Wyrażenia leksykalne, cz. 3
Ważne daty
44 p.n.e. – śmierć Cezara
27 p.n.e.-68 n.e. – panowanie dynastii julijsko‑klaudyjskiej
68 – śmierć Nerona
62‑113 – lata życia Pliniusza Młodszego
69‑98 – panowanie dynastii flawijskiej
ok. 75‑160 – lata życia Swetoniusza
117‑138 – panowanie Hadriana
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
2. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej:
b) historia Rzymu:
– Rzym pod władzą cesarzy; sylwetki wybranych cesarzy: Trajan;
14. potrafi rozpoznać i poddać interpretacji w kontekście kultury greckiej i rzymskiej oraz kultur późniejszych następujące kluczowe zjawiska z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
a) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym,
b) przetworzenia motywów kulturowych greckich i rzymskich w kulturze późniejszej polskiej i światowej na płaszczyznach: literackiej, sztuk plastycznych, sztuk wizualnych.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
5. dzięki poznaniu źródeł kultury polskiej, europejskiej i światowej staje się jej świadomym odbiorcą i uczestnikiem.
wykazywać znajomością wybranych wyrażeń łacińskich;
tłumaczyć tekst opisujący śmierć Juliusza Cezara;
charakteryzować postacie historyczne: Cezara, Nerona, Swetoniusza, Hadriana;
przytaczać historię wróżbiarstwa starożytnej Grecji.
Wyrażenia leksykalne
Do łacińskich zwrotów przyporządkuj ich polskie odpowiedniki.
imię jest znakiem, doustnie, z pierwszego małżeństwa, z drugiego małżeństwa, z domu, do głosu, w danej sprawie, męstwu wojennemu, w całości, codziennie, pierwsze wydanie, pierwodruk
| ad vocem | |
| in extenso | |
| in dies | |
| primo voto | |
| secundo voto | |
| virtuti militari | |
| per os | |
| nomen omen | |
| editio princeps | |
| de domo |
Zaznacz poprawny przekład łacińskich wyrażeń.
- volens nolens - chcąc nie chcąc
- mea culpa - moja wina
- in futurum - po przyszłość
- post mortem - po śmierci
- semper fidelis - zawsze wytrwały
- summa cum laude - z najwyższą pochwałą
Zaznacz zdanie, w którym łacińskie wyrażenie nie zostało użyte we właściwy sposób.
- Chciałabym być znowu niczym tabula rasa. A jestem chaotycznie zapisaną kartką.
- Ty zaś – spiritus movens tego wszystkiego – kryjesz się za plecami innych.
- Jesteś dla mnie prawdziwym vade mecum.
- To znaczy, że nihil obstat?
- Za takim stanowiskiem przemawia także sześciomiesięczna vacatio legis.
Zaznacz zdania prawdziwe.
- Wyrażenie status quo oznacza zmianę dotychczasowego stanu.
- Rzadko używamy określenia arbiter elegantiarum. Bo też i niewielu ludzi obdarzonych jest dziś takim smakiem i gustem, by zasłużyć na taką pochwałę.
- Errata to imię jednej z Muz.
- Słowa expressis verbis znaczą tyle co dobitnie.
Głównym inspiratorem 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens tego wydarzenia był Marek.
Nasz profesor od matematyki to prawdziwy esteta. 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens
Mogę przytoczyć Twoje słowa bez skrótów i opuszczeń. 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens
To lekarstwo należy zażywać doustnie. 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens
Moja prababcia – z pierwszego małżeństwa 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens Nowak,
z drugiego 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens Małkowska – była niezwykłą kobietą.
Po wojnie przywrócono poprzedni stan.1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens
Można drukować. Nic nie stoi na przeszkodzie. 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens
Chcąc nie chcąc 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens, muszę wrócić do domu.
Czasami – przed egzaminem – mam wrażenie, że mój umysł to czysta tablica. 1. spiritus movens, 2. secundo voto, 3. arbiter elegantiarum, 4. per os, 5. status quo, 6. summa cum laude, 7. primo voto, 8. in extenso, 9. tabula rasa, 10. nihil obstat, 11. volens nolens
Zamień pogrubione słowa wyrażeniami łacińskimi.
tabula rasa, in extenso, volens nolens, summa cum laude, primo voto, per os, secundo voto, arbiter elegantiarum, spiritus movens, nihil obstat, status quo
Moja siostra zdała egzamin z najwyższą pochwałą. ........................................
Głównym inspiratorem ........................................ tego wydarzenia był Marek.
Nasz profesor od matematyki to prawdziwy esteta. ........................................
Mogę przytoczyć Twoje słowa bez skrótów i opuszczeń. ........................................
To lekarstwo należy zażywać doustnie. ........................................
Moja prababcia – z pierwszego małżeństwa ........................................ Nowak,
z drugiego ........................................ Małkowska – była niezwykłą kobietą.
Po wojnie przywrócono poprzedni stan.........................................
Można drukować. Nic nie stoi na przeszkodzie. ........................................
Chcąc nie chcąc ........................................, muszę wrócić do domu.
Czasami – przed egzaminem – mam wrażenie, że mój umysł to czysta tablica. ........................................
Biografia Swetoniusza
Niewiele wiemy o Gajuszu Swetoniuszu Trankwillusie (75‑160), autorze, który sam specjalizował się w biografii. SwetoniuszSwetoniusz z pochodzenia był ekwitą. Nie planował kariery urzędowej. Wiele zawdzięczał wstawiennictwu i pomocy Pliniusza Młodszego, z którym łączyła go przyjaźń. Z pasją zajmował się historią. Znalazł dzięki temu, a także dzięki poparciu innego przyjaciela, zatrudnienie w aparacie urzędniczym cesarza Hadriana. Tak uzyskał dostęp do wszystkich archiwów cesarskich. Można by powiedzieć, że został historykiem‑archiwistą. W tych latach powstały prawdopodobnie Żywoty dwunastu cesarzy (Vitae duodecim Caesarum). Potem słuch o Swetoniuszu ginie. Wiemy, że popadł w niełaskę u Hadriana i został zwolniony z zajmowanego stanowiska.
Swetoniusz przyjmuje w Żywotach… szczególny układ biografii. Składają się one z trzech części. Pierwsza to opis chronologiczny życia, druga przedstawia cechy duchowe (osobno zalety, osobno wady) i fizyczne, trzecią stanowi opis śmierci i znaków wieszczych, które tę śmierć poprzedzają oraz okoliczności zgonu. W biografii Cezara czytamy na przykład o snach jego żony Kalpurni, o dziwnych znakach, które zauważono przed pamiętnym posiedzeniem senatu, i o słowach wieszczka Spurynny: Strzeż się Idów Marcowych.
Czytając biografie Swetoniusza zauważamy pewną tendencję pisarską autora. Drobiazgowo opisuje on cnoty dobrych władców (Cezara, Augusta, Wespazjana i Tytusa). W przypadku tych drugich, złych, nie waha się pisać o ich szaleństwach. Bywa nieco złośliwy. Chętnie posługuje się ironią, np. pisze, że gdy po zamachu na Kaligulę przypadkowo znaleziono Klaudiusza, stało się tak tylko dlatego, że jego stopy wystawały zza zasłony. Szczególnie barwna jest biografia Nerona. Swetoniusz rysuje charakter niesłychanie skomplikowany, niepozbawiony cech, za które możemy Nerona polubić, ostatecznie jednak nabieramy przekonania, że mamy do czynienia z człowiekiem rozchwianym, niedojrzałym i śmiesznym w swojej megalomanii.
O cesarzach pierwszych dynastii (julijsko‑klaudyjskiej oraz flawijskiej) Swetoniusz pisze zatem z ironią, pewnym zgorzknieniem i dystansem. Sam doświadczył zmienności Fortuny, pracując dla Hadriana. Niestety, choć rozumie przeszłość i potrzebę zachowania rzymskiej tradycji, wie także, że epoka klasyczna dobiegła końca.
Dokonaj przekładu poniższego tekstu łacińskiego na język polski.
Znaki zapowiadają śmierć Cezara
Sed Caesari futura caedes evidentibus prodigiis denuntiata est. Paucos ante menses, cum in colonia Capua deducti lege Iulia coloni ad exstruendas villas vetustissima sepulcra disicerent idque eo studiosius facerent, quod aliquantum vasculorum operis antiqui scrutantes reperiebant, tabula aenea in monimento, in quo dicebatur Capys conditor Capuae sepultus, inventa est conscripta litteris p108 verbisque Graecis hac sententia: quandoque ossa Capyis detecta essent, fore ut illo prognatus manu consanguineorum necaretur magnisque mox Italiae cladibus vindicaretur. Cuius rei, ne quis fabulosam aut commenticiam putet, auctor est Cornelius Balbus, familiarissimus Caesaris. Proximis diebus equorum greges, quos in traiciendo Rubiconi flumini consecrarat ac vagos et sine custode dimiserat, comperit pertinacissime pabulo abstinere ubertimque flere. Et immolantem haruspex Spurinna monuit, caveret periculum, quod non ultra Martias Idus proferretur. Pridie autem easdem Idus avem regaliolum cum laureo ramulo Pompeianae curiae se inferentem volucres varii generis ex proximo nemore persecutae ibidem discerpserunt. Ea vero nocte, cui inluxit dies caedis, et ipse sibi visus est per quietem interdum supra nubes volitare, alias cum Iove dextram iungere; et Calpurnia uxor imaginata est conlabi fastigium domus maritumque in gremio suo confodi; ac subito cubiculi fores sponte patuerunt.
Ob haec simul et ob infirmam valitudinem diu cunctatus an se contineret et quae apud senatum proposuerat agere differret, tandem Decimo Bruto adhortante, ne frequentis ac iam dudum opperientis destitueret, quinta fere hora progressus est libellumque insidiarum indicem ab obvio quodam porrectum p110 libellis ceteris, quos sinistra manu tenebat, quasi mox lecturus commiscuit. Dein pluribus hostiis caesis, cum litare non posset, introiit curiam spreta religione Spurinnamque irridens et ut falsum arguens, quod sine ulla sua noxa Idus Martiae adessent; quanquam is venisse quidem eas diceret, sed non praeterisse.
Źródło: Swetoniusz, De Vita Caesarum, Divus Julius 81, źródło: http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Julius.html
TłumaczenieTłumaczenie
Quis scit futura? Kto zna przyszłość?
Biograf epoki Hadriana Gajusz Swetoniusz nosił cognomen:
- Sekundus
- Trankwilus
- Witeliusz
Ostrzega Cezara przed Idami Marcowymi. 1. Spurynna, 2. Sybilla, 3. Tejrezjasz
Sprzedaje księgi z przepowiedniami ostatniemu królowi rzymskiemu. 1. Spurynna, 2. Sybilla, 3. Tejrezjasz
Dopasuj do zdań imię wieszcza lub wieszczki.
Sybilla, Spurynna, Tejrezjasz
Przepowiada Odysowi przyszłość w Hadesie. ....................
Ostrzega Cezara przed Idami Marcowymi. ....................
Sprzedaje księgi z przepowiedniami ostatniemu królowi rzymskiemu. ....................
Połącz w pary imię boga i jego wyrocznię.
Epidauros, Dodona, Delfy
| Apollo | |
| Zeus | |
| Asklepios |
Zaznacz zdania prawdziwe.
- Auspicia przeprowadzało się w Rzymie przed wyborami.
- Księgi sybillińskie otwierano w Rzymie, by zażegnać nieszczęście.
- Haruspik interpretuje zachowania ptaków.
- Haruspik interpretuje nadzwyczajne zjawiska.
Słowniki
Słownik pojęć
członek kolegium kapłańskiego. Wróży z lotu oraz zachowania się ptaków.
wróżby z lotu ptaków przeprowadzane przez augurów.
główne miasto Epiru. Znajdowała się tu najstarsza wyrocznia Zeusa.
miasto na Peloponezie, gdzie znajdowało się sanktuarium Asklepiosa.
kraina w pn.-zach. części Grecji. Główne miasto to Dodona.
Publiusz Eliusz Hadrian (76–138), cesarz rzymski w latach 117–138.
kapłan, który wróży z wnętrzności zwierząt ofiarnych oraz interpretuje nadzwyczajne zjawiska.
jedno ze wzgórz Rzymu. Stoi tu świątynia Jowisza.
córka Priama i Hekuby. Posiadła dar wieszczenia.
Gajusz Pliniusz Cecyliusz Sekundus (62–113), pisarz i mówca rzymski, przyjaciel Tacyta.
delficka Wieszczka Apollina.
Gajusz Swetoniusz Trankwillus (ok. 75‑160), autor biografii Żywoty sławnych mężów.
wieszczka i kapłanka Apollina, np. w Delfach, Eretrii, Samos, Tibur, Kume.
niewidomy wróżbita grecki, ukarany ślepotą za ujawnianie ludziom boskich przepowiedni.
Tytus Flawiusz Wespazjan (9–79), cesarz rzymski w latach 69–79, dał początek dynastii Flawiuszy (Wespazjan, Tytus, Domicjan).
Słownik łacińsko - polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Janusz A. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa–Kraków 1999.
Rzym i my. Wprowadzenie do literatury i kultury łacińskiej, tł. I. Lewandowski, W.M. Malinowski, Poznań 2009.
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012.
Gajusz Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, Wrocław–Warszawa–Kraków 1965.
Maria Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004.
Michael Crawford, Rzym w okresie republiki, Warszawa 2000.
Pliniusz Młodszy, Listy, Ks. I–VII, Częstochowa 1967.
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa 1998.