Wśród liter, głosek i sylab
Ruchoma grafika przedstawia kawałki puzzli z rękami i nogami. Większość ma na sobie napis: wołacz, liczba pojedyncza, liczba mnoga, dopełniacz. Są też elementy bez napisów. Kilka puzzli zawieszonych jest na linie.Głoski, litery, samogłoski, spółgłoski i sylaby – wszystkie te nazwy już znasz. Sprawdź, co już wiesz, przypomnij sobie wiadomości i poznaj nowe.
W podanych wyrazach policz litery i głoski. Wpisz ich liczbę w odpowiednie rubryki tabeli.
| Wyraz | Litery | Głoski |
|---|---|---|
| domek | ||
| krzak | ||
| chłopczyk | ||
| dziewczynka |
Jedna, dwie...
Przeczytaj starannie podane niżej zdanie, a następnie przepisz je do zeszytu. Kilka głosek zapisano tu za pomocą dwóch liter. Znajdź je i wypisz.
„W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie, strząsa skrzydła z dżdżu, a trzmiel w puszczy, tuż przy Pszczynie, straszny wszczyna szum”.
Zapoznaj się z filmem pt. „Nasz sposób na głoski”. Dowiesz się, skąd się wzięły kreseczki i ogonki w polskim abecadle.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RtovjjdGwnTF2
Na początku pojawia się plansza: Nasz sposób na głoski. Następnie pojawia się animacja dotycząca historii znaków diakrytycznych w polskim alfabecie. Na końcu pojawia się plansza z napisami: czytała Zosia Murmyło. Scenariusz i realizacja Contentplus.pl na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", czerwiec 2015.
...a nawet trzy razem
Po zapoznaniu się z filmem odpowiedz, w jaki sposób Polacy dostosowali 26 łacińskich liter do 40 dźwięków polskiej mowy.
Wyjaśnij, dlaczego w języku polskim litery mają ogonki.
Uzupełnij podaną niżej tabelkę.
| Wyrazy | Litery | Liczba liter | Głoski | Liczba głosek |
|---|---|---|---|---|
| paszcza | p-a-sz-cz-a | |||
| s-t-r-a-ch | ||||
| grzywa | g-r-z-y-w-a | |||
| dzi-ó-b |
Oto przykłady anagramów, czyli wyrazów utworzonych przez przestawienie głosek (lub sylab) innego wyrazu. Odkryj, od jakich słów zostały utworzone, a dowiesz się, co może ci się przydać w zimie.
tyran – ............
klisza – ............
wyżły – ..............
paczka – ............
niska – ............
Niektóre głoski w języku polskim zapisujemy dwojako: ó-u, ch-h, rz-ż, bo kiedy kształtowało się nasze pismo, istniało więcej głosek. Wyobraźcie sobie, że inaczej wymawiano ó niż u, różnie brzmiało rz i ż, a jeszcze na początku XX wieku słychać było różnicę między ch i h. Gdyby tak pozostało, uczniowie rzadziej popełnialiby błędy. Po prostu pisaliby tak, jak słyszą.
W tabeli podano tylko podpowiedzi. Pomogą ci one odgadnąć hasła.
| Podpowiedź | Hasło | Hasło | Podpowiedź |
|---|---|---|---|
| np. Bałtyk | przypuszczalnie | ||
| pies myśliwski | wytrzymałość, odporność | ||
| zamrożona woda | duża grupa ludzi |
Wyjaśnij, czym różnią się pary wyrazów z poprzedniego zadania.
Co by się stało, gdybyśmy uprościli naszą pisownię i zrezygnowali z podwójnego zapisu? Podyskutuj o tym w klasie.
Samodzielnie i do spółki
W języku polskim jest osiem samogłosek: a, ą, e, ę, i, o, u (ó), y. Jedną z samogłosek zapisujemy na dwa sposoby: u lub ó. Wszystkie inne głoski to spółgłoski np. b, g, ć, m, k, ch. Jest ich kilka razy więcej niż samogłosek.
Wypisz z podanych nazw zwierząt wszystkie samogłoski:
kameleon,
żmija,
żółw,
krokodyl.
Tutaj zniknęły samogłoski. Zapisz pełne nazwy płazów. Pamiętaj, jedna gwiazdka to jedna litera.
s * l * m * ndr * - ....................
r * p * ch * - ..............
tr * szk * - ..............
rz * k * tk* - ................
Które wyrazy łatwiej było odgadnąć: pozbawione samogłosek czy spółgłosek? Spróbuj wyjaśnić dlaczego.
Dwie twarze głoski i
Jedną z samogłosek jest i. Ale czy zawsze nią jest? Czasem i oznacza jedynie miękkość spółgłoski. Na przykład w wyrazie nie jest tylko jedna samogłoska – e, natomiast znak i oznacza, że n wymawiamy miękko: ń.
Podziel wyrazy na te, w których głoska „i” oznacza samogłoskę, i na te, w których oznacza tylko miękkość spółgłoski.
dziadziuś, cień, miasto, klisza, litera, blisko, film
| „i” oznacza samogłoskę | |
|---|---|
| „i” oznacza tylko miękkość spółgłoski |
Przy podanych wyrazach wypisz występujące w nich samogłoski. Każdą zapisz w oddzielnym polu, pamiętając o zasadach z ćwiczenia 11.
miasto - ............ ............
film - ............
klisza - ............ ............
cień - ............
dziadziuś - ............ ............
blisko - ............ ............
litera - ............ ............ ............
Podane wyrazy przepisz do zeszytu, a następnie podziel je na głoski. Wypisz samogłoski.
Wzór: książeczka – k‑si‑ą-ż‑e-cz‑k-a
Wzór: książeczka – k (kreska) si (kreska) ą (kreska) ż (kreska) e (kreska) cz (kreska) k (kreska) a
kisiel –
silnie –
pióro –
miło –
miś –
ślicznie –
Jedna samogłoska = jedna sylaba
Przeczytaj rytmicznie wyliczankę.
Aby zachować rytm, możesz sobie pomóc np. klaskaniem.
„Siedzi diabeł koło krzaka
i się gapi na ślimaka.
Raz, dwa, trzy – wychodź ty!
Jak nie wyjdziesz, będzie draka,
diabeł wtedy zje ślimaka.”
Policz, ile jest samogłosek oraz sylab w każdym wersie wyliczanki, i uzupełnij tabelę.
| Zdanie | Samogłoski | Sylaby |
|---|---|---|
| Siedzi diabeł koło krzaka | ||
| i się gapi na ślimaka. | ||
| Raz, dwa, trzy – wychodź ty! | ||
| Jak nie wyjdziesz, będzie draka, | ||
| diabeł wtedy zje ślimaka. |
W wyrazie jest tyle sylab, ile...
- głosek
- samogłosek
- liter
- spółgłosek
Policz sylaby w podanych wyrazach i przyporządkuj je do odpowiednich grup.
książka, kapelusz, ciastko, lalka, pierścionek, czekoladki, samochodzik, cukierki, rower, czasopismo, żołnierzyki, mikroskop
| Wyrazy dwusylabowe | |
|---|---|
| Wyrazy trzysylabowe | |
| Wyrazy czterosylabowe |
Dziel śmiało
Wyrazy nie mieszczą się w danej linii? Trzeba je podzielić.
Zasady są proste:
Nie dzielimy wyrazów jednosylabowych, np. strzał, nawet jeśli są długie.
Nie dzielimy liter oznaczających jedną głoskę, np. cz, dz, sz.
Jeśli na granicy dwóch sylab znajduje się kilka spółgłosek, np. kartka, to wyraz dzielimy w dowolnym miejscu. Uwaga: w drugiej sylabie musi być chociaż jedna spółgłoska, np. ka‑rtka, kar‑tka, kart‑ka.
Wyrazy podzielne tylko w jeden sposób, np. przed‑miot, pań‑stwo, mają zaznaczone miejsce podziału w słowniku ortograficznym, np. przed●miot, pań●stwo albo przed/miot, pań/stwo.
Jeśli na granicy dwóch sylab znajdują się dwie identyczne spółgłoski, to koniecznie trzeba je rozdzielić, np. pan‑na.
Nie dzielimy wyrazów jednosylabowych, np. strzał, nawet jeśli są długie.
Nie dzielimy liter oznaczających jedną głoskę, np. cz, dz, sz.
Jeśli na granicy dwóch sylab znajduje się kilka spółgłosek, np. kartka, to wyraz dzielimy w dowolnym miejscu. Uwaga: w drugiej sylabie musi być chociaż jedna spółgłoska, np. ka (kreska) rtka, kar (kreska) tka, kart (kreska) ka.
Wyrazy podzielne tylko w jeden sposób, np. przed (kreska) miot, pań (kreska)stwo, mają zaznaczone miejsce podziału w słowniku ortograficznym, np. przed●miot, pań●stwo albo przed/miot, pań/stwo.
Jeśli na granicy dwóch sylab znajdują się dwie identyczne spółgłoski, to koniecznie trzeba je rozdzielić, np. pan (kreska) na.
Zaproponuj, jak można podzielić na sylaby podane wyrazy: „różdżka”, „bazgrze”, „malwa”, „krasnal”. Zapisz swoje propozycje tutaj lub w zeszycie.
Wzór: płaszczka
pła‑szczka,
płasz‑czka,
płaszcz‑ka.
Zaproponuj, jak można podzielić na sylaby podane wyrazy: „różdżka”, „bazgrze”, „malwa”, „krasnal”. Zapisz swoje propozycje tutaj lub w zeszycie.
Wzór: płaszczka
- pła (kreska) szczka;
- płasz (kreska) czka;
- płaszcz (kreska) ka.
Jaś nie potrafił przenieść niektórych wyrazów i dlatego zostawił puste miejsca w tekście, który przygotował do gazetki przyrodniczej. Pomóż mu wykonać to zadanie i wpisz poprawnie podzielone słowa: białe, zębów, cieńsze, grubość, mniejsza.
Nieduże chrząszcze z rodzaju Cyphochilus posiadają idealnie ............-
............ pancerzyki – bielsze niż mleko, śnieg, szkliwo ............-
............ i większość innych stworzonych przez naturę jasnych substancji.
Jednocześnie pancerzyki te są wielokrotnie ............-
............ niż jakiekolwiek produkowane przez człowieka materiały. Okazało się, że ............-
............ pokrywy chrząszcza jest około dziesięciu razy ............-
............ niż grubość ludzkiego włosa.