Władysław Hasior – pionier asamblażu i twórca magicznych przestrzeni
Ważne daty
1928‑1999 – lata życia Władysława Hasiora
1960 – stworzenie pierwszych rzeźb tzw. techniką ekshumacji oraz pierwsze „płonące pomniki”
1965 – początek projektowania szklanych pomników oraz pierwszych sztandarów
1966 – stworzenie pomnika Żelazne Organy na przełęczy Snozkiej koło Czorsztyna, zwanego również Tym, co polegli w walce o utrwalenie władzy ludowej na Podhalu
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych i środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
I.10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
I.1.h) sztuki 2 połowy XX wieku (socrealizm, informel, pop‑art, minimalart, hiperrealizm, land‑art, konceptualizm, neofiguracja, Nowy Realizm, opart, tendencja zerowa, modernizm i postmodernizm w architekturze, nurt organiczny i kinetyczny w rzeźbie oraz sztuka krytyczna i zaangażowana);
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi osiągnięciami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
II.14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
II.18. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat dzieł sztuki.
II.9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
III.3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
III.4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
III.5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
III.8. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat twórczości wybitnych artystów.
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką, techniką wykonania. Uczeń:
IV.7. rozpoznaje i nazywa technikę artystyczną zastosowaną przy wykonywaniu dzieła;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
V.3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
rozróżniać techniki artystyczne w pracach Hasiora;
określać tematy podejmowane w dziełach artysty;
identyfikować najważniejsze prace Władysława Hasiora.
Kim był Władysław Hasior?
Artysta urodził się w 1928 roku w Nowym Sączu, a zmarł w 1999 roku w Krakowie. Całe życie związany był z Zakopanem, gdzie został pochowany. W 1947 roku rozpoczął naukę w Państwowym Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem pod kierunkiem profesora Antoniego Kenara, a pięć lat później wyjechał do Warszawy, gdzie studiował na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w pracowniach Mariana Wnuka, Oskara Hansena i Jerzego Sołtana. Rok po skończeniu studiów, w 1959 roku, otrzymał stypendium francuskiego Ministerstwa Kultury, dzięki któremu mógł odbyć podróż do RFN, Belgii, Holandii, Francji i Włoch. Przez dwa miesiące mieszkał w Paryżu praktykując w paryskiej pracowni rzeźbiarza Ossipa Zadkina. Pierwsza indywidualna wystawa Władysława Hasiora zorganizowana została w 1961 roku w Salonie Współczesności we foyer Teatru Żydowskiego w Warszawie.
Jego dzieła wiązano na Zachodzie, a poniekąd również i w Polsce, z nurtami obecnymi w sztuce światowej, takimi jak pop‑art, sztuka ziemi, a wcześniej surrealizm, jednak sam Hasior najczęściej odżegnywał się od jakichkolwiek wpływów zewnętrznych na swoją sztukę. Jego dzieła miały brać się z uważnej obserwacji codzienności oraz z niczym nieskrępowanej fantazji. Prace Hasiora najczęściej określano mianem kolażykolaży (mowa o tych bardziej dwuwymiarowych) oraz asamblażyasamblaży.
Bogactwo użytych materiałów
Hasiora, choć był z wykształcenia rzeźbiarzem, trudno jest zaklasyfikować jego dzieła jednoznacznie jako rzeźby – od 1958 roku zaczął tworzyć prace o charakterze instalacjiinstalacji, montując ze sobą obiekty przestrzenne, które łączyły się w bogate znaczeniowo prace. W ten sposób mówił o charakterze swoich prac:
Jeszcze w czasie studiów na Akademii w Warszawie uznałem, że klasyczne wypowiadanie się w formie rzeźby czystej, realizowanej w jednym materiale, niezależnie od tego czy w sposób naturalistyczny, realistyczny czy czysto formalny, abstrakcyjny, jest zbyt słabym sposobem przekazywania treści. Są problemy, tematy, które nie sposób wyrazić w jakimkolwiek materiale, stąd konieczność poszukiwania innych środków formalnych, aby przekazać intencje.
Artysta tworzył swoje prace z najróżniejszych i najzwyklejszych przedmiotów ze swojego otoczenia: żarówek; sznurków; figurek (plastikowych, posrebrzanych, drewnianych): ptaszków, samolocików, małych laleczek, lwów, przedstawiających Matkę Boską i Chrystusa; drutów; potłuczonego szkła; fotografii; gwoździ; grabi; fragmentów materiałów: aksamitu, tiulu, adamaszku, koronek, jedwabnych wstążek; medalików; sztucznych kwiatów; widelców; instrumentów muzycznych; pukli włosów; zegarków, itd. Ziemia, ogień, woda i powietrze bywały kluczowymi elementami tworzonych przez niego pomników. Hasior uważał, że przedmioty mają siłę sugerowania treści, noszą w sobie poetyckie metafory – w ten sposób o nich opowiadał:
Używam materiałów, które coś znaczą. Każdy przedmiot ma swój sens, a złożone dają aforyzm. Aforyzm jest bardzo podobny do prawdy, ale nie jest samą prawdą. Działalność artystyczną uważam za prowokację: intelektualną, twórczą.
Amerykańscy artyści pop‑artowi czerpali motywy z masowej wielkomiejskiej kultury: reklam , neonów, plakatów, komiksów. Tworzyli atrapy przedmiotów lub odtwarzali je naturalistycznie, używając jako elementów kompozycji swoich prac – nie komentowali tych dzieł i nie wydawali sądów. Hasior natomiast wykorzystywał wiejsko‑jarmarczne rupiecie, tanie, staroświeckie, kiczowate, czasem znalezione na śmietniku. Następnie zestawiał je w ten sposób, że stworzony „montaż” zaczynał działać jak symbol, tworzył nowe metafory. Ponadto nadawał swoim pracom wyrafinowane i pomysłowe tytuły, które skłaniały do bardziej wnikliwej ich analizy. Przykładami mogą być: Napad na Arkadię czy Rozbieranie do snu.
Religijne inspiracje
Hasior uważał, że religia to rodzaj informacyjnego systemu, w którym zakodowane są najdłużej określone wartości ludzkie. Łączył jednak stereotypowe przedstawienia w niecodzienne struktury i zestawienia, nadając im dodatkowych znaczeń. Hasior fascynował się sakralną sztuką średniowieczną, która wpływała na jego ideę odświętności sztuki. Obserwując moment odsłaniania ołtarza, który można interpretować jako dopuszczenie wiernych do obcowania ze świętością, zaczął wprowadzać do swoich prac akt podpalenia rzeźby – miał to być moment objawienia. Hasior tłumaczył, że zapalanie i gaśnięcie eksponatów stanowi istotę analogii z tryptykami ołtarzowymi.
Głównym zainteresowaniem Hasiora był jednak człowiek, chciał próbować przedstawiać jego świat w sposób całościowy i za pomocą różnych symboli i znaków dojść do tajemnicy ludzkiej kondycji. Jego dzieła mają podłoże etyczne, sprzeciwiają się krzywdzie, złu, agresji i samotności.
Rzeźby wykopane z ziemi
W 1960 roku Hasior wymyślił własną, niepowtarzalną technikę stawiania rzeźb w plenerze polegającą na odlewaniu betonowych form z negatywów wykopanych wprost z ziemi. Obiekty powstawały w następujący sposób: Hasior kopał formy w ziemi, w dołach układał szkielet z prętów zbrojeniowych i zalewał betonem. Następnie wyciągał stamtąd gotowe rzeźby – ich powierzchnia powtarzała załomy i bruzdy ziemi i utrwalała ich ślad. W ten sposób powstał jako pierwszy Św. Sebastian. Artysta opowiadał, co go zainspirowało do tworzenia obiektów w tej technice (którą nazwał „techniką ekshumacji”):
Idea zrodziła się pod wrażeniem cmentarza w Aix‑en‑Provence, gdzie zobaczyłem puste grobowce człekokształtne, ślady po zmartwychwstaniu. Zapragnąłem powtórzyć ten akt. W dwa miesiące później w tym samym roku 1960 wyciągnąłem pierwszy odlew z ziemi. Poczułem radość z udanego eksperymentu. Obmyłem rzeźbę z ziemi, zobaczyłem w niej storturowanego Sebastiana, zapaliłem mu w piersi płomień. Był tragiczny, choć nie miał rozwianej szaty, starganej fryzury i konwulsyjnego wyrazu oblicza, czym zwykle uzyskuje się dramatyczność w tradycyjnych zabiegach rzeźbiarskich. Ekspresja kształtu rzeźbiarskiego wyciągniętego z ziemi zawsze gwarantuje niespodziankę twórczą. To jest jak zdumienie na widok drzewa wydartego z korzeniami z gleby – ujawnia się energia biologicznej formy o zaskakujących kształtach.
Żaden pomnik wyrwany z ziemi nie doczekał się realizacji w Polsce. Jednak 10 lat po eksperymentach prowadzonych w kraju powstał Słoneczny rydwan w Södertälje pod Sztokholmem (1972‑74). Realizacja przestrzenna składała się z sześciu sylwet skrzydlatych koni, wykonanych „techniką ekshumacji”, usytuowanych na niewielkim sosnowym wzgórzu nad wodą. U nóg koni linią białego cementu artysta zaznaczył rydwan Wikingów. Niektóre z koni miały szczątkowe skrzydła, inne, w miejscu skrzydeł, mają podporę w formie drabiny, inny miał skrzydła z krzyża, a ostatni – dużą formę w kształcie słońca. Całe to założenie miało budować opowieść o życiu człowieka, etapach rozwoju duchowego i jego aspektach.
Organy, na których grał wiatr
W 1966 roku Hasior postanowił włączyć do swojej plenerowej rzeźby również wiatr. Powstały wtedy Żelazne Organy na przełęczy Snozkiej koło Czorsztyna. W żelaznej konstrukcji ukryte zostały flety, dzwonki, gongi i piszczałki organowe. Niestety niedługo po odsłonięciu pomnika usunięto z niego części grające pod pretekstem dbałości o zachowanie ciszy w rejonie wypasania owiec. Pomnik wzniesiony został na prośbę władz ku pamięci Tych, co polegli w walce o utrwalenie władzy ludowej na Podhalu – wzbudza to do dziś wiele kontrowersji, przez lata pomnik pokryła rdza i wiele obraźliwych napisów. Artysta bronił się wielokrotnie:
Dla mnie jest to pomnik upamiętniający wszystkich tych, którzy zaplątani w tryby historii, strzelali do siebie w tych okolicach. Niekiedy bez świadomości tego, w czym uczestniczą.
Dopiero niedawno pomnik odrestaurowano, nie umieszczono w nim jednak instrumentów, które wydawały dźwięk podczas podmuchów wiatru.
Artysta współpracował również z teatrem – zaprojektował pełną przepychu i bogactwa form scenografię do Don Juana dla Teatru Polskiego we Wrocławiu (1970). Dla tego samego teatru wykonał również oszczędną, widmową scenografię do Rzeczy ludzkiej (1971). Jego rzeźby występowały również w filmie Wezwanie Wojciecha Solarza z 1971.
Sztandary
W 1965 roku Hasior zaczął tworzyć tzw. sztandary – obiekty artystyczne wykonywane na kształt kościelnych bądź wojennych sztandarów, mogących przywodzić na myśl również noszone podczas procesji feretrony. Sam przyznawał, że jego początkową intencją było zadrwienie z pompatyczności i odświętności sztandarów, które mają na sobie wypisane wzniosłe hasła, które rzadko mają jakikolwiek związek z rzeczywistością. Potem odszedł od tak wyraźnego elementu drwiny – polubił sztandary, lubił wypowiadać się za ich pośrednictwem.
Sztandary wykonywał artysta z połaci tkanin (atłasów, pluszów, futer, adamaszków, tiuli). Na nie nanoszone były aplikacje. Tkaniny wykańczał koronkami, frędzlami i wstążkami. Górna część przytwierdzana była do drewnianych listew. Sztandary miały najczęściej 1,5 metra szerokości i aż 3 lub nawet 4 metry wysokości.
Obiekty te miały różne źródła inspiracji: literackie (np. Sztandar Don Juana); mitologiczne, baśniowe (np. Sztandar czarownika, Sztandar totemiczny, Sztandar strażnika czarnej pchły, Sztandar Niobe); związane z obrzędowością i wiarą chrześcijańską (np. Sztandar misyjny, Sztandary anielskie (więcej w cyklu), Sztandar jasełkowy, Sztandar zaduszny, Sztandary ofiarne); artystyczne (np. Sztandar Mony Lisy, Sztandar Szał); odnoszące się do popularnych określeń ilustrujących stany emocjonalne (np. Sztandar perłowej nadziei, Sztandar kozła ofiarnego, Sztandar białej rozpaczy); opisujące cechy ludzkie i przejmujące funkcje personifikujące (np. Sztandar podejrzliwy, Sztandar opiekuńczy, Sztandar cnotliwy, Sztandar cierpliwy); odnoszące się do konkretnych osób (np. Sztandar noblisty, Sztandar adoracji Tadeusza Brzozowskiego); wskazujące na typy lub profesje ludzkie (np. Sztandar prelegenta wiejskiego, Sztandar emeryta, Sztandar latarnika, Sztandar ptasznika, Sztandar sąsiada, Sztandar pani kierowniczki).
W 1973 roku we wsi Łącko podczas Święta kwitnącej jabłoni Hasior zorganizował pochód mieszkańców i strażaków, którzy wędrowali po okolicznych sadach i wzgórzach niosąc jego sztandary.
Sugestywność i nieokiełznana fantazja
Władysław Hasior całe życie dążył do tego, żeby stworzyć dzieła, które byłyby w stanie przemówić do innych ludzi bez ograniczeń, jakie nakładały tradycyjne malarstwo i rzeźba – były one dla niego zbyt mało nośnymi środkami przekazu. Sztuka, którą tworzył, była odbierana przede wszystkim jako rzeczywistość magiczna, niedopowiedziana i nigdy do końca nie rozpoznana. Artysta w tekście Moje marzenia opublikowanym w miesięczniku „Polska” w 1973 roku w ten sposób opowiadał o swoim tworzeniu:
Sparaliżowani rozsądkiem mówią, że „nie skacze się z pieca na dół głową”, że należy „dmuchać w zimne”, a „siekiery pływać nie nauczysz” i „wiatru w sieci nie złapiesz”, ale mojej pracy patronuje Pegaz, uskrzydlony legendarny rumak, który niszczy lęk, ustokratnia siły, imponuje zuchwałością i nakazuje „popuścić wodze fantazji”, dać nura i wybiec myślą poza krąg wąskiego doświadczenia. Gdy się dozna chwili boskiej wolności od przyciągania ziemskiej logiki, znaczy to, że się dysponuje najbardziej twórczą energią, która łamie kanony, wyrywa z przeciętności i trywialności naszych przyzwyczajeń.
Zadania
Do prac Hasiora dopisz tytuły.
Przeczytaj poniższe fragmenty tekstu, a następnie wskaż te, które są prawdziwe.
- Władysław Hasior całe życie związany był z Zakopanem.
- Artysta zrealizował w Polsce kilka pomników tak zwaną techniką ekshumacji, polegającą na wycinaniu form w glebie, zalewaniu jej betonem, a następnie wyjmowaniu zastygłych rzeźb.
- Władysław Hasior nawiązywał często do wątków mitologicznych, nie tworzył natomiast prac odwołujących się do religii chrześcijańskiej.
- Pomnik Żelazne organy, zwany też Tych, co polegli w walce o utrwalenie władzy ludowej na Podhalu, znajdujący się na przełęczy Snozkiej koło Czorsztyna, wzbudził dużo kontrowersji.
Zaznacz techniki artystyczne, obecne w dziełach Hasiora.
- Akwarela
- Asamblaż
- Kolaż
- Linoryt
Zaznacz, które z działań nie są autorstwa Hasiora.
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
Słownik pojęć
to pierwotny wzór jakiegoś zdarzenia, symbolu lub postaci. W psychoanalizie archetypy oznaczają elementy zakotwiczone w nieświadomości, które są wspólne wszystkim ludziom na świecie.
po francusku assemblages to „zbiory”. Po wystawie w 1961 roku w nowojorskiej MOM‑ie zaczęto tak określać dzieła przestrzenne, zbudowane z różnych „nieartystycznych” elementów.
to przenośny obustronny obraz albo płaskorzeźba na podstawie, w którą wsuwany jest drewniany drążek. Feretrony noszone są podczas uroczystych procesji.
to dzieło złożone z co najmniej dwóch elementów, czasem stanowiących całość, czasem ustawionych osobno. Często są one realizowane specjalnie dla miejsca, w którym mają być eksponowane.
to technika tworzenia prac artystycznych polegająca na przyklejaniu obok siebie wyciętych fotografii, ilustracji prasowych; czasem dołączane są do tego również drobne przedmioty. Nazywa się też w ten sposób same obiekty stworzone tą techniką.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
