidorowym, a przyswajalność tego związku jest wyższa w obecności tłuszczu. Przedstawicielami tej grupy są pomidory, papryka, wiśnie, czereśnie, truskawki, maliny, granaty czy żurawina.
Warzywa i owoce zielone
Warzywa i owoce bogate w chlorofil, czyli warzywa i owoce zielone, to: sałata, szpinak, jarmuż, brokuł, groszek, brukselka, ogórek, cukinia, kiwi, awokado. W luteinę, która przeciwdziała chorobom siatkówki, szczególnie bogate są warzywa liściaste. Natomiast brokuł, brukselka i kapusta swoje działanie przeciwnowotworowe zawdzięczają obecności indolo trzy karbinolu.
Warzywa i owoce fioletowe
Bogate w antocyjany są również warzywa i owoce fioletowe, takie jak: bakłażan, winogrona, aronia, czarna porzeczka, śliwki, jagody czy jeżyny.
Suplementy diety
Bogatym źródłem witamin są również suplementy diety, które, jak wskazuje nazwa, powinny stanowić uzupełnienie normalnej diety. Stanowią one element żywności spełniający wymagania dotyczące norm zapotrzebowania na witaminy oraz dziennego bezpiecznego ich spożycia. Zarówno leki, jak i suplementy diety to preparaty jedno lub wieloskładnikowe. Ich popularność często prowadzi do nieuzasadnionego stosowania suplementów oraz do przekraczania zalecanej dawki dziennej na skutek nie tylko nieświadomego ich łączenia, lecz także równoczesnego spożywania żywności wzbogaconej. Dlatego należy na ten problem zwracać szczególną uwagę i ostrożnie podchodzić do suplementacji witamin.

Sposoby uzupełniania niedoborów witamin

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

Obecnosć witamin w produktach spożywczych

R1CZQLBZO8yi51

Grafika zatytułowana jest Obecność witamin w produktach spożywczych. Przedstawia ona produkty spożywcze zawierające poszczególne witaminy. Na grafice znajdują się punkty interaktywne, po kliknięciu których pojawia się ramka z tekstem oraz z nagraniem dźwiękowym z nim tożsamym.
Obecność witamin w produktach spożywczych

Witamina A, znana jako retinol, po łacinie vitaminum A, retinolum. Jej naturalne źródła to ziemniaki, jarmuż, dynia, szpinak, zielona herbata, masło, mleko i produkty mleczne, tłuste ryby, wątroba i podroby.
Beta karoten. Jego naturalne źródła to marchew, jarmuż, natka pietruszki, szpinak, szczaw, szczypiorek, dynia, cykoria, sałata, brokuły, orzechy, awokado, morele, melony, śliwki suszone, brzoskwinie, wiśnie, arbuzy, agrest, jeżyny, pomarańcze, kiwi, sery żółte i typu feta oraz wątróbka.
Witamina B jeden, znana jako tiamina oraz aneuryna, po łacinie vitaminum b jeden, thiaminum. Jej naturalne źródła to produkty zbożowe, suche nasiona roślin strączkowych, maliny, brzoskwinie, banany, jabłka, zielona herbata, wieprzowina, oraz mleko i jego produkty.
Witamina B dwa, znana jako ryboflawina, laktoflawina, po łacinie vitaminum b dwa, riboflavinum. Jej naturalne źródła to ziemniaki, suche nasiona roślin strączkowych, takich jak fasola, groch, czy soja, produkty zbożowe, migdały, zielone części warzyw, nasiona: słonecznika, dyni, sezamu, orzechy włoskie, grzyby, zielona herbata, mięso, wędliny wieprzowe i drobiowe, wątróbka, mleko i jego przetwory, jajka, ryby.
Witamina B trzy, znana jako niacyna, nikotynamid, witamina PP, po łacinie vitaminum b trzy, vitaminum pp, nicotinamidum. Jej naturalne źródła to orzeszki ziemne, otręby pszenne, rośliny strączkowe, cebula, pomidory, orzechy i migdały, mąka z pełnego przemiału, ziemniaki, warzywa liściaste, drożdże, grzyby, zielona herbata, wątróbka, ryby, mleko i jego przetwory, drób, cielęcina, wieprzowina.
Witamina B pięć, znana jako kwas pantonenowy, po łacinie vitaminum b pięć, acidum patothenicum. Jej naturalne źródła to otręby, orzechy, ziemniaki, brokuły, soja, ryż brązowy, nasiona roślin strączkowych, pomarańcze, melony, banany, drożdże, jajka, ryby, drób, mleko i jego przetwory.
Witamina B sześć, znana jako pirydoksyna, adermina, po łacinie vitaminum b sześć, pyridoxinum. Jej naturalne źródła to pełnoziarniste zboża, nasiona roślin strączkowych, orzechy laskowe i włoskie, nasiona słonecznika, ziemniaki, banany, mięso, ryby, produkty mleczne, wątróbka.
Witamina B siedem, znana jako biotyna, witamina H, po łacinie vitaminum b siedem, biotinum, vitaminum H. Jej naturalne źródła to otręby, ryż brązowy, kukurydza, kalafior, groch, pomidory, szpinak, marchew, buraki, cebula, olej rzepakowy i słonecznikowy, banany, melony, grejpfruty, arbuzy, winogrona, brzoskwinie, drożdże, żółtko jaj, mleko i jego przetwory, ryby.
Witamina B dziewięć, znana jako kwas foliowy, witamina B jedenaście, po łacinie vitaminum b 9, acidum folicum, vitaminum b jedenaście. Jej naturalne źródła to szpinak, biała fasola, pietruszka, groch, brukselka, brokuły, jarmuż, awokado, szparagi, drożdże, żółtko jaj.
Witamina B dwanaście, znana jako cyjanokobalamina, po łacinie vitaminum B dwanaście, cyanocobalaminum. Jej naturalne źródła to mięso i jego przetwory, owoce morza, produkty mleczne, jajka.
Witamina C, znana jako kwas askorbinowy, po łacinie vitaminum C, acidum ascorbicum. Jej naturalne źródła to brokuły, kalafior, brukselka, papryka, pomidory, kiszonki, chrzan, szpinak, dzika róża, czarna porzeczka, pomarańcze, kiwi, cytryny, grejpfruty, papaja, truskawki, pomelo, poziomki, zielona herbata.
Witamina D, znana jako cholekalcyferol, po łacinie vitaminum D, cholecalciferolum. Jej naturalne źródła to tran, jajka, mleko i produkty mleczne, mięso, podroby.
Witamina E, znana jako tokoferol, po łacinie vitaminum E, tocopherolum. Jej naturalne źródła to oliwa z oliwek, migdały, olej słonecznikowy, orzechy laskowe, kiełki, zarodki nasion zbóż, kasza, ciemne pieczywo i makarony pełnoziarniste, pomidory, brokuły, brukselka, szpinak, brzoskwinie, czarna porzeczka, zielona herbata, łosoś, mintaj, śledź, jajka, mleko i produkty mleczne.
Witamina K, po łacinie vitaminum K, phytomenanodionym. Jej naturalne źródła to brokuły, jarmuż, szpinak, brukselka, sałata, kapusta włoska, szparagi, natka pietruszki, botwinka, seler naciowy, awokado, ogórki, cukinia, bób, groszek, kalafior, rzepa, ziemniaki, marchew, karczochy, orzechy, produkty zbożowe, truskawki, brzoskwinie, daktyle, wątroba wołowa, jajka, mleko i jego przetwory.

Witamina A, znana jako retinol, po łacinie vitaminum A, retinolum. Jej naturalne źródła to ziemniaki, jarmuż, dynia, szpinak, zielona herbata, masło, mleko i produkty mleczne, tłuste ryby, wątroba i podroby.
Beta karoten. Jego naturalne źródła to marchew, jarmuż, natka pietruszki, szpinak, szczaw, szczypiorek, dynia, cykoria, sałata, brokuły, orzechy, awokado, morele, melony, śliwki suszone, brzoskwinie, wiśnie, arbuzy, agrest, jeżyny, pomarańcze, kiwi, sery żółte i typu feta oraz wątróbka.
Witamina B jeden, znana jako tiamina oraz aneuryna, po łacinie vitaminum b jeden, thiaminum. Jej naturalne źródła to produkty zbożowe, suche nasiona roślin strączkowych, maliny, brzoskwinie, banany, jabłka, zielona herbata, wieprzowina, oraz mleko i jego produkty.
Witamina B dwa, znana jako ryboflawina, laktoflawina, po łacinie vitaminum b dwa, riboflavinum. Jej naturalne źródła to ziemniaki, suche nasiona roślin strączkowych, takich jak fasola, groch, czy soja, produkty zbożowe, migdały, zielone części warzyw, nasiona: słonecznika, dyni, sezamu, orzechy włoskie, grzyby, zielona herbata, mięso, wędliny wieprzowe i drobiowe, wątróbka, mleko i jego przetwory, jajka, ryby.
Witamina B trzy, znana jako niacyna, nikotynamid, witamina PP, po łacinie vitaminum b trzy, vitaminum pp, nicotinamidum. Jej naturalne źródła to orzeszki ziemne, otręby pszenne, rośliny strączkowe, cebula, pomidory, orzechy i migdały, mąka z pełnego przemiału, ziemniaki, warzywa liściaste, drożdże, grzyby, zielona herbata, wątróbka, ryby, mleko i jego przetwory, drób, cielęcina, wieprzowina.
Witamina B pięć, znana jako kwas pantonenowy, po łacinie vitaminum b pięć, acidum patothenicum. Jej naturalne źródła to otręby, orzechy, ziemniaki, brokuły, soja, ryż brązowy, nasiona roślin strączkowych, pomarańcze, melony, banany, drożdże, jajka, ryby, drób, mleko i jego przetwory.
Witamina B sześć, znana jako pirydoksyna, adermina, po łacinie vitaminum b sześć, pyridoxinum. Jej naturalne źródła to pełnoziarniste zboża, nasiona roślin strączkowych, orzechy laskowe i włoskie, nasiona słonecznika, ziemniaki, banany, mięso, ryby, produkty mleczne, wątróbka.
Witamina B siedem, znana jako biotyna, witamina H, po łacinie vitaminum b siedem, biotinum, vitaminum H. Jej naturalne źródła to otręby, ryż brązowy, kukurydza, kalafior, groch, pomidory, szpinak, marchew, buraki, cebula, olej rzepakowy i słonecznikowy, banany, melony, grejpfruty, arbuzy, winogrona, brzoskwinie, drożdże, żółtko jaj, mleko i jego przetwory, ryby.
Witamina B dziewięć, znana jako kwas foliowy, witamina B jedenaście, po łacinie vitaminum b 9, acidum folicum, vitaminum b jedenaście. Jej naturalne źródła to szpinak, biała fasola, pietruszka, groch, brukselka, brokuły, jarmuż, awokado, szparagi, drożdże, żółtko jaj.
Witamina B dwanaście, znana jako cyjanokobalamina, po łacinie vitaminum B dwanaście, cyanocobalaminum. Jej naturalne źródła to mięso i jego przetwory, owoce morza, produkty mleczne, jajka.
Witamina C, znana jako kwas askorbinowy, po łacinie vitaminum C, acidum ascorbicum. Jej naturalne źródła to brokuły, kalafior, brukselka, papryka, pomidory, kiszonki, chrzan, szpinak, dzika róża, czarna porzeczka, pomarańcze, kiwi, cytryny, grejpfruty, papaja, truskawki, pomelo, poziomki, zielona herbata.
Witamina D, znana jako cholekalcyferol, po łacinie vitaminum D, cholecalciferolum. Jej naturalne źródła to tran, jajka, mleko i produkty mleczne, mięso, podroby.
Witamina E, znana jako tokoferol, po łacinie vitaminum E, tocopherolum. Jej naturalne źródła to oliwa z oliwek, migdały, olej słonecznikowy, orzechy laskowe, kiełki, zarodki nasion zbóż, kasza, ciemne pieczywo i makarony pełnoziarniste, pomidory, brokuły, brukselka, szpinak, brzoskwinie, czarna porzeczka, zielona herbata, łosoś, mintaj, śledź, jajka, mleko i produkty mleczne.
Witamina K, po łacinie vitaminum K, phytomenanodionym. Jej naturalne źródła to brokuły, jarmuż, szpinak, brukselka, sałata, kapusta włoska, szparagi, natka pietruszki, botwinka, seler naciowy, awokado, ogórki, cukinia, bób, groszek, kalafior, rzepa, ziemniaki, marchew, karczochy, orzechy, produkty zbożowe, truskawki, brzoskwinie, daktyle, wątroba wołowa, jajka, mleko i jego przetwory.

Obecność witamin w produktach spożywczych

Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Powrót do spisu treściPowrót do spisu treści

Miejsce na notatki

R1NhS0mQfAfq6

Powiązane ćwiczenia

4. Witaminy
Krzyżówka
Dziennik
4. Witaminy
RtYBU1CLD7Ppr21
Odpowiedz na pytania lub uzupełnij tekst. 1. Odkrywca witamin., 2. Czynnik stymulujący syntezę skórną witaminy D., 3. Choroba wywołana niedoborem niacyny., 4. Stan wynikający z braku witamin., 5. Odpowiada za kondycję skóry, włosów i paznokci., 6. Witamina regulująca gospodarkę wapniowo-fosforanową., 7. Inaczej szkorbut.
R9ajqA3hiTeEP
Wpisz rozwiązanie krzyżówki (Uzupełnij) Odpowiedz na pytanie. Jaka jest inna nazwa karotenu? (Uzupełnij).
Prowitamina A.
7. Wpływ witamin na funkcje organizmu
Wstaw tekst na ilustrację
7. Wpływ witamin na funkcje organizmu
Rzge8Esd1yP6O
Wstaw w odpowiednie miejsca zaprezentowanego schematu właściwe nazwy układów i/lub narządów, na których funkcjonowanie mają wpływ wskazane witaminy.
Wpływ witamin na funkcje organizmu
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.
Rht4Lx9ZfaAq3
Połącz w pary nazwy układów i/lub narządów z witaminami, które mają wpływ na ich funkcjonowanie. Układ nerwowy, mózg Możliwe odpowiedzi: 1. B, C, D, E, 2. B₉, B₁₂, B₆, 3. K₂, D Mięśnie Możliwe odpowiedzi: 1. B, C, D, E, 2. B₉, B₁₂, B₆, 3. K₂, D Układ kostny Możliwe odpowiedzi: 1. B, C, D, E, 2. B₉, B₁₂, B₆, 3. K₂, D
8. Podaj definicję witamin
Wstaw w tekst
8. Podaj definicję witamin
RjDSNpwmBYvjK2
Uzupełnij luki odpowiednimi wyrazami. Witaminy – 1. niskocząsteczkowe, 2. egzogenne, 3. dużych, 4. wielkocząsteczkowe, 5. endogenne, 6. niewielkich, 7. muszą, 8. nie muszą związki organiczne, których obecność w organizmie w 1. niskocząsteczkowe, 2. egzogenne, 3. dużych, 4. wielkocząsteczkowe, 5. endogenne, 6. niewielkich, 7. muszą, 8. nie muszą ilościach jest niezbędna do prawidłowego przebiegu szeregu procesów metabolicznych. Dla wielu organizmów są to związki 1. niskocząsteczkowe, 2. egzogenne, 3. dużych, 4. wielkocząsteczkowe, 5. endogenne, 6. niewielkich, 7. muszą, 8. nie muszą i 1. niskocząsteczkowe, 2. egzogenne, 3. dużych, 4. wielkocząsteczkowe, 5. endogenne, 6. niewielkich, 7. muszą, 8. nie muszą być dostarczane z pożywieniem. Nie są one substancjami odżywczymi ani energetycznymi, lecz pełnią funkcję biokatalizatorów przemian metabolicznych.
Uzupełnij luki odpowiednimi wyrazami. Witaminy – 1. niskocząsteczkowe, 2. egzogenne, 3. dużych, 4. wielkocząsteczkowe, 5. endogenne, 6. niewielkich, 7. muszą, 8. nie muszą związki organiczne, których obecność w organizmie w 1. niskocząsteczkowe, 2. egzogenne, 3. dużych, 4. wielkocząsteczkowe, 5. endogenne, 6. niewielkich, 7. muszą, 8. nie muszą ilościach jest niezbędna do prawidłowego przebiegu szeregu procesów metabolicznych. Dla wielu organizmów są to związki 1. niskocząsteczkowe, 2. egzogenne, 3. dużych, 4. wielkocząsteczkowe, 5. endogenne, 6. niewielkich, 7. muszą, 8. nie muszą i 1. niskocząsteczkowe, 2. egzogenne, 3. dużych, 4. wielkocząsteczkowe, 5. endogenne, 6. niewielkich, 7. muszą, 8. nie muszą być dostarczane z pożywieniem. Nie są one substancjami odżywczymi ani energetycznymi, lecz pełnią funkcję biokatalizatorów przemian metabolicznych.
9. Objawy/symptomy chorób z awitaminozy
Połącz w pary tekst z ilustracjami
9. Objawy/symptomy chorób z awitaminozy
ReHkpnPivaNAq2
Dopasuj podpisy do ilustracji.
Objawy/symptomy chorób z awitaminozy
Źródło: Zespół autorski Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, licencja: CC BY-SA 3.0.
Rh5euleln9G7c2
Połącz w pary choroby i awitaminozy wywołujące te choroby. Pelagra Możliwe odpowiedzi: 1. Awitaminoza A, 2. Awitaminoza B₃, 3. Awitaminoza C Kurza ślepota Możliwe odpowiedzi: 1. Awitaminoza A, 2. Awitaminoza B₃, 3. Awitaminoza C Szkorbut Możliwe odpowiedzi: 1. Awitaminoza A, 2. Awitaminoza B₃, 3. Awitaminoza C

Dobieramy dermokosmetyki

Interaktywne materiały sprawdzające

Witaminy

Spis treści

Witaminy

Wpływ witamin na organizm człowieka

Choroby wywołane hipo- i awitaminozą

Sposoby uzupełniania niedoborów witamin

Obecnosć witamin w produktach spożywczych

Miejsce na notatki

Powiązane ćwiczenia

Dobieramy dermokosmetyki

Interaktywne materiały sprawdzające

Leki to nie wszystko

Witaminy

Spis treści

Witaminy

Wpływ witamin na organizm człowieka

Choroby wywołane hipo- i awitaminozą

Sposoby uzupełniania niedoborów witamin

Obecnosć witamin w produktach spożywczych

Miejsce na notatki

Powiązane ćwiczenia