Wokół oniryzmu świata przedstawionego "Małej Apokalipsy"
Wokół oniryzmu świata przedstawionego Małej Apokalipsy
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
utrwala wiadomości o elementach świata przedstawionego utworu: czas, miejsce, bohaterowie, zdarzenia,
wskazuje teksty literackie realizujące motyw snu oraz wykorzystujące poetykę oniryzmu.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
wyjaśnić sposób realizacji motywu,
dokonać porównawczego zestawienia elementów świata przedstawionego z ich kreacją oniryczną dokonaną w Małej Apokalipsie,
skomentować wyniki dokonanego porównania,
odnieść wymowę powieści Tadeusza Konwickiego do dramatu Zygmunta Krasińskiego.
2. Metoda i forma pracy
Dyskusja, praca w grupach, praca analityczna z tekstem Małej Apokalipsy, nauczanie sytuacyjne
3. Środki dydaktyczne
Egzemplarze Małej Apokalipsy Tadeusza Konwickiego
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Swobodna dyskusja na temat świata przedstawionego Małej Apokalipsy.
Motyw snu w literaturze oraz sposoby jego realizacji – przykłady.
b) Faza realizacyjna
Praca z tekstem: analiza czasu, przestrzeni, postaci i wydarzeń świata przedstawionego utworu oraz ich onirycznej kreacji.
Nauczyciel: Świat przedstawiony kreowany jest na kształt snu, koszmarnego, rzadko przyjemnego – a więc w konwencji onirycznej. Podobieństwo tekstu do opowiadań Schulza, dramatów Witkacego, prozy Gombrowicza, a także katastroficznej poezji lat 30. XX wieku.
ELEMENTY ŚWIATA
PRZEDSTAWIONEGO:
CZAS:
- historyczny: 1979, 1980, 1984, 1994, 1999, 40‑lecie PRL, 50‑lecie, 60‑lecie
- czas wydarzeń: od godziny 8 rano do 8 wieczorem
- przyrodniczy
- filozoficzny
Akcja trwa jeden dzień. Jest to dzień zjazdu partii uświetniony przyjazdem pierwszego sekretarza KPZR.
PRZESTRZEŃ:
- centrum Warszawy określone z topograficzną dokładnością
- lochy
- ogródki działkowe
- pielgrzymka
JAK WE ŚNIE
(KOMENTARZE):
CZAS:
Czas jest rzeczywisty i nierzeczywisty, kalendarze wskazują różne daty, prawdziwy kalendarz posiada KC partii, na transparentach widać różne „-lecia”, pory roku nakładają się na siebie, rozpad, nieważność, schyłek.
Dochodzi do relatywizacji samej kategorii czasu oraz do odpodobnienia wykreowanej rzeczywistości, m.in. poprzez modelowanie jej na zasadzie świata na opak, życia na niby, snu na jawie. Zdarzają się wypadki podważania wiarygodności dopiero co opowiedzianych wydarzeń. Powieść Konwickiego przynosi obraz niedalekiej przyszłości, a więc epoki całkowitego zniewolenia.
PRZESTRZEŃ:
Możliwa i niemożliwa do objęcia wzrokiem, rozszerzająca się do całego miasta, kraju, świata, kosmosu, a na drugim biegunie do lochów i korytarzy podziemnych.
Przestrzeń rzeczywista, prawdziwa, doświadczalnie sprawdzalna i nierzeczywista, nieprawdziwa, mająca charakter utopii, wizji, fantasmagorii.
Przekraczanie granic między tymi przestrzeniami jest niezauważalne.
Gra pozorów i mistyfikacji.
POSTACIE:
Główny bohater – narrator
Drugoplanowe to: Hubert, Rysio, jego brat Edek, Nadjeżda, Kolka Nachałow, Tadzio
- Epizodyczne to: przechodnie, manifestanci, obsługa barów, milicjanci, roznosicielki mleka, kobiety bohatera
Postać bohatera poważna i niepoważna, autorytatywna i śmieszna przez wszechobecną ironię.
Postacie noszą znamiona kreacji onirycznych, są dwuznaczne, dziwnie tajemnicze, niektóre groźne, jakby wzięte z utworów Kafki.
Postacie z przeszłości współistnieją i współdziałają z postaciami z teraźniejszości, bo sen to projekcja wnętrza narratora.
Każdej deklaracji i wartości towarzyszy ich odwrotność, czy wręcz negacja.
WYDARZENIA:
Ześrodkowują postać bohatera.
WYDARZENIA:
Natłok wydarzeń prawdopodobnych i nieprawdopodobnych, ich zagęszczenie i towarzysząca im siła emocji przypomina sen, w którym wszystko jest możliwe, w którym nie wiadomo, jaka jest pora roku, pora dnia i godzina, i w którym, jak w koszmarze – chcemy zdążyć...
Świat zanurzony w atmosferze dwuznaczności i względności poznania oraz względności wyznawanych wartości, świat rozmazanych konturów znaczeniowych, ludzi i sytuacji surrealistycznego snu na jawie.
Nie ma w nim nic pewnego, wiarygodnego, budzącego zaufanie.
Temu relatywizmowi w ocenie ludzi i sytuacji towarzyszy z reguły ich groteskowa, i karykaturalna deformacja, przewrotność, ironia. Stąd ogólny klimat zagubienia i dezorientacji.
Wnioski - dyskusja i krótka notatka.
c) Faza podsumowująca
Dyskusja podsumowująca:
Obsesja śmierci i obsesja introspekcji.
Mała Apokalipsa jako projekcja osobowości bohatera – narratora.
Świat aktualnie reżyserowany a Nie‑boska komedia Zygmunta Krasińskiego.
5. Bibliografia
Konwicki T., Mała Apokalipsa, Wyd. Alfa, Warszawa 1988.
Żbikowski P., Apokalipsa czy rozpad totalitarnego systemu? [w:] Wśród starych i nowych lektur szkolnych: zbiór analiz i interpretacji, pod red. P. Żbikowskiego, Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 1994.
6. Załączniki
a) Zadanie domowe
Zastanów się nad następującymi zagadnieniami:
Trzecia, ostatnia warstwa utworu – warstwa symboliczna zrealizowana w motywie wędrówki bohatera.
Wędrówka bohatera – próba poznania prawdy czy apokaliptyczna wizja zagłady?
Motyw wędrówki w literaturze.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Scenariusz lekcji dla klasy III; cykl pięciu lekcji poświęconych analizie Małej Apokalipsy Tadeusza Konwickiego (lekcja 3.)