R21U2HAkP3fo21

Ważne daty

23‑79 – lata życia Pliniusza Starszego

ok. 35‑95 – lata życia Kwintyliana

62‑113 – lata życia Pliniusza Młodszego

69‑79 – okres panowania Wespazjana

79‑81 – rządy Tytusa

80 – otwarcie Koloseum

81‑96 – rządy Domicjana

96‑98 – panowanie Nerwy

98‑117 – okres rządów Trajana

106 – Dacjam33b74f3d58d2ac26_0000000000002Dacja prowincją rzymską

117‑138 – panowanie Hadrianam33b74f3d58d2ac26_0000000000003Hadriana

Scenariusz dla nauczyciela

R14g4JZ2HrYF9

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

2. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej:

b) historia Rzymu: – Rzym pod władzą cesarzy; sylwetki wybranych cesarzy: Trajan;

14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:

a) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym,

b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:

5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.

Nauczysz się

wykazywać znajomością wybranych wyrażeń łacińskich;

tłumaczyć oraz poprawnie wykorzystywać wyrażenia łacińskie;

charakteryzować postacie: Pliniusza Młodszego i Starszego, Trajana, Kwintyliana.

m33b74f3d58d2ac26_0000000000002

m33b74f3d58d2ac26_0000000000003

R1WUdaTi91uiw

Ćwiczenie 1

Połącz łacińskie zwroty z ich polskimi przekładami. Ad verbum Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia Pro forma Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia Ad extremum Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia Ex composito Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia Ab ovo Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia A priori Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia In vicem Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia Via media Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia Idem per idem Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia A posteriori Możliwe odpowiedzi: 1. dla pozoru, 2. z góry, 3. do ostatka, 4. nawzajem, 5. z następstwa, 6. to samo przez to samo, 7. według umowy, 8. od początku (dosł. od jajka), 9. dosłownie, 10. droga pośrednia

Połącz łacińskie zwroty z ich polskimi przekładami.

z góry, to samo przez to samo, według umowy, z następstwa, do ostatka, dosłownie, nawzajem, droga pośrednia, od początku (dosł. od jajka), dla pozoru

Ad verbum
Pro forma
Ad extremum
Ex composito
Ab ovo
A priori
In vicem
Via media
Idem per idem
A posteriori

R1WEb9hyrWDL8

Ćwiczenie 2

RCPp0cEVJG7eS

Ćwiczenie 3

Wskaż poprawny przekład łacińskich wyrażeń.

Pacta conventa - Warunki uzgodnione.
Gratis - Z wdziękiem.
Via dolorosa - Droga cierpienia.
Opera selecta - Wybrane dzieła.
Opera omnia - Każde dzieło.

RSTRczA6nHPF0

Ćwiczenie 4

Wskaż, w których zdaniach łacińskie wyrażenia nie zostały użyte we właściwy sposób?

Termin ten dotyczy wszystkiego, co godzi w autorytet cezara. W praktyce językowej nie używa się pełnej formuły: crimen laesae maiestatis.
W tej sytuacji uznano posła za manu propria, oskarżając go o to, że do rozmów zaprosił buntowników.
Gdy król chciał prowadzić politykę, nie pytając o zdanie szlachty, wybuchł tzw. rokosz Zebrzydowskiego. Podobną reakcję wywołał program wyboru króla vivente rege w 1666 r.

R5t4b1HDqT6MB

Ćwiczenie 5

Wskaż zdania zgodne z prawdą.

Per pedes byłoby dobrym hasłem dla klubu piechurów.
Perpetuum mobile to w zasadzie maszyna, która wbrew wszelkim prawom fizyki poruszałaby się w nieskończoność.
Persona non grata wyraża to samo co Cave canem.
Zdanie Pacta sunt servanda oznacza pacta servare debemus.

R1N6RqWwwMlUE

Ćwiczenie 6

Zastąp podkreślone słowa wyrażeniami łacińskimi. Wybierz je spośród następujących:

ab ovo, per pedes, gratis, in vicem, a priori, opera omnia, ex composito, opera selecta, pro forma

Te książki oddam za darmo ...........................
Uciekł mi autobus. Wracałam do domu pieszo ...........................
Rzadko wydaje się w Polsce dzieła wszystkie .......................... Horacego.
Najczęściej są to dzieła wybrane ...........................
Mój szef postąpił godnie z umową ...........................
Nie zakładaj z góry .........................., że Marysia nie dotrzyma słowa.
Zrobię to, jak należy: od początku do końca ...........................
Przekrzykiwali się jeden przez drugiego ...........................
Nie lubię niczego robić dla pozoru ...........................

Pokolenie Pliniusza Młodszego

R1H6OpVS8yBZn

Pomnik przedstawia Kwintyliana, Jest to mężczyznę w średnim wieku, ubrany w togę i wznoszący prawą rękę ku górze. W lewej ręce trzyma zwój. Monument znajduje się na cokole. W tle znajdują się flagi państwowe i budynki z czerwonej cegły. — Autor nieznany, „Pomnik Kwintyliana”, I-II w. n.e., Calahorra, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna

Lektura listów Gajusza Pliniusza Sekundusam33b74f3d58d2ac26_0000000000005Gajusza Pliniusza Sekundusa pozwala go poznać jako doskonałego obywatela, wcielenie cnót społecznych swego pokolenia – pokolenia Trajana, wychowanego według zasad retora Fabiusza Kwintylianam33b74f3d58d2ac26_0000000000004Fabiusza Kwintyliana.

Kwintylian (ok. 30–90) pochodził z Hiszpanii, był utalentowanym nauczycielem, który otrzymał od cesarza Wespazjana pensję, by uczył retorykiRetorykaretoryki w Rzymie. Jego uczniami zapewne byli Pliniusz i Tacytm33b74f3d58d2ac26_0000000000006Tacyt. Dzieło Kwintyliana, Institutio oratoria (Kształcenie mówcy), niezwykle popularne w czasach renesansu, może być i dziś czytane z trzech powodów. Po pierwsze, Kwintylian krytykuje filozofów rezygnujących z aktywności w życiu publicznym, a mówcom zaleca kierować się kryterium dobra. Po drugie, wytycza on dla retoryki nową drogę, która polega na łączeniu wielkości, wzniosłości i entuzjazmu. Po trzecie, dzieli się z nami wieloma refleksjami na temat kształcenia dzieci, nadaje odpowiednie znaczenie lekturze dzieł literackich i omawia problemy pedagogiki, odwołując się do tradycji stoików. Ważne miejsce w dziele Kwintyliana zajmuje Cyceron, jako ten obywatel, który działanie w sferze publicznej łączył z uprawianiem filozofii.

RlrUNY9Otugqa1

Ilustracja przedstawia obraz Vincenzo Foppa pod tytułem „Mały Cyceron w trakcie lektury”. Na obrazie znajduje się młody chłopiec siedzący na betonowej ławce. Jest w trakcie czytania lektury. — Vincenzo Foppa, „Mały Cyceron w trakcie lektury”, 1464 r., Muzeum Sztuki Wallace, Londyn, Anglia, wikimedia.org, domena publiczna

Pliniusz Młodszy, wychowanek Kwintyliana, w swoich listach pokazuje, czego Trajanm33b74f3d58d2ac26_0000000000007Trajan wymaga od senatorów. Mają oni być przykładem dla innych: zakładać szkoły, czynić ze swoich domów ośrodki kultury i cywilizacji, współdziałać z władzą – w zgromadzeniu, w senacie, w sądzie. Dysponujemy dość bogatym materiałem literackim, zachowało się bowiem dziewięć ksiąg Listów Sekundusa, dziesiątą zaś księgę stanowi jego korespondencja z cesarzem (zachowały się także listy Trajana). Mamy okazję zaobserwować, jak Pliniusz wypełnia obowiązki, spędza czas wolny, pisze, poluje, bywa na wsi, w mieście, znamy jego myśli i wahania, mamy nawet opis obu jego willi.

R3NHCVEpjJ1Q71

Ilustracja przedstawia obraz Karla Friedricha Schinkela pod tytułem „Rekonstrukcja willi Pliniusza w Tuscis”. Na obrazie znajduje się willi Pliniusza. Jest to duży budynek z dwoma rzędami kolumn jedne nad drugimi. Obok niego znajdują się mniejsze budowle. Za willą rozciąga się krajobraz gór. Dookoła znajdują się liczne drzewa oraz krzewy. — Karl Friedrich Schinkel, „Rekonstrukcja willi Pliniusza w Tuscis”, 1842 r., Album Architektoniczny, wikimedia.org, domena publiczna

Pliniusz jako doskonały urzędnik (był prokonsulem Bitynii nad M. Czarnym), potrafił w korespondencji podsunąć władcy pewne sugestie co do postępowania, np. z chrześcijanami albo przypomnieć przyjacielowi, jak bardzo powinien być ostrożny jako przyszły namiestnik prowincji Achai: Sit apud te honor antiquitati, sit ingentibus factis, sit fabulis quoque! Habe ante oculos hanc esse terram, quae nobis miserit iura, quae leges non victis, sed petentibus dederit, Athenas esse, quas adeas…. (Szanuj starożytność, szanuj wielkie czyny, szanuj nawet mity. Miej na względzie, że jest to ziemia, która przekazała nam prawa, która ustawy dała nie pokonanym, ale proszącym o nie, że to do Aten jedziesz…)

Źródło: Pliniusz Młodszy, Epistulae, 8.24, fragmenty, Wrocław 1837. Przekład: autor opracowania.

Jednym z najbardziej znanych listów Pliniusza jest ten, który napisał do swego przyjaciela Tacyta. Opisuje w nim wybuch Wezuwiusza i śmierć Pliniusza Starszego, pisarza i autora Historii naturalnej. Z listu wynika, że gdyby niedokończona praca nie zatrzymała go w domu, pewnie podzieliłby w 79 roku los swego wuja.

RjesaLCtbQ2lm1

Ilustracja przedstawia obraz Angelica Kauffmann pod tytułem „Pliniusz Młodszy i jego matka w Misenum”. Na obrazie znajduje się kilka postaci. Dwie kobiety siedzą na ławce, obok nich stoi mężczyzna. W tle za postaciami znajduje się widok na wzburzone wody i na dym unoszący się nad wulkanem. Ludzie na tym zdjęciu są przerażeni, mają zmartwione wyrazy twarzy. — Angelica Kauffmann, „Pliniusz Młodszy i jego matka w Misenum”, 1785 r., Wystawa w Muzeum Sztuki Uniwersytetu Princeton, New Jersey, USA, wikimedia.org, CC BY 1.0

Polecenie 1

Dokonaj przekładu tekstu łacińskiego na język polski.

R65bbd1953bDx1

Ilustracja przedstawia popiersie mężczyzny. Jest to posąg Cesarza Trajana. Mężczyzna na głowie ma wieniec oliwny. — Autor nieznany, „Cesarz Trajan”, Gliptoteka, Monachium, Niemcy, wikimedia.org, CC BY 3.0

C. Plinius Traiano imperatori salutem dicit
Propositus est libellus sine auctore multorum nomina continens. Qui negabant esse se Christianos aut fuisse, cum praetereunte me deos appellarent et imagini tuae, quam propter hoc iusseram cum simulacris numinum afferri, ture ac vino supplicarent, praeterea maledicerent Christo, dimittendos esse putavi.

Alii ab indice nominati esse Christianos dixerunt et mox negaverunt. Imaginem tuam et deorum simulacra venerati sunt et Christo maledixerunt. Affirmabant autem hanc fuisse summam vel culpae suae, vel erroris, quod essent soliti stato die ante lucem convenire carmenque Christo quasi deo dicere secum invicem seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent.

Nihil aliud inveni quam superstitionem pravam, immodicam. Ideo dilata cognitione ad consulendum te decucurri. Visa est enim mihi res digna consulatione. Multi enim omnis aetatis, omnis ordinis, utriusque sexus etiam vocantur in periculum et vocabuntur. Neque civitatem tantum, sed vicos etiam agros superstitionis istius contagio pervagata est.

RZwK7GXXLstBB

Źródło: Pliniusz Młodszy, Epistulae 10, 96, fragment, Wrocław 1837.

Tłumaczeniem33b74f3d58d2ac26_0000000000008Tłumaczenie:

Cesarz Trajan i jego rządy

R124XniCnefHS1

Ilustracja interaktywna przedstawia popiersie cesarza rzymskiego – Marek Ulpiusz Trajan. Mężczyzna ma krótkie włosy i poważny wyraz twarzy. Na lewym ramieniu ma fragment szaty. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.

Po cesarzu Nerwie, w 98 r. rozpoczęła się epoka Trajana, doświadczonego żołnierza i dowódcy popularnego wśród żołnierzy. Senat widział w nim człowieka sprawiedliwego i pełnego umiarkowania. Nowy cesarz potraktował senatorów z życzliwością i wielkim taktem. Chciał uchodzić za najlepszego princepsa (po łacinie optimus princeps).

, 2.

Trajan troszczył się o Italię, tworzył fundusze alimentacyjne dla ubogich dzieci,dbał o italskie rolnictwo i realizował wielki program robót publicznych. Podobno pewnego razu, gdy przygotowywał się właśnie do wojny z Dakami, jakaś kobieta domagała się sprawiedliwości po śmierci syna. Trajan obiecał rozpatrzyć tę prośbę po powrocie. Usłyszał jednak pytanie: A jeśli nie wrócisz? Zsiadł wtedy z konia i zajął się jej sprawą. Historię tę utrwalił Dante w swojej Komedii.