Wokół gatunków prozatorskich – powieść, nowela, opowiadanie

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna definicje: epika, powieść, nowela, opowiadanie,

• wymienia twórców pozytywizmu,

• zna różnice między poszczególnymi gatunkami,

• zna treść lektur.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• czytać tekst literacki ze zrozumieniem,

• budować poprawnie wypowiedź ustną,

• robić notatki z lekcji,

• uzasadniać swoje przekonania,

• wyciągać wnioski z dyskusji.

c) Postawy

Uczeń kształci kulturę dyskusji.

2. Metoda i forma pracy

Pogadanka, burza mózgów, dyskusja.

3. Środki dydaktyczne

1. Podręcznik do kształcenia literackiego.

2. Słownik terminów literackich.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel rozpoczyna krótką pogadanką na temat omawianych wcześniej utworów pozytywistycznych. Potem inicjuje rozmowę z uczniami, zadając pytania: Jaka problematyka dominuje w omawianych utworach, do jakiego rodzaju literackiego można zaliczyć te lektury?

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel prosi jednego z uczniów o podanie definicji pojęcia epika. Ewentualnie uzupełnia. Następnie proponuje, by zastanowić się, jakie są podstawowe różnice między gatunkami epickimi: powieścią, opowiadaniem, nowelą (Uczniowie poznali na lekcjach wcześniejszych utwory reprezentacyjne dla omawianych tu gatunków). Uczniowie dyskutują, wypisują cechy charakterystyczne na tablicy, formułują definicję każdego z gatunków.

Następnie sprawdzają w słowniku, czy uwzględnili w swojej wersji wszystkie wyznaczniki gatunku. Przy każdej definicji podają przykłady utworów (autora i tytuł). Potem prowadzący podaje tytuły dzieł epickich epoki pozytywizmu i prosi, by na podstawie znajomości utworu, podręcznika lub słownika określić gatunek każdego z nich:

Bolesław Prus: Lalka, Faraon, Katarynka, Kamizelka, Emancypantki, Placówka, Anielka,Powracająca fala,

Henryk Sienkiewicz: Bez dogmatu, W pustyni i w puszczy, Krzyżacy ,Quo vadis?, Trylogia, Za chlebem, Sachem, Szkice węglem,

Eliza Orzeszkowa: Nad Niemnem, Gloria victis, Dobra pani, Marta, Cham, Meir Ezofowicz,

Maria Konopnicka: Nasza szkapa, Mendel Gdański, Dym, Miłosierdzie gminy.

Uczniowie mogą wykonywać polecenie samodzielnie lub w parach. Po zakończeniu pracy sprawdza się jej wyniki na forum klasy. Nauczyciel dokonuje ewentualnej korekty, wyjaśnia wątpliwości.

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel proponuje, by zastanowić się, czy ideały pozytywizmu miały jakiś wpływ na to, że tak mocno w tym okresie rozwinęła się epika. Może to także zrobić, odwołując się do ideałów romantyzmu i mocno w tym okresie rozwiniętej liryki. Prosi o zapisanie wniosków z dyskusji.

5. Bibliografia

1. Jaworski S., Szkolny słownik terminów literackich, Wydawnictwo Szkolne
   i Pedagogiczne, Warszawa 1991.

2. Łazińska B., Zdunkiewicz‑Jedynak D., Klejnocki J., Słowa i teksty. Język polski, klasa 2. Literatura i nauka o języku, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2003.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Który z podanych gatunków epickich w epoce pozytywizmu cieszył się największym powodzeniem? Wyjaśnij dlaczego.

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Zajęcia mogą być potraktowane jako lekcja powtórzeniowa.