Ważne daty

Romantyzm

Romantyczność, ze starofrancuskiego romance, wiersz, opowieść, oznaczała w literaturze XVII i XVIII wieku elementy romansowe, baśniowe, fantastyczne, w czasach oświecenia – przeciwieństwo racjonalności: to, co uczuciowe, wrażliwe, wyśnione. Pojęcie romantyzmu stało się później nazwą niemieckiego prądu literackiego, istniejącego w latach 1800–1830. (…) Od czasów recenzji E. T. A. Hoffmanna z V Symfonii Beethovena słowo romantyczny stosowano także w odniesieniu do muzyki, początkowo oznaczało jednak raczej pewne cechy dzieła niż epokę, później (…) określano mianem epoki romantyzmu cały XIX w., od Schuberta po Straussa. (Źródłoma4202c7f4343f454_0000000000005Źródło)

Romantyzm był okresem niejednorodnym, naznaczonym obecnością przeciwstawnych tendencji. Periodyzacja epoki jest trudna i niejednoznaczna. Przyjmuje się podział romantyzmu na trzy etapy:

• 1800–1830 – wczesny romantyzm. Inspirowany był niemiecką literaturą. Nowe tendencje wyznaczyły pieśni Franciszka Schuberta, opera Rusałka (Undine) Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna oraz opera Wolny strzelec Carla Marii von Webera – dzieło uważane za pierwszą operę romantyczną z obrazami groźnego lasu i wiarą w nadprzyrodzone siły. Wiele nowych, romantycznych wzorów zapoczątkowała również twórczość późnego klasyka – L. van Beethovena (1770–1827),

• 1830–1850 – dojrzały romantyzm. Centrum europejskiej sztuki stał się Paryż, zajmując miejsce Wiednia. Początek tej fazy określiła Symfonia fantastyczna Hectora Berlioza (1830 r.), rozwinęło się wirtuozostwo Paganiniego i Liszta, narodowy i poetycki styl muzyki Chopina. Na ten okres przypadł również szczyt twórczości Schumanna i Mendelssohna,

• 1850–1890 – późny romantyzm, nazywany również neoromantyzmem lub postromantyzmem. Nastąpiło wówczas pogłębienie wyrazu dramatycznego, monumentalizacji uległa obsada wykonawcza i forma. Harmonika uzyskała nową jakość poprzez chromatykę i istotne wzbogacenie środków brzmieniowych. Muzykę łączono z innym rodzajami sztuk kształtując w ten sposób nowe gatunki – programowy poemat symfoniczny (F. Liszt) oraz dramat muzyczny (R. Wagner). Muzykę orkiestrową tworzyli F. Liszt, R. Strauss, G. Mahler, A. Bruckner, J. Brahms. Powstały kierunki narodowe, w których zaznaczyła się silna indywidualizacja stylu.

Idee sztuki romantycznej powstały jako przeciwstawienie utartym formułom, racjonalizmowi i materializmowi oświecenia. Czerpały natomiast z uczucia, ducha, intuicji, kierowały się ku temu, co nadprzyrodzone, irracjonalne, niezwykłe, dawne, pierwotne, a nawet przerażające i straszne.

Romantycy cenili indywidualizm, subiektywizm, pociągało ich docieranie do spraw ukrytych i tajemnych. Interesowała ich tematyka narodowa i ludowa. Muzyce przyznawali szczególne miejsce. Uważali, że może ona przekazywać idee niewyrażalne słowem – najgłębsze przeżycia i uczucia. Hegel utrzymywał, że muzyka jest wyrazem czystego ducha, dla Schopenhauera była odbiciem woli, która popycha świat ku nieskończoności.

Na styl epoki romantycznej składa się suma indywidualnych stylów kompozytorskich. Wśród badaczy zarysowały się dwie koncepcje w interpretacji zjawisk powstałych w romantyzmie. Niektóre interpretują romantyzm jako przeciwstawienie klasycyzmowi przejawiające się w szczególnej roli uczucia, przewadze treści nad formą, we wzmożonym subiektywizmie i emocjonalizmie. Inni natomiast przyjmują, że romantyzm był logicznym rozwojem pewnych tendencji charakterystycznych dla klasycyzmu. Traktują te dwa okresy jako jedną epokę muzyczno‑historyczną. Swoją koncepcję uzasadniają istnieniem w wieku XIX zarówno tendencji klasycznych jak i romantycznych. Wskazują na zjawisko przejmowania od kompozytorów klasycznych, a zwłaszcza od Beethovena, wielu form i gatunków, takich jak sonata, koncert, symfonia, kwartet smyczkowy, cykl sonatowy. Romantycy wypełnili jednak te gatunki nowymi treściami. Na skutek ciągłych poszukiwań, dążeń do subiektywizmu i oryginalności, wzbogacili muzykę o nowe rozwiązania formalne, o nowe środki ekspresji w zakresie elementów dzieła muzycznego (tzn. melodyki, harmoniki, rytmiki, dynamiki, artykulacji i instrumentacji).

Główne tendencje muzyki romantyzmu zaznaczyły się w I połowie XIX w. i wiązały się z działalnością Franciszka Schuberta, Roberta Schumana, Feliksa Mendelssohna, Hectora Berlioza, Franciszka Liszta, Karola Marii Webera, Niccolò Paganiniego, Fryderyka Chopina, Henryka Wieniawskiego, Michała Glinki i Ryszarda Wagnera.

Na kształt kultury muzycznej XIX w. wpłynęły rewolucja przemysłowa oraz rewolucje z lat 1789 i 1830. Doprowadziły one do zmian społeczno‑ekonomicznych i ukształtowania się klasy średniej. Wzrosła rola mieszczaństwa jako adresata kultury. Inne relacje społeczne wykreowały typ nowego odbiorcy. Masowa produkcja i konsumpcja doprowadziły do popularyzacji instrumentów, zwłaszcza fortepianu, i druków nutowych. Muzyka stała się towarem rozpowszechnianym w wielkich salach koncertowych przez muzyków wirtuozów. Muzycy pracowali dla swej publiczności dając solowe recitale, grając w orkiestrach, ucząc amatorów, komponując i wydając utwory. Sytuacja ta przyczyniła się do powstania nowego rodzaju muzyki instrumentalnej oraz szczególnie intensywnego rozwoju wirtuozostwa. Popularne stały się tournée koncertowe sławnych skrzypków i pianistów, takich jak Paganini, Liszt czy Wieniawski. Stopniowo zmieniał się ich status społeczny – awansowali z pozycji muzyka zawodowego do roli muzyka artysty, natchnionego geniusza. Prezentowany przez nich repertuar pochodził najczęściej z ich własnej twórczości. Równie chętnie improwizowali na popularne tematy oper, koncertów lub utworów innych sławnych wirtuozów. W ten sposób powstał obszerny repertuar wirtuozowski, z powodzeniem wykorzystywany do dzisiaj. Znakomitym przykładem powyższych tendencji jest Kaprys a‑moll nr 24 Niccolò Paganiniego. O jego popularności świadczy liczba opracowań i aranżacji w różnych stylach muzyki poważnej, rockowej i popularnej. Kaprys stał się inspiracją m. in. dla Wariacji op. 35 Johannesa Brahmsa, Rapsodii na temat Paganiniego na fortepian i orkiestrę Sergiusza Rachmaninowa i Wariacji na temat Paganiniego na 2 fortepiany Witolda Lutosławskiego. Kaprys składa się z tematu, 11 wariacji i finału. Paganini zastosował tu szereg bardzo trudnych technik wykonawczych: podwójne oktawy, tercje, decymy, technikę akordową, pizzicato lewą ręką, wysokie pozycje, bardzo szybkie i wielokrotne zmiany smyczka.

R1MmJl0LMKde21

Ilustracja przedstawia zapis nutowy na pięciolinii przedstawiający partyturę „Kaprys a-moll” Niccolò Paganiniego.

Przedstawiaciele muzyki romantyzmu

RqPnpxCSCdfEe

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Niccolò Paganini” autorstwa Paula Pommayraca. Na obrazie widzimy popiersie włoskiego skrzypka, altowiolisty, gitarzysty i kompozytor Niccolò Paganiniego. Mężczyzna na długie, falowane włosy. Ubrany jest elegancko. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Paganini, „Kaprys 24”. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Niccolò Paganini” autorstwa Paula Pommayraca. Na obrazie widzimy popiersie włoskiego skrzypka, altowiolisty, gitarzysty i kompozytor Niccolò Paganiniego. Mężczyzna na długie, falowane włosy. Ubrany jest elegancko. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Paganini, „Kaprys 24”. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym charakterem.

1

1. Paganini, „Kaprys 24” {audio}

Trzecia część Koncertu skrzypcowego h‑moll op. 7 Paganiniego, zwana Rondem z dzwonkiem, czyli inaczej La Campanella stała się inspiracją dla niezwykle popisowej Etiudy gis‑moll La Campanella na fortepian, nr 3 z cyklu 6 Wielkich etiud według Paganiniego Ferenca Liszta oraz Walca à la Paganini op. 11 Johanna Straussa ojca.

Etiuda Liszta jest przykładem błyskotliwej techniki, opartej na naśladowaniu brzmienia dzwoneczka. Liszt prowadzi melodię w środkowym rejestrze, a dla ilustracji dźwięku dzwonka stosuje trudne wykonawczo skoki interwałowe uporczywie powtarzając je w wysokich rejestrach. Brawurowe zakończenie etiudy wywołuje zwykle entuzjastyczne reakcje publiczności.

RphCxSiHnjz7Y1

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Franciszka Liszta” autorstwa Franza Hanfstaengla. Na obrazie widzimy siedzącego na fotelu mężczyznę. Widoczny jest bokiem. W jednej ręce trzyma złożoną kartkę papieru. Ubrany jest elegancko, w białą koszulę, marynarkę oraz kamizelkę.

Podstawowym postulatem romantyków była więź muzyki z innymi rodzajami sztuk (tzw. jedność sztuk, korespondencja sztuk – correspondance des arts). Dążyli oni do połączenia muzyki z poezją, tańcem, dramatem i malarstwem. Współdziałanie muzyki i poezji realizowali w liryce wokalnej. Tworzyli pieśni w oparciu o teksty wybitnych poetów romantycznych: Goethego, Heinego, Schillera, Eichendorfa, Mickiewicza, Puszkina. Głównymi przedstawicielami liryki wokalnej byli Schubert, Schumann, Mendelssohn, w Polsce – Moniuszko.

Spośród ponad 600 pieśni Franciszka Schuberta, jedną z bardziej popularnych jest Pstrąg do tekstu niemieckiego poety Christiana F. D. Schubarta, utwór o budowie zwrotkowo‑wariacyjnej. Opowiada o igraszkach zwinnej rybki w falach strumyka, podstępnie złapanej przez rybaka. Kompozycja ma pogodny charakter, powtarzające się w partii fortepianu figuracje imitują wartko płynące fale strumienia oraz pląsanie pstrąga w przejrzystej wodzie. Nastrój pieśni przerwany zostaje w momencie, gdy mowa jest o złowieniu rybki. W akompaniamencie fortepianu pojawiają się gęste, repetowane akordy, melodia traci swą skoczność, nabiera cech dramatycznych. W zakończeniu powraca charakter radości i beztroski.

RfZyeijVXycUz

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Franciszka Schuberta” autorstwa Josef Kriehuber. Na obrazie widzimy popiersie austriackiego kompozytora, prekursora romantyzmu w muzyce Franciszka Schuberta. Mężczyzna ma krótsze, kręcone włosy oraz okulary. Ubrany jest w koszulę oraz płaszcz. Obraz jest czarno-biały. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. F. Schubert, „Pstrąg”. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Franciszka Schuberta” autorstwa Josef Kriehuber. Na obrazie widzimy popiersie austriackiego kompozytora, prekursora romantyzmu w muzyce Franciszka Schuberta. Mężczyzna ma krótsze, kręcone włosy oraz okulary. Ubrany jest w koszulę oraz płaszcz. Obraz jest czarno-biały. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. F. Schubert, „Pstrąg”. Kompozycja posiada zróżnicowane tempo zmieniające się w trakcie utworu. Cechuje się żywiołowym, wesołym charakterem.

1

1. F. Schubert, „Pstrąg” {audio}

Liryka wokalna wywarła wpływ na muzykę instrumentalną romantyzmu. Przejawił się on w wieloraki sposób:

• tworzeniem licznych miniatur instrumentalnych, głównie fortepianowych, na wzór pieśni wokalno‑instrumentalnej, np. Pieśni bez słów Mendelssohna,

• wykorzystaniem pieśni jako tematów sonat, wariacji, fantazji, kwartetów. Znakomitym przykładem może być twórczość Schuberta. Jego pieśń Pstrąg stała się podstawą wariacji w czwartej części Kwintetu fortepianowego A‑dur Pstrąg, pieśń Wędrowiec posłużyła jako temat w Fantazji C‑dur, a pieśń Śmierć i dziewczyna została zacytowana w Kwartecie smyczkowym d‑moll,

• przenikaniem elementów lirycznych do szerzej rozbudowanych form, np. do sonat, kwartetów (Chopin – ballady, sonaty),

• powstawaniem samodzielnych utworów o charakterze lirycznym (Schumann – cykle miniatur, Chopin – mazurki, nokturny, preludia, walce),

• powstawaniem symfonii wokalno‑instrumentalnych; ideę tę zapoczątkowała IX Symfonia d‑moll op. 125 L. van Beethovena.

Fortepian w romantyzmie uzyskał ważną rolę jako instrument mogący służyć do przekazania intymnych uczuć. Wykorzystywany był zwłaszcza podczas rozpowszechnionego w XIX w. muzykowania w salonach bogatych mieszczan i arystokracji. Kompozytorzy tworzący utwory na fortepian rozwinęli styl brillantStyl brillantstyl brillant, który cechowała śpiewna, bogato ornamentowana i figurowana melodia. Popularne stały się etiudy i wariacje. Dwa cykle etiud o charakterze artystycznym i koncertowym skomponował Fryderyk Chopin. Szczególną popularnością cieszy się Etiuda c‑moll op. 10 nr 12 zwana Rewolucyjną. Wedle tradycji dzieło powstało, gdy kompozytor dowiedział się o upadku powstania listopadowego – zajęciu Warszawy przez Rosjan. W swoim dzienniku zanotował: A ja tu bezczynny, a ja tu z gołymi rękami, czasem tylko stękam, boleję na fortepianie, rozpaczam (źródłoma4202c7f4343f454_0000000000006źródło). Tadeusz Zieliński, charakteryzując utwór, napisał: Brzmiący jak wystrzał akord dominantowy, rozpoczynający utwór, jest (…) tak samo mocny i niezapomniany, jak owe dwa akordy otwierające Scherzo h‑moll. Ale tutaj od razu dołącza się do niego burzliwy pęd szesnastek w lewej ręce, biegnących krętym ruchem w sposób tworzący ogromne napięcie (źródłoma4202c7f4343f454_0000000000007źródło). Etiuda rewolucyjna Chopina zabrzmiała w kosmosie podczas startu promu kosmicznego Endeavour i jego misji oznaczonej symbolem STS‑130 w lutym 2010 r., a więc w 200. rocznicę urodzin Chopina. Celem wyprawy było dostarczenie na pokład stacji orbitalnej siedmiookiennej kopuły. Astronauci musieli założyć ją z wysięgnika. I nakręcili taki moment, kiedy odsłaniają się okna kopuły, widać przez nie Ziemię i kosmos, a oni słuchają przy tym Chopina. Najszczęśliwszy był Nicholas Patrick, który wychodził w otwartą przestrzeń kosmiczną i mógł słuchać wtedy muzyki. To wszystko nadawało nowy wymiar – i kosmos Chopinowi, i Chopin kosmosowi (źródłoma4202c7f4343f454_0000000000008źródło) – powiedział Adam Ustynowicz, reżyser filmu Chopin: The Space Concert.

RkfVDi2aDauTi

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Fryderyka Chopina” autorstwa P. Schicka. Na obrazie znajduje się młody polski kompozytor i pianista Fryderyk Chopin. Widoczne jest popiersie mężczyzny. Ubrany jest w koszulę, kamizelkę oraz marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. F. Chopin Etiuda c-moll op. 10 nr 12 „Rewolucyjna”. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Fryderyka Chopina” autorstwa P. Schicka. Na obrazie znajduje się młody polski kompozytor i pianista Fryderyk Chopin. Widoczne jest popiersie mężczyzny. Ubrany jest w koszulę, kamizelkę oraz marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. F. Chopin Etiuda c-moll op. 10 nr 12 „Rewolucyjna”. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.

1

1. F. Chopin Etiuda c-moll op. 10 nr 12 „Rewolucyjna” {audio}

Muzyka programowa. Idea motywów przewodnich

Nowym nurtem zapoczątkowanym przez Beethovena w jego uwerturach koncertowych i VI Symfonii F‑dur Pastoralnej była muzyka programowa. Realizowała ona ideę korespondencji sztuk. Głównym gatunkiem tego nurtu była symfonia programowa (H. Berlioza – Symfonia fantastyczna, F. Liszt – Symfonia faustowska i dantejska) oraz poemat symfoniczny stworzony przez Franciszka Liszta (m. in. Tasso, Orfeusz, Prometeusz, Mazepa, Preludia). Oba gatunki realizowały postulat współdziałania sztuk, gdyż inspiracją dla nich była przede wszystkim literatura, a także własne przeżycia twórcy, malarstwo i wydarzenia historyczne.

Symfonia fantastyczna Hectora Berlioza jest symfonią programową, składa się z pięciu części opatrzonych tytułami i komentarzem literackim kompozytora.

Ideę ścisłego zespolenia wszystkich sztuk w jednym dziele najpełniej zrealizował Ryszard Wagner w swoim dramacie muzycznym (m. in. Tristan i Izolda, tetralogia Pierścień Nibelunga, Parsifal).

Potrzeba wyrażenia bogatej palety uczuć, nastrojów i namiętności spowodowała rozwój instrumentarium, zwiększenie obsady wykonawczej, zmiany języka harmonicznego, zwiększenie roli chromatyki i dysonansu jako elementów o dużej ekspresji. Symbolem epoki stał się motyw przewodni, tzw. motyw tristanowski z dramatu Tristan i Izolda R. Wagnera.

RHYrniF4isIoe

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Richarda Wagnera” autorstwa Cäsara Willicha. Na obrazie znajduje się niemiecki kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki okresu romantyzmu Richard Wagner. Mężczyzna ma włosy zaczesane do tyłu. Ubrany jest w białą koszulę oraz marynarkę. Pod szyją ma zawiązaną chustę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. R. Wagner, „Tristan i Izolda” – Preludium. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym, sentymentalnym charakterem.

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Richarda Wagnera” autorstwa Cäsara Willicha. Na obrazie znajduje się niemiecki kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki okresu romantyzmu Richard Wagner. Mężczyzna ma włosy zaczesane do tyłu. Ubrany jest w białą koszulę oraz marynarkę. Pod szyją ma zawiązaną chustę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. R. Wagner, „Tristan i Izolda” – Preludium. Kompozycja posiada wolne tempo. Cechuje się spokojnym, sentymentalnym charakterem.

1

1. R. Wagner, „Tristan i Izolda” – Preludium {audio}

W dziedzinie opery włoskiej zasłynął Giuseppe Verdi. Tworzył wielkie dzieła dramatyczne, w których charakteryzował ludzkie losy, charaktery i sytuacje. Melodie oper Verdiego zyskiwały ogromną popularność i śpiewane były przez mieszkańców całej Europy. Chór Va pensiero z Nabucco Włosi śpiewali jak hymn narodowy, a nazwiskiem Verdi posługiwali się jako skrótem patriotycznego hasła Viva V[ittorio] E[manuele] R[e] D’I[talia] – Niech żyje Wiktor Emanuel król Włoch. Szczególną popularnością cieszyły się również inne fragmenty: aria księcia Mantui La donna e mobile z III aktu opery Rigoletto, duet Alfreda i Violetty Libiamone'lieti calici z opery Traviata oraz Marsz triumfalny z opery Aida.

RKVR8O3C1IoAi

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Giuseppe Verdiego” autorstwa Ferdinanda Mulniera. Na obrazie widzimy siedzącego włoskiego kompozytora romantycznego Giuseppe Verdiego. Mężczyzna ma długą, siwą brodę oraz wąsy. Ubrany jest w białą koszulę z muszką oraz zapiętą marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Giuseppe Verdi, Aria księcia Mantui „La donna e mobile” z III aktu opery „Rigoletto”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wesołym, skocznym charakterem.

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Giuseppe Verdiego” autorstwa Ferdinanda Mulniera. Na obrazie widzimy siedzącego włoskiego kompozytora romantycznego Giuseppe Verdiego. Mężczyzna ma długą, siwą brodę oraz wąsy. Ubrany jest w białą koszulę z muszką oraz zapiętą marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Giuseppe Verdi, Aria księcia Mantui „La donna e mobile” z III aktu opery „Rigoletto”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się wesołym, skocznym charakterem.

1

1. Giuseppe Verdi, Aria księcia Mantui „La donna e mobile” z III aktu opery „Rigoletto” {audio}

W II połowie XIX w. zaznaczyła się jeszcze większa intensyfikacja ekspresji. Przejawiła się w tendencji do monumentalizmu, w powiększeniu obsady wykonawczej, komplikacji środków harmonicznych. Kierunek ten, zwany neoromantyzmem powstał głównie w muzyce niemieckiej i stanowił ostatnią fazę romantyzmu. Jego przedstawicielami byli: F. Liszt, R. Wagner, Gustav Mahler, Anton Brückner, Ryszard Strauss. Pojawiły się również kierunki klasycyzujące, reprezentowane przez J. Brahmsa, Maxa Regera i Césara Francka. Neoromantyzm w ostatniej fazie przeszedł w ekspresjonizm, wywarł także wpływ na kompozytorów Młodej Polski, w tym na Mieczysława Karłowicza i Karola Szymanowskiego.

W II połowie XIX w. powstały kierunki narodowe. Inspiracją dla nich była twórczość F. Chopina, Michała Glinki, a także opera narodowa. Działalność rozpoczęli zbieracze folkloru. W Polsce powstało monumentalne dzieło Oskara Kolberga: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, którego tomy dokumentują kulturę ludową poszczególnych regionów kraju. Do roku 1890 etnografowi udało się wydać 33 tomy. Zainteresowanie muzyką ludową wpłynęło na wytworzenie się odrębności stylistycznych w twórczości kompozytorskiej.

Powstało wówczas klika szkół narodowych: rosyjska (kompozytorzy tzw. Wielkiej Piątki), czeska (Antonín Dvořák, Bedřich Smetana), skandynawska (Jean Sibelius, Edvard Grieg), hiszpańska (Isaac Albéniz, Manuel de Falla, Enrique Granados). Styl narodowy w Polsce kultywowali F. Chopin (jako prekursor nurtów narodowych w Europie) oraz Stanisław Moniuszko.

Jednym z najbardziej popularnych utworów muzyki rosyjskiej II połowy XIX w. jest programowy cykl 10 miniatur fortepianowych Obrazki z wystawy na fortepian Modesta Musorgskiego, zinstrumentowany przez Maurice’a Ravela.

Romantyzm – epoka przeciwieństw

Muzyka romantyczna była sztuką pełną przeciwieństw, a nawet sprzeczności. Charakteryzowało ją bogactwo nurtów i idei.

Antytezy w muzyce romantycznej:

• Nurt wirtuozowski, nastawiony na popis techniki instrumentalnej, głównie pianistycznej i skrzypcowej (K. M. Weber, F. Liszt, N. Paganini), styl brillant, teatralność opery i dramatu muzycznego Wagnera;

• Antyteza: intymność wypowiedzi Chopina, Schumanna i kompozycji fortepianowych Brahmsa;

• Muzyka absolutna (bez związków z innymi sztukami) – Mendelssohn, Schubert, Brahms;

• Antyteza: muzyka programowa – Berlioz, Liszt, Strauss;

• Rewolucjonizm twórczości Wagnera, burzenie zastanych form;

• Antyteza: hołdowanie tradycji, stopniowe wprowadzanie nowych elementów i środków ekspresji (Verdi, Brahms);

• Monumentalizm formy, faktury, środków wykonawczych, obsady – wielka orkiestra symfoniczna o powiększonym składzie i zwiększonej roli instrumentów dętych (Mahler, Bruckner, Strauss);

• Antyteza: intymność wypowiedzi Chopina, Schumanna – liryka instrumentalna, ograniczenie się Chopina do fortepianu.

Podsumowując, najważniejsze cechy muzyki w epoce romantycznej to:

• więź muzyki z innymi rodzajami sztuk (poezją, tańcem, dramatem, malarstwem);

• zdolność muzyki do wyrażania najrozmaitszych uczuć;

• dominacja treści nad formą – rozwój muzyki programowej;

• rozwój harmoniki (rozluźnienie systemu tonalnego) i instrumentacji (powiększenie aparatu wykonawczego);

• elementy baśniowe, fantastyczne, mitologiczne;

• czerpanie z folkloru (bezpośrednie cytaty z muzyki ludowej bądź stylizacje);

• subiektywizm, indywidualizm;

• domowe muzykowanie – miniatura, pieśń solowa;

• wirtuozostwo (wielkie sale koncertowe) – koncerty, symfonie, recitale;

• wielotorowość rozwoju muzyki, zwłaszcza w 2. połowie XIX w.;

• rozwój krytyki muzycznej oraz instytucji impresariatu;

• upowszechnienie druków nutowych.

Zadania

R6G1RxL4xrgaM

Ćwiczenie 4

Miniatura instrumentalna to: Możliwe odpowiedzi: 1. idea i praktyka syntezy sztuk, rozumianej jako ich wspólnota mimo rozmaitości tworzywa. 2. koncepcja dzieła muzyczno scenicznego, w którym jej twórca, Ryszard Wagner, zrealizował ideę Gesamtkunstwerk, czyli ideę syntezy sztuk oraz technikę motywów przewodnich. 3. forma muzyczna wykształcona w XIX w. Jej wzorem była pieśń solowa z akompaniamentem fortepianu.

Miniatura instrumentalna to: Możliwe odpowiedzi: 1. idea i praktyka syntezy sztuk, rozumianej jako ich wspólnota mimo rozmaitości tworzywa. 2. koncepcja dzieła muzyczno scenicznego, w którym jej twórca, Ryszard Wagner, zrealizował ideę Gesamtkunstwerk, czyli ideę syntezy sztuk oraz technikę motywów przewodnich. 3. forma muzyczna wykształcona w XIX w. Jej wzorem była pieśń solowa z akompaniamentem fortepianu.

Wysłuchaj kompozycji i zaznacz jej gatunek.

• Opera
• Dramat muzyczny
• Pieśń
• Oratorium

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

Jerzy Habela, Słowniczek muzyczny, PWM/Pedagogika, Kraków 2015

Galeria dzieł sztuki

R1PQeumCVsR2v1

Ilustracja przedstawia obraz Paula Pommayraca pt. „Portret Niccolò Paganini”. Na obrazie widzimy popiersie włoskiego skrzypka, altowiolisty, gitarzysty i kompozytor Niccolò Paganiniego. Mężczyzna na długie, falowane włosy. Ubrany jest elegancko.

RphCxSiHnjz7Y1

Ilustracja przedstawia obraz „Portret Franciszka Liszta” autorstwa Franza Hanfstaengla. Na obrazie widzimy siedzącego na fotelu mężczyznę. Widoczny jest bokiem. W jednej ręce trzyma złożoną kartkę papieru. Ubrany jest elegancko, w białą koszulę, marynarkę oraz kamizelkę.

R4pjQz9bnvUul1

Ilustracja przedstawia obraz Josef Kriehuber „Portret Franciszka Schuberta”. Na obrazie widzimy popiersie austriackiego kompozytora, prekursora romantyzmu w muzyce Franciszka Schuberta. Mężczyzna ma krótsze, kręcone włosy oraz okulary. Ubrany jest w koszulę oraz płaszcz. Obraz jest czarno-biały.

R17sP6cZyGA4K

Ilustracja przedstawia obraz Schicka pt. „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie znajduje się młody polski kompozytor i pianista Fryderyka Chopin. Widoczne jest popiersie mężczyzny. Ubrany jest w koszulę, kamizelkę oraz marynarkę

RduxsrQN53p8P

Ilustracja przedstawia obraz Cäsara Willicha „Portret Richarda Wagnera”. Na obrazie znajduje się niemiecki kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki okresu romantyzmu Richard Wagner. Mężczyzna ma włosy zaczesane do tyłu. Ubrany jest w białą koszulę oraz marynarkę. Pod szyją ma zawiązaną chustę.

RXKlsYokmKCiW

Ilustracja przedstawia obraz Ferdinanda Mulniera „Portret Giuseppe Verdiego”. Na obrazie widzimy siedzącego włoskiego kompozytora romantycznego Giuseppe Verdiego. Mężczyzna ma długą, siwą brodę oraz wąsy. Ubrany jest w białą koszulę z muszką oraz zapiętą marynarkę.

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Alfred Einstein, Muzyka w epoce romantyzmu, PWM, Kraków 1983.

Danuta Gwizdalanka, Romantyzm w: Historia Muzyki 2, PWM, Kraków 2006.

Stefan Jarociński, Ideologie romantyczne, PWM, Kraków 1979.