Scenariusz zajęć

III etap edukacyjny, język polski

Temat: Wojna w literaturze i sztuce, czyli o potrzebie utrwalania świata i jego wartości

Treści kształcenia:

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Potrafi tworzyć i omawiać metaplan, posługując się skojarzeniami,

• Omawia problematykę dzieł kulturowych związanych z II wojną światową,

• Potrafi wyrazić swoje zdanie na temat wartości patriotycznych,

• Umie definiować i rozgraniczać wartości,

• Samodzielnie opracowuje materiał według wskazówek, wyszukując informacje w różnych źródłach,

• Podejmuje próby definiowania i odróżniania różnych pojęć.

Nabywane umiejętności:

• Posługiwania się pojęciami: patriotyzm, nacjonalizm, antagonizm, kultura,

• Przyglądania się kontekstom historycznym dzieł kulturowych,

• Doszukiwania się tła historycznego i kulturowego dzieła, dążenia do prawidłowego odczytywania i interpretacji tekstów kultury,

• Dostrzegania i uznawania nadrzędnych wartości: pokoju, dobra, tolerancji, lojalności, patriotyzmu,

• Rozwijania potrzeby świadomego odbioru i rozumienia kultury.

Środki dydaktyczne:

• Zasób multimedialny: film „Mój patriotyzm”,

• Sprzęt multimedialny: komputer, projektor, rzutnik multimedialny,

• Przygotowane przez nauczyciela koperty z zadaniami do pracy w grupach: album z reprodukcją obrazu Salvadora Dalego „Oblicze wojny”Indeks górny 1¹, kartka z kserokopią wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Z głową na karabinie”Indeks górny 2²,

• Egzemplarz lektury „Kamienie na szaniec” Aleksandra KamińskiegoIndeks górny 3³,

• Egzemplarz lektury „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Mirona BiałoszewskiegoIndeks górny 4⁴,

• Słownik języka polskiegoIndeks górny 5⁵.

Metody nauczania:

• Aktywizujące: metaplan, dyskusja dydaktyczna,

• Eksponująca: film,

• Podające: objaśnienia, wyjaśnienia,

• Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe.

Formy pracy:

• Zbiorowa,

• Grupowa zróżnicowana,

• Indywidualna jednolita.

Przebieg zajęć:

Etap przygotowawczy

Tydzień przed planowaną lekcją uczniowie otrzymali zadanie przypomnieć sobie utwory dotyczące II wojny światowej, a w szczególności: „Kamienie na szaniec” Kamińskiego, „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Białoszewskiego, „Z głową na karabinie” Baczyńskiego, a także odnaleźć w dostępnych źródłach (albumach malarstwa, internecie) obraz „Oblicze wojny” Dalego. Wybrani chętni uczniowie mieli przygotować prezentację multimedialną przedstawiającą pomniki warszawskie związane z okresem wojny i okupacji.

Etap wstępny

Nauczyciel wita klasę i zapowiada projekcję materiału filmowego. Zanim ona nastąpi, prosi uczniów o podanie i zapisanie na tablicy skojarzeń związanych ze słowem „patriotyzm”. Chętni, podchodząc do tablicy, tworzą metaplan pojęciowy. Po zebraniu spostrzeżeń uczniów nauczyciel wyjaśnia polecenie związane z projekcją filmu: uczestnicy zajęć mają wyłonić pojęcia związane z patriotyzmem, które pojawią się w wypowiedzi Agnieszki Holland.

Po projekcji nauczyciel prosi uczniów o wyeksponowanie tych określeń na tablicy. Następnie inicjuje krótką dyskusję na temat: „Jaki jest nasz polski patriotyzm?”. Pytania pomocnicze do przeprowadzenia dyskusji:

• Czy łatwo było i jest nam zachować patriotyzm afirmatywny? Jak rozumiecie to sformułowanie?

• Gdzie przebiega granica między patriotyzmem a nacjonalizmem?

• Skąd się bierze nienawiść wobec innych nacji? Czy wynika ona z miłości i przywiązania do ojczyzny?

Etap realizacji

Nauczyciel dzieli uczniów na pięć grup. Każda z grup dostaje kopertę z zadaniami.

Grupa I – otrzymuje kserokopię wiersza „Z głową na karabinie” Baczyńskiego i polecenie: Opracujcie odpowiedzi na pytania:

• Co jest tematem utworu?

• Kim jest bohater liryczny? Jaka powinność na nim ciąży?

• Jak rozumiesz słowa wiersza: „Umrzeć przyjdzie, gdy się kochało/wielkie sprawy głupią miłością”?

Grupa II – opracowuje „Kamienie na szaniec” Kamińskiego zgodnie z poleceniem: Opracujcie odpowiedzi na pytania:

• Kim są bohaterowie utworu?

• W jaki sposób wypełniali testament Słowackiego wyrażony w słowach: „Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadziei, (...) a kiedy trzeba na śmierć idą po kolei/jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”?

Grupa III – dostaje egzemplarz lektury „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Białoszewskiego oraz polecenia:

• Określcie styl utworu – rozważcie, czy jest on odpowiedni do przekazywanych treści. Jakie wywołuje wyobrażenia i emocje?

• Jak określisz postawę bohatera wobec wydarzeń?

Grupa IV – otrzymuje kserokopię obrazu „Oblicze wojny” Salvadora Dalego i słownik języka polskiego oraz polecenie:

Odpowiedzcie na pytania*:*

• Jakie oblicze wojny ukazuje dzieło Salvadora Dalego? Jakimi obrazami się posługuje?

• Co jest tematem obrazu? Jaka jest jego kompozycja i kolorystyka?

• Jaka jest problematyka i symbolika dzieła?

Grupa V – należą do niej uczniowie, którzy przygotowali prezentację multimedialną o pomnikach warszawskich związanych z II wojną światową. Ich zadaniem jest przygotowanie się do prezentacji swojego materiału i ustalenie (podział zadań) komentarza związanego z pomnikami – krótki opis pomników.

Po opracowaniu materiału przedstawiciele poszczególnych grup prezentują wykonane zadania. Nauczyciel ocenia treść odpowiedzi i opisu oraz sposób ich przedstawiania, biorąc pod uwagę rezultaty pracy w zespołach.

Na zakończenie tej części zajęć prowadzący powraca do wstępnych rozważań na temat granicy między nacjonalizmem a patriotyzmem. Prosi uczniów o krótkie podsumowanie poprzez dyskusję na temat: „Wojna jest wynikiem braku rozgraniczenia skrajności: patriotyzmu i nacjonalizmu. Wojna każe ludziom balansować między skrajnościami: między miłością a nienawiścią, między życiem a śmiercią”.

Uczniowie, podejmując dyskusję, deklarują, czy zgadzają się z tym twierdzeniem, czy są skłonni z nim polemizować.

Etap końcowy

Nauczyciel wyjaśnia, że na zakończenie chciałby powrócić do zagadnień związanych z pojęciami przeciwstawnymi. Zapisuje na tablicy dwa określenia: „wojna” i „kultura”. Uczniowie ponownie tworzą metaplan pojęciowy. Mogą wskazywać następujące określenia: „wojna” – śmierć, zło, strach, ruiny, chaos; „kultura” – tradycja, literatura, sztuka, architektura, piękno. Następnie nauczyciel prosi uczniów o podsumowanie, skomentowanie pojęć w metaplanie, ukierunkowując tok myślenia do następujących spostrzeżeń:

• Kultura od zawsze towarzyszy człowiekowi; nawet w najtrudniejszych momentach dziejów ludzkości odgrywała ona służebną rolę wobec dziejów: dokumentując ją, utrwalając bieg historii.

• Twórcy kultury starają się zapisać na różne sposoby wydarzenia, emocje, przeżycia, przemyślenia – nawet najtragiczniejsze wydarzenia można utrwalić w dziełach sztuki, literatury.

• Kultura jest źródłem wiedzy o człowieku, jego przeszłości, tradycjach – niezależnie od ich przebiegu i okoliczności.

Nauczyciel podaje zadanie domowe:

Rozważ, w dowolnej formie, jak rozumiesz sens wypowiedzi Agnieszki Holland: „Patriotyzm to miłość do ojczyzny niewymierzona w kogokolwiek”.

1. Proponowane źródło: Robert Descharnes, Gilles Neret, Salvador Dalí. The Paintings, Wydawnictwo Taschen, Kolonia 2011, s. 336; inne albumy Taschen.↩

2. Proponowane źródło: Krzysztof Kamil Baczyński, Z głową na karabinie, [w:] tegoż, Utwory zebrane, oprac. A. Kmita‑Piorunowa, K. Wyka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1994, t. 2.↩

3. Proponowane źródło: Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa 2003.↩

4. Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007.↩

5. Słownik języka polskiego, oprac. Elżbieta Sobol, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2008; inne wydania.↩

R1Pf7KpDcRqn3