Rewolucja amerykańska rozpoczęła się w roku 1775, kiedy wybuchły walki kolonistów z Brytyjczykami, a zakończyła wyzwoleniem się trzynastu kolonii północnoamerykańskich spod władzy brytyjskiej. W jej wyniku w 1776 roku powstało państwo Stany Zjednoczone Ameryki, które ostateczny kształt przyjęło w roku 1790, gdy konstytucję ratyfikował ostatni stan USA. Rewolucja francuska z kolei trwała od roku 1789, kiedy pierwszy raz po 175 latach rozpoczęły obrady Stany Generalne, do roku 1799, gdy Napoleon Bonaparte przejął władzę. Rewolucja (z łac. revolutio – przewrót, obrót) to znacząca zmiana, która zachodzi w krótkim czasie. Takimi właśnie zasadniczymi zmianami w XVIII wieku były rewolucje amerykańska i francuska.

Rewolucje w Ameryce Północnej oraz Francji w ostatniej ćwierci XVIII wieku wprowadziły zupełnie nowy ustrój polityczny, dotąd nieznany, oparty na konstytucji (mimo nawiązań do wzorców antycznych było to coś nowego). W sferze społeczno‑gospodarczej likwidowały dotychczasowy feudalny, stanowy porządek, dając tym samym początek kapitalistycznemu systemowi, z równością wobec prawa, w którym podstawę pozycji elit stanowił pieniądz. Oba przewroty położyły także kres dawnej pozycji szlachty rodowej. Zasadniczy wpływ na wyżej wspomniane rewolucje miała ideologia oświeceniowa.

Rewolucja amerykańska wybuchła w 1775 roku w odpowiedzi na ciągłe zwiększanie obciążeń ze strony Londynu (źródło C). Działania zbrojne w latach 1775–1783, wspierane przez Francję, Hiszpanię oraz ochotników z Europy (między innymi Tadeusza Kościuszkę i Kazimierza Pułaskiego), doprowadziły w roku 1783 do podpisania pokoju paryskiego. Wielka Brytania przyznała w nim niepodległość koloniom, w wyniku czego powstało nowe państwo między Atlantykiem a Missisipi (źródło A).

Powstałe na mocy postanowień paryskich Stany Zjednoczone były w rzeczywistości unią, w której każdy stan był w zasadzie osobnym i suwerennym państwem. Od samego początku trwał spór między federalistami, którzy chcieli utworzyć silną władzę centralną, a republikanami, którzy zmierzali do ugruntowania niezależności poszczególnych stanów. Podczas konferencji poświęconej sprawie wolności żeglugi w Annapolis w roku 1787 przedstawiciele pięciu stanów, z Alexandrem Hamiltonem, Jerzym Waszyngtonem i Jamesem Madisonem, przygotowali projekt konstytucji dla Stanów Zjednoczonych. Była to forma kompromisu między federalistami a republikanami.

Ostatnim stanem, który ratyfikował konstytucję w 1790 roku, był Rhode Island. Na ostateczną jej formę miała silny wpływ myśl społeczna oświecenia. Konstytucja amerykańska ustanawiała zupełnie inny porządek polityczno‑społeczno‑gospodarczy niż znany dotąd w Europie. Każdy obywatel miał być wobec prawa równy. W myśl Monteskiusza wprowadzono całkowity rozdział władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej. Posiadała ona cenzusy: majątku, wykształcenia, płci, znajomości konstytucji, osiadłości i rasy.

Władza wykonawcza spoczywała w rękach prezydenta, który był głową państwa i szefem rządu jednocześnie. Powoływał ministrów (sekretarzy stanu) odpowiedzialnych tylko przed nim, był najwyższym dowódcą wojska, zawierał traktaty międzypaństwowe (musiały być ratyfikowane przez Senat). Wobec Kongresu miał prawo weta, które mogło być anulowane większością dwóch trzecich głosów połączonych izb parlamentarnych. Wybierany był w wyborach powszechnych dwustopniowych.

Władzę ustawodawczą sprawował dwuizbowy parlament – Kongres USA. Izba Reprezentantów (izba niższa) składała się z deputowanych ze stanów wybieranych proporcjonalnie do liczby zaludnienia. Senat (izbę wyższą) tworzyli senatorowie wybierani po dwóch z każdego stanu.

Władza sądownicza należała do Sądu Najwyższego, który rozstrzygał spory międzystanowe, między władzą stanową a federalną, oraz orzekał o zgodności decyzji władz z konstytucją. Sędziów Sądu Najwyższego w liczbie siedmiu mianował prezydent spośród kandydatów wskazanych przez Senat. Sprawowali oni swój urząd dożywotnio.

Każdy stan ponadto miał własne władze wykonawcze (najwyższą władzę wykonawczą sprawował gubernator) i ustawodawcze, sądy, własną konstytucję (którą mógł zmieniać pod warunkiem zgodności z konstytucją federalną), własne prawo, własny skarb, własną policję i ordynację wyborczą do władz stanowych i federalnych. Stany nie posiadały za to prawa do prowadzenia polityki zagranicznej.

W 1789 roku, po raz pierwszy od 175 lat, zebrały się w Wersalu Stany Generalne, które przekształciły się w Zgromadzenie Narodowe. Ono z kolei po decyzji o uchwaleniu konstytucji zmieniło się w Zgromadzenie Narodowe Konstytucyjne (popularnie zwane Konstytuantą).

26 sierpnia 1789 roku uchwalono Deklarację praw człowieka i obywatela, której autorem był markiz Marie Joseph de La Fayette. Jesienią tego roku w Konstytuancie zaczęły się tworzyć pierwsze kluby polityczne z podziałem na prawicę, lewicę i centrum – na wzór brytyjski. Na prawicy było Stowarzyszenie roku 1789 (felianci), centrum nazywano bagnem, a na lewicy usadowili się jakobini, żyrondyści, kordelierzy oraz hebertyści.

Podobnie jak w Stanach Zjednoczonych zatwierdzenie konstytucji we Francji sprawiło, że arystokracja, szlachta i duchowieństwo straciły swoją uprzywilejowaną pozycję na rzecz burżuazji. Był to kres feudalizmu we Francji. Jeszcze w 1790 roku upaństwowiono majątki kościelne i ustanowiono państwową pensję dla duchowieństwa. Każdy ksiądz musiał przysięgać wierność państwu. 14 lipca 1791 roku Ludwik XVI podpisał konstytucję, która nie przewidywała istnienia stanów. Na konstytucję francuską, podobnie jak na konstytucję amerykańską, duży wpływ miała myśl oświeceniowa, przede wszystkim doktryna Monteskiusza.

Władza wykonawcza spoczywała w rękach dziedzicznego króla, który miał prawo weta wobec parlamentu, mianował i odwoływał ministrów, prowadził politykę zagraniczną, był najwyższym dowódcą armii. Władza ustawodawcza należała do jednoizbowego parlamentu – Zgromadzenia Prawodawczego (zwanego Legislatywą), do którego wybory były ograniczone przez cenzusy wieku, majątku, płci. Władzę sądowniczą sprawowały niezależne i niezawisłe sądy. Zniesiono sądownictwo stanowe.

Po aferze związanej z królem Ludwikiem XVI w roku 1792 go zdetronizowano, rozwiązano Legislatywę i utworzono nowe ciało ustawodawcze – Konwent Narodowy. Nie było w nim feliantów, a na prawicę przeszli żyrondyści, którzy popadli w konflikt z jakobinami. Żyrondyści domagali się wolnego rynku, swobód ekonomicznych, niskich podatków, chcieli poprzestać na detronizacji Ludwika XVI. Jakobini z kolei zamierzali doprowadzić do zgilotynowania Ludwika XVI (źródło D), postulowali także silną ingerencję państwa w gospodarkę (obejmującą ustalenie cen maksymalnych, opiekę socjalną). W styczniu 1793 roku jakobini zdobyli przewagę i sięgnęli po władzę. 21 stycznia 1793 Ludwik XVI został ścięty. W marcu powołano Komitet Ocalenia Publicznego (rząd dyktatury jakobińskiej) oraz Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego – aparat bezpieczeństwa, który kierował terrorem jakobińskim. Powołano również Trybunał Rewolucyjny.

24 czerwca 1793 uchwalono nową konstytucję, bardziej demokratyczną niż poprzednia. Przewidywała ona bezpłatną oświatę i opiekę medyczną oraz pomoc bezrobotnym. Konwent Narodowy miał być jednoizbowy. Władzę wykonawczą miała sprawować Rada Wykonawcza. Władza sądownicza należała do trybunałów rewolucyjnych, które sądziły na podstawie wierności rewolucji. Osobę uznaną za wroga rewolucji skazywano na śmierć przez ścięcie gilotyną (źródło B). Nowy kalendarz, system miar i wag oparte były na systemie dziesiętnym. Kościoły zamieniano na świątynie mądrości, duchowieństwo prześladowano. Terror jakobiński trwał do lata 1794, kiedy to zgilotynowano Maksymiliana Robespierre’a, przywódcę jakobinów.

Po jakobinach władzę przejęli termidorianie, którzy zlikwidowali wszystkie rozwiązania jakobińskie. W 1795 roku uchwalili oni nową konstytucję i powołali dwuizbowy parlament (Rada Pięciuset to izba niższa, Rada Starszych – izba wyższa). Władzę wykonawczą miał sprawować pięcioosobowy dyrektoriat. Powrócono do niezależnych sądów, swobód gospodarczych i tolerancji religijnej. W 1799 roku zamachu stanu dokonał Napoleon Bonaparte i zakończył okres dyrektoriatu. Jego rządy oznaczają kres rewolucji we Francji i próby jej przeniesienia do innych krajów.

Podsumowując, rewolucje amerykańska i francuska przyczyniły się w sferze polityki do stworzenia nowego modelu państwa opartego na konstytucji, z trójpodziałem władz według koncepcji Monteskiusza. W USA powołano republikę demokratyczną, a we Francji najpierw monarchię konstytucyjną, potem republikę demokratyczną, a następnie republikę uderzająco podobną do rządów komunistów na Wschodzie w XX wieku. We Francji po raz pierwszy nastąpił podział ugrupowań politycznych na prawicę, lewicę, centrum. W wymiarze gospodarczym i społecznym rewolucje te zniosły feudalizm i system stanowy, stanowe sądownictwo, wprowadziły równość wobec prawa. Szlachtę rodową zastąpiła burżuazja. Na obydwie rewolucje wpływ wywarła ideologia oświeceniowa.