Wpływ człowieka na szkodliwe i korzystne czynniki środowiskowe i społeczne istotne dla zdrowia
Ludzkość wpływa na środowisko naturalne od początku swojego istnienia – modyfikując je, zmieniając, dopasowując do własnych potrzeb. Ludzie, grupy społeczne, a nawet całe narody, wpływają również wzajemnie na siebie. W tym
e‑materiale skupimy się na sposobie, w jaki wskazane wyżej oddziaływania wpływają na ludzkie zdrowie.
Można wymienić wiele przykładów wpływu człowieka na środowisko i otoczenie społeczne. Wykorzystujemy zasoby środowiska dla zaspokojenia podstawowych potrzeb oraz poprawy warunków życia. Dlatego warto rozważyć, które z tych działań można jednoznacznie zakwalifikować jako wpływ pozytywny, negatywny, a także obojętny lub trudny do określenia.
wyjaśniać, w jaki sposób człowiek wpływa na otaczające go środowisko;
wyjaśniać, jak człowiek kształtuje swoje społeczne otoczenie;
wymieniać najważniejsze współczesne problemy i zagrożenia związane z działalnością człowieka w odniesieniu do środowiska naturalnego;
rozróżniać działania ludzi mające pozytywne skutki dla zdrowia od takich, których rezultaty są niekorzystne - zarówno w odniesieniu do sfery społecznej, jak i środowiskowej.
1. Wzajemne oddziaływanie człowieka i środowiska społecznego
Człowiek wpływa na środowisko, w którym żyje i na otoczenie społeczne. Zmieniane przez człowieka środowisko i otoczenie oddziaływują z kolei na jego zdrowie i życie. Dbając o swoje zdrowie obecnie, wpływamy na to jak będziemy funkcjonować w przyszłości.
Aby lepiej zrozumieć wpływ czynników społecznych na zdrowie i życie każdego człowieka zapoznaj się z poniższą prezentacją.
Wpływ człowieka na szkodliwe i korzystne czynniki społeczne istotne dla zdrowia
Film dostępny pod adresem /preview/resource/ROVsepHGLlXWB
Film przedstawia salę lekcyjną, w której w ławkach siedzą uczniowie. W prawym rogu ekranu widoczna sylwetka nauczyciela stojącego twarzą do uczniów. Uczniowie wpatrują się w nauczyciela. Na stolikach uczniów leżą książki, zeszyty, piórniki. W tle za nimi ściana z półkami, na których umieszczone zostały książki i segregatory.
Jak podaje Słownik języka polskiego, społeczeństwo to ogół ludzi pozostających we wzajemnych stosunkach wynikających z warunków życia, podziału pracy i udziału w życiu kulturalnym. Jest to ogół obywateli danego okręgu, miasta itp.
Społeczeństwo oddziałuje na człowieka, a człowiek oddziałuje na społeczeństwo. Od urodzenia poznajemy zasady funkcjonowania w społeczeństwie, w którym żyjemy. Uczymy się hierarchii społecznej, komunikacji, kultury i tradycji. Poznajemy ograniczenia i możliwości, jakie daje nam społeczeństwo. Uczymy się, w jaki sposób możemy lepiej w nim funkcjonować.
Wśród czynników wpływających na funkcjonowanie społeczeństwa można wymienić na przykład demografię, czyli zmiany pokoleniowe, strukturę wiekową i strukturę płci, dostępność do edukacji i poziom wykształcenia ludzi, dostępność do opieki zdrowotnej i stan zdrowotny obywateli. Funkcjonowanie społeczeństwa zależy także od obowiązującego prawa, relacji społecznych, tradycji i kultury, jakie są przekazywane kolejnym pokoleniom. Od zamożności społeczeństwa zależy standard jego życia i pracy oraz możliwości rozwoju.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R19IJPb2CZQeD
Film przedstawia młodą kobietę, która ubrana jest w jasne dżinsy, szarą koszulkę i rozpiętą koszulę. Ma okulary w grubych, czarnych oprawkach. W prawej ręce trzyma książki, a lewą dłoń trzyma wyprostowaną. Nad jej dłonią wzór: „E=m c kwadrat”. W prawym dolnym rogu kształt przypominający klepsydrę. W górnej jego części powoli pojawia się kształt, który ostatecznie staje się kulą.
Funkcjonując w społeczeństwie, możemy wpływać w mniejszym lub większym stopniu na różne czynniki społeczne. Wśród tych czynników znajdują się takie, które decydują o sposobie naszego życia i spędzania wolnego czasu, a co za tym idzie – o naszym zdrowiu.
Mamy wpływ na naszą edukację, na stopień rozumienia świata i świadome kształtowanie naszego życia. Poznając czynniki wpływające na nasz rozwój, zdrowie i życie, możemy je świadomie wykorzystywać. Dlatego już od najmłodszych lat powinniśmy uczyć się zarówno w szkole, jak i w swoim najbliższym otoczeniu. Nauka przez całe życie pozwala na ciągły rozwój i nadążanie za zmianami zachodzącymi na świecie.
Świadome uczestniczenie w życiu społeczeństwa, które się uczy, pozwala na poprawę poziomu życia i zdrowia.
Nasze zachowania społeczne zależą od sposobu wychowania, dotychczasowych doświadczeń, tradycji i kultury. Szanując innych członków społeczeństwa, dbamy o ich dobrobyt w każdym aspekcie. Przestrzegamy prawa do poszanowania godności, opieki prawnej, zdrowotnej i ekonomicznej.
W ten sposób przyczyniamy się do poprawy relacji społecznych i pośrednio do poprawy kondycji psychicznej ludzi. Dbając o zdrowie, korzystamy ze społecznych programów profilaktycznych, których celem jest poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego. Ponadto możemy pomagać innym, np. robiąc zakupy. Ludzie, którzy mogą liczyć na wsparcie osób ze swojego otoczenia, znacznie lepiej funkcjonują zarówno w sferze psychicznej, jak i fizycznej.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rf3SNp9OF3ROW
Film przedstawia mężczyznę w stanie upojenia alkoholowego, siedzącego na kanapie. Mężczyzna ciągle dolewa sobie do kieliszka wina i je wypija.
Komitet Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia w 1969 roku określił uzależnienie jako stan psychiczny, a niekiedy także fizyczny, będący następstwem zażywania substancji lub oddziaływania czynnika uzależniającego. Stan ten charakteryzuje się zmianą zachowania, reakcji fizycznych i psychicznych na bodźce oraz koniecznością zażywania lub używania środka uzależniającego. Najczęstsze uzależnienia to: pracoholizm, alkoholizm, zakupoholizm, uzależnienie od jedzenia od mediów społecznościowych, internetu, telefonu, nikotyny i narkotyków. Wszystkie uzależnienia wpływają destrukcyjnie zarówno na człowieka, który im ulega jak i na jego otoczenie społeczne. Osoby uzależnione wymagają pomocy i opieki ze strony specjalistów oraz rodziny.
Współcześnie podstawowym źródłem informacji i kontaktu dla wielu ludzi jest internet. Umożliwia on robienie zakupów bez wychodzenia z domu, załatwianie spraw urzędowych, dostęp do aktualnych informacji. W internecie prowadzone są konwersacje, lekcje i spotkania rodzinne oraz biznesowe. Internet to także przestrzeń, w której można spędzić czas korzystając z gier online – indywidualnie lub grupowo. Wiele osób co najmniej kilka razy dziennie loguje się do portali społecznościowych, aby poinformować innych o swoim życiu lub aby zobaczyć, co udostępniają inni. Pomimo licznych korzyści płynących z dostępu do sieci, należy pamiętać o tym, że nadmierne korzystanie z internetu burzy relacje międzyludzkie. Coraz częściej można zaobserwować osoby siedzących obok siebie, które zamiast rozmawiać, pochłonięte są wirtualnym światem. Rozmowa bezpośrednia staje się coraz trudniejsza. Zanika umiejętność wyrażania emocji w kontaktach twarzą w twarzz. Konieczność nawiązania dialogu z drugim człowiekiem wiąże się z dużym stresem. Dlatego należy zadać sobie pytanie: czy mnie to też dotyczy? Jeśli tak, to warto zmienić swoje zachowanie oraz zadbać o zdrowie psychiczne i relacje międzyludzkie.
W procesie wychowania poznajemy różnych ludzi, czerpiemy wiedzę od tych, którzy są lub wydają się być autorytetami w jakichś dziedzinach.
Może się zdarzyć, że wzorując się na ludziach, którzy wprowadzają innych w błąd, zaszkodzimy naszemu zdrowiu lub nawet narazimy nasze życie. Dążenie do wyidealizowanej budowy ciała może prowadzić do podjęcia wyniszczających nawyków żywieniowych, co odbija się na zdrowiu fizycznym i psychicznym. Pogoń za modnymi ubraniami nie poprawia samopoczucia, a często wpędza w kompleksy związane z brakiem możliwości zrealizowania pragnień.
Presja otoczenia dotycząca np. spędzania wolnego czasu w klubach może także być dokuczliwa dla osoby, która znacznie lepiej relaksuje się np. czytając książki.
Istnieje też wiele oddziaływań społecznych, które pozytywnie wpływają na zdrowie ludzi. Możemy do nich zaliczyć promowanie zdrowego stylu życia. Wraz z rozwojem społeczeństwa wzrasta poziom jego wiedzy na temat tego, jak postępować, aby zachować lub poprawić zdrowie. Dotyczy to sposobu odżywiania, spędzania wolnego czasu, podejmowania aktywności fizycznej. Istotne dla zdrowia jest także zachowanie właściwych proporcji pomiędzy czasem pracy i czasem odpoczynku. Bez odpoczynku nie można efektywnie pracować i cieszyć się życiem. Dlatego warto zadbać zarówno o długość jak i jakość przerw w nauce czy pracy. Pamiętaj, aby po zajęciach lekcyjnych spędzić czas aktywnie, np. wyjść na spacer.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/REDxcmqO57Zvj
Film przedstawia dwóch młodych mężczyzn siedzących na betonowej ławce w parku. Mężczyźni rozmawiają, a po chwili wstają i odchodzą.
Spośród ogółu czynników społecznych wpływających na nasze życie i zdrowie możemy wyodrębnić te, na które mamy realny wpływ. Możemy decydować o tym, z kim i w jaki sposób utrzymujemy kontakt, zadbać o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne, a także o rozwój intelektualny. Powinniśmy dążyć do eliminowania zagrożeń związanych z uzależnieniami, w tym uzależnieniem od internetu. Warto zadbać o właściwe kształtowanie czynników społecznych, aby zachować zdrowie fizyczne i psychiczne.
Wymień cztery czynniki wpływające na poprawę kondycji psychicznej społeczeństwa.
Wskaż trzy czynniki społeczne, które mogą mieć negatywne oddziaływanie na zdrowie ludzi.
Wyjaśnij, w jaki sposób poprzez rozwój intelektualny można wpłynąć na poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego.
Człowiek przez całe życie oddziałuje na otoczenie, czyli na poszczególne osoby, grupy społeczne i różne organizacje. Włączając się do życia społecznego już w młodym wieku buduje relacje społeczne, uczy się współodpowiedzialności za spawy otoczenia bliskiego (rodziny, kolegów) oraz dalekiego (współmieszkańców, współobywateli). Podejmuje działania, dzięki którym może wpływać na kształtowanie świadomości własnej oraz kolegów. Dzięki temu może po ukończeniu 18 lat świadomie korzystać z czynnego prawa wyborczego.
2. Wpływ człowieka na szkodliwe i korzystne czynniki środowiskowe istotne dla zdrowia
Modyfikacja środowiska naturalnego jest nieuniknioną konsekwencją rozwoju cywilizacyjnego. Trudno wyobrazić sobie życie bez dróg, mostów, czy jak na ilustracji tytułowej, kanałów dla żeglugi. Rozwój cywilizacyjny wywołuje różne skutki (zarówno pozytywne jak i negatywne). Zmiany antropogeniczneantropogeniczne w środowisku możemy datować nawet na ponad 10 tysięcy lat wstecz. Początkowo były to niewielkie, lokalne zmiany, które zaczęły mieć wpływ na środowisko człowieka np. wylesienia, zmiany biegu lub spiętrzenia rzek. Przez kolejne stulecia zmiany w środowisku były coraz większe, jednak wciąż ograniczały się do zmian lokalnych. Dopiero wynalezienie maszyny parowej przyspieszyło rozwój przemysłowy, a co za tym idzie zmiany w środowisku naturalnym. Środowisko naturalne eksploatowano intensywnie zarówno pozyskując surowce jak i niszcząc je odpadami przemysłowymi oraz poprzez emisję gazów i pyłów. Od XIX wieku obserwujemy postępującą degradację środowiska. Dlatego podjęto wiele działań, które mają tej degradacji zapobiegać lub cofnąć jej efekty.
Jednym z najprostszych sposobów troski o środowisko jest zbieranie, segregowanie i przetwarzanie odpadów. W większości miejsc w Polsce znajdziesz takie jak na ilustracji poniżej lub podobne moduły i kontenery do segregacji odpadów. Mogą się one różnić wielkością. Dzięki nim zadbasz o porządek w swoim najbliższym otoczeniu.
W wielu miastach w Polsce problemem jest jakość powietrza, m.in. zjawisko smogusmogu. Jego skład chemiczny może być różny (mieszaniny węglowodorów, siarki, azotu, sadzy, tlenków węgla), jednak to co zawsze jest wspólne, to niekorzystne oddziaływanie smogu na zdrowie i życie człowieka. Skutki bezpośrednie oddychania smogiem to duszności, kaszel, ból głowy, natomiast skutki odległe w czasie to najczęściej długotrwałe problemy oddechowe, w tym astma, choroby układu oddechowego i układu krążenia, obniżenie odporności organizmu, choroby nowotworowe. Podejmowane są zatem działania zamierzające do ograniczenia zjawiska smogu poprzez eliminowanie najbardziej szkodliwych sposobów spalania i używanych paliw. Zakazuje się np. używania przestarzałych pieców, spalania śmieci, a także wycofuje się z użytku pojazdy, które emitują dużo zanieczyszczeń.
Pozostając przy kwestiach gospodarczych, nie możemy jednak zapominać, że rozwój cywilizacyjny przyczynił się do poprawy wielu aspektów ludzkiego życia. Powstające zakłady przemysłowe potrzebowały pracowników, którzy zarabiając mogli podnieść jakość życia swoich rodzin. Z kolei, żeby pracownicy mogli pracować wydajnie, bez niepotrzebnych przerw, należało zadbać o stan ich zdrowia. Stworzono system opieki zdrowotnej, a potem zajęto się badaniem warunków pracy i ich wpływem na zdrowie i życie ludzi. Rozwijająca się gospodarka mogła przeznaczyć środki finansowe na badania naukowe, których celem było poprawa zdrowia ludzi i wydłużenie ich życia np. pierwszy antybiotyk – penicylina, został wyprodukowany dopiero w 1938 roku, a więc mniej niż sto lat temu. Dostrzeżono także zależność pomiędzy jakością środowiska, w którym człowiek żyje i odpoczywa a stanem jego zdrowia i długością życia. Dlatego podjęto szereg działań, które mają przywrócić lub poprawić jakość środowiska naturalnego. Ograniczana jest emisja szkodliwych gazów, prowadzone są zalesienia, wyznacza się tereny objęte ścisłą ochroną, aby nie degradować środowiska i pozwolić na jego odbudowę.
Trudno jest w prosty sposób wyliczyć i zbilansować wpływ człowieka na środowisko i środowiska na człowieka. Niemniej każdy z nas doświadcza zarówno pozytywnych jak i negatywnych skutków takiego oddziaływania. Korzystamy z zasobów środowiska (powietrze, woda, surowce) i żyjemy w tym środowisku (zanieczyszczonym lub nie).
Obejrzyj poniższą animację, z której dowiesz się najistotniejszych kwestii dotyczących tego, w jaki sposób możesz wpływać pozytywnie na środowisko.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1b4kThI9pZ2u
Animacja porusza zagadnienia związane z czynnikami środowiskowymi, które są istotne dla zdrowia człowieka.
Wykaż, że segregacja odpadów ma znaczenie dla zdrowia człowieka.
Wyjaśnij, w jaki sposób Ty i Twoja rodzina możecie wpływać na środowisko naturalne i jego zasoby.
Wymień co najmniej dwa źródła zanieczyszczeń powietrza.
3. Kształtowanie czynników oddziałujących na życie człowieka
Zdrowie według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest stanem pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego. Oznacza to, że aby mówić o zdrowiu należy wziąć pod uwagę nie tylko brak chorób, ale także ogólne dobre samopoczucie. WHO podkreśla dużą rolę profilaktyki w zapobieganiu chorobom i poprawie dobrostanu (samopoczucia). Dlatego rekomenduje przede wszystkim:
Umiarkowaną aktywność fizyczną np. szybki marsz, codzienne czynności domowe, taniec, uczestnictwo w grach zespołowych i sporcie, spacery z psem.
Dostosowanie do potrzeb rozwojowych, aktywności fizycznej, umysłowej oraz odżywiania. Dobrze skomponowane posiłki powinny być urozmaicone, regularne, pełnowartościowe, niskoprzetworzone oraz umiarkowane (dostosowane do faktycznych potrzeb organizmu).
Wysypianie się, czyli zachowanie niezbędnego do odpoczynku i regeneracji czasu snu. Zaleca się, aby sen nie był krótszy niż 7‑8 godzin i aby kłaść się spać około godziny 22.
Rozwój intelektualny, czyli codzienne uczenie się nowych rzeczy.
Budowanie i utrzymywanie dobrych relacji z otoczeniem.
Podaj trzy przykłady czynności wykonywanych codziennie, które wpływają pozytywnie na Twoje zdrowie.
Opisz działania, które możesz podjąć by przeciwdziałać zjawisku smogu.
4.Podsumowanie
Rozwój przemysłowy przyniósł zarówno pozytywne jak i negatywne zmiany w środowisku naturalnym oraz wpłynął na zdrowie i życie ludzi.
Każdy człowiek wpływa na środowisko naturalne oraz otoczenie społeczne, w którym żyje.
Można kształtować otoczenie społeczne i rozwijać się dzięki uczestniczeniu w różnych działaniach i podejmowaniu ważnych społecznie decyzji.
Należy dbać o środowisko naturalne, bo wpływa ono na jakość i długość naszego życia, a zmiany w nim zachodzące mogą być nieodwracalne.
Ochrona środowiska stanowi w niektórych przypadkach obowiązek, np. selektywna zbiórka odpadów, zakaz swobodnej wycinki drzew.
Dbałość o środowisko naturalne najlepiej rozpocząć od dbałości o najbliższe otoczenie na przykład, porządek bezpośrednio przed twoim domem, korzystanie tylko z ekologicznych źródeł energii.
5. Słownik
powstały lub zachodzący w wyniku działalności gospodarczej człowieka
działanie polegające na oddzieleniu odpadów, które nadają się do recyclingu (wymowa: resajklingu), tj. do ponownego wykorzystania, od takich, które się do tego nie nadają. Nie jest ona dobrą wolą, tylko prawnym wymogiem
powstaje jako efekt wyemitowanych do atmosfery gazów i spalin, a następnie ich zmieszania z mgłą. Stanowi istotny czynnik chorobotwórczy w wielu miastach na świecie
6. Zadania
Porównaj ze sobą co najmniej po cztery pozytywne i negatywne skutki oddziaływania człowieka na środowisko.
Sprawdź na stronie internetowej urzędu miasta, gminy lub powiatu, w którym mieszkasz, jakie działania podjęły władze samorządowe w celu promocji segregowania odpadów.
Notatnik
Bibliografia
Hausner Jerzy, Społeczne czynniki ludzkiego działania, [na podstawie:] https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Zarzadzanie_Publiczne/Zarzadzanie_Publiczne‑r2013‑t-n24_25_(2_3)/Zarzadzanie_Publiczne‑r2013‑t-n24_25_(2_3)-s8‑18/Zarzadzanie_Publiczne‑r2013‑t-n24_25_(2_3)-s8‑18.pdf [dostęp 30.08.2022 r.].
Narodowy Fundusz Zdrowia, Zadbaj o swoje zdrowie psychiczne, (2021) https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/zadbaj-o-swoje-zdrowie-psychiczne [dostęp 30.08.2022 r.].
Uzależnienie od Internetu – zapobieganie, diagnoza i terapia, (2018) [na podstawie:] https://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/siecioholizm/uzaleznienie-od-internetu/ [dostęp 30.08.2022 r.].