Władza nad informacją
Wstęp
Informacja jest podstawą naszego funkcjonowania w świecie. To dzięki niej podejmujemy wybory: te codzienne (dotyczące tego, jak się ubrać i co zjeść) oraz te długoterminowe (gdzie pojechać na wakacje lub jaki zawód wybrać).
Współczesny świat, dzięki rozwojowi nowoczesnych mediów, zalewa nas potokiem informacji. Codziennie musimy podejmować decyzje, która informacja jest prawdziwa i wartościowa, a która myląca i bezwartościowa. W większości przypadków nie mamy jednak możliwości osobistego sprawdzenia ich wszystkich. Polegamy zatem na tych, którzy nam je dostarczają – na mediach.
Komu warto zaufać? Które źródła są wiarygodne, a które niepewne? Jak odróżnić obiektywnego dziennikarza od manipulatora? Aby odpowiedzieć na te pytania, trzeba nieustannie uczyć się, jak docierać do sprawdzonych informacji. Media (zwane również czwartą władzączwartą władzą) mogą bowiem wpływać na nasze decyzje, jak również całych grup społecznych, czy państw. Informacje są bowiem wytwarzane i przetwarzane przez ludzi. Ludzie zaś mogą dążyć do prawdy, ale także mylić się lub celowo manipulowaćmanipulować innymi.
Media nieustannie się zmieniają, nie zawsze na korzyść. Walcząc o zyski z reklam, przyciągają odbiorców chwytliwymi tytułami. Skandal sprzedaje się lepiej niż pogłębiona i rozbudowana analiza rzeczywistości.
określisz rolę mediów we współczesnym świecie;
odróżnisz opis od interpretacji faktów;
odróżnisz treści obiektywne od stronniczych;
opiszesz obowiązki dziennikarza;
scharakteryzujesz, czym jest wolności słowawolności słowa oraz czy ma jakieś ograniczenia;
rozpoznasz negatywne aspekty funkcjonowania mediów: cenzuręcenzurę i manipulację informacjami;
zdefiniujesz opinię publicznąopinię publiczną.
Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia
Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:
przedstawia różne środki masowej komunikacji;
charakteryzuje metody oddziaływania mediów na społeczeństwo;
odróżnia informacje od komentarzy, ocen, opinii, reklamy, tekstów sponsorowanych itp.;
podaje przykłady manipulacji mediów;
ocenia rolę cenzury w mediach;
rozumie określenia: media – czwarta władza; ten ma władzę, kto ma w rękach studio telewizyjne.
WŁADZA NAD INFORMACJĄ – audiobook
Rozdziały:
Fakty i przypuszczenia
Etyka dziennikarska
Opinia publiczna
Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.
Wyobraź sobie, że jesteś dziennikarzem pracującym w ogólnopolskiej gazecie o dużym nakładzie. Trwa właśnie spotkanie kolegium redakcyjnego, na którym razem z innymi dziennikarzami i redaktorami decydujecie, co ukaże się w jutrzejszej gazecie. Posłuchaj uważnie nagrania będącego zapisem dyskusji. Zastanów się, skąd pochodzi różnica zdań pomiędzy poszczególnymi osobami.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PUpYwzxzT
Władza nad informacją
Rozdział 1
Fakty i przypuszczenia
Materiał przedstawia dyskusję w redakcji popularnej ogólnopolskiej gazety. Dorota, redaktorka naczelna, ustala z dziennikarzami, Jackiem i Małgorzatą, temat na pierwszą stronę jutrzejszego wydania. Jest późny wieczór i trzeba szybko podjąć decyzję, by zdążyć z przekazaniem tekstu do druku.
- Słuchajcie, jest już późno, a musimy podjąć jeszcze decyzję, co wrzucić na jutrzejszą „jedynkę”. Jakie macie propozycje?
- Mam gotowy tekst o wizycie premiera Hiszpanii w Polsce, do tego świetne zdjęcie zrobione na spotkaniu z mieszkańcami Warszawy.
- Nuda. Mam coś znacznie ciekawszego. Dostałam właśnie od mojego informatora nagrania z podsłuchu w restauracji, w której spotykają się ludzie biznesu i politycy. Nagrane zostały rozmowy bardzo ważnych polityków z biznesmenami. To będzie naprawdę duża sprawa.
- Skąd masz te nagrania?
- Od mojego znajomego, który pracuje w tej restauracji. Nie mogę zdradzić szczegółów, obiecałam mu anonimowość.
- Co jest na tych nagraniach? Przesłuchałaś je?
- Tak. Nagrane zostały spotkania, na których biznesmeni nakłaniają polityków do wprowadzenia rozwiązań, które będą wspierały interesy określonych grup. W grę wchodzą kontrakty o wartości wielu milionów. Takiej afery korupcyjnej dawno nie było.
- Chwileczkę, czy mamy pewność, że to są prawdziwe nagrania?
- Oczywiście, przecież słuchać wyraźnie, kto z kim rozmawia i o czym.
- Czy masz pewność, że to nie jest jakaś manipulacja? Może ktoś chce skompromitować naszą gazetę? Może to jakiś fake news?
- Dajcie spokój, ta informacja to będzie hit. Musimy o tym napisać pierwsi. Jeśli tego nie zrobimy, napisze o tym nasza konkurencja. Wiecie, co to oznacza? Mniejszy nakład, mniej zysku z reklam… I tak już nasza redakcja ma długi. Ten temat to dla nas duża szansa.
- Zgadza się, nasi reklamodawcy oczekują od nas ciekawych materiałów, ale nie możemy z tego powodu zaniżać standardów. W naszej redakcji zawsze ceniliśmy obiektywizm, sprawdzaliśmy informacje, nie wydawaliśmy pochopnych sądów.
- Nie możemy publikować pierwszej lepszej plotki, inaczej nie będziemy różnić się od tabloidów. Naszą misją jest publikowanie prawdy – informowanie, a nie dezinformowanie.
- Nie mamy czasu, by to wszystko sprawdzać. Za pół godziny mogę przygotować tekst, wybrać kilka cytatów, zdjęcie na okładkę wyciągniemy z naszej bazy. Musimy szybko działać. Ta informacja będzie ważna jutro, może pojutrze. Za tydzień nikt już nie będzie o tym pamiętać. To jak? Zgoda?
- Muszę się jeszcze chwilę zastanowić.
Rozdział 2
Etyka dziennikarska
Na kolegium redakcyjnym ciągle trwa dyskusja nad wyborem tematu na pierwszą stronę. Tym razem dotyczy ona odpowiedzialności dziennikarza za przygotowywane treści, ale też o jego roli wobec czytelników.
- Mam duże wątpliwości, czy powinniśmy publikować ten materiał. Nie lubię decydować w pośpiechu, gdy nie mam możliwości sprawdzenia, czy to prawda. Nie jesteśmy serwisem plotkarskim, obowiązują nas pewne zasady. Za ich złamanie może ukarać nas Rada Etyki Mediów. Muszę to również skonsultować z naszym wydawcą. Nie stać nas na procesy o odszkodowania, czego po tym materiale nie można wykluczyć.
- Nie mówiąc już o tym, że następnego dnia będziemy mieć w biurze wizytę Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i nie wiadomo kogo jeszcze. To dla nas za duże ryzyko.
- Naszym obowiązkiem wobec czytelników jest informowanie o tym co się dzieje – tak czy nie?
- Tak, ale…
- Dla mnie najważniejsza jest wolność słowawolność słowa. Nie dajmy się zwariować. Nasi czytelnicy oczekują od nas zdobywania i przekazywania informacji. Tak, to jest ryzyko, ale jest ono wpisane w nasz zawód. Jeśli chcemy przekazywać tylko bezpieczne informacje, to załóżmy poradnik działkowca.
- Wolność słowa to także odpowiedzialność. Nie możemy publikować wszystkiego, co nam się podoba, obowiązują nas jakieś standardy.
- Te standardy brzmią jak współczesna cenzuracenzura – nie można tego, nie można tamtego. Nie dajmy się kneblować – musimy pisać o rzeczach niewygodnych, patrzeć władzy na ręce, to nasz obowiązek wobec społeczeństwa.
- Mam też duże wątpliwości dotyczące pochodzenia tych materiałów. Podsłuchiwanie i nagrywanie kogoś bez jego zgody jest nielegalne. Ludzie mają prawo do prywatności. To przecież nic złego, że spotykają się na obiad, wymieniają informacjami. Nie możemy zaglądać nikomu do jego prywatnych spraw.
- Nie rozumiesz – politycy to nie są jacyś tam zwykli ludzie. To osoby publiczne, to władza, która decyduje o tym, jak żyjemy. Ich „prywatne” rozmowy są sprawami publicznymi. Ludzie maja prawo mieć dostęp do takich informacji.
- Ten sposób działania mnie nie przekonuje. Jeśli chcę zdobyć jakąś informację, to umawiam się na rozmowę, wyciągam legitymację prasową, a nie ukrywam dyktafon pod stolikiem, jak jakiś szpieg. Co, jeśli stoi za tym obcy wywiad, który chce zdestabilizować nasz rząd? Nie chce mi się wierzyć, że ci kelnerzy sami z własnej woli zakładali podsłuchy.
- Myślę, że sytuacja wymaga nadzwyczajnych środków i niekonwencjonalnych metod. Gdybyśmy wszystkie informacje zdobywali na konferencjach prasowych, to dowiedzielibyśmy się tylko tego, co politycy chcą nam powiedzieć. A dobrze wiecie, że oni sami z siebie nic ważnego nie powiedzą. To nasze zadanie, by te informacje od nich wyciągnąć.
Rozdział 3
Opinia publiczna
W dalszej części rozmowy dziennikarze dyskutują nad tym, komu ma służyć przekazywanie informacji i jaka jest rola mediów. Kluczowe tu jest pojęcie opinii publicznejopinii publicznej, czyli reakcji ludzi na sprawy publiczne.
- Skoro mówimy o naszej odpowiedzialności wobec opinii publicznej, to nie możemy ignorować tego, jak taka informacja na nią wpłynie. Skutki mogą być bardzo poważne. Pamiętasz, jaki efekt miało ujawnienie nagranych słów premiera Węgier Gurcsany’ego w 2006 roku?
- Tak, pamiętam. Spowodowało upadek rządów Węgierskiej Partii Socjalistycznej.
- Dobrze wiesz, że za pół roku będą wybory, zaraz rozpocznie się kampania wyborcza. Wiesz, że sondaże dają partii rządzącej niewielką przewagę. Taka informacja może zupełnie zachwiać sytuacją w kraju. Jeśli ten „news” okaże się fałszywy, to nikt nie będzie potem patrzył na wyjaśnienia. Zapamiętany zostanie tylko skandal.
- Gosia po prostu nie lubi rządzącej partii i tylko szuka okazji, by im dopiec. Nie jesteś obiektywna, a to błąd. Jako dziennikarz musisz ukryć swoje poglądy polityczne.
- Nikt z nas nie jest w pełni obiektywny, przecież te twoje relacje z prac rządu to nic innego, jak laurki dla partii rządzącej. Nie zadajesz żadnych niewygodnych pytań – robisz im darmową reklamę.
- No, wiesz…
- Proszę o spokój. Oczywiście każdy z nas ma jakieś poglądy, ale nie oznacza to, że powinniśmy być naiwni. Nie ulega wątpliwości, że publikacja takiej informacji zmieni naszą scenę polityczną. Jako dziennikarze powinniśmy być ostrożni, by nikt nam nie zarzucił, że jako czwarta władzaczwarta władza chcemy wpłynąć na los kraju. Jeżeli taka informacja okaże się fałszywa, zostaniemy oskarżeni o celową manipulacjęmanipulację. Tak już się przecież zdarzało.
- Skąd w ogóle pewność, że ktoś tak bezinteresownie przekazał ci te nagrania? Mogę się założyć, że w tej sprawie maczali palce opozycyjni politycy. Pewnie przekupili kelnerów, by ci nagrali polityków. A może stały za tym obce służby wywiadowcze? Ty naiwnie myślisz, że chodzi o ujawnianie prawdy. Wiele razy politycy starali się nas wykorzystać do swoich gierek – trzymajmy się od tego z daleka. Ja naprawdę wolę wstrzymać się z tą publikacją, sprawdzić nasze źródła i dopiero za kilka dni opublikować rzetelny materiał.
- Mam już dość tej waszej poprawności politycznejpoprawności politycznej, która wskazuje nam, co wypada, a czego nie wypada publikować. Nie na tym polega wolność słowa. Co z tego, że my o tym nie napiszemy, jeśli napisze o tym nasza konkurencja. Mleko już się rozlało, ta sprawa i tak ujrzy światło dzienne i nasze wątpliwości nie mają tu żadnego znaczenia. Od nas zależy tylko, czy to my napiszemy o tym pierwsi, czy damy to zrobić i zarobić konkurencji.
Zastanów się, z jakich źródeł korzystasz, gdy szukasz informacji: jakie studia warto wybrać, gdzie warto wyjechać na wakacje albo ilu jest cudzoziemców w Polsce. Które z tych źródeł są wiarygodne, a którym nigdy byś nie zaufał?
Czy wolność słowa jest wartością absolutną, czy też są sytuacje, w których powinna ona zejść na dalszy plan? Zastanów się nad przykładami spraw, o których dziennikarze nie powinni informować.
W dyskusjach często mówi się o opinii publicznej. Kto i w jaki sposób bada, jaki jest kształt tej opinii? Czy takie badania są pożyteczne?
Podsumowanie
Media – zarówno te tradycyjne, jak i nowoczesne – nazywane są czwartą władzączwartą władzą, gdyż ich siła jest porównywalna do tej, jaką ma władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Ten, kto ma możliwość tworzenia i przekazywania informacji na masową skalę, może też wpływać na rzeczywistość społeczną i polityczną.
Ważną rolą mediów jest kontrolowanie pozostałych władz, patrzenie na ręce polityków i decydentów. Kto jednak powinien patrzeć na ręce dziennikarzy i kontrolować ich pracę?
Współcześnie dużą karierę robi pojęcie fake news (z ang. fałszywa wiadomość), czyli celowo rozprowadzana fałszywa informacja, mająca na celu dezinformację. Wielokrotnie takie informacje, bardzo szybko rozpowszechniane przez media elektroniczne, wpływały na przebieg wyborów, decyzje podejmowane przez polityków czy nawet wybuch wojny. Dlatego bardzo ważne jest, by potrafić odróżniać informacje prawdziwe od prób oszustwa.
PRACA DOMOWA
Przeczytaj o historii związanej z radiowym słuchowiskiem Wojna Światów: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_%C5%9Bwiat%C3%B3w_(s%C5%82uchowisko)
Poszukaj innych informacji, które były traktowane poważnie, a okazały się fałszywe i miały wpływ na rzeczywistość. Mogą to być historie dawne lub sprzed kilku dni. Spróbuj je znaleźć w Internecie, możesz też porozmawiać ze znajomymi lub rodziną. Zrób krótką notatkę dotyczącą jednego takiego przypadku: opisz, co to była za informacja oraz jak wpłynęła ona na rzeczywistość.
Ćwiczenia
W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.
Przeczytaj poniższy fragment z Kodeksu Etyki Dziennikarskiej, a następnie oznacz zdania prawdziwe lub fałszywe. „1. Informacje należy wyraźnie oddzielać od interpretacji i opinii.2. Informacje powinny być zrównoważone i dokładne – tak, by odbiorca mógł odróżnić fakty od przypuszczeń i plotek, oraz powinny być przedstawiane we właściwym kontekście i opierać się na wiarygodnych i możliwie wielostronnych źródłach.3. Opinie mogą być stronnicze, ale nie mogą zniekształcać faktów i być wynikiem zewnętrznych nacisków.4. Błędy i pomyłki wymagają jak najszybszego sprostowania, nawet jeśli nie były zawinione przez autora lub redakcję i bez względu na to, czy ktokolwiek wystąpi o sprostowanie.”
| Prawda | Fałsz | |
| Dziennikarz może przekazywać informacje niesprawdzone. | □ | □ |
| Dziennikarz może swoją prywatną opinię prezentować jako opis danej sprawy. | □ | □ |
| Dziennikarz powinien sprawdzać informację w wielu źródłach. | □ | □ |
| Dziennikarz może wygłaszać opinię o opisywanej sprawie. | □ | □ |
| Dziennikarz nie musi prostować informacji, które okazały się fałszywe. | □ | □ |
| Dziennikarz powinien mieć na uwadze to, czy opisywana sytuacja spodoba się politykom. | □ | □ |
| Redakcja w żaden sposób nie odpowiada za publikowane na swoich łamach treści. | □ | □ |
| Dziennikarz powinien przedstawić cały kontekst opisywanej sprawy, by czytelnik mógł wyrobić sobie własne zdanie. | □ | □ |
Przeczytaj poniższy fragment z Kodeksu Etyki Dziennikarskiej, a następnie oznacz zdania prawdziwe lub fałszywe.
„1. Informacje należy wyraźnie oddzielać od interpretacji i opinii.
2. Informacje powinny być zrównoważone i dokładne – tak, by odbiorca mógł odróżnić fakty od przypuszczeń i plotek, oraz powinny być przedstawiane we właściwym kontekście i opierać się na wiarygodnych i możliwie wielostronnych źródłach.
3. Opinie mogą być stronnicze, ale nie mogą zniekształcać faktów i być wynikiem zewnętrznych nacisków.
4. Błędy i pomyłki wymagają jak najszybszego sprostowania, nawet jeśli nie były zawinione przez autora lub redakcję i bez względu na to, czy ktokolwiek wystąpi o sprostowanie.”
Fałsz, Prawda, Fałsz, Prawda, Fałsz, Fałsz, Prawda, Fałsz, Fałsz, Fałsz, Prawda, Prawda, Prawda, Prawda, Fałsz, Prawda
Dziennikarz może wygłaszać opinię o opisywanej sprawie.
............
Dziennikarz powinien sprawdzać informację w wielu źródłach.
............
Dziennikarz powinien mieć na uwadze to, czy opisywana sytuacja spodoba się politykom.
............
Dziennikarz powinien przedstawić cały kontekst opisywanej sprawy, by czytelnik mógł wyrobić sobie własne zdanie.
............
Dziennikarz nie musi prostować informacji, które okazały się fałszywe.
............
Dziennikarz może swoją prywatną opinię prezentować jako opis danej sprawy.
............
Redakcja w żaden sposób nie odpowiada za publikowane na swoich łamach treści.
............
Dziennikarz może przekazywać informacje niesprawdzone.
............
Bazując na wysłuchanym materiale audio wybierz prawidłową odpowiedź w każdym ze zdań.
Radę Etyki Mediów, lojalność wobec pracodawcy, właścicieli gazety, potrzeby czytelników, bezpieczeństwo, wolność słowa, mają prawo do takiej samej prywatności, jak zwykli ludzi, powinien zbierać informacje jedynie na konferencjach prasowych, odpowiedzialność za publikowany tekst, jej kariera jako dziennikarki, Radę Ministrów, mają prawo wiedzieć, jak pracują dziennikarze, powinien przestrzegać prawa i standardów pracy, może zachowywać się jak szpieg, są osobami publicznymi i mamy prawo od nich więcej wymagać
1. Dorota obawia się, że w przypadku opublikowania fałszywych informacji redakcja może zostać ukarana przez: .............................................................................................................................. .
2. Dla Małgorzaty ważniejsze od ewentualnych konsekwencji publikacji jest: .............................................................................................................................. .
3. Jacek uważa, że wolność słowa ma swoje granice, które wyznacza: .............................................................................................................................. .
4. Według Małgorzaty politycy: .............................................................................................................................. .
5. Jacek uważa, że w swojej pracy dziennikarz: .............................................................................................................................. .
Połącz w odpowiednie pary pojęcia bliskoznaczne.
przeinaczanie faktów, wydarzenie wywołujące publiczne zgorszenie, punkt widzenia, to, co zaszło w rzeczywistości, kontrola przepływu informacji, możliwość publicznego wypowiadania się, czwarta władza, zbiór poglądów i przekonań ogółu społeczeństwa, subiektywizm, neutralność
| media | |
| cenzura | |
| opinia | |
| fakt | |
| opinia publiczna | |
| skandal | |
| wolność słowa | |
| obiektywność | |
| manipulacja | |
| stronniczość |
Połącz w odpowiednie pary pojęcia bliskoznaczne.
cenzura, obiektywność, stronniczość, wolność słowa, manipulacja, skandal, cenzura, media, obiektywność, opinia publiczna, obiektywność, obiektywność, stronniczość, stronniczość, manipulacja, opinia publiczna, fakt, opinia, skandal, stronniczość, wolność słowa, cenzura, wolność słowa, obiektywność, fakt, manipulacja, skandal, fakt, opinia, manipulacja, manipulacja, wolność słowa, wolność słowa, cenzura, fakt, manipulacja, obiektywność, stronniczość, media, manipulacja, opinia, opinia publiczna, wolność słowa, media, fakt, obiektywność, cenzura, opinia, skandal, opinia publiczna, manipulacja, manipulacja, fakt, opinia, opinia, opinia publiczna, manipulacja, media, opinia publiczna, fakt, obiektywność, media, media, wolność słowa, opinia, stronniczość, skandal, cenzura, opinia publiczna, skandal, skandal, wolność słowa, cenzura, cenzura, media, stronniczość, opinia, stronniczość, opinia publiczna, stronniczość, skandal, media, skandal, opinia, media, opinia publiczna, obiektywność, stronniczość, media, skandal, obiektywność, opinia publiczna, opinia, cenzura, wolność słowa, cenzura, fakt, fakt, wolność słowa, fakt
................................ – czwarta władza
................................ – kontrola przepływu informacji
................................ – punkt widzenia
................................ – to, co zaszło w rzeczywistości
................................ – zbiór poglądów i przekonań ogółu społeczeństwa
................................ – wydarzenie wywołujące publiczne zgorszenie
................................ – możliwość publicznego wypowiadania się
................................ – neutralność
................................ – przeinaczanie faktów
................................ – subiektywizm
Słowniczek
(łac. censere – osądzać) kontrola przepływu informacji ograniczająca wolność słowa.
wolne media (prasa, radio, telewizja, media elektroniczne), które mają mieć taką samą siłę oddziaływania, jak pozostałe władze: ustawodawcza (Parlament), wykonawcza (Rada Ministrów) czy sądownicza (sądy).
(łac. manipulatio – manewr, fortel, podstęp; manus – ręka, manipulus – dłoń) działanie, które polega na takim doborze lub zmianie informacji, że wpływa ona na działanie poszczególnych ludzi lub grup.
jest to sposób, w jaki członkowie danej zbiorowości (np. mieszkańcy państwa) wyrażają reakcję na aktualne wydarzenia społeczne i polityczne; najczęściej opinia publiczna przejawia się w poparciu dla polityków i partii politycznych; opinia publiczna jest przedmiotem badań (sondaże), może być również kształtowana przez media.
nieformalny zbiór zasad, według których należy unikać w dyskursie publicznym określeń obraźliwych lub agresywnego języka, zastępując je słowami bardziej neutralnymi.
zwane także mass mediami; tym określeniem nazywa się wszystkie środki komunikowania (przekazywania informacji) o szerokim zasięgu; do tradycyjnych mass mediów zaliczamy prasę, radio i telewizję, a do współczesnych wszelkie media elektroniczne (portale internetowe, blogi) lub media społecznościowe (Facebook, Twitter).
we współczesnych państwach demokratycznych jest to prawo każdego człowieka do publicznego wygłaszania własnych opinii.
Powrót do e‑podręcznika
E‑podręcznik „Podręcznik obywatela”
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/224395/v/latest/t/student-canon
2.11. Młody człowiek świadomym odbiorcą mediów
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/224395/v/latest/t/student-canon/m/t6xBjiyGxf