Wojna polsko-bolszewicka 1920 roku. Przebieg i postanowienia traktatu ryskiego
Wojna polsko‑bolszewicka 1920 roku. Przebieg i postanowienia traktatu ryskiego
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna:
koncepcję federalistyczną Piłsudskiego,
cele porozumienia Piłsudskiego z Petlurą,
okoliczności zajęcia Kijowa,
przebieg bitwy warszawskiej,
postanowienia traktatu pokojowy w Rydze (marzec 1921).
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
przeanalizować przyczyny niepowodzenia realizacji koncepcji federalistycznej Piłsudskiego,
wskazać na mapie kierunki przebiegu operacji wojskowych podczas wojny polsko‑bolszewickiej,
omówić znaczenia bitwy warszawskiej dla losów Polski i Europy.
2. Metoda i forma pracy
Metoda problemowa: Uczniowie, zainspirowani faktami przedstawionymi przez nauczyciela, zastanawiają się nad przyczynami fiaska koncepcji federalistycznej Józefa Piłsudskiego.
Nauczyciel w formie podającej zarysowuje fakty dotyczące wojny polsko‑bolszewickiej.
Podsumowaniem zajęć będzie dyskusja na temat rangi i znaczenia bitwy warszawskiej w historii państwa polskiego.
3. Środki dydaktyczne
Mapa terenów obejmujących teatr działań jednostek wojskowych podczas wojny polsko‑bolszewickiej 1920 roku
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Omówienie dwóch programów terytorialnych dotyczących ziem wschodnich: firmowany przez endecję plan włączenia do polski tych obszarów, na których ludność niepolska dałaby się zasymilować oraz koncepcja federalistyczna Piłsudskiego.
Sytuacja polityczna i społeczna w Rosji po Rewolucji Październikowej.
Stosunek bolszewików do niepodległości Polski.
b) Faza realizacyjna
Wykład nauczyciela:
Przedstawienie okoliczności wypowiedzenia traktatu brzeskiego i ofensywy Armii Czerwonej na Zachód.
Omówienie planów Lenina powiązania rewolucji w Rosji z oczekiwaną rewolucją w Niemczech (idea rewolucji światowej).
Przedstawienie stanowiska Zachodu dotyczącego polskiej granicy wschodniej – linia Curzona.
Omówienie stanowiska polskiego wobec wojny domowej w Rosji.
Wyjaśnienie okoliczności załamania się polsko‑radzieckich rokowań pokojowych wiosną 1920 roku.
Przedstawienie sytuacji politycznej na Ukrainie po Rewolucji Październikowej:
aspiracje niepodległościowe Ukraińców,
wojna polsko‑ukraińska 1918‑1919,
sylwetka Semena Pelury.
Omówienie porozumienia Józefa Piłsudskiego z Semenem Petlurą – krok ku realizacji idei federalistycznej.
Przedstawienie przebiegu wojny polsko‑bolszewickiej:
25.04.1920 – rozpoczęcie ofensywy na Ukrainie,
porównanie potencjału sił polsko‑ukraińskich i rosyjskich,
zajęcie Kijowa,
stosunek ludności ukraińskiej do wojny polsko‑bolszewickiej,
kontrofensywa kawalerii Michaiła Tuchaczewskiego,
powstanie Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski pod przewodnictwem Marchlewskiego – sierpień 1920,
krytyczna sytuacja sił polskich, pomoc państw zachodnich,
bitwa warszawska (cud nad Wisłą) 13‑25 sierpnia 1920, klęska i odwrót Armii Czerwonej,
Omówienie postanowień traktatu pokojowego w Rydze – marzec 1921.
c) Faza podsumowująca
Gdyby Karol Młot nie powstrzymał ataku Saracenów pod Tours (…) Koranu nauczano by dziś w szkołach w Oksfordzie (…) Gdyby Piłsudskiemu i Weygandowi nie udało się powstrzymać triumfalnego pochodu Armii Czerwonej w bitwie pod Warszawą, nie tylko chrześcijaństwo musiałoby doświadczyć niebezpiecznego odwrotu, ale na niebezpieczeństwo zostałoby wystawione już samo znaczenie zachodniej cywilizacji. (Lord D’Abernon) Dyskusja na temat znaczenia bitwy warszawskiej dla losów Polski i Europy.
5. Bibliografia
D’Abernon E. V., Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata pod Warszawą 1920 roku, przekł. S. Arnsen, PWN, Warszawa 1990.
Davies N., Europa, przekł. Elżbieta Tabakowska, Znak, Kraków 1998.
Davies N., Orzeł biały, czerwona gwiazda – wojna polsko‑bolszewicka 1919‑1920, przekł. A. Pawelec, Znak, Kraków 1997.
6. Załączniki
a) Zadanie domowe
Przygotować wypowiedź ustną dotyczącą przebiegu wojny polsko‑bolszewickiej: od kwietniowej ofensywy na Ukrainie, poprzez zajęcie Kijowa, do cudu nad Wisłą.
7. Czas trwania lekcji
2 x 45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Scenariusz jest przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza dotyczyć będzie stosunków polsko‑bolszewickich do rozpoczęcia ofensywy polskiej w kwietniu 1920 roku. Zanalizowana zostanie sprzeczność interesów obydwu stron (koncepcja federalistyczna Piłsudskiego, idea Lenina rozlania rewolucji po Europie).
Druga godzina zajęć poświecona zostanie na zarysowanie przebiegu wojny. Szczególna uwaga powinna być tu zwrócona na znaczenie rezultatów bitwy warszawskiej.