R6gnNrwhrwRQt
Zdjęcie przedstawia kobietę z długimi, brązowymi włosami, która podpiera twarz dłonią, nie widać jej twarzy. Ubrana jest w czarny sweter. Siedzi przed burkiem z drewnianym blatem, na nim leży laptop. Z lewej strony laptopa stoi kubek z kawą z prawej doniczka z aloesem i rozrzucone kartki papieru. Ściana za kobietą jest szara.

Wpływ stresu na organizm człowieka

Źródło: CIPHR Connect, licencja: CC BY 2.0.

Stres jest naturalnym zjawiskiem, które towarzyszy nam w różnych sytuacjach i miejscach. Z tego materiału dowiesz się, kiedy jest on mobilizujący, a kiedy nas demobilizuje oraz jaki ma wpływ na nasze zdrowie.

Spróbuj przypomnieć sobie jakąś stresującą dla ciebie sytuację oraz emocje jakie ci wtedy towarzyszyły. Jak myślisz, czy wtedy było coś, co mogło sprawić, żeby twoje zachowanie było inne i bardziej korzystne dla ciebie? Jakie były inne, ogólne przyczyny, które doprowadziły do takiej sytuacji?

Nauczysz się

  • wyjaśniać zależności między zdrowiem fizycznym, psychicznym, emocjonalnym, a społecznym;

  • wyjaśniać ogólny wpływ stresu na zdrowie.

1. Stres – podstawowe informacje

Rozpocznijmy od podania naukowej definicji stresustresstresu.

A. Grygorczuk Pojęcie stresu w medycynie i psychologii

Stres to proces, za pomocą którego czynniki środowiskowe zagrażają równowadze organizmu lub  ją naruszają i za pomocą którego organizm reaguje na zagrożenie [...] Czynniki te określamy mianem stresorówstresorstresorów.

1 Źródło: A. Grygorczuk, Pojęcie stresu w medycynie i psychologii, dostępny w internecie: https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/download/29147/23912 [dostęp 16.05.2022].

Zgodnie z definicją, stres jest naturalną reakcją organizmu. Krótkotrwały zwykle nie jest groźny. Przeciwnie, pomaga naszemu organizmowi szybko zmobilizować się do działania i wysiłku.

Wyniszczający jest natomiast stres przewlekły, trwający wiele dni czy miesięcy, a w niektórych przypadkach nawet lat.

Z powyższych względów, bardzo ważne jest:

  • nauczenie się radzenia sobie ze stresem krótkotrwałym, a nawet wykorzystanie go na własną korzyść, np. w razie sytuacji zagrożenia naszego bezpieczeństwa;

  • poznanie sposobów, miejsc i osób, które mogą być pomocne w walce i likwidowaniu przyczyn stresu długotrwałego, np. właściwych służb, instytucji mających za zadanie pomoc w sytuacjach patologicznych takich jak przemocy domowej.

Obejrzyj poniższy film, w którym przedstawiono podstawowe informacje na temat stresu.

R11VWBMye8Ixo
Film dotyczy wpływu stresu na organizm człowieka.
Wpływ stresu na organizm człowieka.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R11VWBMye8Ixo

Wpływ stresu na organizm człowieka.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Film dotyczy wpływu stresu na organizm człowieka.

Polecenie 1

Wyjaśnij, w jakich sytuacjach stres może odgrywać pozytywną rolę.

RZ91Mjo094P5Z
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 2

Podaj nazwę hormonu, który zaczyna się wydzielać po ok. 10 minutach stresującej sytuacji i wyjaśnij w jaki sposób wpływa on na organizm człowieka.

RZ91Mjo094P5Z
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 3

Wymień co najmniej 5 przykładów chorób i/lub zaburzeń, do których może doprowadzić życie w przewlekłym stresie.

RZ91Mjo094P5Z
Miejsce na notatki ucznia.

2. Zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne i społeczne – zależności

Stres oddziałuje na organizm człowieka w wielu płaszczyznach.

W wymiarze fizycznym stres wpływa między innymi na wydzielanie hormonów, ciśnienie (nadciśnienie) tętnicze, funkcjonowanie różnych organów, narządów, gruczołów. Zmiany w funkcjonowaniu organizmu powodują zmiany w samopoczuciu, a to może wywołać negatywne emocje i prowadzić do pogorszenia relacji społecznych.

Zmiany fizyczne, psychiczne i emocjonalne w funkcjonowaniu organizmu wywołane stresem nie są jednokierunkowe. To oznacza, że nie tylko stan fizyczny wpływa na emocjonalny i psychiczny, ale również na odwrót, dwa ostatnie stany wydatnie oddziałują na naszą kondycję fizyczną. Na przykład, często nie mamy siły uprawiać aktywności fizycznej, jeżeli jesteśmy przygnębieni.

W zależności od źródła, podaje się różną liczbę emocji. Emocje definiujemy jako stany psychiczne, wywołujące zmiany w organizmie na następujących płaszczyznach.Indeks górny 1przypis 31 Indeks górny koniec

  • fizjologicznej (np. wydzielanie hormonów);

  • somatycznej (postawa ciała, mimika);

  • poznawczej (to, jakie myśli pojawiają się u nas w danej chwili);

  • zachowania (co zrobimy pod ich wpływem).

Emocje możemy podzielić na podstawowe i pochodne.Indeks górny 2przypis 32 Indeks górny koniec

R9K182laQlmAg
Zdjęcie przedstawia młodego mężczyznę siedzącego przy biurku przed otwartym laptopem. Mężczyzna opiera łokcie na blacie, lewą dłonią dotyka nasady swojego nosa. Głowę ma nieco pochyloną, a jego mina wyraża zmęczenie i ból. W prawej ręce, nieco opuszczonej, trzyma okulary. W tle widać jasne ściany, półki i roślinę doniczkową.
Możliwa reakcja na stres
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Emocje podstawowe to na przykład:

  • smutek;

  • wstręt;

  • strach;

  • złość;

  • radość;

  • zdziwienie.

Przykłady emocji złożonych (pochodnych), a więc powstałych z połączenia emocji podstawowych to:

  • poczucie winy;

  • wstyd;

  • rozczarowanie;

  • żal;

  • pogarda;

  • zazdrość.

R13WbWgd8m7hf
Zdjęcie przedstawia cztery żółte piłeczki ustawione w rzędzie, pod skosem, w stosunku do kąta patrzenia kamery. Każda z piłeczek ma narysowaną minę. Miny wyrażają 4 podstawowe emocje: smutek, radość, złość i rozczarowanie. Ostrość zdjęcia ustawiona jest na piłkę z miną przedstawiającą radość. Tło i podłoże, na którym leżą piłeczki, jest jasnoszare.
Podstawowe emocje
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Omówione powyżej zagadnienia związane ze zdrowiem fizycznym, emocjonalnym i psychicznym nie dotyczą tylko poszczególnych osób, jednostek. Mają one swoje szerokie przełożenie na społeczeństwo i mogą wywoływać liczne problemy społeczne. Przykładem polskiego problemu w tym zakresie jest niewystarczająca, choć rosnąca, liczba ośrodków opieki dla dzieci i młodzieży z różnymi zaburzeniami psychicznymi. Podobnie wygląda sytuacja w Europie. Według danych UNICEF z 2021 roku,Indeks górny 3przypis 43 Indeks górny koniec w grupie Europejczyków w wieku 15‑19 lat, na zaburzenia psychiczne cierpi około 19% chłopców i ponad 16% dziewcząt. W grupie od 10 do 19 roku życia liczba ta wynosi około 9 milionów. Ponad połowę wszystkich problemów stanowią zaburzenia lękowe i depresja. W raporcie UNICEF wskazano także na wymierne straty finansowe, jakie wiążą się z tymi problemami, szacując je na 50 miliardów euro rocznie.

Obejrzyj poniższą prezentację multimedialną i dowiedz się jak wyglądają społeczne problemy związane ze stresem w praktyce.

RcL0rBetKB26p
1
R1eG7ubugKVj2
Zielone tło z dużą brązową plamą i mniejszymi brązowymi kółkami. Pośrodku narysowane są dwie figury geometryczne: sześcian i leżąca na nim kula. Na nich biały napis: Negatywny wpływ stresu na bezpieczeństwo.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Negatywny wpływ stresu na bezpieczeństwo.

RcPPDpC0ieJel
1
R1aEJSYB5f0jy
Plansza podzielona na dwie nierówne części, oddzielone od siebie falistą linią. U dołu znajduje się zdjęcie przedstawiające dwie kobiety, które siedzą na matach (na podłodze) z wyciągniętymi do przodu nogami i ćwiczą, pochylając ciała do przodu. W tle widać dwie duże piłki gimnastyczne – szarą i niebieską. Górna część planszy jest jasnoszara. Znajdują się na niej napisy: Stres nie jest tylko problemem poszczególnych jednostek. Ćwiczenia rozciągające stanowią dobrą formę walki z umiarkowanym stresem.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Stres, w szczególności przewlekły, możemy odnosić nie tylko do relacji zachodzących wewnątrz naszych organizmów – pomiędzy zdrowiem psychicznym, emocjonalnym, fizycznym.

R1ItWIngjMk4A
1
R1XCwg0Vqfiw2
Plansza podzielona na dwie nierówne części, oddzielone od siebie falistą linią. U dołu znajduje się zdjęcie przedstawiające ludzi przechodzących przez przejście dla pieszych. Ujęcie wykonane jest z góry. Górna część planszy jest jasnoszara. Znajdują się na niej napisy: Stres jest problemem społecznym. Może dotyczyć całych grup np. młodzieży, osób pracujących w zespole. Stres każdego człowieka wpływa na jego interakcje społeczne.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Może się on przenosić na różne sytuacje społeczne, w tym również takie mogące zagrażać naszemu bezpieczeństwu – zarówno indywidualnemu, jak i dotyczącemu osób w naszym otoczeniu. Często wiąże się to także z problematyką używek i uzależnień, gdy osoby nie panujące nad swoimi emocjami próbują je w taki sposób uspokoić.

R1cLHGzvYSPXQ
1
R1e3TwePns8Ir
Krótki klip video przedstawiający start rakiety kosmicznej oglądany na dużym ekranie przez ludzi znajdujących się w jednym pomieszczeniu. Większość z tych ludzi siedzi przy biurkach, przed ekranami komputerowymi, na których wyświetlają się wykresy. Jeden człowiek stoi pomiędzy rzędami biurek (tyłem do kamery) i wpatruje się w duży ekran. Na ekranie początkowo widać odliczanie od 3 do 1, a następnie rakieta wznosi się w powietrze. Widać zbliżenie na pióropusz ognia, który wytwarza się u dołu rakiety przy starcie. Następnie pojawia się widok kosmonauty siedzącego w rakiecie oraz widok rakiety będącej już w powietrzu i lecącej w górę. Ludzie w pomieszczeniu zaczynają wiwatować, a potem klaskać.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1e3TwePns8Ir

Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Krótki klip video przedstawiający start rakiety kosmicznej oglądany na dużym ekranie przez ludzi znajdujących się w jednym pomieszczeniu. Większość z tych ludzi siedzi przy biurkach, przed ekranami komputerowymi, na których wyświetlają się wykresy. Jeden człowiek stoi pomiędzy rzędami biurek (tyłem do kamery) i wpatruje się w duży ekran. Na ekranie początkowo widać odliczanie od 3 do 1, a następnie rakieta wznosi się w powietrze. Widać zbliżenie na pióropusz ognia, który wytwarza się u dołu rakiety przy starcie. Następnie pojawia się widok kosmonauty siedzącego w rakiecie oraz widok rakiety będącej już w powietrzu i lecącej w górę. Ludzie w pomieszczeniu zaczynają wiwatować, a potem klaskać.

1

Warto pracować nad swoimi reakcjami na stres, gdyż w przyszłości może on znacznie wpłynąć na naszą karierę zawodową i poważnie ograniczyć dostęp do niektórych zawodów, wymagających perfekcyjnego stanu zdrowia.

R1EP7SBFbtLwd
1
RmomlOo3E5nha
Plansza podzielona na dwie nierówne części, oddzielone od siebie falistą linią. Z prawej strony znajduje się zdjęcie przedstawiające młotek sędziowski leżący na podstawce, z polską flagą w tle. Lewa część planszy jest jasnoszara. Znajduje się na niej napis: Artykuł 158 kodeksu karnego. Paragraf 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w artykule 156 paragraf 1 lub w artykule 157 paragraf 1, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Paragraf 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Paragraf 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

W sytuacjach stresowych niektórzy reagują agresywnie na zachowania innych osób. Agresja ta może mieć charakter słowny lub fizyczny. W różnych środowiskach możesz spotkać się z opiniami, że rękoczyny to „odważna” forma rozwiązywania problemów. W praktyce, zgodnie z artykułem 158. kodeksu karnego, działanie takie jest zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.

RmXnJzk3zUONB
1
Rlfh35gi7GSVg
Plansza podzielona na dwie nierówne części, oddzielone od siebie falistą linią. Z prawej strony znajduje się zdjęcie przedstawiające stłuczkę samochodową. Widać przednią część jednego samochodu z wgniecioną maską oraz tylną część drugiego samochodu, stojącego przed pierwszym. Obok aut stoją mężczyźni. Mężczyzna po lewej stronie coś mówi i wyciąga przed siebie lewą rękę. Ma wzburzony wyraz twarzy. Mężczyzna po prawej stronie trzyma się za głowę. W tle widać roślinność. Lewa część planszy jest jasnoszara. Znajduje się na niej napis: Kolizja drogowa to przykład zdarzenia, które może utrudniać zapanowanie nad emocjami.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Stres utrudnia koncentrację, dlatego możemy popełniać błędy i reagować nieadekwatnie do sytuacji, w której się znaleźliśmy. Pośpiech, rozdrażnienie i poświęcanie uwagi wielu czynnościom i zagadnieniom jednocześnie, mogą prowadzić do nieoczekiwanych zdarzeń np. pomylenia terminu spotkania, nie zapisania ważnego dokumentu przed jego zamknięciem lub groźnego zdarzenia drogowego jakim może być zderzenie rowerzysty z samochodem lub pieszym.

R1LQ2rCYL9OgU
1
Rg1AhJ8uI2JDd
Plansza podzielona na dwie nierówne części, oddzielone od siebie falistą linią. Z prawej strony znajduje się zdjęcie przedstawiające wykolejony pociąg. Widać fragment pojazdu stojącego w poprzek toru kolejowego. Pociąg jest przechylony lekko na lewą stronę kadru. W tle widać zachmurzone niebo i słup telegraficzny przechylony na prawą stronę kadru. Lewa część planszy jest jasnoszara. Znajduje się na niej napis: Stres osób odpowiedzialnych za organizowanie i monitorowanie bezpieczeństwa działania urządzeń i infrastruktury transportowej może być przyczyną katastrof. Skutki takiego stresu odczuwane są przez ogół społeczeństwa.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Stres może doprowadzić również do o wiele bardziej poważnych katastrof, na przykład w ruchu lądowym, morskim, powietrznym.

R8SaexRdnjARA
1
RrubOcKXpyZYB
Plansza podzielona na dwie nierówne części, oddzielone od siebie falistą linią. Z prawej strony znajduje się zdjęcie przedstawiające fragment prędkościomierza samochodowego. Widać czarną tarczę, rozmazane cyfry 180 i 200, pomiędzy którymi znajduje się rozmazana czerwona wskazówka. Lewa część planszy jest jasnoszara. Znajduje się na niej napis: Nierozwiązane problemy będące skutkiem lub przyczyną stresu mogą prowadzić do uzależnień. Zdjęcie przedstawia prędkościomierz widziany przez osobę pod wpływem alkoholu.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Zgubne skutki stresu mogą się objawiać także w powiązaniu z innymi zagrożeniami. Przykładem takiego zjawiska jest problem uzależnień, mocno oddziałujący na przykład na wypadki na drogach.

R1CTcJcOcgotG
1
Rb34VWPIrjyHq
Plansza podzielona na dwie nierówne części, oddzielone od siebie falistą linią. Z prawej strony znajduje się zdjęcie przedstawiające fragment ludzkiej dłoni. Pomiędzy palcem wskazującym a środkowym widać krew. W tle znajdują się narzędzia i podzespoły komputerowe. Lewa część planszy jest jasnoszara. Znajduje się na niej napis: Stres nie pozwala się skoncentrować. Nieuwaga, roztargnienie czy nerwowo wykonywane czynności mogą prowadzić do urazów lub wypadków.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Stres w społeczeństwie stanowi też zagrożenie w całym szeregu innych, czasami na pozór błahych sytuacji. Przykładem jest obsługa wielu urządzeń domowych, gdzie na skutek nadmiernego pośpiechu i nerwów można zrobić sobie krzywdę.

R1WgIRdKjz8lg
1
R14lNS7saUOp3
Plansza podzielona na dwie nierówne części, oddzielone od siebie falistą linią. Z lewej strony znajduje się zdjęcie przedstawiające dwóch mężczyzn w strojach roboczych znajdujących się na rusztowaniu dachu. Mężczyźni mają na sobie kamizelki odblaskowe i kaski. W tle widać jasne niebo i las. Prawa część planszy jest jasnoszara. Znajduje się na niej napis: Kontrola, a w razie potrzeby terapia nadmiernego stresu pozwala zwiększyć bezpieczeństwo własne, a także innych osób np. współpracowników.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1

Podsumowując, stres stanowi w wielu sytuacjach zagrożenie dla bezpieczeństwa. Jest on nie tylko problemem indywidualnym, ale także społecznym. Dlatego ważne jest podejmowanie prób jego opanowania w celu uniknięcia szkód dla siebie i innych.

Głośność lektora
Głośność muzyki
Polecenie 4

Wyjaśnij, dlaczego nawet w czasie prostych czynności domowych nadmiar stresu może stanowić dla nas zagrożenie.

RZ91Mjo094P5Z
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 5

Opisz jaką sankcją karną zagrożony jest udział w bójce lub pobiciu.

RZ91Mjo094P5Z
Miejsce na notatki ucznia.
Polecenie 6

Podaj przykład sytuacji, w której stres może oddziaływać negatywnie nie tylko na osobę bezpośrednio go doświadczającą.

RZ91Mjo094P5Z
Miejsce na notatki ucznia.

3. Podsumowanie

  • Krótkotrwały stres może mieć pozytywne skutki dla organizmu.

  • Długotrwałe przebywanie w sytuacji stresowej powoduje wyniszczanie naszego zdrowia.

  • Jeżeli nie możemy sobie poradzić ze stresem sami, możemy skorzystać z pomocy psychoterapeuty i/lub lekarza.

  • Zdrowie człowieka w wymiarze fizycznym, emocjonalnym i psychicznym wzajemnie się przenika. Na przykład problemy fizyczne mogą wywoływać emocjonalne i psychiczne, a także na odwrót – na przykład negatywne emocje mogą wywoływać reakcje fizyczne.

  • Problem stresu ma również wymiar społeczny, a więc dotyczy nie tylko jednostek, ale także dużych grup ludzkich.

przypis 3
przypis 4

4. Słownik

emocja
emocja

stan psychiczny, wywołujący zmiany w organizmie

stres
stres

proces, za pomocą którego czynniki środowiskowe zagrażają równowadze organizmu lub  ją naruszają i za pomocą, którego organizm reaguje na zagrożenie

stresor
stresor

czynnik odpowiedzialny za wywołanie stresu

5. Zadania

RR483tbIxrTMQ
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1KIpRhUoMN42
Ćwiczenie 2
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RA5zwLgvoFEOf
Ćwiczenie 3
Łączenie par. Zaznacz emocje podstawowe i złożone. Rozczarowanie. Możliwe odpowiedzi: Podstawowe, Złożone. Zazdrość. Możliwe odpowiedzi: Podstawowe, Złożone. Radość. Możliwe odpowiedzi: Podstawowe, Złożone. Zazdrość. Możliwe odpowiedzi: Podstawowe, Złożone
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RHO2qqmoEAJPc
Ćwiczenie 4
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RFb1jn6O8Fmj1
Ćwiczenie 5
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RQZVY8GygKddG1
Ćwiczenie 6
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu krzyżówki.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Ćwiczenie 7

Wyjaśnij czym jest stres i dlaczego wywiera on niekorzystny wpływ na organizm człowieka.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 8

Wyobraź sobie, że znalazłeś/–aś się w sytuacji przewlekłego, wielodniowego stresu, np. z powodu złej sytuacji finansowej w twojej rodzinie. Przedstaw propozycje sposobów radzenia sobie z nim oraz zminimalizowanie jego destruktywnego wpływu na twój organizm.

uzupełnij treść

6. Notatnik

REa50FLrf8NtE
Miejsce na notatki ucznia.

7. Bibliografia

Bójki i pobicia według jednostek policyjnych rejestrujących postępowanie – postępowania wszczęte 1999–2021, https://statystyka.policja.pl/st/przestepstwa-ogolem/przestepstwa-kryminalne/7-
wybranych‑kategorii‑p/bojka‑i-pobicie/121609,Bojka‑i-pobicie.html, [dostęp z dnia 13.05.2022].

Gałuszka A., Emocje – ich znaczenie i zadania, „Journal of education, health and sport” 2022, Vol. 12 (1), s. 147‑159.

Grygorczuk A., Pojęcie stresu w medycynie i psychologii, https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/download/29147/23912, [dostęp z dnia 16.05.2022].

UNICEF, Pogarsza się stan zdrowia psychicznego dzieci w Europie, alarmuje UNICEF,  https://unicef.pl/co-robimy/aktualnosci/dla-rodzicow/zdrowie-psychiczne-w-europie, [dostęp z dnia 16.05. 2022].