Empiryzm i racjonalizm – dwa wielkie nurty epistemologicznej refleksji, których źródła mają miejsce w filozofii starożytnej, starły się myślowo w XVII i XVIII w. Gdzie szukać pewności wiedzy – w refleksji czy doświadczeniu? Co jest wartościowszym narzędziem poznania – rozum czy zmysły? Na czym budować pewność naszego istnienia – na myśli czy wrażeniach? Jak dotrzeć do prawdy  i gdzie ona leży – w analizie pojęć czy zmysłowych postrzeżeń? Te problemy stały się podstawą sporu pomiędzy racjonalistami a empirystami. Ostatecznie ich  synteza w postaci oświeceniowego scjentyzmu oraz uznanie przez oświeceniowych prepozytywistów, że to świat zmysłowego doświadczenia jest fundamentem wiedzy o rzeczywistości, doprowadziły do rozwoju nauki i zapoczątkowały erę nowoczesności w kulturze europejskiej.