Wody powierzchniowe Polski – rzeki i kanały

• do zapamiętania:

• definicje zlewiska, dorzecza, działu wodnego,

• zlewiska oraz dorzecza Polski,

• funkcje kanałów,

• do zrozumienia:

• zależność między kierunkiem płynięcia rzek a nachyleniem terenu.

• czytania mapy,

• wskazywania na mapie rzek.

Metoda i forma pracy

• „burza mózgów”,

• praca z atlasem,

• praca z mapą ścienną.

Środki dydaktyczne

• mapa ścienna Polski,

• atlas.

Przebieg lekcji

Faza przygotowawcza

• sprawdzenie listy obecności,

• podanie tematu lekcji.

Nauczyciel zadaje uczniom pytania i pomaga znaleźć na nie odpowiedź – praca z mapą ścienną, atlasem geograficznym.

1. Co należy do wód powierzchniowych Polski?

Rzeki, kanały, jeziora, bagna.

2. Omawianie elementów sieci hydrograficznej zaczniemy od rzek. Spójrzcie na mapę w atlasie Polski przedstawiającą zlewiska i dorzecza. Przypomnijcie jeszcze co to jest zlewisko, a co to dorzecze?

• zlewisko – obszar, z którego rzeki odpływają do jednego morza (oceanu),

• dorzecze – jest obszarem, z którego wody spływają do jednego systemu rzecznego.

  3. W takim razie w zlewisku jakich mórz leży Polska i w dorzeczu jakich rzek?

• Bałtyk – Wisła, Odra, rzeki pobrzeża Bałtyku, Niemen,

• Morze Północne – Łaba,

• Morze Czarne – Dunaj, Dniestr.

  4. Przyjrzyjcie się, w którym kierunku płyną Odra i Wisła? Jak myślicie, z czego to wynika?

Płyną w kierunku północno‑zachodnim, wynika to z nachylenia powierzchni Polski.

5. Co jeszcze charakterystycznego można dostrzec w dorzeczu tych rzek, jeśli chodzi o ich dopływy?

Prawe dopływy Wisły i Odry są większe niż lewe.

6. Prawie przez środek Polski przebiega granica między dorzeczami Odry i Wisły. Co to za granica i co dzieje się tam z wodą?

Jest to dział wodny, czyli linia oddzielająca dwa dorzecza w ten sposób, że wody spadające po jednej stronie tej linii spływają do jednego dorzecza, a po drugiej stronie do drugiego dorzecza. Sprawia to, że na dziale wodnym występuje deficyt wody, gdyż odpływa ona do obu dorzeczy.

7. Wróćmy jednak do rzek, choć tylko tych największych, czyli Wisły i Odry. Poproszę jedną osobę o wskazanie na mapie tych dwóch rzek. W jaki sposób pokazuje się rzeki się na mapach?

Od źródeł do ujścia (uczeń pokazuje obie rzeki).

8. Dobrze, a gdzie są źródła Wisły i Odry?

• Wisła – za główne źródła przyjmuje się źródła Czarnej Wisełki, leżące na wysokości 1106 m n.p.m. w Beskidzie Śląskim na zboczach Baraniej Góry.

• Odra – źródła znajdują się na obszarze Republiki Czeskiej w Górach Odrzańskich (Oderských Vrchů) na wysokości 634 m n.p.m.

  9. Znacie już podstawowe informacje o rzekach, ale z nimi nieodłącznie związane są kanały. Jakie funkcje mogą one spełniać?

Może być to funkcja komunikacyjna, transportowa, melioracyjna, zaopatrzenie w wodę.

10. Spójrzcie na mapę Polski i odszukajcie kanały. Co one łączą?

• rzeki – Kanał Wieprz‑Krzna, Kanał Bydgoski (Noteć z Brdą),

• region z rzeką – Kanał Gliwicki (Wyż. Śląska z Odrą),

• jeziora – Kanał Elbląski (jez. Jeziorak z jez. Druzno),

• jezioro z rzeką – Kanał Żerański (Jez. Zegrzyńskie z Wisłą),

• dorzecza – Kanał Augustowski (Biebrza – dorzecze Wisły z Czarną Hańczą – dorzecze Niemna).

  11. Nauczyciel prosi jedną osobę o wskazanie wymienionych kanałów na mapie.

5. 12. Łoś E., Witek‑Nowakowska A., 2003, Wędrówki geograficzne. Podręcznik dla klasy III gimnazjum, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa.

• Uczniowie mają narysować i wypełnić tabelę przedstawiającą główne cechy Wisły i Odry: długość rzeki, źródła, dopływy prawe, dopływy lewe.