1954 – Elvis Presley wydaje pierwszy singiel That's All Right Mama
1964 – The Beatles występują w amerykańskim programie Ed Sullivan Show, początek beatlemani
1969 – Festiwal Woodstock
1975 – Bob Marley wydaje No Woman No Cry
1977 – God Save The Queen Sex Pistols zajmuje pierwsze miejsce w Wielkiej Brytanii
1974 – Kraftwerk wydaje płytę Autobahn
1980 – zabójstwo Johna Lennona
1981 – powstaje MTV
1982 – wydanie Thriller Michaela Jacksona
1991 – Nirvana wydaje singiel Smells Like Teen Spirit z kultowego albumu Nevermind
1999 – powstaje Napster, aplikacja pozwalająca na wyszukiwanie, zakup oraz pobieranie plików mp3
2008 – powstaje Spotify, serwis oferujący swoim użytkownikom dostęp do utworów w strumieniu
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RkDCFQySozaYc
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń:
1. zna dwudziestowieczne dzieła reprezentujące różne dziedziny sztuki (literaturę, architekturę, plastykę, muzykę, teatr, fotografię, film, sztukę nowych mediów) i dostrzega związki pomiędzy nimi.
Nauczysz się
przedstawiać gatunki muzyczne współczesnej muzyki;
wymieniać najważniejszych twórców muzyki współczesnej;
rozróżniać, jaki gatunek prezentuje dany utwór muzyczny;
porównywać i analizować teksty kultury, jakimi są utwory muzyczne;
definiować pojęcie moonwalkMoonwalkmoonwalk oraz scat.Scatscat.
Muzyka na początku XX w.
Muzyka od zawsze towarzyszyła ludziom. Umilała szarą codzienność, była nieodłącznym elementem celebrowania ważnych wydarzeń. Można było ją usłyszeć w głośnej karczmie, na królewskich dworach, czy w murach świątyń. Wraz z zmieniającymi się czasami, również muzyka nieustannie ewoluowała.
Wiek XX przyniósł rozkwit rodzajów i form muzyki. Jednym z nich był impresjonizm muzyczny, powstały jeszcze w końcu XIX wieku. Styl, za którego prekursora uznaje się Claude Debussy'ego, charakteryzował się subiektywnym podejściem do utworu i jego interpretacji. Dbano by każdy instrument miał swoje charakterystyczne brzmienie jak i siłę. Zabiegi te, miały lepiej obrazować ludzkie emocje. Za najwybitniejszych twórców stylu impresjonistycznego w muzyce uznaje się Claude’a Debussy’ego, Maurice’a Ravela, Manuela de Falla i Federicka Deliusa.
R19dpPmi3aTo51
Kolejny kierunek – ekspresjonizm, również nazwę zawdzięczał swojemu malarskiemu odpowiednikowi i podobnie jak on, miał wyrażać podświadome przeżycia wewnętrzne. Często przesycone smutkiem, pesymistyczne. Nie charakteryzował się określonymi stylami, czy technikami, lecz bardziej postawą twórczą artysty. Główni przedstawiciele: Aleksandr Nikołajewicz Skriabin, Arnold Schönberg, Alban Berg, Anton Webern.
Witalizm nawiązuje to najpierwotniejszych instynktów człowieka. Czerpie z folkloru, ludowości, lecz jego najważniejszą cechą jest rytmika. Główni przedstawiciele: Igor Strawinski, Béla Bartók, Siergiej Prokofjew.
Intensywnie rozwijała się muzyka rozrywkowa. Nie ma jednej określonej daty jej powstania, można jednak zaobserwować trendy panujące na przestrzeni dekad. Lata 20. i 30. XX w. to rozkwit jazzu, chociaż warto pamiętać, że jego korzenie sięgają już początków lat 10. XX w. Jest to muzyka afroamerykańskich niewolników. Za kolebkę jazzu uznaje się Nowy Orlean, na którego cześć nazwany został jeden z podgatunków – New Orleans Jazz. To, co wyróżniało jazz spośród innych gatunków muzycznych to liczne improwizacje. Ten sam utwór, mógł za każdym nowym wykonaniem brzmieć zupełnie inaczej. Największymi gwiazdami byli Louis Armstrong czy Ella Fitzgerald.
R1AfAD6VdgNeo
Narodziny rock'n'rolla
mdffa04170b8796cb_0000000000058
R131IOg3x6sFz1
Lata 50. XX w. to narodziny rock'n'rolla, będącego fundamentem dla rocka i jego podgatunków. Styl ten miał ogromny wpływ, nie tylko na świat muzyki, ale także na aspekty społeczne. Połączył on dwa światy: białych mieszkańców z grupami Afroamerykanów, dotąd tak mocno podzielonych. Rock’n’roll wprowadził typową konfigurację instrumentów obecną w rocku: wokalista, gitara prowadząca, gitara rytmiczna, perkusja i bas. Tematycznie, artyści rockandrollowi często szokowali konserwatywne amerykańskie rodziny. Niewątpliwie za króla rock'n'rolla uchodzi Elvis Presley. Urodził się w 1935 r. w Tupelo, w Missisipi. Debiutancki album wydał w 1956 r. Stał się on klasykiem gatunku, a co najważniejsze ugruntował jego pozycje w popkulturze. Uwielbiany przez kobiety, podziwiany przez mężczyzn. Mimo że, od jego śmierci minęło już wiele lat, istnieje grupa fanów, którzy uważają, że ich idol nadal żyje.
RjgiqQrRkKlKp1
W latach 60. XX w. powstał jeden z najważniejszych i najpopularniejszych zespołów w historii muzyki. Czterech chłopaków z Liverpoolu założyło zespół The Beatles. Zaczynali od rock'n'rolla, jednak z biegiem lat, ich muzyka ewoluowała w kierunku rocka, psychodelicznego rocka czy awangardy. Ogromna popularność zespołu zaowocowała nawet powstaniem terminu beatlemania. Lata 70. XX w. to era hipisów. Muzyka dzieci kwiatów ściśle łączyła się z ideologią ich życia, treści skupiały się miłości, pokoju, radości z życia i brania z niego pełnymi garściami. Wielu popularnych muzyków związanych było z ruchem hippisowskim. Jedną z nich była Janis Joplin, autorka takich przebojów jak Me and Bobby McGee czy Piece of My Heart, związana z nurtem rocka psychodelicznego.
Gatunek ten był wykonywany również przez inną legendę – Jimiego Hendrixa. Wirtuoz gitary, po dziś dzień, uznawany jest za jedną z najważniejszych postaci w muzyce. Lata 80. XX w. przyniosły drugą falę punk rocka, a także rozkwit elektronicznej muzyki tanecznej. Była ona modyfikacją wcześniej popularnych gatunków takich jak funk czy tradycyjne disco. Do starych utworów zaczęto dodawać brzmienie automatu perkusyjnegoAutomat perkusyjnyautomatu perkusyjnego czy innych elektronicznych instrumentów muzycznych.
RvjO86EVvTZOx1
Michael Jackson, uznawany za króla popu, debiutował w latach 80. XX w. Na ogromną popularność wokalisty wpływ miały rewolucyjne, jak na tamte czasy, klipy muzyczne, a także skomplikowane choreografie taneczne. Dla wielu jest niedoścignionym wzorem performera. Jego albumy takie jak Thriller czy Off the Wall sprzedały się w wielomilionowym nakładzie.
Muzyka w latach 90. XX w. i na początku XXI w.
R1LhGBdzNrnBB
Lata 90. XX w. to rozwój muzyki elektronicznej. W Europie królował eurodance, gatunek charakteryzujący się tanecznym, skocznym rytmem oraz prostym, wpadającym w ucho tekstem. Popularnością cieszyło się również techno, zwłaszcza w Holandii i Niemczech. Gatunek ten opiera się na jednostajnym rytmie, utwory tworzone są z wykorzystywaniem elektronicznych instrumentów, syntezatorów. Większość z nich składa się tylko z warstw instrumentalnych, wstawki wokalne są rzadko spotykane i pełnią rolę ozdobników.
R1KC7JsmDGRRQ1
Sporą popularnością w latach 90. XX w. cieszył się również grunge. Zespoły takie jak Nirvana czy Pearl Jam, przyczyniły się do jego wypromowania na świecie. Artyści śpiewali o swoim wyobcowaniu, sprzeciwiali się panującej rzeczywistości. Za hymn i najbardziej znany utwór grungowy uznaje się Smells Like Teen Spirit Nirvany.
XXI w. nie przyniósł narodzin nowych gatunków muzycznych, można jednak zaobserwować ich fuzję. Wielu artystów w swoich utworach łączy wiele gatunków muzycznych. Popularne są chociażby duety gwiazd r’n’b czy pop z raperami. Wielu wokalistów sięga w swoich utworach po muzykę elektroniczną. Największe gwiazdy współpracują z DJ, tworząc taneczne kolaboracje. Klasyczne gatunki, otrzymują zupełnie nowe brzmienia, kierowane głównie do młodych słuchaczy i klubów. Jest również wielu artystów, którzy w swojej twórczości bogato czerpią z klasycznych wzorców, jak chociażby wokaliści neo‑soulowi, na nowo definiujący klasyczny soul. Bez względu na gatunki i rodzaje, na modę i czasy, muzyka bezustannie ewoluuje. Trendy pojawiają się i zanikają.
Audiobook pt. Kobiety we współczesnej muzyce
Ruemtb6KImwMXmdffa04170b8796cb_00000000000041
mdffa04170b8796cb_0000000000004
mdffa04170b8796cb_0000000000004
PJ Harvey (właściwie Polly Jean Harvey) urodziła się 9 października 1969 roku w Yeovil w Anglii. Wokalistka i multiinstrumentalistka. Debiutowała w 1992 roku albumem Dry. Przez wielu uważana za ikonę rocka alternatywnego. Znana z licznych muzycznych eksperymentów oraz zabawy z własnym wizerunkiem. Do najbardziej znanych albumów wokalistki zaliczyć można To Bring You My Love z 1995 r. czy Stories from the City, Stories from the Sea z 2000 r. Jest jedyną artystką, która dwukrotnie zdobyła prestiżową nagrodę Mercury Prize. Znana jest również ze współpracy z innymi artystami, takimi jak Nick Cave, u którego zaśpiewała na albumie Murder Ballads, czy Thomem Yorke, gdzie gościnnie pojawiła się w utworze This Mess We're In. Beyoncé (właściwie Beyoncé Giselle Knowles‑Carter) - amerykańska wokalistka, urodziła się 4 września 1981 roku w Houston w stanie Texas. Debiutowała w grupie Girls Time, lecz jeszcze przed wydaniem pierwszego albumu, nazwę grupy zmieniono na Destiny's Child. W 2003 roku wydała swoją pierwszą solową płytę Dangerously in Love. Wszystkie płyty wokalistki debiutowały na 1. miejscu amerykańskiej listy najlepiej sprzedających się albumów US Billboard 200. Beyoncé jest jedynym artystą w historii, któremu udało się tego dokonać. Laureatka 22 Nagród Grammy oraz 64 nominacji. Album Beyoncé w ciągu trzech dni sprzedał się w nakładzie 828 773 kopii, zostając najszybciej kupowanym albumem w historii, natomiast ostatnią płytę Lemonade w ciągu pierwszego tygodnia odtworzono w serwisach streamingowych ponad 115 milionów razy. Tina Turner (właściwie Anna Mae Bullock) urodziła się 26 listopada 1939 r. w Nutbush, w stanie Tennessee. Wokalistka łącząca w swoim repertuarze takie gatunki jak rock czy soul. Zaczynała w grupie Ike & Tina Turner, gdzie występowała u boku swojego męża Ike’a Turnera. Po rozstaniu ze swoim życiowym partnerem, który nadużywał narkotyków i znęcał się nad nią, Tina Turner rozpoczęła karierę solową. Rok 1984 okazał się przełomowym w jej karierze. Za sprawą takich przebojów jak What’s Love Got to Do with It, Private Dancer The Best, a także nowemu wizerunkowi, wróciła na szczyt list przebojów, a także ugruntowała swoją pozycję w popkulturze. Po dziś dzień uważana jest za jedną z najlepszych wokalistek w historii. Jej album Private Dancer rozszedł się w 20 milionach kopii, a łącznie sprzedała ponad 180 milionów płyt na całym świecie. Laureatka 8 nagród Grammy. Cher (właściwie Cherilyn Sarkisian) urodziła się 20 maja 1946 r. w El Centro w Kalifornii, amerykańska wokalistka, aktorka, aktywistka. Laureatka nagrody Grammy za Najlepsze Nagranie Dance oraz Oscara za Najlepszą Rolę Kobiecą w filmie Wpływ Księżyca. Debiutowała w duecie z Sonny Bono, za którego później wyszła za mąż. Ich największym przebojem był utwór I Got You Babe, będący nieoficjalnym hymnem dzieci kwiatów. Po rozstaniu z mężem rozpoczęła karierę solową. Do jej największych przebojów należą If I Could Turn Back Time, The Shoop Shoop Song (It's In His Kiss) czy Belive. Znana ze swojego barwnego wizerunku i ekstrawaganckich strojów. Sprzedała ponad 200 milionów płyt na całym świecie.
5 najlepszych okładek wszech czasów wg portalu MusicRadar.com
RIvDQ1ygOzEYL
RmKoMu4i9G1b8
RqEvBZeEbBViD
R1eFgVEOTO3P0
R1bzMP66qOV7N
Zadania
RggnJZbgDQ39i
Ćwiczenie 1
REvRUltyrzzDf
Ćwiczenie 2
R15PagssQJVmz
Ćwiczenie 3
RhwimvXr163nL
Ćwiczenie 4
Dopasuj nazwisko do rodzaju granej muzyki. Michael Jackson propozycje odpowiedzi: 1. muzyka pop 2. jazz 3. rock and roll Elvis Presley możliwe odpowiedzi: 1. muzyka pop 2. jazz 3. rock and roll Louis Armstrong , możliwe odpowiedzi: 1. muzyka pop 2. jazz 3. rock and roll
Dopasuj nazwisko do rodzaju granej muzyki. Michael Jackson propozycje odpowiedzi: 1. muzyka pop 2. jazz 3. rock and roll Elvis Presley możliwe odpowiedzi: 1. muzyka pop 2. jazz 3. rock and roll Louis Armstrong , możliwe odpowiedzi: 1. muzyka pop 2. jazz 3. rock and roll
Dopasuj nazwisko do rodzaju granej muzyki.
jazz, rock and roll, muzyka pop
Michael Jackson
Elvis Presley
Louis Armstrong
R6sr2MwBsvdOl
Ćwiczenie 5
Przyporządkuj artystów do stylów muzycznych. Grunge Możliwe odpowiedzi: 1. Louis Amstrong, 2. Pearl Jam, 3. Janis Joplin, 4. Kraftwerk Techno Możliwe odpowiedzi: 1. Louis Amstrong, 2. Pearl Jam, 3. Janis Joplin, 4. Kraftwerk Jazz Możliwe odpowiedzi: 1. Louis Amstrong, 2. Pearl Jam, 3. Janis Joplin, 4. Kraftwerk Rock psychodeliczny Możliwe odpowiedzi: 1. Louis Amstrong, 2. Pearl Jam, 3. Janis Joplin, 4. Kraftwerk
Przyporządkuj artystów do stylów muzycznych. Grunge Możliwe odpowiedzi: 1. Louis Amstrong, 2. Pearl Jam, 3. Janis Joplin, 4. Kraftwerk Techno Możliwe odpowiedzi: 1. Louis Amstrong, 2. Pearl Jam, 3. Janis Joplin, 4. Kraftwerk Jazz Możliwe odpowiedzi: 1. Louis Amstrong, 2. Pearl Jam, 3. Janis Joplin, 4. Kraftwerk Rock psychodeliczny Możliwe odpowiedzi: 1. Louis Amstrong, 2. Pearl Jam, 3. Janis Joplin, 4. Kraftwerk
Przyporządkuj artystów do stylów muzycznych.
Louis Amstrong, Kraftwerk, Janis Joplin, Pearl Jam
Grunge
Techno
Jazz
Rock psychodeliczny
R1PlmqBAO3yyB
Ćwiczenie 6
RPl44XnDIgzEJ
Ćwiczenie 7
R11UbHk6QhCoT
Ćwiczenie 8
R1IvQo4j561oO
Ćwiczenie 9
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. Impresjonizm muzyczny Możliwe odpowiedzi: 1. Styl, za którego prekursora uznaje się Claude Debussy'ego, charakteryzował się subiektywnym podejściem do utworu i jego interpretacji. Dbano by każdy instrument miał swoje charakterystyczne brzmienie jak i siłę. Zabiegi te, miały lepiej obrazować ludzkie emocje., 2. Zawdzięcza nazwę kierunkowi malarskiemu. Miał wyrażać podświadome przeżycia wewnętrzne. Często przesycone smutkiem, pesymistyczne. Nie charakteryzował się określonymi stylami, czy technikami, lecz bardziej postawą twórczą artysty, 3. Nawiązuje to najpierwotniejszych instynktów człowieka. Czerpie z folkloru, ludowości, lecz jego najważniejszą cechą jest rytmika. Ekspresjonizm Możliwe odpowiedzi: 1. Styl, za którego prekursora uznaje się Claude Debussy'ego, charakteryzował się subiektywnym podejściem do utworu i jego interpretacji. Dbano by każdy instrument miał swoje charakterystyczne brzmienie jak i siłę. Zabiegi te, miały lepiej obrazować ludzkie emocje., 2. Zawdzięcza nazwę kierunkowi malarskiemu. Miał wyrażać podświadome przeżycia wewnętrzne. Często przesycone smutkiem, pesymistyczne. Nie charakteryzował się określonymi stylami, czy technikami, lecz bardziej postawą twórczą artysty, 3. Nawiązuje to najpierwotniejszych instynktów człowieka. Czerpie z folkloru, ludowości, lecz jego najważniejszą cechą jest rytmika. Witalizm Możliwe odpowiedzi: 1. Styl, za którego prekursora uznaje się Claude Debussy'ego, charakteryzował się subiektywnym podejściem do utworu i jego interpretacji. Dbano by każdy instrument miał swoje charakterystyczne brzmienie jak i siłę. Zabiegi te, miały lepiej obrazować ludzkie emocje., 2. Zawdzięcza nazwę kierunkowi malarskiemu. Miał wyrażać podświadome przeżycia wewnętrzne. Często przesycone smutkiem, pesymistyczne. Nie charakteryzował się określonymi stylami, czy technikami, lecz bardziej postawą twórczą artysty, 3. Nawiązuje to najpierwotniejszych instynktów człowieka. Czerpie z folkloru, ludowości, lecz jego najważniejszą cechą jest rytmika.
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. Impresjonizm muzyczny Możliwe odpowiedzi: 1. Styl, za którego prekursora uznaje się Claude Debussy'ego, charakteryzował się subiektywnym podejściem do utworu i jego interpretacji. Dbano by każdy instrument miał swoje charakterystyczne brzmienie jak i siłę. Zabiegi te, miały lepiej obrazować ludzkie emocje., 2. Zawdzięcza nazwę kierunkowi malarskiemu. Miał wyrażać podświadome przeżycia wewnętrzne. Często przesycone smutkiem, pesymistyczne. Nie charakteryzował się określonymi stylami, czy technikami, lecz bardziej postawą twórczą artysty, 3. Nawiązuje to najpierwotniejszych instynktów człowieka. Czerpie z folkloru, ludowości, lecz jego najważniejszą cechą jest rytmika. Ekspresjonizm Możliwe odpowiedzi: 1. Styl, za którego prekursora uznaje się Claude Debussy'ego, charakteryzował się subiektywnym podejściem do utworu i jego interpretacji. Dbano by każdy instrument miał swoje charakterystyczne brzmienie jak i siłę. Zabiegi te, miały lepiej obrazować ludzkie emocje., 2. Zawdzięcza nazwę kierunkowi malarskiemu. Miał wyrażać podświadome przeżycia wewnętrzne. Często przesycone smutkiem, pesymistyczne. Nie charakteryzował się określonymi stylami, czy technikami, lecz bardziej postawą twórczą artysty, 3. Nawiązuje to najpierwotniejszych instynktów człowieka. Czerpie z folkloru, ludowości, lecz jego najważniejszą cechą jest rytmika. Witalizm Możliwe odpowiedzi: 1. Styl, za którego prekursora uznaje się Claude Debussy'ego, charakteryzował się subiektywnym podejściem do utworu i jego interpretacji. Dbano by każdy instrument miał swoje charakterystyczne brzmienie jak i siłę. Zabiegi te, miały lepiej obrazować ludzkie emocje., 2. Zawdzięcza nazwę kierunkowi malarskiemu. Miał wyrażać podświadome przeżycia wewnętrzne. Często przesycone smutkiem, pesymistyczne. Nie charakteryzował się określonymi stylami, czy technikami, lecz bardziej postawą twórczą artysty, 3. Nawiązuje to najpierwotniejszych instynktów człowieka. Czerpie z folkloru, ludowości, lecz jego najważniejszą cechą jest rytmika.
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.
Zawdzięcza nazwę kierunkowi malarskiemu. Miał wyrażać podświadome przeżycia wewnętrzne. Często przesycone smutkiem, pesymistyczne. Nie charakteryzował się określonymi stylami, czy technikami, lecz bardziej postawą twórczą artysty, Styl, za którego prekursora uznaje się Claude Debussy'ego, charakteryzował się subiektywnym podejściem do utworu i jego interpretacji. Dbano by każdy instrument miał swoje charakterystyczne brzmienie jak i siłę. Zabiegi te, miały lepiej obrazować ludzkie emocje., Nawiązuje to najpierwotniejszych instynktów człowieka. Czerpie z folkloru, ludowości, lecz jego najważniejszą cechą jest rytmika.
Impresjonizm muzyczny
Ekspresjonizm
Witalizm
RNTkrk1nA4tbW
Ćwiczenie 10
RTCdpUBxTnSuD
Ćwiczenie 11
Połącz tytuły utworów z wykonawcami. Janis Joplin Możliwe odpowiedzi: 1. That's All Right Mama, 2. Das Model, 3. Piece of my Heart, 4. London Calling Kraftwerk Możliwe odpowiedzi: 1. That's All Right Mama, 2. Das Model, 3. Piece of my Heart, 4. London Calling Elvis Presley Możliwe odpowiedzi: 1. That's All Right Mama, 2. Das Model, 3. Piece of my Heart, 4. London Calling The Clash Możliwe odpowiedzi: 1. That's All Right Mama, 2. Das Model, 3. Piece of my Heart, 4. London Calling
Połącz tytuły utworów z wykonawcami. Janis Joplin Możliwe odpowiedzi: 1. That's All Right Mama, 2. Das Model, 3. Piece of my Heart, 4. London Calling Kraftwerk Możliwe odpowiedzi: 1. That's All Right Mama, 2. Das Model, 3. Piece of my Heart, 4. London Calling Elvis Presley Możliwe odpowiedzi: 1. That's All Right Mama, 2. Das Model, 3. Piece of my Heart, 4. London Calling The Clash Możliwe odpowiedzi: 1. That's All Right Mama, 2. Das Model, 3. Piece of my Heart, 4. London Calling
Połącz tytuły utworów z wykonawcami.
<em>Das Model</em>, <em>That's All Right Mama</em>, <em>London Calling</em>, <em>Piece of my Heart</em>
Janis Joplin
Kraftwerk
Elvis Presley
The Clash
Słownik pojęć
Automat perkusyjny
Automat perkusyjny
instrument, w którym dźwięk pochodzi z syntezy. Miał zastąpić perkusistę i jego instrumentarium.
Moonwalk
Moonwalk
inaczej backslide, tzw. „księżycowy chód”. Figura taneczna polegająca na stworzeniu wrażenia, że tancerz porusza się do przodu, a w rzeczywistości się cofa. Największym popularyzatorem moonwalk był Michael Jackson, który w 1983 r., wykonał go podczas śpiewania utworu Billie Jean.
Scat
Scat
dźwiękonaśladowczy sposób śpiewania.
Galeria Ilustracji
R1D4jlae7E8pi
R1RfwIzqWZLfO
Biblioteka muzyczna
R1ENIhNQrq2Zo
Claude Debussy, Światło księżyca
R11tTghq2ExLf
Louis Armstrong, What A Wonderful World
RvGlsCwOKCHA8
Elvis Presley, Jailhouse Rock
R1MbFtu1HxVp0
Janis Joplin, Piece of My Heart
R1TBiiM9xTY3B
Michael Jackson, Thriller
R1LpK6beBCEcI
Kraftwerk, Das Model
Przewiń
Głośność
Biliografia
1001 albumów muzycznych. Historia muzyki rozrywkowej, red. D. Robert, Warszawa 2013.
A. Buda, Historia rocka, popu i hip‑hopu według krytyków 1974‑2006, Warszawa 2006.
A. Cała, R. Miszczak, H. Wrona, Dusza, rytm, ciało. Leksykon muzyki r&b i soul, Warszawa 2008.
Encyklopedia muzyki, red. A. Chodkowski, Warszawa 1995.
P. Fliciński, Stanisław Wójtowicz, Hip hop. Słownik, Warszawa 2008.
M. Jackson, Moonwalk, Konin 1996.
Zbigniew Kowalczyk, Kronika muzyki popularnej XX wieku, Wrocław 1995.
M. Miszczyński, Hip‑Hop w Polsce. Od blokowisk do kultury popularnej, Warszawa 2014.
J. W. Reiss, J. M. Chomiński, Mała historia muzyki, Kraków 1979.
A. Schmidt, Historia Jazzu, Lublin 2009.
M. Szabłowska, Elvis. Amerykański sen, Warszawa 1991.
J. R. Taraborrelli, Madonna. Biografia intymna, 2002.
D. Vartabedijan, Ilustrowany leksykon rocka, Warszawa 2016.
W. Weiss, Wielka rock encyklopedia. T. 1 (A‑E), Warszawa 2000.
W. Weiss, Wielka rock encyklopedia. T. 2 (F‑K), Warszawa 2007.