Ważne daty

Richard Wagner – najwybitniejszy twórca dramatu muzycznego

Richard Wagner jest jednym z najwybitniejszych kompozytorów romantycznych. Podczas pobytu w Dreźnie wziął udział w wydarzeniach rewolucyjnych, co sprawiło, iż musiał opuścić Niemcy. Osiedlił się w Zurychu, gdzie powstały jego pierwsze dzieła literackie i muzyczne, rozpoczął także prace nad tetralogiąTetralogiatetralogią. Po ogłoszeniu amnestii wrócił do Niemiec, gdzie jego twórczość poznał król Ludwig II Bawarski, który stał się jego zagorzałym wielbicielem. Jego innowacyjne dramaty muzyczne wymagały ogromnej sceny, dlatego w 1872 roku rozpoczęto budowę teatru w Bayreuth, który przeznaczony był do wystawiania wyłącznie jego dzieł.

Dzieła sceniczne Richarda Wagnera

Swą twórczość operową Wagner rozpoczął od dwóch mniejszych oper: Boginek – nawiązujące do Webera oraz Zakazu miłości – do Belliniego. Do wczesnych oper należy też Rienzi – nawiązująca do francuskiej grand oper, o tematyce historyczno‑rewolucyjnej. Następne dzieła przynoszą kompozytorowi już uznanie i popularność, były to Latający Holender, Tannhäuser, oraz Lohengrin. Napisane jeszcze w sposób tradycyjny, z podziałem na arie, recytatywy i chóry, wprowadzają nowe rozwiązania kompozytorskie – tym razem ścisłe współdziałanie tekstu i muzyki, zwiększenie aktywności orkiestry. Ich libretta (podobnie jak innych oper Wagnera) są dziełem kompozytora. Oparte są one na staroniemieckich, średniowiecznych legendach rycerskich rozwiniętych i wzbogaconych przez Wagnera.

W Lohengrin opowiadającej o legendarnym rycerzu Świętego Graala nie ma już typowego podziału arie, duety, recytatywy i chóry, akty dzielą się bowiem na dłuższe sceny muzyczne. W tym dziele po raz pierwszy Wagner odstąpił też od formy uwertury na korzyść preludium (VorspielVorspielVorspiel).

Reforma operowa

Po napisaniu Lohengrin, Wagner przestał komponować na okres 5 lat. W tym czasie powstała jego najważniejsza praca teoretyczna – Opera i dramat. W pracy tej kompozytor przedstawił swoje poglądy dotyczące reformy opery. Są one reakcją przeciw operze włoskiej, w której treść dramatyczna zeszła na drugi plan, ustępując miejsca muzyce. Nowy, postulowany przez siebie rodzaj opery, nazywał kompozytor dramatem muzycznym (podkreślając w ten sposób nawiązanie do dramatu starogreckiego z prymatem słowa). Lista najistotniejszych zmian Wagnera obejmowała ściślejsze zespolenie tekstu z muzyką oraz połączenie krótszych odcinków w sceny będące jednolitą, większą całością.

Dramat muzyczny Wagnera jest syntezą sztuk, oprócz tekstu i muzyki ogromne znaczenie miała dla kompozytora scenografia, taniec oraz gra aktorska. Usunięta została tradycyjna uwertura, będąca dotąd często rodzajem muzycznego streszczenia opery, zamiast niej pojawił się krótki wstęp (Vorspiel) wprowadzający w nastrój dramatu. W operach wzrosła funkcja i znaczenie motywów przewodnich (LeitmotiveLeitmotivLeitmotive), symbolizujących osoby, przedmioty, myśli, idee. Motywy te pojawiają się w partii orkiestry i wyprzedzają akcję sceniczną – w ten sposób zapowiadają lub wywołują u słuchacza pożądane skojarzenie. Rolę motywów przewodnich może spełniać akord, ugrupowanie rytmiczne, motyw czy fraza muzyczna.

Wagner zmienił także funkcje orkiestry – dotąd stanowiła ona w miarę prosty akompaniament. U Wagnera zostaje rozbudowana, poszerzona o nowe instrumenty (m.in. tuby wagnerowskie), a jej funkcją jest też wyrażanie tego wszystkiego, czego nie można wypowiedzieć samymi słowami.
Według tych zasad Wagner napisał cykl 4 dramatów muzycznych, czyli tetralogię o wspólnym tytule Pierścień Nibelunga.

Treść tego cyklu oparta jest przede wszystkim na mitologii germańskiej, a główną jego ideą jest mit o niszczącej sile złota. Świat realny łączy się tu z fantastycznym, a obok ludzi występują bogowie, półbogowie, olbrzymy itp. Poszczególne dramaty wchodzące w skład tetralogii przedstawiają szereg wątków powiązanych tym wspólnym motywem literackim.
Na Pierścień Nibelunga, uroczysty dramat sceniczny na trzy dni i jeden wieczór (jak pisał sam kompozytor), składają się 4 dramaty muzyczne: Złoto Renu – prolog, Walkiria – dzień pierwszy, Zygfryd – dzień drugi, Zmierzch bogów – dzień trzeci.

R1TddOAu4cHVB1

Ilustracja przedstawia Walkirię pędzącą na białym koniu. Kobieta ubrana w strój do walki oraz hełm z powiewającą na wietrze kitą. W ręku trzyma włócznię.

R5x01u6cmUYJ91

Ilustracja przedstawia: Realizacja dramatu „Walkiria” z 1908 roku. Na środku widoczna jest postać kobiety z włócznią i tarczą. Po lewej stronie siedzi mężczyzna, na którego kolanach wspiera głowę leżąca kobieta. W tle widoczne są skały.

Jest to najbardziej gigantyczne dzieło w historii literatury muzycznej, łączny czas trwania osiąga co najmniej dwanaście godzin. Jego pierwsze wykonanie miało miejsce w Teatrze Operowym Bayreuth w 1876 r., zgodnie z intencją kompozytora w czterech po sobie następujących dniach.

R1AYRYf5cjptJ1

Ilustracja przedstawia: Teatr Operowy w Bayreuth. Fotografia wykonana nocą ukazuje oświetlony budynek. W centralnej części widać pokaźne drzwi, nad którymi znajduje się balkon wsparty kolumnami.

W trakcie tworzenia Pierścienia Nibelunga Wagner komponował dwa inne dzieła operowe. Były to Tristan i Izolda oraz Śpiewacy norymberscy. Treść Tristana i Izoldy osnuta jest na średniowiecznej, legendzie opowiadającej o nieszczęśliwej miłości tytułowych bohaterów. Wagner jako pierwszy nie przedstawiał zdrady małżeńskiej, lecz tragedię miłości. Dzieło to tak bardzo różniło się od wszystkiego co do tego czasu powstało, że wywołało wiele protestów. Jest to najbardziej autobiograficzny dramat Wagnera. Jak pisał sam kompozytor: Ponieważ nigdy w życiu nie zaznałem szczęścia miłości, chcę temu najpiękniejszemu ze wszystkich marzeń wznieść jeszcze jeden pomnik, w którym od początku do końca ma się ta miłość raz przynajmniej nasycić.

Śpiewacy norymberscy to jedyna komedia muzyczna Wagnera. Kompozytor porzucił tu dominującą w jego twórczości tematykę związaną z mitologią germańską. Treścią opery jest bowiem działalność śpiewaków cechowych z XVI w., tzw. meistersingerów, z postacią Hansa Sachsa jako jednego z bohaterów.
Ostatnim dziełem scenicznym Wagnera jest Parsifal – dramat muzyczny powracający do legend o Świętym Graalu i strzegących go rycerzach.

Richard Wagner to niewątpliwie jeden z największych twórców XIX wieku. Jego największą zasługą jest stworzenie koncepcji reformy sztuki operowej, która wywarła wielki wpływ na dalszy rozwój muzyki. Nie bez znaczenia jest też jego nowatorski język muzyczny, który uważany jest za zapowiedź atonalności. Wobec muzyki Wagnera nie można pozostać obojętnym – do dziś wywołuje silne, skrajne emocje. Jak pisał sam kompozytor: ...Wierzę, że byłem na tym świecie dysonującym akordem, który znajduje w śmierci czyste i wspaniałe rozwiązanie....

Tuba Wagnerowska

Zadania

Słownik pojeć

Źródło: encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R1SWsuYd2Xh091

Na czarno-białym obrazie widnieje portret Richarda Wagnera z lewego profilu. Ma na sobie elegancką apaszkę, białą koszulę, ciemną marynarkę i duży beret.

R1TddOAu4cHVB1

Ilustracja przedstawia Walkirię pędzącą na białym koniu. Kobieta ubrana w strój do walki oraz hełm z powiewającą na wietrze kitą. W ręku trzyma włócznię.

R9eGqQ6JOzO9y1

Czarno-biała fotografia przedstawia Richarda i Cosimę Wagner w eleganckich strojach. Kobieta siedzi na zdobnym fotelu, mężczyzna stoi obok. Patrzą sobie w oczy i trzymają się za dłonie.

R5x01u6cmUYJ91

Ilustracja przedstawia: Realizacja dramatu „Walkiria” z 1908 roku. Na środku widoczna jest postać kobiety z włócznią i tarczą. Po lewej stronie siedzi mężczyzna, na którego kolanach wspiera głowę leżąca kobieta. W tle widoczne są skały.

R1AYRYf5cjptJ1

Ilustracja przedstawia: Teatr Operowy w Bayreuth. Fotografia wykonana nocą ukazuje oświetlony budynek. W centralnej części widać pokaźne drzwi, nad którymi znajduje się balkon wsparty kolumnami.

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

J. Köhler, Richard Wagner. Ostatni Tytan, przełożył Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2002.

Z. Jachimecki, Wagner, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1983.