Wyrazić niewyrażalne. Założenia sztuki symbolicznej
Scenariusz zajęć
IV etap edukacyjny, język polski (zakres podstawowy)
Temat: Wyrazić niewyrażalne. Założenia sztuki symbolicznej
Treści kształcenia:
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
3. Interpretacja. Uczeń:
4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.
Cele operacyjne:
Uczeń:
Zna pochodzenie terminu „symbol” oraz jego znaczenie,
Rozumie przyczyny popularności alegorii w literaturze i sztuce,
Rozpoznaje znaczenie popularnych w kulturze alegorii,
Wskazuje nazwiska twórców związanych z symbolizmem.
Nabywane umiejętności:
Rozpoznawanie alegorii i symbolu w tekście kultury (malarskim i literackim),
Wskazywanie środków malarskich,
Poszukiwanie odpowiedzi na zadane pytania,
Doskonalenie interpretacji tekstu poetyckiego i malarskiego,
Rozwijanie swobodnych skojarzeń,
Odnajdywanie alegorii i symbolu w otaczającym świecie.
Kompetencje kluczowe:
Porozumiewanie się w języku ojczystym,
Umiejętność uczenia się,
Świadomość i ekspresja kulturalna.
Środki dydaktyczne:
Sprzęt multimedialny (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),
Fragment tekstu Zenona Miriama‑Przesmyckiego pt. „Maurycy Maeterlinck i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej”,
Zasób multimedialny: film „Alegoria”.
Metody nauczania:
Podające: wykład informacyjny,
Problemowe: rozmowa kierowana, gra dydaktyczna: kula śniegowa,
Eksponująca: film,
Praktyczna: rozmowa interpretacyjna.
Formy pracy:
Zbiorowa jednolita,
Grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć:
Etap wstępny
Nauczyciel wita uczniów i zapoznaje ich z tematem oraz celami lekcji. Na początek proponuje podsumowanie wiedzy na temat alegorii: prosi młodzież o podanie jej cech charakterystycznych oraz przykładów z dziedziny literatury i sztuki, w jakich się pojawiła. Zwraca uwagę na zestawienie poznanych w życiu codziennym oraz we wcześniejszych etapach edukacyjnych alegorii (np. okręt walczący z falami, biały orzeł, serce przebite strzałą, lustro, klepsydra, a także przykłady alegorii średniowiecznych – lew, czyli pycha, lilia – niewinność czy drabina – droga do nieba). Podkreśla też funkcje alegorii (ukazywanie treści abstrakcyjnych: moralistycznych, filozoficznych, religijnych), jej dydaktyzm i warunek poprawnego odczytania, czyli posiadanie odpowiedniej wiedzy, która zapewnia czytelnikowi właściwą interpretację. Następnie przypomina o popularności wydawanych w XVI i XVII wieku słowników alegorii i wymienia gatunki literackie, w których najczęściej była stosowana: moralitety, bajki, przypowieści, poematy epickie.
Kolejnym etapem jest zapoznanie uczniów z nowym nurtem w literaturze modernizmu, jakim jest symbolizm. Nauczyciel zwraca uwagę na fakt wyparcia alegorii przez symbol w XIX i XX wieku; podkreśla jednorazowy, nieokreślony charakter symbolu oraz chwiejność i niepewność jego znaczenia.
Etap realizacji
Nauczyciel proponuje uczniom obejrzenie materiału filmowego (zasób multimedialny). Po emisji filmu zwraca uwagę młodzieży na różnorodność możliwych interpretacji przedstawionych dzieł sztuki. Następnie wprowadza informacje na temat narodzin symbolizmu (pochodzenie nazwy kierunku – Jean Moréas „Le Figaro” z 1886 roku, Ch. P. Baudelaire, P. Verlaine jako prekursorzy kierunku).
Kolejnym etapem zajęć jest analiza fragmentów manifestu Zenona Miriama‑Przesmyckiego „Maurycy Maeterlinck i jego stanowisko we współczesnej poezji belgijskiej”. Nauczyciel dzieli klasę na cztery grupy – każda z nich otrzymuje inne zadanie do wykonania.
Zadania do analizy dla poszczególnych grup:
I: Stworzenie definicji symbolu,
II: Zrekonstruowanie cech symbolu,
III: Podanie funkcji symbolu,
IV: Zrekonstruowanie światopoglądu poety‑symbolisty.
Grupy prezentują swoje prace interpretujące manifest. Następuje wymiana zdobytych i zweryfikowanych informacji, nauczyciel je uzupełnia:
I: Symbol jako znak sugerujący tajemne, metafizyczne treści; niekonwencjonalność i brak możliwości zracjonalizowania; brak adekwatnych odniesień w rzeczywistości;
II: Występowanie skojarzeń, niedopowiedzeń, asocjacji; pejzaż wewnętrzny; odwoływanie do postaci archetypicznych (Chrystus, Adam, Ewa, Lucyfer, Ahaswer, Salome, postaci mitologiczne);
III: Poznanie rzeczywistości duchowej, rozwój wnętrza człowieka, rozwój wyobraźni, kontakt z nieskończonością;
IV: Przekonanie o dualistycznym charakterze rzeczywistości (poznawana za pomocą zmysłów warstwa materialna oraz ukryta warstwa duchowa); wpływ Artura Schopenhauera i filozofii indyjskiej).
Następnie prowadzący zajęcia opowiada uczniom o polskich symbolistach, prezentując wstępne, wprowadzające w zagadnienie informacje, m.in. na temat ich najważniejszych osiągnięć.
Punktem podsumowującym zajęcia jest gra dydaktyczna – kula śniegowa: począwszy od hasła inicjującego (np. dusza) uczniowie po kolei dodają swoje skojarzenia wywołane przez to pojęcie. Uzyskany w ten sposób zasób słów może wskazywać na różnorodność asocjacji wywołanych przez jeden rzeczownik.
Etap końcowy
Nauczyciel, w ramach podsumowania zajęć, wskazuje na reinterpretacje kulturowe dokonane przez symbolistów (np. postaci Chrystusa – nie tylko Bóg, ale smutny człowiek, który nie wyplenił zła). Następnie zadaje uczniom pracę domową:
W jaki sposób został zreinterpretowany wizerunek szatana w wierszu Leopolda Staffa „Deszcz jesienny”?
Dodatkowo:
Uczniowie zdolni/chętni mogą zapoznać się z reprodukcjami obrazów Jacka Malczewskiego (znajdując je w odpowiednich albumach w szkolnej bibliotece lub wyszukując je w internecie), a następnie wskazać w nich elementy symboliczne.
