Ważne daty

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Cechy teatru współczesnego:

- teatr krytyczny;

- teatr polityczny, czyli odwołujący się do wspólnoty obywatelskiej;

- eklektyczny, czyli korzystający z różnych środków artystycznych;

- reaguje na problemy współczesnego świata;

- korzysta z tradycji minionych epok często przenosząc klasyczne sztuki we współczesny świat.

Teatr współczesny właściwie w każdym swoim wydaniu mierzy się z kondycją człowieka czy to analizując klasyczne dla kultury europejskiej i światowej teksty (Brook, Staniewski), jak i dotykając nawet w lżejszej formie tematyki związanej ze środowiskami emigranckimi (West Side Story) czy pokazując świat, który przestał istnieć w wyniku zbrodniczych działań podczas II wojny światowej (Skrzypek na dachu).

Musical

Musical jest formą teatralną, która łączy w sobie grę aktorską, śpiew i taniec. Rozbudowana choreografia oraz muzyka czerpiąca z wielu tradycji (np. elementy rocka, jazzu i muzyki symfonicznej) mają na celu w atrakcyjny sposób przedstawienie fabuły zazwyczaj dotyczącej codziennych spraw, miłości, rozstania i innych dylematów człowieka.

Musical wykazuje wiele podobieństw do opery klasycznej i można go traktować jako jej młodszego brata, podobnie jak operetkę. Wielu wybitnych kompozytorów mających w swoim dorobku dzieła z zakresu tzw. muzyki poważnej, pisało także musicale i operetki. Zrobił tak nawet Karol Szymanowski, który skomponował operetkę pt. Loteria na mężów, czyli narzeczony nr 69. Chociaż powstała ok. 1909 roku, miała swoją premierę po niemal stu latach, w 2007 r.

Musicale były i są bardzo popularne w Stanach Zjednoczonych. Jednym z najbardziej znanych musicali jest pochodzący z 1957 r. West Side Story. Muzykę do utworu luźno opartego na motywach z Romeo i Juli Szekspira skomponował Leonard Bernstein, wybitny kompozytor, dyrygent i propagator muzyki.

Innym musicalem, który na stałe wszedł do klasyki kultury popularnej jest Skrzypek na dachu z muzyką Jerry’ego Bocka, który miał premierę w 1964 r. Utwór został spopularyzowany przez adaptację filmową z 1971 r. To właśnie z tego musicalu pochodzi znana piosenka Gdybym był bogaty (If I Was a Rich Man).

Do najsłynniejszych współczesnych musicali zaliczamy: West Side Story L. Bernsteina i A. Laurentsa, My First Lady wg Pigmaliona G.B. Shawa, Skrzypka na dachu J. Bocka i J. Steina, Cabaret J. Kandera, F. Ebba i A. Materoffa, Hair G. McDermota i G. Ragni’ego, Jesus Christ Superstar A. Lloyda Webbera, Chicago J. Kandera, Evita A. Lloyda Webbera, Cats T. Nunnego wg T.S. Eliota, Les Misérables C.M. Schönberga. W Polsce najpopularniejszym musicalem jest Metro J. Stokłosy, A.M. Miklaszewskich i J. Józefowicza z 1991 r. Wszystkie najpopularniejsze musicale zostały przeniesione na duży ekran. Musicale zawsze są tłumaczone i grane w języku widowni, choć tytuły już niekoniecznie.

Najsłynniejszymi scenami wystawiającymi musicale są nowojorski Broadway i londyński West End.

Muzyka polska została wprowadzona w nowoczesność przez Karola Szymanowskiego (1882‑1937). Poza rozbudowaną twórczością symfoniczną (cztery symfonie) i koncertową (dwa koncerty skrzypcowe) oraz kameralną (kwartety smyczkowe) Szymanowski napisał muzykę do baletu Harnasie (premiera 1935, http://ninateka.pl/audio/karol‑szymanowski‑harnasie‑fragmenty ), ale przede wszystkim stworzył dwie opery, które wniosły nową jakość do polskiego życia muzycznego.

Pierwsza skomponowana przez Szymanowskiego opera pt. Hagith (napisana 1912‑1913, premiera 1922) czerpie jeszcze wiele ze wzorców europejskiego ekspresjonizmuEkspresjonizm (muzyka)ekspresjonizmu i jest najlepszym przykładem tego nurtu w polskiej literaturze muzycznej. Kompozytor wykorzystał libretto austriackiego poety Felixa Dormanna osadzając dzieło w tematyce biblijnej.

Karol Szymanowski osiągnął mistrzostwo w dziedzinie muzyki operowej w Królu Rogerze. Utwór miał prapremierę w Warszawie 19 czerwca 1926 r. Szymanowski tworzył dzieło przez wiele lat. Autorem pierwotnego libretta był młody wówczas Jarosław Iwaszkiewicz, daleki krewny kompozytora, później jeden z najwybitniejszych poetów polskich XX w. Szymanowski traktował swoje dzieło jako swego rodzaju manifest, dlatego też zmodyfikował libretto.
Tytułowy król Roger jest wzorowany na sycylijskim władcy Rogerze II. Szymanowski wpisał losy historycznej postaci w mit dionizyjski inspirując się m.in. tragedią Eurypidesa (480 - 406 p.n.e.) pt. Bachantki.
Trzyaktowy utwórmd6b729e06c8e0d65_0000000000006Trzyaktowy utwór jest zróżnicowany muzycznie łącząc w sobie wątki orientalny, wzorowane na antyku, a także inspiracje muzyką cerkiewną, ekspresjonistyczną i własnym językiem muzycznym Szymanowskiego.

Filozoficzny wymiar libretta i znakomita muzyka nie pomogła w pierwszych odbiorach opery i przez wiele lat utwór był niedoceniany, chociaż sporadycznie był wystawiany na operowych scenach całego świata. Sytuacja zmieniła się na przełomie XX i XXI w. Z jednej strony nagrania muzyki Szymanowskiego dokonane przez znakomitego i sławnego dyrygenta sir Simona Rattle’a, a z drugiej wystawienie Króla Rogera w reżyserii Mariusza Trelińskiego w Operze Narodowej w 2000 r. przywróciło ten wybitny utwór współczesnej publiczności. Od tamtego czasu Król Roger był wystawiany wielokrotnie na całym świecie, m.in. w Palermo, Nowym Jorku, Paryżu, Edynburgu, Barcelonie i Bregencji. Sam Treliński zdecydował się na przygotowanie drugiej inscenizacji opery. Premiera nowej wersji miała miejsce w Operze Wrocławskiej w 2007 r. i było to zupełnie inne przedstawienie niż w Operze Narodowej. I chociaż bywało, że inscenizacje Króla Rogera były przyjmowane nieżyczliwie, taki los spotkał Krzysztofa Warlikowskiego, który wyreżyserował operę w Opéra Bastille w Paryżu, to zawsze z zachwytem przyjmowano muzykę Szymanowskiego.

Powszechnie uznaje się, że Król Roger jest jednym z największych osiągnieć muzyki polskiej XX w.

W okresie powojennym należy zwrócić uwagę na operową twórczość Krzysztofa Pendereckiego (ur. 1933). Wybitny kompozytor jest autorem czterech oper wielokrotnie wystawianych na deskach oper polskich, europejskich i światowych.

Diabły z Loudun (premiera Hamburg 1969md6b729e06c8e0d65_0000000000007premiera Hamburg 1969) poza ciekawą formą muzyczną i przesłaniem będącym apelem o tolerancję i wolność przekonań ciekawie wpisują się w polską kulturę. Penderecki podejmuje historię rzekomych opętań we francuskim mieście Loudun, które miały mieć miejsce w XVII w. oraz opowiada dzieje księdza zaangażowanego w wydarzenia i ostatecznie skazanego na śmierć na stosie. Historia ta została przeniesiona na Kresy przez Jarosława Iwaszkiewicza w słynnym opowiadaniu Matka Joanna od Aniołów. Nowela została sfilmowana przez Jerzego Kawalerowicza w 1961 r. pod tym samym tytułem. Penderecki wchodzi dialog ze swoimi znakomitymi poprzednikami i nadaje historii o dążeniu do wolności wymiar muzyczny.

Raj utracony (premiera Chicago 1978, http://ninateka.pl/kolekcje/trzej‑kompozytorzy/penderecki/audio/raj‑utracony) to utwór napisany w formie sacra rappresentazioneSacra rappresentazionesacra rappresentazione. Przedstawia zmagania pomiędzy Dobrem a Złem w biblijnym ujęciu. Tradycyjnie świat niebiański jest symbolizowany przez czyste brzmienia, a infernalny – ciemne. W taka rozpisaną symbolikę wpisana jest z ducha neoromantyczna muzyka przedstawiająca dzieje stworzenia i upadku człowieka. Libretto jest adaptacją utworów Williama Blake’a i Johna Miltona.

Pozostałe opery Pendereckiego to Czarna maska (Salzburg 1986md6b729e06c8e0d65_0000000000008Salzburg 1986) oraz Ubu król (Monachium 1991md6b729e06c8e0d65_0000000000009Monachium 1991) także poprzez użycie zróżnicowanych stylów muzycznych podejmują tematy wiary, bólu i rozpaczy, czyli emocji, które definiowały XX w. w historii Europy.

Teatr absurdu

Teatr absurdu (antyteatr) – nurt w teatrze współczesnym zapoczątkowany już w latach 80. XIX w. we Francji, jednak mający swój rozkwit w latach 1950‑1965. Pojęcie teatru absurdu wprowadził Martin Esslin w książce The Theatre of the Absurd w odniesieniu do twórczości czwórki dramatopisarzy lat 50. XX w. – Samuela Becketta, Jeana Geneta, Arthura Adamowa i Eugene Ionesca. W kolejnej pozycji Esslina pt. Teatru absurdu (Au delà de l’absurde) z 1970 r. pojawiają się nazwiska m.in. Witkacego, Tadeusza Różewicza, Sławomira Mrożka, Jerzego Broszkiewicza, Zbigniewa Herberta, Stanisława Grochowiaka oraz Václava Havla, Milana Uhdego, Istavana Orkeny’ego.

Teatr absurdu charakteryzuje się m.in. zamianą typowych ról komizmu i tragizmu. Absurd staje się refleksją wobec świata. Głównym tematem jest niepewność człowieka, czy otaczający nas świat jest prawdziwy. Bohater w teatrze absurdu jest zredukowany do schematu, działa chaotycznie, często jest wpisany w absurdalne systemy państwa totalitarnego. Bohater może być każdym i nikim, jest pozbawiony indywidualności (tzw. Everyman). W teatrze absurdu eksponuje się sztuczność, teatralność, pojawiają się lustra, maski i sen, posługuje się groteską, parodią, czarnym humorem. Akcja jest ograniczona do minimum, czas, miejsce i przestrzeń jest nieoznaczona, uniwersalna, zredukowana do schematu, minimalne dekoracje (bardzo często jest tylko krzesło). To wszystko ma prowadzić do uniwersalności losu, pokazania zagubienia jednostki w świecie bez wartości, bezsensu życia. Teatr absurdu pokazuje brak komunikacji i problemy z nawiązywaniem głębszych relacji międzyludzkich. To doskonałe medium do pokazania niepewności we współczesnym świecie, jak rodzą się totalitaryzmy i zbiorowe obsesje. Kompozycją dramatu są luźne, bez powiazań i wewnętrznej logiki, sceny. W akcji jest brak ciągu przyczynowo - skutkowego, nie ma konkretnego zakończenia.

Najwybitniejsi przedstawiciele teatru absurdu i ich najważniejsze dzieła: Samuel Beckett Czekając na Godota, Eugene Ionesco Łyse śpiewaczki, Jean Genet Balkon, Arthur Adamow Wszyscy przeciwko wszystkim, Sławomir Mrożek Tango, Tadeusz Różewicz Kartoteka, Witold Gombrowicz Iwona, księżniczka Burgunda, Edwarda Albee Kto się boi Virginii Woolf, Friedrich Durenmatt Wizyta starszej pani.

Teatr awangardowy

Teatr awangardowy, eksperymentalny, offowy, niezależny, otwarty. Jest to teatr poszukujący nowych środków wyrazu, tworzy nowe układy, metody pracy, inne relacje aktor‑widz. Termin jest bardzo niejednoznaczny. Teatry alternatywne nie mają wspólnego programu, jedynie stosują niekonwencjonalne formy pracy scenicznej. Inspiracją do nowego spojrzenia na teatr były kierunki awangardowe. Teatr alternatywny to także teatr polityczny. Już od czasów starożytnej Grecji teatr i literatura były idealną formą do pouczania i wpływania na zachowania i myślenie obywateli. W teatrach instytucjonalnych trudno było pokazać sztuki i interpretacje niezgodne z linią rządzących. Stąd pojawiło się dużo teatrów krytykujących i niezgadzających się z polityką władz.

The Living Theatre założony w 1947 r. w Nowym Jorku przez Juliana Becka i Judith Malinę, zaliczamy do jednych z najważniejszych i politycznie zaangażowanych teatrów alternatywnych. The Living Theatre miał wielki wpływ na teatr i awangardę lat 60. i 70. XX w. Początkowo aktorzy grali w prywatnych mieszkaniach, małych, często zagrożonych zamknięciem, klubach. W latach 60. XX w. teatr przeniósł się do Europy – oficjalnym powodem zamknięcia teatru w Stanach Zjednoczonych było niepłacenie podatków, ale Malina uważała, że wpływ na to miał m.in. ich antywojenny i krytykujący armię amerykańską spektakl The Brig Kennetha Browna. Przedstawienia The Living Theatre miały wdzięk pacyfistyczny i anarchistyczny. Ważną datą dla teatru alternatywnego jest rok 1964 – wtedy The Living Theatre pokazało sztukę Mysteries and Smaller Pieces, którą uważa się za początek teatru uczestniczącego. Podczas przedstawienia aktorzy wychodzili na scenę i przez kilkanaście‑kilkadziesiąt minut nic nie robili tylko stali i milczeli. Tym samym zachęcali publiczność do reagowania, czyli tworzenia sztuki ad hoc. Spektakle The Living Theatre były tak kontrowersyjne, że po nich dochodziło do zamieszek, a nawet aresztowań aktorów (np. po Paradise Now pokazywanym podczas festiwalu w Awinionie w 1968 r.) W 1983 r. teatr wraca do Nowego Jorku, ale mają także swój oddział we Włoszech.

Wg The Living Theatre miejscem teatru jest ulica, więzienia, slumsy, czy uczelnia. W swoich przedstawieniach krytykują niesprawiedliwości społeczne, angażują publiczność. Spektakle nie są fikcją, tylko mają kreować rzeczywistość. Stosują koncepcję teatru okrucieństwa – tylko za pomocą silnych bodźców i emocji można zmusić widzów do myślenia i odczuwania (na podstawie teorii Antonina Artauda La Theatre de la cruaute (1932) i Teatr i jego sobowtór z 1938 r.)

The Living Theatre był jednym z najważniejszych teatrów kontrkulturyKontrkulturakontrkultury lat 60. i 70. XX w. Cztery ich przedstawienia zdobyły nagrodę Off‑Broadway Theatre Award.

Teatr lalkowy The Bread and Puppet Theatre był kolejnym amerykańskim alternatywnym teatrem mającym ogromy wpływ na sposób myślenia o teatrze w latach 60. XX w. Teatr został założony w 1961 r. w Nowym Jorku przez Petera Schumana. Podobnie jak The Living Theatre był to teatr kontrkulturowy, lewicowy i alternatywny. Wg twórcy The Bread nad Puppet Theatre sztuka powinna być powszechna i dostępna jak chleb oraz winna być odczuwaniem wspólnoty. Teatr zajmuje się edukacją i popularyzacją sztuki. Propagują pacyfizm, krytykują wszelakie dyskryminacyjne zachowania, niszczenie środowiska naturalnego, przymusową służbę wojskową, globalizację. Ich spektakle mają często formę moralitetów, podczas których pokazują dobro i zło, głównie w polityce. Odwołają się do Biblii, mitów i baśni. Ważnym przedstawieniem The Bread and Puppet Theatre było pokazywane na festiwalu w Nancy Wołanie ludu o mięso z 1969 r., mające schemat moralitetuMoralitetmoralitetu zbudowanym na podstawie tekstów z mitologii greckiej, Starego i Nowego Testamentu.

Lalki w spektaklach The Bread and Puppet Theatre mają wysokość od kilkunastu cm do 5,5 m. Są tworzone z odpadów i tanich materiałów, każda z lalek symbolizuje konkretną postawę i cechę ludzką.

Peter Brook (ur. 1925 r.) – jeden z najwybitniejszych twórców teatralnych, nie tylko awangardowych. Brytyjski reżyser teatralny i operowy, pracował dla The Metropolian Opera w Nowym Jorku (MET), Covent Garden w Londynie, Théâtre des Bouffes du Nord w Paryżu, który na długie lata stał się centrum awangardy w teatrze. Zrealizował ponad 70 spektakli. Znany z rewolucyjnych adaptacji szekspirowskich, np. Króla Leara przeniósł w Beckettowski świat absurdu. Odkrył dla Wielkiej Brytanii Jeana Cocteau i Jeana Paula Sartre’a. Reżyserował operę Richarda Straussa Salome, na potrzeby której scenografię i kostiumy zaprojektował Salvador Dali. W 1970 r. założył Międzynarodowy Ośrodek Twórczości Teatralnej. Wg Brooka to reżyser jest główną siłą napędową i sprawczą spektaklu. Poszukiwał nowych dróg artystycznych, dlatego wraz z aktorami podróżował po całym świecie, aby szukać inspiracji do dalszej pracy twórczej, jednocześnie wystawiali spektakle dla miejscowych. Nie przeszkadzał brak znajomości lokalnego języka, ponieważ w większości przypadków język sztuki okazywał się uniwersalny. Jego zespół był międzynarodowy. W latach 1992‑1993 asystentem Brooka był polski reżyser – Krzysztof Warlikowski. W 1985 r. zrealizował trwającą 9 godz. Mahabharatę (jedno z dwóch najważniejszych dzieł literatury indyjskiej). Antropolodzy kultury zarzucali mu spłycenie kultury hinduskiej, ale widzowie byli zachwyceni. Na podstawie południowoafrykańskiego teatru ludowego zrealizował La Costume.

Wg Petera Brooka aktorzy podczas przedstawień mieli odkryć swoje ukryte aspekty osobowości.

Off‑Off‑Broadway są to małe, niezależne, awangardowe i alternatywne teatry w Nowym Jorku. Powstały głównie w latach 50. XX w. jako odpowiedź na zinstytucjonalizowane teatry off‑broadwayowskie i skomercjalizowane broadwayowskie. Jednymi z ważniejszych teatrów off‑off‑broadwayowskich są teatr La MaMa Ellen Stewart i Judson Poets' Theater Ala Carminesa.

Polska

W Polsce awangardowe myślenie o teatrze pojawiło się w sztukach Witkacego i jego Teorii Czystej Formy. Z kolei po wojnie władze chciały sobie podporządkować teatr i z instytucji zostały wycofane dzieła romantyczne, neoromantyczne i międzywojenne. Oficjalną wykładnią był socrealizm, dlatego też polski teatr ominęły ważne nurty jak egzystencjalizm Jeana Paula Sartere’a i Alberta Camusa oraz teatr absurdu Eugene Ionesco i Samuela Becketta. Impulsem do poszukiwań pozainstytucjonalnych i alternatywnych działań była wizyta Bertolda Brechta w Polsce w 1952 r. Teatr alternatywny wywodzi się z teatru studenckiego, który był otarty, gotowy na ryzyko artystyczne, aktorzy mieli poczucie misji wobec widza. Alternatywa w PRL‑u to sprzeciw wobec polityki władz w kwestach społecznych i kulturalnych. Artyści walczyli o wolność słowa i swobodę wypowiedzi. Teatr studencki działał w miejscach nieteatralnych, co wymuszało od niego większej elastyczności i innych metod przystosowania spektaklu do zastanej przestrzeni. Aktorzy dobrowolnie pracowali podczas wielogodzinnych prób. Teatr studencki stał się głosem pokolenia, patrzył na problemu otaczającego świata. Aktorzy sami pisali scenariusze przedstawień.

Do najwybitniejszych przedstawicieli teatru alternatywnego w Polsce zaliczamy Jerzego Grotowskiego, Józefa Szajnę, Tadeusza Kantora, a także ośrodki teatralne: Teatr Ósmego Dnia, Akademię Ruchu, Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice, Scenę Plastyczną KUL, Akademię Ruchu.

Jerzy Grotowski (1933‑1999) – wizjoner teatru, wybitny reżyser teatralny, teoretyk, pedagog, twórca metody aktorskiej. Jedna z najważniejszych postaci dwudziestowiecznego teatru na świecie. Debiutował w 1957 r. w Starym Teatrze w Krakowie spektaklem Krzesła Eugene Ionesco. W tym samym roku został dyrektorem Teatru 13 Rzędów w Opolu, który prowadził razem z Ludwikiem Flaszenem. W 1959 r. teatr został przekształcony w Teatr Laboratorium 13 Rzędów i od tego czasu rozpoczęła się eksperymentalna twórczość Grotowskiego. W 1965 r. teatr został przeniesiony do Wrocławia, gdzie działał pod nazwą Teatr Laboratorium. W tym samym roku reżyser wydał manifest Ku teatrowi ubogiemu. Najważniejszym celem Grotowskiego stało się doskonalenie gry aktorskiej. Powstała koncepcja tzw. teatru ubogiego.

W latach 70. XX. Grotowski odchodzi od reżyserowania. W 1971 r. powstaje Instytut Aktora – Teatr Laboratorium. Zaczyna pracować z aktorami i publicznością. W 1986 r. w Pontedero (Włochy) r. założył Workcenter of Jerzy Grotowski – Centro di Lavoro di Jerzy Grotowski (późniejsze Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards).

Polska c.d.

Józef Szajna (1922‑2008) – reżyser teatralny, scenograf, teoretyk teatru, malarz, grafik, więzień obozów koncentracyjnych w Auschwitz i Buchenwaldzie, co miało istotny wpływ na jego pracę artystyczną. Współzałożyciel i dyrektor Teatru Ludowego w Krakowie. Szajna był twórcą teatru narracji plastycznej, inaczej teatru plastycznego, teatru wizji, teatru plastyków. Ważna była dla niego ekspresja wizualna, rozbudowana scenografia i powiększony rekwizyt, jednak nie wyeliminował aktora z jego ekspresją i słowem. Spektakle Szajny były wypadkową jego osobistych przemyśleń, wizjonerskiej organizacji przestrzeni i ekspresyjnej gry aktorów. Ważniejsze przedstawienia: Rewizor M. Gogola, Księżniczka Turandot C. Gozziego, Myszy i ludzie J. Steinbecka, Dziady: A. Mickiewicza.

Tadeusz Kantor (1915‑1990) – reżyser, malarz, scenograf, pisarz, twórca happeningów, teoretyk sztuki. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli teatru na świecie. Już podczas okupacji stworzył swój pierwszy eksperymentalny teatr. W 1956 r. założył Teatr Cricot 2. W przedstawieniach stosował asamblażAsamblażasamblaż, traktował aktorów jak kukły, zrównywał ich z przedmiotami i rekwizytami. Konsekwencją pracy teatralnej i malarskiej Kantora są pierwsze polskie happeningi: Cricotage i Linia podziału. Bardzo ważnym nurtem w pracy artysty był tzw. teatr śmierci (od 1975 r.), gdzie głównym motywem było przemijanie, niemożność powrotu do przeszłości. Wtedy powstały najwybitniejsze i najważniejsze spektakle Kantora: Umarła klasa (1975), Wielopole, Wielopole (1980), Niech szczezną artyści (1985), Nigdy tu już nie powrócę (1988), Dziś są moje urodziny (1991 – wystawione pośmiertnie).

Teatr Ósmego Dnia został założony w 1964 r. w Poznaniu przez Tomasza Szymańskiego i Lecha Raczaka jako Studencki Teatr Poezji Ósmego Dnia. Nazwa nawiązuje do Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i jego poezji: siódmego dnia Pan Bóg odpoczywał, a ósmego stworzył teatr. W 1979 r. teatr przekształcił się w teatr zawodowy. Teatr Ósmego Dnia jest sceną zaangażowaną, komentującą życie polityczne i kulturalne. W czasach PRL pokazywali swoją niezgodę na otaczającą rzeczywistość. Ich spektakle są pełne symboli, ruchu i gestów. Z inspiracji teorią Grotowskiego otworzyli się na widza, aktor pokazywał przed publicznością swoje lęki i pragnienia. Co ważne, ich przedstawienia są całkowicie autorskie. Inspiracją była poezja, ale i otaczająca ich rzeczywistość, np. wydarzenia grudnia ’70. Z kolei spektakl Teczki (2007) powstał na podstawie teczek i donosów na aktorów do peerelowskich służb bezpieczeństwa. Podczas stanu wojennego teatrowi cofnięto wszystkie dotacje i zakazano wystawiania przedstawień - grali głównie w kościołach. Spektakle Teatru Ósmego Dnia przypominają, że wolność nie jest dana raz na zawsze.

Scena Plastyczna KUL została założona w Lublinie w 1969 r. przez Leszka Mądzika. Jest to jedna z najoryginalniejszych scen teatralnych w powojennej Polsce. Teatr Mądzika jest pozbawiony słowa, najważniejszym elementem artystycznym jest cisza i dźwięk oparty na scenografii, grze światła i przestrzeni. W przedstawieniach Mądzik zastanawia się nad ludzką egzystencją, przemijaniem, człowiekiem w sytuacjach ostatecznych: samotności, zagrożenia, cierpienia, śmierci, nieskończoności. Pokazuje relacje człowieka z Bogiem, kosmosem, ziemią, losem, przeznaczeniem. Inspiracją dla twórcy Sceny Plastycznej KUL są św. Jan od Krzyża, św. Teresa z Avila, Leonardo da Vinci, Alina Szapocznikow, Tadeusza Kantor, Jerzy Nowosielski. Przestrzeń w spektaklach Sceny Plastycznej KUL jest ciemna, surowa, pojawiają postacie jako widma (najczęściej wielkie kukły, manekiny). Artyści starają się zatrzeć granicę człowiek‑plastyka.

Akademia Ruchu została założona w 1973 r. w Warszawie przez grupę studentów warszawskich uczelni. Liderem, do 2014 r., był Wojciech Krukowski. Jest to eksperymentalna grupa twórcza, całkowicie różniąca się swoimi działaniami od klasyków alternatywy: Grotowskiego czy Kantora. Akademia Ruchu jest nazywana teatrem gestu i narracji wizualnej, teatrem zachowań. Działają na pograniczu teatru, sztuk wizualnych, performance, filmu, tańca współczesnego, muzyki awangardowej. Ważna jest dla nich przestrzeń, ruch i przesłanie społeczne. Pokazują m.in. mechanizmy kontroli społecznej, zachowanie jednostki wobec presji, brak poczucia stabilności, nietolerancję. Ich działania są zapisem codzienności. Przestrzeń działania Akademii Ruchu jest nieteatralna: ulica, mieszkania, tereny przemysłowe. Ich odbiorcą jest przypadkowy przechodzień.

Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice został założony w 1978 r. przez Włodzimierza Staniewskiego, twórcy autorskiej metody treningu aktorskiego – ekologii teatru (duchowe zjednoczenie aktorów i widzów z otaczającą naturą). Staniewski chciał stworzyć teatr, w którym zostanie zatarta granica pomiędzy kulturą wysoką a niską. Próbował odnaleźć, dotrzeć do pierwotnych form widowisk (źródeł prateatru). Dla niego takim źródłem wszelakiej sztuki jest kultura ludowa (za Michaiłem Bachtinem). Szukał miejsca nieskażonego oficjalną kulturą, z którego będzie można spojrzeć krytycznie na główne nurty otaczającego świata. Spektakle są budowane na relacjach z kulturą ludową, nie tylko polską. Innym bardzo ciekawym terenem działań Staniewskiego jest odtworzenie pieśni i tekstów świata antycznego zapisanych na kamieniach i ścianach świątyń. Każde przedstawienie wymaga od aktorów innego przygotowania, nowego warsztatu, treningu ciała, głosu.

Włodzimierz Staniewski prowadzi szereg warsztatów artystyczno‑dydaktycznych, w których uczestnikami byli m.in. twórcy równie ciekawych ośrodków takich jak: Ośrodek Pogranicze w Sejnach, Teatr Wiejski Węgajty, Teatr Pieśni Kozła we Wrocławiu, czy Stowarzyszenie Teatralne Chorea w Łodzi.

Jerzy Grotowski – wizjoner teatru oraz Wybrrane przedstawienia współczesnego teatru.

RBOckFRjQthbpmd6b729e06c8e0d65_00000000000101

Audiobook pt. „Jerzy Grotowski – wizjoner teatru"

Audiobook pt. „Jerzy Grotowski – wizjoner teatru"

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DzoGU7HZO

ReEu145CXyE19

Film animowany pt. Współczesny Teatr - Wybrane przedstawienia.

Film animowany pt. Współczesny Teatr - Wybrane przedstawienia.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Film animowany pt. Współczesny Teatr - Wybrane przedstawienia.

Zadania

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

R1B7kgOnojNMw

Ilustracja przedstawia scenę ze spektaklu "Arka" Teatru Ósmego Dnia. Na ilustracji umieszczony jest niebieski pulsujący punkt. Po kliknięciu kursorem myszki w punkt wyświetlą się dodatkowe informacje.

Bibliografia

M. Berthold, Historia teatru, Warszawa 1980

K. Braun, Kieszonkowa historia teatru na świecie w XX wieku, Lublin 2000

Encyklopedia PWN w trzech tomach, Warszawa 1999

W. Filler, L. Piotrowski, Poczet aktorów polskich. Od Solskiego do Lindy, Warszawa 1998

Historia teatru, red. J. R. Brown, Warszawa 2007

M. Kościelniak, Młodzi niezdolni i inne teksty o twórcach współczesnego teatru, Kraków 2014

A. Krajewska, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań 1996

J. Michalik, Idea bardzo konsekwentna. Happening i Teatr Happeningowy Tadeusza Kantora, Kraków 2015

G. Niziołek, Polski teatr Zagłady, Warszawa 2013

Z. Osiński, Spotkania z Jerzym Grotowskim. Notatki, listy, studium, Gdańsk 2013

Polski teatr alternatywny po 1989 roku z perspektywy Akademickich/Alternatywnych Spotkań Teatralnych KLAMRA, red. A. Duda, E. Adamiszyn, B. Oleszek, Toruń 2013

E. Rozik, Korzenie teatru, Warszawa 2011

Z. Raszewski, Krótka historia teatru polskiego, t. 1‑3, Warszawa 1990

M. Siwiec, Teatr, Ruda Śląska 2015

P. Skorupska, Teatr Ósmego Dnia, Warszawa 2009

Uniwersalny słownik sztuki, Warszawa 2002

Wątroba Słownik polskiego teatru po 1997 roku, Warszawa 2010

www.artmuseum.pl

www.beradandpuppet.org

www.britannica.com

www.broadway.com

www.culture.pl

www.e‑teatr.pl

www.encyklopediateatru.pl

www.gardzienice.org

www.grotowski‑instiyute.art.pl

www.instytut‑teatralny.pl

www.kul.pl/scena‑plastyczna‑kul,art_2894.html

www.livingtheatre.org

www.londontheatre.co.uk

www.ninateka.pl

www.teatrosmegodnia.pl