Kiedy 1 września 1939 roku hitlerowskie Niemcy napadły na Polskę, pozostała ona bez realnego wsparcia ze strony jej sojuszników, Anglii i Francji. Niespodziewanym ciosem dla II Rzeczpospolitej był gwałcący pakt o nieagresji atak od wschodu, ze strony Związku Sowieckiego. Nastąpił on 17 września 1939 roku. Obie agresje były wynikiem wcześniejszych układów pomiędzy III Rzeszą a ZSRS. Współpraca dwóch mocarstw, która wymierzona była w państwa Europy Środkowo‑Wschodniej (m.in. Polskę, Litwę, Estonię, Łotwę, Rumunię, Finlandię), trwała aż do wprowadzenie w życie planu Barbarossa, czyli do 22 czerwca 1941 roku, kiedy to Niemcy dokonały ataku na Związek Sowiecki.

Współpraca niemiecko‑sowiecka sięga do czasów układu w Rapallo w 1922 roku. W wyniku tego dwustronnego porozumienia Rosja Sowiecka zrzekała się przysługujących jej od Niemiec reparacji wojennych, obydwa kraje zrzekły się także wszelkich innych roszczeń finansowych, jakich mogłyby dochodzić wobec siebie oba kraje z tytułu I wojny światowej. Zawarta została także umowa o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych. Układ ten był pierwszym krokiem do odbudowy powojennych Niemiec, doprowadził także do wyciągnięcia bolszewickiej Rosji z międzynarodowej izolacji. W latach 20. XX w. współpraca pomiędzy państwami zacieśniła się. Zawierano kolejne układy gospodarcze. Z wykorzystaniem fabryk rozlokowanych na sowieckich terytoriach Niemcy zaczęły obchodzić ograniczenia zbrojeń narzucone im przez traktat wersalski.

Po dojściu do władzy nazistów stosunki niemiecko‑sowieckie uległy znacznemu pogorszeniu. Ekspansja gospodarcza w Europie Środkowo‑Wschodniej, która była elementem programu NSDAP, naturalnie klasyfikowała Związek Sowiecki jako konkurenta w walce o wpływy na tych terenach. W 1935 r. Komunistyczna Międzynarodówka potępiła Niemcy i Japonię, obdarzając oba kraje mianem podżegaczy wojennych. Rok później zawiązany został przez Niemcy i Japonię pakt antykominternowski, do którego następnie dołączyły także Włochy.

Ocieplanie wzajemnych stosunków dyplomatycznych pomiędzy III Rzeszą a ZSRS rozpoczęło się na wiosnę 1939 roku. Stalin wykazywał niechęć wobec polityki Zachodu, który starał się wykorzystać Związek Sowiecki w swoim sporze z Niemcami. Hitler nie zaniedbał okazji na poprawienie stosunków z dotychczasowym przeciwnikiem. Zwrot w polityce Hitlera wobec Związku Sowieckiego wynikał z realnych kalkulacji Führera. Zdawał on sobie sprawę, że kontynuacja dotychczas prowadzonej przez niego polityki nieuchronnie doprowadzić musi w końcu do wojny. Niemieckie doświadczenia z czasu I wojny  światowej nakazywały Wehrmachtowi unikać prowadzenia wojny na dwa fronty, zwłaszcza przy tak rozciągniętym froncie wschodnim. Przed wojną z Zachodem Hitler chciał zabezpieczyć swoją wschodnią flankę, nie zmieniało to jednak jego dalekosiężnej polityki względem ZSRS. Plany niemieckie zakładały najpierw szybkie rozstrzygnięcie konfliktu z aliantami zachodnimi, a następnie skierowanie całej siły armii niemieckiej przeciwko Związkowi Sowieckiemu. Politykę tę oddaje wypowiedź Hitlera przytoczona w źródle A.

Formalizacja poprawy stosunków pomiędzy państwami nastąpiła w sierpniu 1939 r., kiedy to podpisane zostały pierwsze dwa traktaty, które dały podstawę niemiecko‑sowieckiej współpracy w trakcie następnych prawie dwóch lat. W dniu 19 sierpnia w Berlinie podpisana została niemiecko‑sowiecka umowa handlowa. Zobowiązywała ona ZSRS do dostarczania Niemcom dostaw surowcowych, III Rzesza natomiast miała sprzedawać drugiej stronie broń oraz udostępnić technologię. Kilka dni później, 23 sierpnia, w Moskwie doszło do podpisania niemiecko‑sowieckiego paktu o nieagresji, nazywanego od nazwisk sygnatariuszy paktem Ribbentrop‑Mołotow. Tajny protokół do tegoż paktu zawierał ustalenia dotyczące podziału pomiędzy Rzeszę terytoriów państw Europy Środkowo‑Wschodniej oraz państw nadbałtyckich, na wypadek, gdyby doszło do wybuchu wojny w tych regionach. Fragment rzeczonego protokołu, zawierający ustalenia względem Polski, zamieszczony został w źródle C. Pomimo tajności protokołu informacje co do jego treści dotarły do aliantów zachodnich jeszcze przed wybuchem wojny 1 września 1939 roku. W Europie zdawano sobie sprawę, że zbliżenie niemiecko‑sowieckie jest tylko chwilowe i na dłuższą będzie musiało się rozpaść, być może z tego właśnie powodu Zachód nie zareagował wobec agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 roku. Na świadomość o charakterze relacji pomiędzy Hitlerem a Stalinem wskazuje karykatura zawarta w źródle D. Po agresji na Rzeczpospolitą doszło do realizacji postanowień paktu Ribbentrop‑Mołotow w nieco ich zmodyfikowanej wersji. Podział Polski pomiędzy sąsiadów został zobrazowany na mapie przedstawiającej sytuację wojenną we wrześniu 1939 r., zawartej w źródle B.

Po kapitulacji Warszawy współpraca niemiecko‑radziecka rozwijała się w myśl niemieckiej doktryny zapobiegania wojnie na dwa fronty. 22 września w Brześciu nad Bugiem odbyła się wspólna defilada wojsk niemieckich i radzieckich, samo miasto natomiast zostało przekazane Sowietom. 28 września 1939 roku zawarty został niemiecko‑radziecki traktat o granicach i przyjaźni. Traktat ten regulował kwestię granic, modyfikując nieco ich kształt wynikający z paktu Ribbentrop‑Mołotow. Otwierał on także Związkowi Radzieckiemu drogę do aneksji państw nadbałtyckich w późniejszym czasie. 11 lutego 1940 została podpisana w Moskwie druga niemiecko‑radziecka umowa handlowa, która przewidywała kolejne dostawy surowcowe dla Niemiec w ciągu następnych dwunastu miesięcy. Podobnie jak uprzednio Niemcy oferowały w zamian głównie technologie. Współpraca gospodarcza pomiędzy Niemcami a Związkiem Radzieckim trwała aż do wybuchu wojny pomiędzy tymi krajami, 22 czerwca 1940 roku. Planując agresje na ZSRR III Rzesza realizowała swoją część zobowiązań wynikających z umów handlowych w bardzo ograniczonym stopniu, na co godził się Stalin, licząc na powodzenie sił niemieckich w wojnie z Wielką Brytanią. W pierwszych latach wojny dostawy radzieckie stanowiły dużą część ogólnych dostaw otrzymywanych przez Niemcy. Otrzymane surowce i żywność posłużyły potem Wehrmachtowi podczas inwazji na Związek Radziecki, która nastąpiła, w momencie ustabilizowania się sytuacji na zachodzie, gdy układ pokojowy z Wielką Brytanią wydawał się już tylko kwestią czasu. Wobec pozornie korzystnej sytuacji Hitler zdecydował się na zwrócenie się przeciwko swojemu głównemu przeciwnikowi a równocześnie dotychczasowemu sojusznikowi.

Stosunki niemiecko‑sowieckie w latach 1939‑1941 były bardzo ożywione i polegały na współpracy. Odnosiło się to zarówno do sfery politycznej, jak i gospodarczej. Na drodze dyplomatycznej zostały rozstrzygnięte wszystkie kwestie sporne dotyczące stref wpływów obydwu państw w Europie Środkowo‑Wschodniej oraz w państwach nadbałtyckich. Ustalenia poczynione w 1939 r. utrzymały się w mocy i zapewniły pokój pomiędzy sąsiadami do czerwca 1941 roku.

W latach 1939‑1941 nawiązane zostały także intensywne stosunki gospodarcze. Niemcy korzystały z zaplecza surowcowego Związku Sowieckiego, w zamian oferując dostęp do swojej bardziej rozwiniętej technologii. Dzięki dostawom sowieckim Niemcy mogły jeszcze bardziej rozwinąć swój przemysł zbrojeniowy i przygotować go do przyszłej konfrontacji z ZSRS. Zacieśnienie stosunków pomiędzy wcześniejszymi rywalami nastąpiło w wyniku bieżącej sytuacji politycznej w Europie. W 1939 r. Stalin zniechęcił się do państw zachodnich, chcących wykorzystać ZSRS do szachowania Hitlera w Europie. Hitler natomiast pragnął uniknąć przyszłej wojny na dwa fronty. Chwilowa poprawa stosunków ze Związkiem Sowieckim miała zapewnić Niemcom bezpieczeństwo granicy wschodniej podczas działań wojennych na Zachodzie, a także niezbędne wsparcie surowcowe, bez którego niemiecka maszyna wojenna nie mogłaby działać tak szybko i sprawnie.