Wnętrza i detale dekoracji zewnętrznej
Wprowadzenie
Każdy styl projektowania opiera się na pewnych cechach, które nadają im indywidualną tożsamość i charakter. Style na ogół cechują się wykorzystaniem pewnych zasad i elementów już podczas projektu wnętrza, ale najbardziej rozpoznajemy je po wyposażeniu, dodatkach, które decydują o cechach, charakterze, a także są przejawem indywidualnego gustu i zapotrzebowania. Współcześnie tendencje w stylach wskazują zazwyczaj na funkcjonalność. Jednak przykłady pokazują, że możliwości w urządzaniu wnętrz są bardzo szerokie.
W materiale pokazane są przykłady współczesnych stylów, ale także dowiesz się o wyposażeniu kilku charakterystycznych wnętrz, zapisanych w sztuce jako świadectwa obecności epok i czasów, w których powstały. Dodatkowo poznasz też elementy dekoracji zewnętrznej i przykłady ich zastosowania.
charakteryzować i rozpoznawać wnętrza;
rozpoznawać style kolumn i ich nazwy;
omawiać dekorację zewnętrzną obiektów;
opisywać wystrój wnętrz, z uwzględnieniem cech stylów, w jakich powstały;
przyporządkowywać dekoracje do wybranych wnętrz;
nazywać elementy dekoracji architektonicznej;
łączyć detale dekoracji architektonicznej z budowlami;
funkcjonalnie wykorzystywać słownik terminów.
Wnętrze w stylu art déco
Art déco po raz pierwszy pojawił się we Francji w latach dwudziestych XX wieku i wziął swoją nazwę od „Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes” z 1925 roku. Ten międzynarodowy ruch projektowy szybko został przyjęty na całym świecie nie tylko w sztuce, ale także w projektowaniu wnętrz, meblach, modzie, biżuterii, tekstyliach i architekturze.
Cechami stylu są:
płynne linie,
geometryczne kształty,
opływowe formy.
Luksusowy charakter art déco podkreśla użycie:
srebra,
czerni,
chromu,
krzystału,
kości słoniowej,
lakieru.
Jest to styl elegancki, efektowny i funkcjonalny, który przetrwał próbę czasu i cieszy się do dziś popularnością.
We wnętrzach w stylu art déco pojawiają się trapezowe, zygzakowate i trójkątne wzory i kształty, dekorowane jodełką, schodkowymi formami, krzywiznami. M.in.: w ten sposób możemy dostrzec w art déco nawiązania do klasycyzmu grecko‑rzymskiego, ornamentów babilońskich, a także inspiracje z Asyrii, starożytnego Egiptu czy azteckiego Meksyku.
Kolorystyka wnętrza akcentuje błyszczące metaliczne lub czarne detale. Ciemne ściany w połączeniu z jasnymi elementami i metalowymi akcentami mogą stworzyć wystawną i przytulną atmosferę. Rozjaśnia je zamontowane na ścianie dekoracyjne lustro w kształcie słońca i złotej oprawie. Wyposażenie wnętrza stanowią drewniane meble na wysoki połysk (często ze szlachetnego drewna, np. hebanu, orzecha, klonu i jesionu), świadczące o luksusie. Przepych podkreślają narzuty, wzorzyste poduszki. Luksus podkreślają metalowe, złocone lub srebrzone uchwyty.
Geometryczne wzory pojawiają się na podłodze, która przybiera charakter abstrakcyjnej mozaiki z czarno‑białych płytek lub polerowanego parkietu.
Oświetlenie w stylu art déco to lampy z metalu, łączące elegancję z prostotą (czasem także witrażowe) o geometrycznych kształtach, symetrycznej konstrukcji. Częstym wzorem klosza w lampach stojących jest abażur w kształcie ściętego stożka lub klosz w kształcie grzybka.
Wnętrze w stylu modernistycznym
Ruch modernistyczny zaczął się rozwijać, gdy zrezygnowano z tradycyjnych materiałów budowlanych i projektowych, takich jak drewno, kamień i cegła, a skoncentrowano się na materiałach przemysłowych, takich jak;
stal,
szkło,
beton.
Najbardziej rozpoznawalną i wpływową filozofię projektowania stworzyła niemiecka szkoła projektowania Bauhausu w latach 20. XX wieku, której estetyka projektowania była oparta na przekonaniu, że forma powinna łączyć się z funkcją.

Styl charakteryzował nacisk na asymetryczne kompozycje i minimalną ornamentykę. Ta zasada przyczyniła się do powstania nowoczesnego designudesignu i stylu, który funkcjonuje do dziś. Zakorzeniony w niemieckiej i skandynawskiej architekturze i designie styl jest prosty i pozbawiony ozdób, charakteryzuje się wyrazistymi liniami, prostą paletą kolorów i wykorzystaniem materiałów, takich jak: metal, szkło i stal. Wprowadza poczucie prostoty, a dekorację stanowią detale w meblach i dodatki.
Od stylu minimalistycznego różni się podążaniem za luksusem, trendami glamglam w stylu hollywoodzkim, wprowadzającym do wnętrza aksamitne pokrycia mebli wypoczynkowych, stylizowane na wiktoriańskie komody. Kolorystycznie biel łączy się z fioletem, czerwień z turkusowym. Wnętrze często wydaje się bogate, ale jego geometria nadal klasyfikuje je w kategorii nowoczesności.

Modernistyczne wnętrze jest nacechowane osobistym charakterem i indywidualizmem. Dlatego umeblowanie lub dekoracja mogą nawiązywać także np.: do stylu francuskiego o wykwintnym umeblowaniu z jasną paletą barw.
W ostatnich latach popularność zyskuje włączenie do stylu modernistycznego elementów rustykalnych, które dodają wnętrzu ciepła. Naturalny kamień, elementy surowego drewna całkowicie zmieniają je w pomieszczenie relaksacyjne, nostalgiczne, skłaniające do wspomnień.

Wnętrze w stylu industrialnym
Styl industrialny jest trendem aranżacji wnętrza, inspirującym się przestrzenią fabryczną. Wykształcił się w latach 50. XX wieku. Ze względu na industrialny charakter, nawiązanie do przemysłowego charakteru i dużych magazynów, doskonałym rozwiązaniem jest otwarty układ pomieszczeń, zapewniający swobodę. Głównymi elementami wystroju są odsłonięte ceglane ściany, surowe, betonowe tynki, oddające charakter loftówloftów o rustykalnymrustykalnym charakterze.
W industrialnej przestrzeni rzadko znajdziemy odważne i jasne kolory; dominują brązy i granaty, barwy metaliczne.

We wnętrzu industrialnym często z ciemnoszarego betonu lub jego imitacji wykonane są także podłogi i blaty, które doskonale komponują się z różnymi metalami i drewnem, zwłaszcza rustykalnym, czyli naturalnym, z widocznymi słojami, podniszczonym, noszącym ślady użytkowania lub wystylizowanym na ten sposób, z widocznymi przetarciami. Często te dwa materiały są połączone i tworzą oryginalne wzornictwo o prostej konstrukcji. Duże otwarte okna - często zakratowane - są źródłem naturalnego światła, korzystnego w ciemnych, a zwłaszcza mniejszych pomieszczeń.

Meble industrialne często czerpią inspirację z antycznego designudesignu [czytaj: dizajnu], otwartych regałów typu magazynowego lub utrzymanych w charakterze vintage’uvintage’u [czytaj: wintydżu].
W celu odzwierciedlenia przemysłowego charakteru wnętrza, często korzysta się z materiałów pochodzących z odzysku, zużytych, posiadających ślady użytkowania nawet zniszczenia. Surowości dodają wnętrzu elementy wystroju i wykończenia, instalacji oraz oświetlenia, które kojarzą się z przestrzenią industrialną. Aby uzyskać ten fabryczny efekt, pokazuje się żelazne, nawet przerdzewiałe rury, belki, sugerujące wrażenie niedokończonego, roboczego lub nawiązujące do wspomnianego wcześniej vintage’u. Duże metalowe lampy wiszące i kopułowe lub gołe żarówki na różnej długości przewodach. Pojawiają się także klosze z metalowych prętów. Pomieszczenia dekorują także oświetlenie podłogowe oraz stołowe.

Wnętrze w stylu minimalistycznym
Minimalistyczny styl wnętrz stał się popularny dopiero pod koniec XX wieku.
Styl ten wywodzi się z japońskich domów typu „Ma” (pustka, cisza). Tworzone były one na podstawie zasady równowagi pomiędzy przestrzenią a meblami.
Styl minimalistyczny charakteryzuje surowość i oszczędność dekoracji. Wnętrze wyposażone jest w proste i funkcjonalne meble, a znajdujące się w nim przedmioty mają geometryczne kształty oraz ograniczone są do dwóch kolorów. Najpopularniejszy jest kolor biały w połączeniu z graficzną szarością.
W projekcie architektonicznym niezwykle istotne jest dzielenie przestrzeni. Minimalistyczne wnętrza są zazwyczaj zwarte, czarne lub szare i mają ściśle geometryczny kształt oraz pozbawione przegród w celu otwartej przestrzeni i swobody.

Ściany wyposażone są w duże okna, zapewniające dużą ilość światła, które odbija się od jasnych, najczęściej białych ścian i sufitu, sprawiając wrażenie dużej przestrzeni. Światło w minimalistycznie urządzonym wnętrzu jest rozproszone. Często stosuje się lampy sufitowe neonowe lub halogenowe, a także wpuszczane reflektory punktowe. Zamiast zasłon stosuje się żaluzje poziome lub pionowe. Podłogi minimalistycznego wnętrza najczęściej są wylewane, a jeśli znajduje się w nich parkiet, to przykryty jest kontrastującym w stylu nowoczesnym chodnikiem w czarnym, czarno‑białym lub białym kolorze. W meblach stosuje się błyszczące, biało‑czarne wykończenie lub akcenty z jasnego drewna.

Wybrane elementy architektury i ornamenty
Attyka
Ścianka, balustrada lub rząd sterczyn bądź szczycików, wieńczących elewację budowli i znajdujących się zwykle ponad gzymsemgzymsem koronującym; pewne typy attyki mają znaczenie konstrukcyjne jako ścianki niskiego poddasza; attyka pełni głównie funkcję dekoracyjną, służąc zwykle do częściowego lub całkowitego osłonięcia dachu; wieńczy całe budynki lub ich poszczególne części.
Attyka pełni również funkcję przeciwpożarową i pełni rolę bariery oddzielającej płomienie i dym od reszty budynku. Attyki mogą być wykonane z materiałów ognioodpornych lub z materiałów o zwiększonej odporności na ogień.


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Balkon
Nadwieszony, otwarty element architektoniczny, wysunięty przed lico ściany zewnętrznej budynku, pełniący rolę użytkową (zwykle jako miejsce przeznaczone do oglądania widoków dla jednej lub kilku osób) i dekoracyjną. Balkon składa się z płyty balkonowej podtrzymywanej na ogół przez wspornikiwsporniki czy konsole i otaczającego ją parapetu lub balustrady; (franc. balcon, wł. balcone).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Blenda
Ślepy otwór, płytka wnęka w murze, w formie arkady lub okna; zwykle stosowana w elewacjach jako motyw dekoracyjny, rzadziej w celu odciążenia ściany; (niem. Blende).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Elewacja
Lico budynku, jedna z zewnętrznych jego ścian wraz ze wszystkimi występującymi na niej elementami. Elewacje określa się według stron świata lub otoczenia (frontowa, boczna, tylna, ogrodowa).
![Czarno‑biała ilustracja przedstawia projekt ośmiopiętrowego biurowca. Budynek ten składa się z trzech części - niższej - liczącej cztery piętra, dobudówki liczącej dwa piętra oraz wysokiej - składającej się z ośmiu pięter. Dół budynku stanowią duże okna obejmujące praktycznie cały parter. Na szczycie budynku widnieje neonowy napis w języku francuskim „CAFE -JARDIN” [czytaj: kafe żardę] oraz wysoki maszt antenowy.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1FJlcb6xfDmI/1713270730/1c8DKFLIp1NnOimatsEUwayCFfrvMHQI.jpg)

Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Elewacja ślepa
Pionowy człon elewacji ciągnący się przez całą jej wysokość i odpowiadający jednej osi pionowej nazywa się segmentem. Pozbawiona jest otworów.


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Fasada
Elewacja budynku wyróżniona od pozostałych odmienną kompozycją architektoniczną (rozczłonkowanie architektoniczne; zwieńczenia, wieże, szczyty, kontrasty kolorystyczne użytych materiałów budowlanych, mozaiki, sgraffita, dekoracja malarska itp.), zawierająca przeważnie główne wejście;
może być podporządkowana ogólnej kompozycji budynku i jako integralna część bryły odpowiadać jej wewnętrznym podziałom lub odgrywać rolę niezależną, np. dostawiona do budowli centralnej.
W architekturze miejskiej fasada stanowi ważny czynnik kompozycji urbanistycznej, jako dominujący akcent placów i zakończeń osi widokowych lub w układzie szeregowym, kształtując pierzeje placu i ulicy.
Szczególnie bogate fasady wykształciła architektura sakralna, np.:
fasady z portykami kolumnowymi charakterystyczne są dla świątyń greckich i rzymskich.
w architekturze kościelnej najbardziej charakterystyczne są dwa typy fasady: bezwieżowa (o dwu kondygnacjach, z których górna, węższa, zwieńczona jest szczytem, odpowiadająca głównie typowi kościoła bazylikowego) i dwuwieżowa.
W architekturze świeckiej szczególnie bogate fasady wykształciła architektura pałacowa XVI‑XVIII w. W kompozycji przestrzennej pałacu entre cour et jardin [czytaj: ątre kur i żardę] odgrywają ważną rolę dwie fasady.:
1) główna od dziedzińca paradnego, początek osi kompozycyjnej,
2) tylna od ogrodu, parku.
Niewłaściwe jest nazywanie fasady frontonem;
(wł. faciata) [czytaj: facjata].


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Fronton
Przyczółek, szczyt w architekturze klasycznej (Grecja, Rzym, renesans, klasycyzm) lub posługującej się formami klasycznymi;
jego pole wewnętrzne, gładkie lub wypełnione rzeźbą, obramione gzymsemgzymsem, nosi nazwę tympanonu.
Fronton wykształcił się w architekturze greckiej, jako górna część fasady świątyni antycznej, ograniczoną krawędziami bocznymi dachu dwuspadowego i belkowaniem; tympanon wypełniony był zazwyczaj dekoracją rzeźbiarską.
Fronton trójkątny stosowany był w architekturze rzymskiej, później renesansowej, barokowej i klasycystycznej jako zwieńczenie fasad budowli sakralnych i świeckich. W architekturze barokowej, obok trójkątnego, występuje fronton półowalny, fronton załamany w górnej części, fronton przerwany, z którego pozostają tylko boczne części, a środek wypełnia często kompozycja rzeźbiarska, kartuszkartusz itp., dla baroku charakterystyczne jest też wyłamywanie (gierowanie) frontonu, tzn. wysuwanie w uskokach przed lico pola frontonu jego poszczególnych części.
Małe frontony oparte na kolumienkach, pilastrachpilastrach lub kroksztynachkroksztynach, wieńczące otwory wejściowe, okienne, wnęki, nisze itp., charakterystyczne są dla architektury nowożytnej.
Frontony z belkowaniem oparte na kolumnach występują też w ołtarzach, nagrobkach itp. Określanie fasady budynku terminem fronton jest nieprawidłowe; (wł. frontone).

Wąski trójkątny fronton świątyni greckiej na kolumnach jońskich;
Szeroki trójkątny fronton grecki na kolumnach jońskich;
Trójkątny, obniżony fronton według projektu Vignoli;
Wąski trójkątny fronton rzymski na kolumnach jońskich o ukośnym gzymsie wewnętrznym;
Szeroki trójkątny fronton rzymski na kolumnach jońskich z ukośnym gzymsem wewnętrznym;
Półowalny fronton według projektu Vignoli;
Wąski trójkątny fronton rzymski na kolumnach kompozytowych o dekorowanym geisonie (gzymsie);
Szeroki trójkątny fronton rzymski na kolumnach kompozytowych, o dekorowanym geisonie (gzymsie);
Fronton przerywany.

Trójkątny fronton spoczywa na belkowaniu z jońskimi kolumnami;
wewnątrz frontonu znajduje się tympanon z malowidłem;
Szczyt dekoruje rzeźba ukazująca płaszcz i arcybiskupi kapelusz.
Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Fryz
Pozioma część belkowania w porządkach klasycznych zawarta między architrawem a gzymsemgzymsem; w porządku doryckim składa się z tryglifów i metop, w innych porządkach jest gładka lub zdobiona motywami ornamentów albo figur.;
2) poziomy pas dekoracyjny, stosowany w architekturze (fryzy płaskorzeźbione, ceramiczne, malowane) i w innych dziedzinach sztuki (malarstwo, grafika, rzemiosło artystyczne).
Dekoracja fryzu zmieniała się zależnie od epok stylowych:
w romanizmie przeważały motywy geometryczne (fryz arkadkowy, ząbkowy),
w gotyku - motywy roślinne i figuralne,
w renesansie - motywy antyczne.
Fryzy służyły do podziału i zdobienia zarówno elewacji zewnętrznej, jak i wewnętrznej budowli, a również do dekoracji poszczególnych elementów architektonicznych, kompozycji malarskiej, graficznej, sprzętów, mebli, naczyń itp.; (fr. frise, hiszp. friso, od frisar 'wyżłabiać').


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Gzyms, korona, krajnik, ucios, pląta
Architektoniczny element w formie poziomego (zwykle profilowanego) występującego przed lico muru pasa pojedynczego lub złożonego, o krawędziach przebiegających w płaszczyźnie równoległej do ściany; wykonywany z kamienia, cegły, terakoty, drewna, metalu, tynku na podłożu ceglanym, drewnianym lub żelaznym, wreszcie z betonu lub żelbetu.
Gzyms może pełnić funkcje praktyczne (ochrona ściany przed ściekającą wodą opadową), jak i dekoracyjne.
Gzymsy zewnętrzne dzielą się na:
główne (koronujące, wieńczące) - zwieńczające ścianę budowli;
cokołowe - wieńczące cokół budynku;
międzypiętrowe (kordonowe, działowe) - dzielące płaszczyznę ściany;
nadokienne, naddrzwiowe, podokienne - ochraniające lub dekorujące otwory okienne i drzwiowe.
Gzymsy występowały w różnych formach od starożytności; najbardziej rozwiniętą uzyskały w sztuce greckiej; średniowiecze wprowadziło formy proste gzymsy o małych silnie podciętych uskokach; renesans przejął formy klasyczne, a manieryzm i barok kształtował gzyms bardzo bogato, tworząc gzymsy przerywane, wyłamywane (gierowane) itp.; (niem. Gesims).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Kolumna
Pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną;
składa się z trzech części lub przynajmniej z dwóch pierwszych (np. kolumna dorycka):
1) głowicygłowicy,
2) trzonutrzonu,
3) bazybazy.
Jest wykonywana:
z kamienia (o trzonie monolitycznym lub złożonym z bębnów łączonych czopami),
z cegły,
z drewna,
od XIX w. z żeliwa
Trzon kolumny może być:
gładki,
zdobiony płaskorzeźbą, ale najczęstszym sposobem zdobienia jest żłobkowanie (żłobki, kanelury).
Ze względu na położenie kolumn stosujemy określenia np.:
dwie kolumny ustawione blisko siebie zwane są parzystymi,
kilka stykających się ze sobą kolumn nazywamy wiązką kolumn,
kilka kolumn stojących rzędem nazywamy kolumnadą,
kolumny ustawione bezpośrednio na tle ściany - przyściennymi,
kolumny wtopione w lico ściany, zależnie od ich zagłębienia - ćwierćkolumnami (na narożach), półkolumnami lub trzy czwarte kolumnami.


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Lizena
płaski, pionowy pas muru lekko występujący z jego lica; w odróżnieniu od pilastrapilastra bez głowicy i na ogół bez bazy;
lizeny stosowane były w architekturze późnoantycznej, nowożytnej i nowoczesnej, zwykle w rytmicznym układzie, głównie w celu ożywienia płaszczyzn zewnętrznych lub rzadziej wewnątrz budowli; (niem. Lisene).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Loggia
Loggia to pomieszczenie:
otwarte na zewnątrz,
zwykle przesklepione,
usytuowane zazwyczaj w elewacji budynku na całej jej szerokości lub na krótszym odcinku, na jego narożu, na parterze lub piętrze,
zamknięte kompozycyjnie i nie będące ciągiem komunikacyjnym,
służące głównie jako miejsce dla wypoczynku i miejsce widokowe.
2) w miastach włoskich wolnostojący, niekiedy piętrowy budynek, otwierający się arkadami, na trzy lub cztery strony, przeznaczony na uroczystości publicznych, także na zebrania organizacji zawodowych lub dla celów handlowych; charakterystyczny dla miast włoskich od XIV w.


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Lukarna
Okno lub okienko w połaci dachowej, często owalne, okrągłe itp., o ozdobnym obramieniu (woluty, gzymsygzymsy, frontoniki, rzeźby itp.).
Lukarna, znana od okresu gotyku, stała się charakterystycznym elementem architektury pałacowej i kamienic w okresie baroku i rokoka.


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Mozaika
Technika dekoracyjna zaliczana do malarstwa monumentalnego, polega na układaniu wzoru z drobnych, różnego kształtu barwnych kamieni, szkła lub ceramiki na odpowiednio przygotowanym podłożu (świeża zaprawa wapienna, cement, mastyksmastyks); poszczególne płytki mozaika nazywa się tesseramitesserami.
Mozaika daje efekty zbliżone do malarstwa, odznacza się niezwykłą trwałością, dzięki czemu znalazła zastosowanie głównie jako dekoracja architektoniczna.; używana również do zdobienia wyrobów rzemiosła artystycznego.

Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Naczółek
Szczyt trójkątny, segmentowy, przerwany, gierowany albo wolutowy (szczyt) lub płyta wspornikowapłyta wspornikowa nad oknem albo drzwiami.


Poniżej przedstawiono nazwy poszczególnych naczółków.
Naczółek trójkątny;
Naczółek trójkątny obniżony;
Trójkątny naczółek z miejscem na medalion lub z otworem okiennym;
Naczółek segmentowy z wydzielonym miejscem na dekorację rzeźbiarską;
Naczółek półkolisty lub półowalny
Przerywany naczółek segmentowy;
Przerywany naczółek wolutowy;
Półowalny, przerywany naczółek gierowany.
Elewacja frontowa kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła, podobnie jak w wypadku świątyni rzymskiej, jest dwukondygnacyjna i zwieńczona tympanonem:
Trójkątny naczółek z dekoracją rzeźbiarską wieńczący kościół;
Półowalny naczółek wsparty na dwóch kolumnach dekoruje okno górnej kondygnacji;
Trójkątny naczółek spoczywający na korynckich kolumnach wieńczy gierowany gzyms, dzielący dolną od górnej kondygnacji;
Półowalne naczółki wieńczą nisze, w których znajdują się posągi świętych.
Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Nisza
Nisza to wgłębienie w murze:
najczęściej prostokątne lub półokrągłe,
zamknięte półkoliście górą,
o charakterze dekoracyjnym,
często przesklepione konchąkonchą,
zwieńczone małymi frontonamifrontonami trójkątnymi, półokrągłymi lub odcinkiem gzymsugzymsu,
ujęte w kolumienki albo pilastrypilastry,
w którym może znajdować się rzeźba figuralna,
znane od starożytności.
(fr. niche).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Panneau
Element architektonicznego rozczłonkowania i ozdoba ściany albo boazerii, w drewnianym, stiukowym, rzadziej kamiennym obramieniu, w postaci kwadratowej lub prostokątnej płyciny wypełnionej malowidłem lub reliefem;
2) sam relief lub malowidło (często wykonane na płótnie albo drewnie) ujęte w takie obramienie. Charakterystyczny element dekoracji wnętrz w okresie baroku i rokoka; (fr., od łac. pnnnus 'płachta').

Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Pilaster
Płaski filar przyścienny, pełniący funkcje podpory i dekoracyjnego rozczłonkowania ścian; występuje także jako część obramienia otworów okiennych, drzwiowych, bramnych itp.
Pilaster składa się:
z głowicy,
z gładkiego lub żłobkowanego trzonu,
z bazy,
często również z cokołu;
występuje w połączeniu z belkowaniem, rzadziej z łukami (arkady pilastrowe). Czasem stosuje się tzw. wiązkę pilastrów - zestawienie całych, pół- i ćwierćpilastrów, wywołujących wrażenie nałożenia na siebie kilku pilastrów o węższych trzonach; (fr. pilastre, wł. pilastro, od pila 'filar').


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Portal
Ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie:
po bokach otwór ujmują glifyglify o różnie ukształtowanych profilach, filary, kolumny, lub pilastrypilastry,
ww. glifyglify dźwigają nadproże lub łuk,
portale bardziej rozbudowane mają zwieńczenie w formie odcinków belkowania, szczytów itp.
Zależnie od charakteru podpór i kształtu zwieńczenia wyróżnia się m. in.: portale:
kolumnowe,
arkadowe,
ostrołukowe.
W średniowiecznej architekturze sakralnej wykształcił się odrębny typ portali monumentalnych, bogato dekorowanych rzeźbą figur, i dekoracją, o szerokich rozglifieniach, z ustawionymi przy nich w uskokach kolumienkami, zamkniętych górą rzędami archiwolt, również w uskokach, ujmujących pole wypełnione rzeźbionym tympanonem (portal perspektywiczny); portale takie często obejmowały dwa lub trzy otwory wejściowe (tzw. portale bliźniacze, potrójne).
Dla okresu baroku charakterystyczne były portale, których rozbudowane zwieńczenia łączyły się z balkonem piętra (portal balkonowy); (niem. Portal, wł. portale, od porta 'drzwi').


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Portyk
Portyk to zewnętrzna część budynku:
otwarta przynajmniej z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów,
w której kolumny (lub filary) sięgają jednej lub dwóch kondygnacji,
osłaniająca najczęściej główne wejście,
często zwieńczona trójkątnym frontonem (w architekturze nawiązującej do antyku),
wysunięta ku przodowi lub wgłębiona (portyk wgłębny).
Forma portyku wykształciła się w starożytności; od czasów renesansu stosowana powszechnie w architekturze świeckiej, a także sakralnej. Portyk pozorny to kryptoportykkryptoportyk.


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Ryzalit
Występująca z lica elewacji część budynku, tworząca z nim organiczną całość. Ryzality mogą być:
jednoosiowe lub kilkuosiowe (częściej),
przeważnie na rzucie czworokąta (również półkola, trapezu itp.),
na ogół równe wysokości elewacji.
Stosowanie ryzalitu jest charakterystyczne przede wszystkim dla świeckiej (głównie pałacowej) architektury nowożytnej (renesans, manieryzm, barok i klasycyzm).
Rozróżnia się ryzality:
środkowy - akcentujący głównie oś elewacji,
boczne - umieszczone symetrycznie na obu skrajach,
narożne - występujące jednocześnie z lica na styku dwóch sąsiednich elewacji
pozorne - uzyskane przez zwiększanie grubości muru, nie zmieniające układu wewnętrznego budynku.
W pałacach w ryzalicie środkowym fasady umieszczone jest najczęściej główne wejście do budynku, w ryzalicie fasady ogrodowej - wyjście na taras lub do parku.
W układzie wewnętrznym uwidocznia się ryzalit większą głębokością pomieszczeń, w pałacach ryzalitom często odpowiadają pomieszczenia dwukondygnacyjne o specjalnym charakterze użytkowym (sale balowe, audiencjonalne, klatki schodowe, westybule, kaplice itp.); (niem. Risalit, z wł. risalto).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Sterczyna
Pionowy, wieńczący element dekoracji architektonicznej, np. pinakiel, mały obelisk itp.
Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Tapiserie
Wielobarwne tkaniny dekoracyjne z przedstawieniami figuralnymi (tematyka zaczerpnięta z Biblii, legend o świętych, z mitologii, historii starożytnej, romansów rycerskich), krajobrazowymi (werdiurywerdiury) i heraldycznymiheraldycznymi.
Zastosowanie tapiserii, m.in.:
do dekoracji ścian,
do wykonywania obić na meble,
w antependiachantependiach,
w ornatach;
Wykonywanie tapiserii:
przygotowanie kartonów z projektami kompozycji tapiserii, przygotowywane nieraz przez wybitnych malarzy (np. Rafael, Rubens, Boucher [czytaj: buszer])
tkano je przeważnie splotem płóciennym, rzadko rządkowymrządkowym,
materiał, z którego tkano to cienka wełna i jedwab, czasem z dodatkiem nici złotych i srebrnych,
tkano je na dwojakiego rodzaju warsztatach:
ustawieniu osnowy poziomym (basse lisse),
ustawieniu osnowy pionowym (haute lisse).
osnowa tapiserii jest ukryta pod różnobarwnymi wątkami, z których każdy przeplata się z nią tylko w miejscu danej plamy barwnej;
(z francuskiego: tapisserie).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Wimperga
W architekturze gotyckiej dekoracyjny szczyt trójkątny, umieszczany w zwieńczeniu portaluportalu lub okna. Pole wimpergi zdobiono ślepym lub ażurowym maswerkiemmaswerkiem, krawędzie żabkamiżabkami, wieńczono je kwiatonemkwiatonem, pinaklamipinaklami, rzadziej rzeźbą figuralną. Wimpergi pojawiły się w architekturze XIII w., a najbardziej dekoracyjne formy miały w XV w. Wimperga była również częstym motywem dekoracyjnym w snycerstwie i złotnictwie późnogotyckim; (niem. Wimperg).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Witraż
Witraże składają się z kawałków szkła, które są łączone ramkami ołowianymi, zwanymi dwutówkami, oraz osadzane między żelaznymi sztabami, dzielącymi je na kwatery. Kolorowe szkło do witraży uzyskuje się poprzez barwienie go barwnikami metalu, takimi jak żelazo, miedź i inne. Do produkcji witraży używa się różnych rodzajów szkła, takich jak antyczne, katedralne czy ornamentowe. Tafle szkła są przycinane według wzorów kartonowych, a wczesnośredniowieczne witraże były wycinane przy pomocy obcęgów, a później diamentu.
Witraż to również technika malarska, która jest częścią malarstwa monumentalnego.
Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Wykusz
Wykusz:
jest nadwieszony na zewnętrznej ścianie budowli, wielokątny lub czworokątny występ w formie dobudówki,
jest przepruty szerokimi oknami,
jest nakryty osobnym dachem, poszerzający wnętrze, do którego przylega,
jest charakterystyczny dla świeckiej architektury (zamki, domy mieszczańskie) późnego średniowiecza, renesansu, manieryzmu i baroku, szczególnie w południowych Niemczech gdzie służył jako kaplica domowa;
(ze staroczeskiego: vikus, niem. wikhus).


Kliknij tutaj, aby wrócić do spisu pojęć
Głowice kolumn w różnych stylach i porządkach architektonicznych
Głowica (kapitel): górna, wieńcząca część kolumny, pilastrapilastra, filara, ukształtowana plastycznie.
Funkcje głowicy:
konstrukcyjna - jako człon posredniczący iędzy podporą i elementami podpieranymi,
dekoracyjna - jest najstaranniej opracowaną częścią kolumny, ulegała w różnych krajach i epokach przekształceniom.
Głowica papirusowa


Głowica palmowa


Głowica lotosowa


Głowica hatorycka


Głowica mezopotamska

Głowica perska




Głowica jońska


Głowica koryncka


Starożytna sztuka rzymska
W sztuce rzymskiej występowały także typy głowic, takich jak: toskańskie i kompozytowe oraz liczne odmiany form głowic.
Głowica toskańska


Głowica kompozytowa


Sztuka wczesnochrześcijańska
Sztuka wczesnochrześcijańska wprowadziła typ teodozjański (ok. poł. V w.) z rzędem pojedynczych liści akantu o pięciu płatkach między wolutami.
Głowica teodozjańska


Sztuka bizantyjska
Zasadniczej zmianie uległa głowica w sztuce bizantyjskiej wskutek wprowadzenia impostu (nasadnika), dzięki czemu powstała głowica nasadnikowa, a po połączeniu obu członów głowica trapezoidalna i koszowa.
Głowica koszowa nasadnikowa


Głowica koszowa bez nasadnika


Sztuka romańska
Architektura romańska stosowała głowice od wczesnych, geometrycznych kostkowych, do późnych, bogatych, blokowo‑kielichowych i kielichowych;
głowica kostkowa powstała w wyniku przenikania kuli i sześcianu, czyli przejścia od okrągłego trzonu kolumny do kwadratowej podstawy arkady;
głowica blokowo‑kielichowa stanowi formę przejściową od głowicy kostkowej do kielichowej (najbardziej charakterystycznej dla gotyku). W zależności od użytych motywów dekoracyjnych rozróżnia się głowice:
geometryczne (np. głowica plecionkowa),
roślinne (z przewagą motywów akantu),
figuralne (postacie zwierzęce i ludzkie);
W sztuce romańskiej szczególnie popularne były głowice figuralne.
W sztuce gotyckiej przeważały głowice roślinno‑pączkowe i różne odmiany głowic liściowych.
Głowica kostkowa


Głowica kostkowa z półkolami


Głowica blokowo‑kielichowa


Głowica zoomorficzna


Głowice gotyckie
Głowica liściasta wczesnogotycka


Głowica pączkowa wczesnogotycka


Głowica liściasta z winoroślą, dojrzały gotyk


Głowica z suchymi liśćmi, późny gotyk


Wybrane ornamenty
Akant
akant, roślina o dużych, głęboko wyciętych liściach i zebranych w kłos kwiatostanach, rosnąca w stanie dzikim w krajach śródziemnomorskich; pierwowzór ornamentów znanych pod nazwą liścia, kwiatu i wici akantu, stosowanych szeroko w ornamentyce od starożytności do czasów współczesnych. Typy tego ornamentu wytworzone w starożytności, w różnych okresach stylowych przybierały rozmaite formy:
akant mięsisty o wielkich bujnych liściach, występujący ok. 1680 90;
akant suchy, typowy dla lat ok. 1700;
akant płomienisty, od ok. 1725 najbardziej charakterystyczny, obok rocaille, ornament rokoka
Najbardziej zbliżony do rośliny jest liść akant stosowany pojedynczo (np. w konsolach), w układzie kielichowym (np. w głowicach korynckiej i kompozytowej) i we fryzach ciągłych; (gr. ikanthos).

Arabeska
Ornament roślinny wywodzący się z hellenistyczno - rzymskiego ornamentu wici roślinnej., często stosowany w sztuce islamu jako stylizowany, coraz bardziej odchodzący od naturalnych wzorów ornament roślinny, wici winorośli, palmety i akantu. W późniejszych formach łączono go z motywami geometrycznymi, wywodzącymi się od owoców (np. granatu) i nawet figur oraz epigraficznymi (kaligraficznymi). Ornament arabeskowy stosowany był w dekoracji architektonicznej i rzemiośle artystycznym z tendencją do pokrywania nim maksymalnie dużej części dekorowanej powierzchni. W Europie stosowana od okresu wczesnego renesansu, typowa zwłaszcza dla tego stylu i dla klasycyzmu; arabeska nawiązywała bezpośrednio do wzorów ant. Wić oparta na wzorach z natury, plastyczna, stylizowana, zawsze w układzie symetrycznym (jako ornament pionowy, poziomy lub ciągły wokół pól), uzupełniana była często innymi motywami; występowała we wszystkich gałęziach sztuki.

Arkadowy fryz
Fryz złożony z arkadek, typowy głównie dla architektury przedromańskiej i romańskiej, umieszczany zazwyczaj pod okapem na zewnętrznych ścianach budowli, rzadziej w podziałach elewacji frontowych i w szczytach, wyjątkowo we wnętrzach; stosowany samodzielnie lub dla połączenia lizen (tzw. układ lombardzki) czy kolumienek przyściennych; arkadki bywają półkoliste, ustawiane obok siebie, lub przeplecione (wyłącznie w architekturze ceglanej), a od końca XII w. i w XIII w. także trójlistne i ostrołukowe (wsparte niekiedy na konsolkach lub na krótkich podwieszonych służkach). Motyw fryzu arkadkowego stosowano także w wyrobach rzemiosła artystycznego.

Astragal
Ornament ciągły w formie półwypukłego rzędu pałeczek ułożonych na przemian z perełkami lub krążkami; również profil, często dekorowany, oddzielający w kolumnie trzon od głowicy; występuje od starożytności w architekturze, rzeźbie i wyrobach rzemiosła artystycznego.

Esownica
Element dekoracyjny lub motyw ornament, zwinięty z obu stron w woluty, zazwyczaj nierównej wielkości, nadające mu kształt litery S, nazywany często podwójną wolutą; występował w renesansie, manieryzmie i baroku w postaci konsolek podtrzymujących gzymsygzymsy koronujące, ganki balkony itp., jeden z najczęściej stosowanych motywów na grzebieniach attyk renesansowych. Charakterystyczną formę esownicy mają tzw. spływy wolutowe.

Feston
Motyw dekoracyjny w formie podwieszonego po bokach, zwisającego ku dołowi pęku kwiatów, liści czy owoców lub podwieszonej w ten sposób draperii; punkty podwieszenia wyróżnione są często guzem i przewiązane swobodnie wstęgą lub kokardą. Stosowany w starożytności, zwłaszcza w Rzymie, a także w dekoracji i ornamentyce renesansu, manieryzmu, baroku i klasycyzmu.

Groteska
Ornament roślinny składający się z wici, w którą wplecione są motywy figuralne i zwierzęce, owoce, kwiaty, panoplia, fragmenty architektoniczne i elementy fantastyczne. Groteska powstała w sztuce rzym. I w. n.e., a w okresie renesansu i klasycyzmu była, w połączeniu z arabeską, jednym z najbardziej charakterystycznych motywów dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej (z niemieckiego: Groteske, z francuskiego: grotesque 'dziwaczny, dziwaczność').

Kandelabrowy ornament
Ornament w formie świecznika połączonego często z motywami arabeski lub groteski; ułożony w układzie symetrycznym. Jeden z typowych ornamentów o rodowodzie antycznym, rozpowszechniony w okresie renesansu i klasycyzmu; stosowany głównie w dekoracji rzeźbiarskiej, płycin, pilastrówpilastrów i cokołów, rzadziej w malarstwie i grafice.

Lamberkin
Element dekoracyjny w formie pasa tkaniny wyciętego w zęby, zdobionego galonem, frędzlami i chwastami, stosowany jako krótka firanka lub obramienie zasłon, baldachimów itp.; szczególnie popularny w XVI‑XVIII w.; 2) ornament w kształcie tzw. lambrekinowym; stosowany w dekoracji architektonicznej w kamieniu, stiuku i drewnie oraz w ornamentyce wszystkich działów rzemiosła artystycznego, zwłaszcza meblarstwa, tkactwa, brązownictwa, złotnictwa; popularny m.in. w dekoracji ołtarzy, ambon, stalli i innych sprzętów wyposażenia kościelnego, wieńczący ich górne partie; (franc. ambrequin).

Maureska
Moreska - ornament płaszczyznowy ze splecionych wici roślinnej o silnie stylizowanych łodygach, liściach i kwiatach w układzie symetrycznym, wypełniający szczelnie pole dekoracji. Wykształcony w sztuce islamu na tradycjach hellenistycznych, powszechny w Europie okresu renesansu, szczególnie w rzemiośle artystycznym (mozaiki marmurowe, intarsje, damaskinaż, haft itp.); (franc. mauresaue, z hiszp.).

Meander
Ornament pasowy z linii lub listwy załamującej się rytmicznie pod kątem prostym; na tym schemacie powstał szereg wariantów meandrów, np. z dwóch równoległych linii czasem zachodzących na siebie i przenikających się wzajemnie odcinków, załamanych pod kątem prostym; (od gr. Maiandros w Karii, Azja Mniejsza, słynnej z krętego biegu).

Okuciowy ornament
Ornament manierystyczny, składający się z motywów naśladujących płaskie żelazne okucia, wycięte w kształcie listew i ażurowych plakiet, wśród których występują m.in. kaboszony, małe rauty i elementy imitujące główki gwoździ, nitów itp., elementy fantastyczne, groteskowe, roślinne Ornament okuciowy ukształtował się w poł. XVI w. w Niderlandach i szybko rozpowszechnił się w środkowej i północnej Europie, trwając do 1. ćw. XVII w. Ma charakter płaszczyznowy; wykonywany w kamieniu, stiuku, metalu i drewnie. Stosowany w dekoracji architektonicznej i rzeźbiarskiej, w snycerstwie (ołtarze, stalle, konfesjonały, ambony, meble itp., był naśladowany niekiedy także w intarsji), w rzemiośle artystycznym, najczęściej w złotnictwie; rzadko jako ornament malarski Występuje często w powiązaniu z ornamentem zwijanym (zwany wówczas okuciowo‑zwijanym).

Palmeta
Motyw dekoracyjny w formie rozłożonego wachlarzowo, symetrycznego, stylizowanego liścia palmy; od czasów starożytnych stosowany powszechnie w architekturze, malarstwie i rzemiośle artystycznym Występuje pojedynczo bądź w rytmicznym szeregu tworząc ornament ciągły; (franc. palmette).

Panoplia
Motyw dekoracyjny w postaci wiązki krzyżujących się elementów uzbrojenia, jak rozmaitego rodzaju oręż, zbroje, a także sztandary, proporce, itp., wkomponowany najczęściej w określony kształt geometryczny (np. w prostokątną, kwadratową, rzadziej kolistą płycinę); szczególnie charakterystyczne dla sztuki renesansu i baroku zwieńczenie panopliowe; (gr. panoplia).

Plecionka
Ornament złożony z linii, wstęg, taśm, pasów albo listew (plecionka geometryczna), ciał zwierzęcych lub wstęg z głowami i kończynami zwierzęcymi (plecionka zwierzęca), łodyg roślinnych albo wstęg z liśćmi i kwiatami (plecionka roślinna); elementy p. zachodzą na siebie raz górą raz dołem (jak w koszykarstwie lub tkactwie), splatają się często w zawiłe układy ósemek, spirali, warkoczy itp.; znana była już w czasach prahistorycznych; najpopularniejsza w sztuce Bliskiego Wschodu i wczesnego średniowiecza. Występuje w sztuce w licznych odmianach; jest charakterystycznym ornamentem wyrobów rzemiosła artystycznego, stosowana również w architektonicznej dekoracji rzeźbiarskiej (plecionka romańska), w malarstwie miniaturowym (iluminowane plecionki iryjskie), w mozaikach.

Rocaille
Ornament charakterystyczny dla rokoka (od ok. 1730), o fantazyjnej asymetrycznej i nieregularnej formie, płynnych i strzępiastych konturach, imitujący kształty stylizowanych małżowin, muszli (stąd zw. czasem ornamentem muszlowym); z czasem wzbogacony kogucim grzebieniem (ok. 1750) lub formą jakby zamarłych w bezruchu grzywaczy morskich. Stosowany w rzemiośle artystycznym (drewno, brązy, porcelana), także w rzeźbie architektonicznej i dekoracji wnętrz (franc. 'muszla').

Wstęgowy ornament
Wstęgowy ornament, ornament późnobarokowy oparty na motywach wstęgi; wykształcił się we Francji ok. 1690 r., stosowany w całej Europie w I poł. XVIII w. W ornamencie cęgowym. właściwe wstęgi biegną liniami łagodnymi; początkowo były ciężkie i zwarte, traktowane naturalistycznie, często karbowane, stosowane w układach swobodnych, przeplatające się, wiązane w węzły i kokardy; jako motywy towarzyszące występowały: kampanule, lambrekiny, kartusze, kratki, espagnolettes, motywy chińskie; stopniowo wstęgi stawały się lżejsze, bardziej stylizowane, skręcające się w esownice.

Zwijany ornament
Rollwerk, ornament kartuszowy, zwijany, ornament manierystyczny operujący formami taśmy, jakby wycinanej z blachy, komponowany przestrzennie, o zakończeniach zwijających się łagodnie lub spiralnie. Ukształtował się we Francji (szkoła Fontainebleau), rozwinięty w Niderlandach ok. poł. XVI w., rozpowszechnił się w całej środkowej Europie, gdzie trwał do 2. ćw. XVII w. Stosowany w dekoracji architektonicznej i rzeźbiarskiej (portaleportale, nagrobki i obramienia otworów, tablic, kartusze itp.), snycerstwie (ołtarze, stalle, konfesjonały), w różnych działach rzemiosła artystycznego, malarstwie itp.; występuje często w połączeniu z ornamentem okuciowym, zwanym wówczas okuciowo‑zwijanym.

Prezentacja multimedialna
Zapoznaj się z prezentacją, która porusza kwestię stylu secesyjnego oraz art deco. Prezentacja składa się z interaktywnych stron, na których umieszczone zostały filmy związane z wnętrzami i detalami dekoracji zewnętrznych.
Na podstawie prezentacji wskaż cechy stylu secesyjnego. Odwołaj się do dekoracji wnętrz.
Na podstawie Chrysler Building w Nowym Jorku omów cechy stylu art déco.
Wskaż rolę polskich twórców narodowych w formowaniu stylu art déco.
Podsumowanie
Zarówno wystrój wnętrza, jak i dekoracja zewnętrzna łączą się z czasami, w których powstały obiekty. Dzięki niektórym z nich rozpoznasz styl, możesz określić czas powstania, czy wskazać wpływ detali na charakter budynku lub wnętrza. Dekoracje, zarówno wnętrza jak i architektury na zewnątrz, świadczą o zróżnicowaniu styli oraz umożliwiają ich identyfikację.
Ćwiczenia
Wybierz styl wnętrza, z którym jest związana poniższa lampa.

Powiąż styl zaprezentowany poniżej ze współczesnym wnętrzem. Rozpoznaj jego nazwę.

Z poniższych wnętrz wybierz to, w którym możesz rozpoznać cechy stylu secesyjnego. Wskaż także właściwą cechę tego stylu.
Technika zdobnicza polegająca na układaniu na powierzchni przedmiotu wzorów, np. z masy perłowej, metali. Możliwe odpowiedzi: 1. Inkrustacja, 2. Glam, 3. Loft, 4. Mozaika
Na podstawie informacji uzyskanych w prezentacji porównaj wystrój i dekorację Sali Mehoffera w Domu pod Globusem w Krakowie oraz Sali Frycza w Jamie Michalika w Krakowie. Ćwiczenie wykonaj z pomocą drugiej osoby.
Na podstawie informacji uzyskanych w prezentacji porównaj wystrój i dekorację Sali Mehoffera w Domu pod Globusem w Krakowie oraz Sali Frycza w Jamie Michalika w Krakowie.
Z pomocą drugiej osoby porównaj dowolne dwa style wystroju współczesnych wnętrz.
Porównaj dowolne dwa style wystroju współczesnych wnętrz.
Słownik pojęć
(z łaciny: antependium, od ante 'przed' i pendeo 'wisieć') dekoracyjne panele lub tkaniny umieszczone na przedniej części ołtarza lub innych elementów architektonicznych w kościołach lub kaplicach. Antependia służą do ozdabiania i urozmaicania tych elementów oraz mogą zawierać motywy religijne, oraz symbole lub sceny biblijne.
to element architektoniczny, który znajduje się na dolnej części trzonu kolumny i służy jako połączenie między kolumną a podłożem lub innym elementem konstrukcyjnym.

wygląd przedmiotów użytkowych; projektowanie przedmiotów użytkowych.
(z włoskiego: frontone); przyczółek, szczyt w architekturze klasycznej (Grecja, Rzym, renesans, klasycyzm) lub posługującej się formami klasycznymi; jego pole wewnętrzne, gładkie lub wypełnione rzeźbą, obramione gzymsem, nosi nazwę tympanonu. Fronton wykształcił się w architekturze greckiej, jako górna część fasady świątyni antycznej, ograniczona krawędziami bocznymi dachu dwuspadowego i belkowaniem; tympanon wypełniony był zazwyczaj dekoracją rzeźbiarską. Fronton trójkątny stosowany był w architekturze rzymskiej, później renesansowej, barokowej i klasycystycznej jako zwieńczenie fasad budowli sakralnych i świeckich. W architekturze barokowej, obok trójkątnego, występuje fronton półowalny, fronton załamany w górnej części, fronton przerwany, z którego pozostają tylko boczne części, a środek wypełnia często kompozycja rzeźbiarska, kartusz i tym podobne, dla baroku charakterystyczne jest też wyłamywanie (gierowanie) frontonu, to znaczy wysuwanie w uskokach przed lico pola frontonu jego poszczególnych części. Małe frontony oparte na kolumienkach, pilastrach lub kroksztynach, wieńczące otwory wejściowe, okienne, wnęki, nisze i tym podobne, charakterystyczne są dla architektury nowożytnej. Fronton z belkowaniem oparte na kolumnach występują też w ołtarzach, nagrobkach i tym podobne. Określanie fasady budynku terminem fronton jest nieprawidłowe.
W modzie i wystroju wnętrz ang. tłum.: uroczysty, prestiżowy, reprezentacyjny, efektowny, wytworny.
(z języka angielskiego: glyphs) to dekoracyjne symbole, motywy lub ornamenty umieszczone na elementach architektonicznych, takich jak fryzy, gzymsy, kapitele kolumn, tympanony czy portale. Glify mogą przybierać różne formy, takie jak roślinne wzory, geometryczne kompozycje, figuralne motywy czy abstrakcyjne znaki. Często mają one symboliczne znaczenie i są używane do wzbogacenia estetyki budowli oraz przekazania określonej treści lub wartości kulturowych.
najwyższa, wieńcząca część kolumny, filaru lub pilastra, stanowiąca pośredni człon konstrukcyjny między podporą i elementami dźwiganymi.

architektoniczny element w formie poziomego (zwykle profilowanego) występującego przed lico muru pasa pojedynczego lub złożonego, o krawędziach przebiegających w płaszczyźnie równoległej do ściany; wykonywany z kamienia, cegły, terakoty, drewna, metalu, tynku na podłożu ceglanym, drewnianym lub żelaznym, wreszcie z betonu lub żelbetu. Gzyms może pełnić funkcje praktyczne (ochrona ściany przed ściekającą wodą opadową), jak i dekoracyjne. Gzymsy dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne; gzymsy zewnętrzne dzielą się na: główne (koronujące, wieńczące) - zwieńczające ścianę budowli; cokołowe - wieńczące cokół budynku; międzypiętrowe (kordonowe, działowe ) - dzielące płaszczyznę ściany; nadokienne, naddrzwiowe, podokienne - ochraniające lub dekorujące otwory okienne i drzwiowe. Gzymsy występowały w różnych formach od starożytności; najbardziej rozwiniętą uzyskały w sztuce greckiej; średniowiecze wprowadziło formy proste gzymsy o małych silnie podciętych uskokach; renesans przejął formy klasyczne, a manieryzm i barok kształtował gzyms bardzo bogato, tworząc gzymsy przerywane, wyłamywane (gierowane) i tym podobne.
(z języka angielskiego: heraldism) to element architektoniczny, który odwołuje się do stylu heraldycznego, czyli nauki o herbach. W kontekście architektury, heraldyzm odnosi się do zastosowania herbów, emblematów, symboli rodowych lub innych elementów heraldycznych jako dekoracji na fasadach budynków, szczególnie w budowlach renesansowych i barokowych. Heraldyczne motywy mogą być wykorzystywane na tarczach herbowych, obramowaniach okien, fasadach, gzymsach lub innych częściach budowli. Ten styl dekoracji architektonicznej jest często spotykany w pałacach, rezydencjach szlacheckich i innych budynkach o charakterze historycznym.
technika zdobnicza polegająca na układaniu na powierzchni przedmiotu wzorów, np. z masy perłowej, metali; też: motyw zdobniczy wykonany tą techniką.
(z języka francuskiego: cartouche) to dekoracyjny element architektoniczny w kształcie ramy lub prostokąta, często ozdobiony rzeźbionymi motywami, napisami lub innymi ornamentami. Kartusze są zazwyczaj umieszczane na fasadach budynków, reliefach, portalach, gzymsach, płycinach nagrobnych lub innych elementach architektonicznych. Mogą służyć jako ozdoba, podkreślenie znaczenia lub informacja o osobach, wydarzeniach lub datach związanych z daną budowlą. Kartusze są często spotykane w stylach architektonicznych takich jak renesans, barok czy rokoko.
(z łaciny: concha, od greckiego: konchē) to dekoracyjny element architektoniczny w kształcie półkolistego łuku lub muszli. Koncha jest stosowana jako ozdoba na fasadach budynków, szczególnie w architekturze romańskiej i gotyckiej. Może być umieszczana na portalach, łukach, rozetach, witrażach i innych elementach budowli. Konchy często są bogato zdobione rzeźbami, płaskorzeźbami lub innymi ornamentami, które dodają charakterystycznej estetyki i elegancji do budynków.
zakończenie belki stropowej wysunięte przed lico muru lub wspornik podtrzymujący gzyms, balkon, wykusz i tym podobne. Występował od starożytności; często bogato zdobiony; w małej skali stosowany także w rzeźbie architektonicznej i wyrobach rzemiosła artystycznego, zwłaszcza meblach.
(z języka greckiego: kryptos - ukryty, porticus - kolumnada) to przestronna kolumnada znajdująca się podziemnie lub wewnątrz budynku. Kryptoportyki są charakterystycznymi elementami architektury starożytnego Rzymu i Grecji. Zazwyczaj są one częścią dużych kompleksów budowli, takich jak pałace, willi lub świątynie. Kolumny w kryptoportyku mogą być wykonane z różnych materiałów, takich jak kamień lub marmur, i tworzą przestrzeń, która może służyć jako miejsce odpoczynku, składowanie lub przejście między różnymi częściami budowli. Kryptoportyki są również znane z tego, że zapewniają ochronę przed słońcem, deszczem i innymi warunkami atmosferycznymi, tworząc przyjemną, zacienioną przestrzeń.
(z języka francuskiego: fleuron, od łac. flos - kwiat) to dekoracyjny element architektoniczny w kształcie rozkwitu kwiatu lub innych roślinnych motywów. Kwiatony są używane jako ozdoby na fasadach budynków, szczególnie w stylach architektonicznych takich jak renesans, barok i rokoko. Zazwyczaj umieszcza się je na gzymsach, kapitelach kolumn, fryzach lub wokół okien. Mogą mieć formę płaskorzeźbioną lub rzeźbioną, z detalami liści, łodyg i kwiatów. Kwiatony dodają elegancji, delikatności i estetyki do budowli, tworząc harmonijne zdobienia.
hala fabryczna zaadaptowana na mieszkanie lub np. pracownię artysty.
(z języka greckiego: mastichē) to rodzaj elastycznego i trwałego materiału budowlanego stosowanego w architekturze. Jest to substancja w formie pasty lub kleju, często na bazie żywic syntetycznych lub naturalnych, która służy do wypełniania szczelin, fug i pęknięć między elementami konstrukcyjnymi, takimi jak płyty, cegły, kamienie czy elementy metalowe. Mastyks jest stosowany również w celu uszczelnienia połączeń, zapewnienia izolacji termicznej i akustycznej, oraz poprawienia estetyki powierzchni budowlanych poprzez zakrycie niedoskonałości. Może być także stosowany w pracach renowacyjnych, konserwatorskich lub dekoracyjnych.
(z języka niemieckiego: maswerk, od masse - masa, werk - praca) to dekoracyjny motyw architektoniczny stosowany głównie w gotyckiej architekturze. Maswerk to regularne wzory wypełnione traciami, czyli otworami wypełnionymi kamieniami, cegłami lub witrażami. Motyw maswerkowy składa się z geometrycznych wzorów, takich jak krzyże, łuki, kółka czy trójkąty, tworząc delikatne i skomplikowane wzory. Występuje zwykle w oknach, rozetach, fryzach i innych elementach architektonicznych. Maswerk tworzy efekt przestrzenności i lekkości, nadając budowlom gotyckim charakterystyczny wygląd.
obraz lub dekoracyjny wzór wykonany z drobnych kawałków kolorowych kamieni, szkła itp., służących jako ozdoba sklepień, ścian, posadzek itp.; też: kolorowe kawałki kamieni, szkła itp., używane do układania takich obrazów lub wzorów; technika wykonywania takich obrazów lub dekoracyjnych wzorów.
(z francuskiego: pilastre, z włoskiego: pilastro, od pila 'filar') płaski filar przyścienny, pełniący funkcje podpory i dekoracyjnego rozczłonkowania ścian; występuje także jako część obramienia otworów okiennych, drzwiowych, bramnych i tym podobnych. Pilaster składa się z głowicy, gładkiego lub żłobkowanego trzonu, bazy i często również cokołu; występuje w połączeniu z belkowaniem, rzadziej z łukami (arkady pilastrowe). Czasem stosuje się tzw. wiązkę pilastrów - zestawienie całych, pół- i ćwierćpilastrów, wywołujących wrażenie nałożenia na siebie kilku pilastrów o węższych trzonach.
(z francuskiego: pinade, z późnołacińskiego: pinnaculum 'skrzydełko'); fiala, charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element architektoniczny w postaci wysmukłej kamiennej sterczyny, zwykle o czworobocznym trzonie, z rytmicznymi szeregami żabek wzdłuż krawędzi i kwiatonem na szczycie. Bardziej dekoracyjne kształtowano na wzór tabernakulum i zdobiono maswerkami. Pinakle wieńczyły przypory, naroża wieżyczek, wimpergi, portale, szczyty i tym podobne.
to element konstrukcyjny w architekturze, który służy do przenoszenia obciążeń z jednego elementu budowlanego na inny. Płyta wspornikowa jest zazwyczaj płaską, poziomą strukturą wykonaną z betonu, stali lub innych materiałów o odpowiedniej wytrzymałości. Umieszczana jest na końcu lub po bokach belki, kolumny lub innego elementu nośnego, aby rozłożyć obciążenie i przenieść je na fundamenty lub inne elementy konstrukcyjne. Płyty wspornikowe są powszechnie stosowane w budynkach, mostach, halach przemysłowych i innych strukturach, aby zapewnić stabilność i bezpieczeństwo konstrukcji.
(z niemieckiego: portal, z włoskiego: portale, od porta 'drzwi'); ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie Po bokach otwór ujmują glify o różnie ukształtowanych profilach, filary, kolumny lub pilastry, dźwigające nadproże lub łuk; portale bardziej rozbudowane mają zwieńczenie w formie odcinków belkowania, szczytów i tym podobnych. Zależnie od charakteru podpór i kształtu zwieńczenia wyróżnia się portal kolumnowy, arkadowy, ostrołukowy i tym podobne. W średniowiecznej architekturze sakralnej wykształcił się odrębny typ portali monumentalnych, bogato dekorowanych rzeźbą figur, i dekoracją, o szerokich rozglifieniach, z ustawionymi przy nich w uskokach kolumienkami, zamkniętych górą rzędami archiwolt, również w uskokach, ujmujących pole wypełnione rzeźbionym tympanonem (portal perspektywiczny); portale takie często obejmowały dwa lub trzy otwory wejściowe (tak zwane portale bliźniacze, potrójne). Dla okresu baroku charakterystyczne były portale, których rozbudowane zwieńczenia łączyły się z balkonem piętra (portal balkonowy).
mający związek ze wsią i jej mieszkańcami, charakterystyczny i typowy dla wsi. W tym znaczeniu rustykalny może odnosić się zarówno do charakteru wnętrza, jak i stylu życia.
to dekoracyjny wzór lub motyw stosowany w architekturze, szczególnie w przypadku elementów budowlanych wykonanych z cegieł lub kamieni. Splot rządkowy to układ kolejno umieszczonych cegieł lub kamieni, które tworzą charakterystyczne wzory, często w postaci prostokątnych pól, linii lub geometrycznych kompozycji. Ten rodzaj splotu jest często stosowany w budowlach zabytkowych, takich jak świątynie, pałace, mury obronne, a także w nowoczesnej architekturze, aby dodać element dekoracyjny i wzbogacić wizualnie fasady budynków. Splot rządkowy może mieć różne rodzaje układu i wzorów, w zależności od preferencji stylowych i technik konstrukcyjnych.
(z języka włoskiego: tessera, z łaciny: tessera) to mały element lub płytka wykonana z materiałów, takich jak marmur, ceramika lub szkło, używana do tworzenia mozaiki w architekturze. Tesser jest zazwyczaj kwadratowy lub prostokątny, o niewielkich rozmiarach i gładkiej powierzchni. Mozaiki składające się z tesserów są często stosowane do ozdabiania podłóg, ścian, sklepień i innych powierzchni w budowlach, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz. Tesser może mieć różne kolory, wzory i tekstury, tworząc efekt dekoracyjny i artystyczny w architekturze.
Trzon kolumny to wertykalny, cylindryczny lub lekko stożkowy element kolumny, który stanowi główną część pomiędzy bazą a kapitelem (głowicą). Jest to widoczna część kolumny, która wznosi się w górę i tworzy pionową osią budynku lub innej konstrukcji, w której jest używana. Trzon kolumny ma kluczową rolę w definicji charakteru i stylu architektonicznego oraz w proporcjach całej kolumny.

stare, markowe rzeczy; też: moda na takie rzeczy. Również może chodzić o styl ubioru.
(z francuskiego: verdures, od łacińskiego: viridis - zielony) to wielobarwne tkaniny dekoracyjne przedstawiające krajobrazy. Są one ozdobione różnorodnymi scenami przyrody, takimi jak pejzaże wiejskie, miejskie widoki, czy też inne krajobrazy naturalne. Werdiury są często używane jako elementy dekoracyjne w tekstyliach, takich jak zasłony, tapicerki czy narzuty. Przedstawienia krajobrazowe werdiur dodają koloru, charakteru i atmosfery do wnętrz, tworząc przyjemne wrażenie wizualne.
średniowieczna ozdoba architektoniczna w kształcie zwiniętych liści lub pączków; w sztuce romańskiej służyła głównie do ozdobienia baz kolumn; w gotyku osadzana była często na odchylającej się na zewnątrz łodydze. Umieszczano ją na gzymsach, głowicach kolumn, archiwoltach i obramieniach otworów, na krawędziach szczytów, wimperg, hełmów wież, w zwieńczeniach pinakli itp.; element składowy kwiatonów; występuje również w kamiennej rzeźbie wolno stojącej, snycerstwie, malarstwie, grafice oraz w wyrobach rzemiosła artystycznego opartych na wzorach architektonicznych.
Notatki ucznia
Galeria
Bibliografia
Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, opr. zbiorowe, Warszawa 1980.
Kubalska‑Sulkiewicz K., Słownik terminologiczny sztuk pięknych, 2005.
Polskie Art Déco. Materiały piątej sesji naukowej Polskie art déco. Rzeźba i płaskorzeźba pod przewodnictwem prof. Ireny Huml, prof. Anny Sieradzkiej i prof. Andrzeja K. Olszewskiego w Muzeum Mazowieckim w Płocku 22‑23 kwietnia 2013 roku.
Rudomino T., Mały leksykon sztuki współczesnej, Warszawa 1990.
Słownik sztuki XX wieku, pod red. G. Durozoi, Warszawa 1998.
Stoichita V.I., Krótka historia cienia, Kraków 2001.
Style i kierunki w malarstwie, Warszawa 1997.
https://universitas.com.pl/public/storage/ebooksFiles/art_deco_fragment.pdf
http://cyfroteka.pl/ebooki/Art_deco-ebook/p0201205i020#Darmowy-fragment



















