Dzisiejszy świat jest pełen technicznych rozwiązań, które ułatwiają życie i wyręczają człowieka w wielu czynnościach. Przekonaj się, że umiejętność samodzielnego obliczania, w jakim miejscu na kuli ziemskiej znajduje się dowolny obiekt, daje dużo radości i satysfakcji. Poza tym wcale nie jest to trudne. Umiejętność ta była kiedyś niezbędna żeglarzom i podróżnikom. Dołącz do nich.
R1DkqrSrxmiQb
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
czym jest biegun, południk, równik, równoleżnik, zwrotnik i koło podbiegunowe;
różnicę między długością geograficzną i szerokością geograficzną;
obliczanie rozciągłości południkowej i rozciągłości równoleżnikowej.
1. Określanie długości i szerokości geograficznej – ćwiczenia doskonalące
Układ południków i równoleżników (w tym także bieguny i równik) przedstawiony na modelu Ziemi, czyli globusie, nazywany jest siatką geograficznąsiatka geograficznasiatką geograficzną. Jeżeli zastosujemy specjalne metody matematyczne, to siatkę tę uda się przedstawić na płaszczyźnie. Wtedy będziemy ją nazywać siatką kartograficznąsiatka kartograficznasiatką kartograficzną i może się ona stać podstawą do wykreślania map.
R15BgvItZEXiB
Jest wiele metod ułatwiających zapamiętanie, która ze współrzędnych jest szerokością, a która długością geograficzną. Jeżeli masz z tym kłopoty, podpowiemy ci, jak je rozróżniać i zapamiętać.
Pierwszym ze sposobów jest skojarzenie długości i szerokości geograficznej z długością i szerokością paska od spodni. Spójrz na rysunek. Pomiar długości i szerokości paska odpowiada długości i szerokości geograficznej.
RXqt9xnQKSQlQ
Kolejnym sposobem na rozróżnienie długości od szerokości geograficznej jest obserwacja konturu Morza Śródziemnego, nad którym powstawały zręby myśli geograficznej Europejczyków i Arabów. Zwróć uwagę, który kierunek można by uznać za długość, a który za szerokość tego morza. W analogicznych kierunkach dokonujemy pomiaru długości i szerokości geograficznej.
R7BPEjdaPdkoO
Ciekawostka
Jest także sposób fonetyczny na zapamiętanie różnicy między długością a szerokością geograficzną. Litera oraz głoska „ł” występuje zarówno w słowie „długość”, jak i w słowie „południk”. Nie ma w nich natomiast litery oraz głoski „r”, która występuje zarówno w słowach „szerokość”, „równoleżnik”, jak i „równik”.
Zanim przystąpisz do ćwiczeń, przyjrzyj się poniższym rysunkom i przypomnij sobie, jak brzmią definicje długości i szerokości geograficznej.
Rsxcs2rbqtkyY
Rg6AQZ3FfMiEY
iE9YyPXxkK_d5e357
Polecenie 1
Skorzystaj z map kontynentów i przyporządkuj dane miasta do podanych współrzędnych geograficznych.
R1ZUZLclKBR4X
RXEZnSVMBDRr9
Polecenie 2
Korzystając z mapy świata przyporządkuj podane współrzędne geograficzne do odpowiednich nazw miast.
RpU03SDG7BqSe
RQFxxGLrJZP1R
Polecenie 3
Korzystając z zamieszczonej poniżej mapy, wskaż właściwą długość i szerokość geograficzną hiszpańskiego miasta Malaga z dokładnością do .
ROyCVcenwSmwP
R1Z5JvoK9SE0r
R1KAag1uz7OfX
iE9YyPXxkK_d5e473
Polecenie 4
Odszukaj na mapie Australii Przylądek Jork i wskaż jego szerokość geograficzną z dokładnością do 1°.
R1WMKKotfSR6a
RKfuN5zpAiVxC
Polecenie 5
Odszukaj na mapie Australii punkt wysunięty najdalej na południe stałego lądu i wskaż jego szerokość geograficzną z dokładnością do 1°
R1eqGZnIvqWJH
RuqBxNa61YYqM
Polecenie 6
Odszukaj na mapie Australii Przylądek Byrona i wskaż jego długość geograficzną z dokładnością do 1°.
RsLgGcBJ7e1cS
RqGM8hUL3tL8K
Polecenie 7
Odszukaj na mapie Australii najdalej na zachód wysunięty punkt lądu stałego, którym jest przylądek Steep Point i wskaż jego długość geograficzną z dokładnością do 1°.
Rjoc04bfOq9M4
RgkuDyP1u4fvA
Współcześnie istniejące elektroniczne narzędzia i cały system z nimi związany umożliwiają bardzo łatwe i precyzyjne określenie współrzędnych geograficznych dowolnego miejsca na Ziemi. Można tego dokonać za pomocą GPSGPSGPS (ang. Global Positioning System) [wym. global pozyszoning system].
Polecenie 8
Grupa przyjaciół spędzała wakacje na Krecie. Przylecieli tam samolotem, a dalej w podróż ruszyli wynajętym jachtem. Kiedy wyruszali z portu, ich odbiornik GPS wskazywał 35°20N i 25°08E. W następnym porcie, do którego zawinęli, odczyt GPS‑a wynosił 35°25N i 24°29E. Kolejnym portem, w którym się zatrzymali, było miasto o współrzędnych 35°31N i 24°01E. Cel ich podróży to niewielkie miasteczko leżące na 35°30N i 23°38E. Korzystając z poniższej mapy, wskaż miejscowości, które grupa turystów odwiedziła. W odpowiedzi, jeśli to możliwe, użyj polskich nazw tych miejscowości.
R6czDcz4YoGtE
R1UXKcC9O6u5i
RUbOp4YqN2bAB
Heraklion, Retimno, Chania, Kissamos
iE9YyPXxkK_d5e569
2. Rozciągłość południkowa i równoleżnikowa – ćwiczenia doskonalące
Umiejętność precyzyjnego określania współrzędnych geograficznych pozwala nam także na dokładne wyliczenie rozciągłości południkowej i równoleżnikowej. Obie te umiejętności powinny zostać opanowane na poprzedniej lekcji. Teraz wystarczy je przećwiczyć, udoskonalić i utrwalić.
Polecenie 9
Określ w przybliżeniu do szerokość geograficzną północnego i południowego krańca podanych poniżej obszarów, po czym oblicz ich rozciągłość południkową liczoną w stopniach i w kilometrach przy założeniu, że 1° szerokości geograficznej to 111 km, a to 1,85 km.
Australia
Grenlandia
Afryka
R1OQfR9zYz6rx
północny kraniec – Przylądek Jork ( 10°43'S), południowy kraniec – Przylądek Południowo‑Wschodni ( 39°08'S); rozciągłość południkowa w stopniach: 39°08' – 10°43' = 28°25'; 28° * 111 km = 3108 km; 25' * 1,85 km = 46,25 km; rozciągłość południkowa w kilometrach: 3108 km + 46,25 km = 3154,25 km
północny kraniec – Przylądek Kap Morris Jesup ( 83°39'N), południowy kraniec – Przylądek Farvel ( 59°46'N); rozciągłość południkowa w stopniach: 83°39' – 59°46' = 23°53'; 23° * 111 km = 2553 km; 53' * 1,85 km = 98,05 km; rozciągłość południkowa w kilometrach: 2553 km+ 98,05km= 2651,05 km
północny kraniec – Przylądek Biały ( 37°20'N), południowy kraniec – Przylądek Igielny ( 34°50'S); rozciągłość południkowa w stopniach: 37°20' + 34°50' = 72°10' (dodajemy, ponieważ punkty położone są na dwóch półkulach); 72° * 111 km = 7992 km; 50' * 1,85 km = 92,50 km; rozciągłość południkowa w kilometrach: 7992 km + 92,50 km = 8084,50 km
Polecenie 10
Określ w przybliżeniu do długość geograficzną zachodniego i wschodniego krańca podanych obszarów, po czym oblicz ich rozciągłość równoleżnikową liczoną w stopniach.
zachodni kraniec – Przylądek Aleksander (73°08'W), wschodni kraniec – Przylądek Północno‑Wschodni (12°08'W); rozciągłość równoleżnikowa w stopniach: 73°08' –12°08' = 62°
zachodni kraniec – Przylądek Almadi (17°31'W), wschodni kraniec – Przylądek Hafun (51°23'E); rozciągłość równoleżnikowa w stopniach: 51°23' + 17°31' = 68°54' (dodajemy, ponieważ punkty położone są na dwóch półkulach)
Polecenie 11
Wybierz dowolny kraj europejski, dla którego możesz znaleźć wystarczająco dokładną mapę. Odczytaj z dokładnością do długość geograficzną zachodniego i wschodniego krańca jego terytorium i z tą samą dokładnością szerokość geograficzną północnego i południowego krańca. Oblicz z dokładnością do 1′ rozciągłość równoleżnikową i południkową terytorium tego państwa.
R12WTkL5OepW3
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Pamiętaj, że rozciągłość południkową obliczamy jako różnicę punktu wysuniętego najbardziej na północ i punktu wysuniętego najbardziej na południe (jeżeli leżą na tej samej półkuli) lub ich sumę (jeżeli leżą na innych półkulach). Rozciągłość równoleżnikową natomiast obliczamy jako różnicę punktu wysuniętego najdalej na zachód i punktu wysuniętego najdalej na wschód (jeżeli leżą na tej samej półkuli) lub ich sumę (jeżeli leżą na innych półkulach).
Wybierz dowolny kraj europejski, dla którego możesz znaleźć wystarczająco dokładne współrzędne geograficzne. Odczytaj z dokładnością do długość geograficzną zachodniego i wschodniego krańca jego terytorium i z tą samą dokładnością szerokość geograficzną północnego i południowego krańca. Oblicz z dokładnością do 1′ rozciągłość równoleżnikową i południkową terytorium tego państwa.
R1Q9jlAZmKlup
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Pamiętaj, że rozciągłość południkową obliczamy jako różnicę punktu wysuniętego najbardziej na północ i punktu wysuniętego najbardziej na południe (jeżeli leżą na tej samej półkuli) lub ich sumę (jeżeli leżą na innych półkulach). Rozciągłość równoleżnikową natomiast obliczamy jako różnicę punktu wysuniętego najdalej na zachód i punktu wysuniętego najdalej na wschód (jeżeli leżą na tej samej półkuli) lub ich sumę (jeżeli leżą na innych półkulach).
iE9YyPXxkK_d5e764
Podsumowanie
Zarówno na siatce geograficznej, jak i na siatce kartograficznej można odczytać obie współrzędne geograficzne umożliwiające lokalizację każdego punktu na powierzchni Ziemi.
Współrzędne geograficzne można odczytać z mapy lub za pomocą urządzeń GPS.
Praca domowa
Zastanów się i odpowiedz:
W jakich okolicznościach przydaje się umiejętność odczytywania współrzędnych geograficznych?
RlIlXdzql9Npv
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Zastanów się, czy, i jak, ta umiejętność może przydać się np. przy podróżowaniu.
iE9YyPXxkK_d5e851
Słownik
GPS
GPS
(ang. Global Positioning System) najczęściej stosowany system nawigacji satelitarnej; został stworzony przez Departament Obrony USA i obejmuje swoim zasięgiem całą Ziemię; kilkadziesiąt specjalnych satelitów umożliwia namierzenie każdego z odbiorników GPS na Ziemi; porównanie i przeliczenie sygnałów z co najmniej czterech satelitów umożliwia bardzo precyzyjne określenie współrzędnych geograficznych odbiornika; najogólniej ujmując, jego działanie jest następujące: użytkownicy muszą zaopatrzyć się w odbiornik GPS (np. urządzenia nawigacji samochodowej), który łączy się podczas podróży z dostępnymi w danej chwili satelitami i ustala swoje położenie; system GPS posiada precyzyjną informację o wzajemnym położeniu wszystkich swoich satelitów; szybkość rozchodzenia się fal radiowych jest znana, w związku z czym jeżeli użytkownik przemieści się do nowego miejsca, urządzenie połączy się ponownie z systemem satelitarnym i zmierzy opóźnienie czasowe z ogromną dokładnością; w ten sposób kolejne pomiary aktualizują nowe położenie, precyzują kierunek przemieszczania się, podają prędkość przemieszczania i wysokość względem poziomu morza
siatka geograficzna
siatka geograficzna
układ południków i równoleżników na kuli ziemskiej lub na globusie
siatka kartograficzna
siatka kartograficzna
układ południków i równoleżników na mapie
iE9YyPXxkK_d5e924
Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz z listy współrzędne geograficzne wskazujące dwa południki z półkuli wschodniej.
Rd6rG6yNOxakj1
1
Ćwiczenie 2
Spośród podanych współrzędnych geograficznych wybierz te, które w przybliżeniu określają położenie Londynu.
R1XmEVgAoCjGj1
1
Ćwiczenie 3
Wskaż, które stwierdzenie jest fałszywe a które prawdziwe.
Rar1auFjvFNML1
1
Ćwiczenie 4
Wskaż właściwe dokończenie zdania.
Różnica szerokości geograficznych między najdalej wysuniętymi na północ i południe punktami badanego obszaru to
RBEudtDxgkVZM1
2
Ćwiczenie 5
Wskaż poprawną rozciągłość południkową i równoleżnikową Ameryki Południowej wiedząc, że najdalej wysunięte przylądki Ameryki Południowej na stałym lądzie to: na północy – przylądek Gallinas (12°25N), na południu – przylądek Froward (55°56S), na zachodzie – przylądek Pariñas (81°19W) i na wschodzie – przylądek Cabo Branco (34°47W).
RGJNvk3mJzCLl1
Ćwiczenie 6
Wpisz długość i szerokość geograficzną wskazanego na mapie punktu.