Scenariusz zajęć

III etap edukacyjny, język polski

Temat: Wśród stylów języka – styl potoczny

Treści kształcenia:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

3. Świadomość językowa. Uczeń:

1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy.

Dodatkowo:

Język polski

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Rozumie czytany tekst,

• Rozumie pojęcie stylu językowego,

• Rozpoznaje styl potoczny,

• Zna wyznaczniki stylu potocznego,

• Wykorzystuje i przetwarza informacje.

Nabywane umiejętności:

• Analizowania utworu literackiego,

• Rozpoznawania stylu potocznego,

• Wskazywania w tekście elementów charakterystycznych dla stylu potocznego,

• Rozpoznawania ogólnych cech innych stylów językowych.

Kompetencje kluczowe:

• Porozumiewanie się w języku ojczystym,

• Kompetencje informatyczne,

• Umiejętność uczenia się,

• Świadomość i ekspresja kulturalna.

Środki dydaktyczne:

• Teksty literackie i hasło encyklopedyczne (kopie kserograficzne): hasło Jerzego Bartmińskiego „Styl potoczny”Indeks górny 1¹, Julian Tuwim „Mieszkańcy”Indeks górny 2², Stanisław Barańczak „Określona epoka”Indeks górny 3³,

• Sprzęt multimedialny: komputery z dostępem do internetu, projektor multimedialny, podłączony do telewizora laptop, tablica interaktywna,

• Zasoby multimedialne: film „Mieszkańcy” oraz film „Spółdzielnia”.

Metody nauczania:

• Podające: rozmowa, wyjaśnienia,

• Problemowe: rozmowa kierowana, dyskusja,

• Programowane: z użyciem komputera,

• Eksponująca: film,

• Praktyczne: praca z tekstem, ćwiczenia przedmiotowe.

Formy pracy:

• Zbiorowa,

• Indywidualna jednolita,

• Grupowa jednolita.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita uczniów i wprowadza ich w tematykę zajęć, zadając pytanie, w jakich codziennych sytuacjach spotyka się pojęcie stylu. Podpowiada im, jeśli trzeba, że termin ten dotyczy też języka mówionego i pisanego. Następnie wymienia style językowe oraz ich podstawowe wyróżniki; zapoznaje młodzież z celami zajęć.

Etap realizacji

Uczniowie podają przykłady sytuacji, w których używa się stylu potocznego. Po krótkiej rozmowie zapoznają się z fragmentem hasła opracowanego przez profesora Bartmińskiego i na jego podstawie samodzielnie sporządzają notatkę do zeszytu:

Styl potoczny jest to przede wszystkim pierwszy w kolejności przyswajania wariant języka, ten, którego uczymy się w rodzinnym domu jako dzieci i który potem długo jeszcze wystarcza nam do porozumiewania się w codziennych sytuacjach życiowych. Język najprostszy, najbardziej konkretny, najbliższy. Z czasem, gdy w skomplikowanych sytuacjach o złożonych problemach musimy mówić, używając uczonej terminologii czy formuł oficjalnych, gdy sięgamy po wyspecjalizowane style językowe, ten pierwszy język pozwala nam zrozumieć i objaśniać nowe dla nas wyrazy i pojęcia, a także kontrolować wyrazy wieloznaczne, niejasne.

W sytuacji komunikacji językowej nierzadko domagamy się od rozmówcy, by swoją wypowiedź przełożył z polskiego na nasze, opowiedział rzecz swoimi słowami, mówił ludzkim językiem. Używając takich zwrotów frazeologicznych mamy na myśli właśnie użycie stylu potocznego do eksplikacji wypowiedzi trudniej zrozumiałych. Wyrażenia nasze, swojskie, ludzkie wskazują na to, że styl potoczny opiera się na zasadzie naturalności i przystawalności do najbliższych człowiekowi doświadczeń.

W kolejnej części zajęć nauczyciel dzieli klasę na grupy. Każdej poleca wyszukanie w internecie przykładów zastosowania stylu potocznego. Osoba reprezentująca zespół czyta na głos znalezione fragmenty tekstów. Następnie prowadzący zajęcia prosi uczniów, by zastanowili się, co jest typowe dla tej odmiany języka – oczekiwane odpowiedzi to: potocyzmy, wyrazy nacechowane emocjonalnie, równoważniki zdań, związki frazeologiczne. Młodzież dokonuje oceny wypowiedzi internautów oraz określa, czy są one zgodne z zasadami netykiety.

Nauczyciel pyta uczniów, która odmiana stylowa języka czerpie ze stylu potocznego, i podkreśla za Bartmińskim, że: „przez otwarcie się na wpływy języka potocznego niejednokrotnie odnawiał się styl artystyczny”. Dla zobrazowania tego spostrzeżenia zaprasza uczestników zajęć do obejrzenia i wysłuchania materiału filmowego (zasoby multimedialne), aktorskiej interpretacji wiersza w wykonaniu Wiesława Komasy. Prosi, by zanotowali przykłady wyrazów potocznych pojawiających się w przedstawianym tekście.

Po emisji filmu uczniowie czytają swoje notatki i uzasadniają zapisane przykłady; omawiają ich funkcje. Nauczyciel może rozdać im kserokopie tekstu interpretowanego przez aktora („Mieszkańcy” Tuwima) lub odtwarzać materiał wielokrotnie, by zostały wskazane wszystkie wyrazy potoczne.

„Mieszkańcy”

Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach

Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.

Pleśnią i kopciem pełznie po ścianach

Zgroza zimowa, ciemne konanie.

Od rana bełkot. Bełkocą, bredzą,

Że deszcz, że drogo, że to, że tamto.

Trochę pochodzą, trochę posiedzą,

I wszystko widmo. I wszystko fantom.

Sprawdzą godzinę, sprawdzą kieszenie,

Krawacik musną, klapy obciągnę

I godnym krokiem z mieszkań – na ziemię,

Taką wiadomą, taką okrągłą.

I oto idą, zapięci szczelnie,

Patrzą na prawo, patrzą na lewo.

A patrząc – widzą wszystko oddzielnie:

Że dom… że Stasiek… że koń… że drzewo…

Jak ciasto, biorą gazety w palce

I żują, żują na papkę pulchną,

Aż, papierowym wzdęte zakalcem,

Wypchane głowy grubo im puchną.

I znowu mówią, że Ford… że kino…

Że Bóg… że Rosja… radio, sport, wojna…

Warstwami rośnie brednia potworna

I w dżungli zdarzeń widmami płyną.

Głowę rozdętą i coraz cięższą

Ku wieczorowi ślepo zwieszają.

Pod łóżka włażą, złodzieja węszą,

Łbem o nocniki chłodne trącając.

I znowu sprawdzą kieszonki, kwitki,

Spodnie na tyłkach zacerowane,

Własność wielebną, święte nabytki,

Swoje, wyłączne, zapracowane.

Potem się modlą: „…od nagłej śmierci…

…od wojny … głodu …odpoczywanie”

I zasypiają z mordą na piersi

W strasznych mieszkaniach straszni mieszczanie.

Na koniec uczniowie zapisują podaną przez nauczyciela definicję prozaizmu.

Etap końcowy

Uczniowie przypominają, czego dowiedzieli się podczas zajęć na temat stylu potocznego, jakie są jego wyróżniki, gdzie można się z nim zetknąć.

W ramach zadania domowego młodzież ma zanalizować wiersz Stanisława Barańczaka „Określona epoka” pod kątem sytuacji komunikacyjnej oraz zaobserwowanych cech stylu potocznego. Chętni uczniowie redagują tekst poetycki, którego tematem będzie rozmowa telefoniczna, a w warstwie językowej swego utworu wykorzystają elementy stylu potocznego.

„Określona epoka”

Żyjemy w określonej epoce (odchrząknięcie) i z tego

trzeba sobie, nieprawda, zdać z całą jasnością

sprawę. Żyjemy w (bulgot

z karafki) określonej, nieprawda,

epoce, w epoce

ciągłych wysiłków na rzecz, w

epoce narastających i zaostrzających się i

tak dalej (siorbnięcie), nieprawda, konfliktów.

Żyjemy w określonej e (brzęk odstawianej

szklanki) poce i ja bym tu podkreślił,

nieprawda, że na tej podstawie zostaną

określone perspektywy, wykreślone będą

zdania, które nie podkreślają dostatecznie,

oraz przekreślone zostaną, nieprawda, rachuby

(odkaszlnięcie) tych, którzy. Kto ma pytania? Nie widzę.

Skoro nie widzę, widzę, że będę wyrazicielem,

wyrażając na zakończenie przeświadczenie, że

żyjemy w określonej epoce, taka

jest prawda, nieprawda,

i innej prawdy nie ma.

Na zakończenie lekcji nauczyciel odtwarza drugi film z zasobu multimedialnego („Spółdzielnia”). Prosi uczniów, by zastanowili się nad przedstawioną w nim sytuacją i określili styl językowy, jaki pojawił się w wypowiedzi bohatera – zapowiada, że będzie on stanowić temat kolejnych zajęć (w razie kłopotów pomaga uczniom w jego zdefiniowaniu).

1. Proponowane źródło: Jerzy Bartmiński, hasło: „styl potoczny”, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, red. A. Kłoskowska, Wrocław 1993, t. 2, s. 37–38.↩

2. Proponowane źródło: Julian Tuwim, Mieszkańcy, [w:] Nowy wybór poezji. Złota kolekcja poezji polskiej, red. J. W. Gomulicki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2002, s. 282.↩

3. Proponowane źródło: Stanisław Barańczak, Określona epoka, [w:] tegoż, Wybór wierszy i przekładów.

   Kolekcja poezji polskiej XX wieku, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1997, s. 140.↩

R1Pf7KpDcRqn3