Wyrazy dźwiękonaśladowcze w poezji i prozie
Wstęp
Czy zdajecie sobie sprawę, że świat jest pełen dźwięków? Człowiek mówi, ptaki śpiewają, wicher huczy, piorun grzmi, śnieg pod nogami skrzypi. Wystarczy tylko wsłuchać się w przyrodę, w nasze otoczenie, aby wychwycić różnorodność odgłosów, które nam towarzyszą.
Aby oddać dźwięki i odgłosy świata, używamy specjalnych słów – wyrazów dźwiękonaśladowczych, inaczej nazywanych onomatopejamionomatopejami. Naśladują one dźwięki wydawane przez przedmioty, np. dzwonek: dzyń‑dzyń, trąbkę: trutututu, odtwarzają głosy zwierząt: hau hau, odgłosy maszyn: wrrr. Są to także słowa, których brzmienie przypomina odgłosy otaczającego świata, np. szuranie, chlapanie, kapanie, pukanie, kwiczenie.


rozpoznasz wyrazy dźwiękonaśladowcze związane ze zjawiskami przyrody;
określisz ich funkcję w tekstach literackich;
stworzysz tekst z użyciem onomatopei.
Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia
Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:
rozwija umiejętność słuchania i czytania utworów literackich;
rozwija umiejętność tworzenia wypowiedzi inspirowanych utworem poetyckim i prozatorskim;
analizuje tekst poetycki i prozatorski, odnajdując wyrazy dźwiękonaśladowcze;
wyjaśnia funkcję użytych w utworach wyrazów dźwiękonaśladowczych;
tworzy nagranie, w którym ilustruje za pomocą dźwięków i wyrazów dźwiękonaśladowczych wymyślone scenki.
WYRAZY DŹWIĘKONAŚLADOWCZE W OTACZAJĄCYM NAS ŚWIECIE, W POEZJI I W PROZIE – audiobook
Rozdziały:
Odgłosy natury
Małgorzata Szyszko Odkurzacz
Ken Follett Igła
Notatka dla prowadzącego:
Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.
Uważnie wysłuchaj nagrania. Skoncentruj uwagę na przykładach wyrazów związanych z nazywaniem, odtwarzaniem, naśladowaniem dźwięków zjawisk przyrody.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjDOzTxwB
Wyrazy dźwiękonaśladowcze w poezji i prozie
Rozdział 1
Odgłosy natury
Nagranie zawiera dźwiękidźwięki wydawane przez naturę.
Poznaj odgłosyodgłosy i dźwięki wydawane przez naturę. Usłyszysz między innymi takie zjawiska natury, jak: strumyk, poranek, ocean, woda, wiatr, burza, deszcz. Dzięki dźwiękom przeniesiesz się do lasu, nad staw lub nad morze.
— strumyk
— ocean
— woda
— deszcz
— wiatr
— leśna polana
— staw wodny
— burza
— skrzypienie śniegu
— bzyczenie muchy
— lodowiec
— szum nadmorskiego lasu
— szum liści
Rozdział 2
Małgorzata Szyszko Odkurzacz
Nagranie zawiera recytację wiersza Małgorzaty Szyszki.
Trochę mam ze słonia,
trochę z węża boa,
Biegam po podłodze, aż turkoczą koła.
Burczę, kicham, duszę.
Syczę, prycham, sapię,
czasem guzik znajdę,
czasem papier złapię.
Ach, jak mnie się boją
kurz i pajęczyna,
kiedy wszystko łykam
Z najgroźniejszą miną.
Dziś spostrzegłem muchę,
Chciałem za nią biec.
Już... już ją miałem,
Nagle – nosem w piec.
Rozdział 3
Ken Follett Igła
Nagranie zawiera fragment powieści Kena Folleta, przedstawiający bohaterkę, która wsłuchuje się w odgłosy świata.
Lucy też nie mogła zasnąć. Nasłuchiwała odgłosów, które dochodziły ze wszystkich stron. Sztorm był jak orkiestra, w której deszcz walił w bęben tłukąc o dach, wiatr grał na flecie gwiżdżąc na poddaszu, a morze plażą wykonywało glissando. Stary dom trzeszczał i skrzypiał, poszturchiwany przez bezlitosną burzę. Ale i w środku słychać było różne dźwięki, chociażby powolny regularny oddech, który na szczęście nie przechodził w głośne chrapanie. Z drugiego pokoju dochodziło szybkie i płytkie sapanie małego Jo, który rozłożył się wygodnie na łóżku polowym przysuniętym do ściany. „Ten hałas nie pozwala mi usnąć – pomyślała Lucy. –Kogo właściwie chcę oszukać?” […].
Jakie emocje wywołują w tobie usłyszane dźwięki? Nazwij je.
Stwórz komiks, który będzie ilustrował wiersz Odkurzacz.
Dlaczego Lucy nie może zasnąć? Odpowiedz, używając jak najwięcej wyrazów nazywających dźwięki.
Podsumowanie
Z wysłuchanych nagrań i ich analizy wynika, że:
— niektórym zjawiskom przyrody towarzyszą dźwięki;
— dźwięki przyrody w różny sposób wpływają na ludzi;
— słowa nazywające dźwięki to wyrazy dźwiękonaśladowcze.
Wskazówka ortograficzna:
Czy wiesz, że w pisowni wyrazów dźwiękonaśladowczych nie obowiązują ścisłe reguły? Jeśli nie jesteś pewny, jak zapisać wyraz dźwiękonaśladowczy, koniecznie zajrzyj do słownika ortograficznego!

Zadanie 1.
Z załączonego tekstu wybierz 6 nazw ptaków i dopisz do nich wyrazy dźwiękonaśladowcze nazywające wydawane przez nie odgłosy.

Zadanie 2.
Wyszukaj w Internecie nagrania z odgłosami ptaków. Następnie zaprezentuj je klasie. Niech twoje koleżanki i koledzy odgadną, jaki to ptak śpiewa. Następnie podzielcie się na grupy (5‑6-osobowe) i stwórzcie krótkie opowiadania (narrację i dialogi) z wykorzystaniem nagranych dźwięków.
Ćwiczenia
W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu, skorzystaj z innej wersji zadania.
Połącz nazwy urządzeń i sprzętów domowych z wydawanymi przez nie dźwiękami.
warkot, bulgotanie, szum, turkot, dzwonienie, gwizd
czajnik | |
telefon | |
mikser | |
odkurzacz | |
wiertarka | |
garnek z gotującą się zupą |
Połącz nazwy urządzeń i sprzętów domowych z wydawanymi przez nie dźwiękami.
szum, turkot, warkot, dzwonienie, szum, dzwonienie, warkot, gwizd, szum, turkot, bulgotanie, warkot, bulgotanie, bulgotanie, szum, dzwonienie, dzwonienie, bulgotanie, warkot, bulgotanie, gwizd, dzwonienie, turkot, szum, warkot, warkot, bulgotanie, turkot, dzwonienie, gwizd, szum, gwizd, gwizd, turkot, turkot, gwizd
mikser
....................
odkurzacz
....................
telefon
....................
wiertarka
....................
garnek z gotującą się zupą
....................
czajnik
....................
Połącz odgłosy natury z podobnymi do nich odgłosami przedmiotów domowych.
świst czajnika, podskakiwanie pokrywki na garnku, odgłos otwieranego napoju gazowanego, odgłos powietrza spuszczanego z piłki, warkot samochodu, dźwięk dzwonka do drzwi
świst wiatru | |
gwizd ptaka | |
syk węża | |
prychanie kota | |
jednostajny szum wiatru | |
warczenie psa |
Połącz odgłosy natury z podobnymi do nich odgłosami przedmiotów domowych.
dźwięk dzwonka do drzwi, warkot samochodu, podskakiwanie pokrywki na garnku, podskakiwanie pokrywki na garnku, świst czajnika, podskakiwanie pokrywki na garnku, warkot samochodu, odgłos powietrza spuszczanego z piłki, dźwięk dzwonka do drzwi, odgłos otwieranego napoju gazowanego, odgłos otwieranego napoju gazowanego, odgłos powietrza spuszczanego z piłki, odgłos otwieranego napoju gazowanego, świst czajnika, dźwięk dzwonka do drzwi, warkot samochodu, warkot samochodu, świst czajnika, podskakiwanie pokrywki na garnku, warkot samochodu, odgłos powietrza spuszczanego z piłki, świst czajnika, podskakiwanie pokrywki na garnku, odgłos otwieranego napoju gazowanego, dźwięk dzwonka do drzwi, odgłos powietrza spuszczanego z piłki, warkot samochodu, dźwięk dzwonka do drzwi, świst czajnika, odgłos powietrza spuszczanego z piłki, odgłos otwieranego napoju gazowanego, odgłos otwieranego napoju gazowanego, świst czajnika, dźwięk dzwonka do drzwi, odgłos powietrza spuszczanego z piłki, podskakiwanie pokrywki na garnku
warczenie psa
................................................................................
gwizd ptaka
................................................................................
jednostajny szum wiatru
................................................................................
syk węża
................................................................................
świst wiatru
................................................................................
prychanie kota
................................................................................
Uzupełnij wypowiedź geografa o efektownych zjawiskach przyrodniczych podanymi poniżej wyrazami dźwiękonaśladowczymi lub związkami wyrazów dźwiękonaśladowczych.
hukiem, trzaskiem, świszczącego i huczącego, łoskotem, huku i grzmotu, skapujący, huk grzmotów
Deszcz o drobnych kroplach i niewielkiej intensywności, delikatnie ........................................................ z nisko zawieszonej chmury, zazwyczaj przelotny, to kapuśniaczek.
Opad, któremu towarzyszą błyskawice i ........................................................ , nazywa się burzą.
Zjawisko burzy nad morzami i oceanami nazwano sztormem. Towarzyszą mu silne, porywające podmuchy ........................................................ wiatru, który, uderzając o taflę wody, powoduje jej spienianie. Zjawisko bardzo silnego wiatru o prędkości powyżej 33m/s nazywa się huraganem, cyklonem, tajfunem bądź orkanem.
Łamią się z ........................................................ drzewa, przewracają z ........................................................ budynki i ogrodzenia.
Gdy czoło lodowca cofa się, rozpada lub wytapia, to gigantyczne masy lodu z ........................................................ odpadają na przedpole zlodzenia lub do wody. Takie zjawisko w glacjologii (nauka o zlodzeniu) nazwano „cieleniem się lodowca”. Siła i wielkość ........................................................ , towarzyszącego cieleniu się lodu, porównywalna jest do startu samolotu odrzutowego.
Uzupełnij wypowiedź geografa o efektownych zjawiskach przyrodniczych podanymi wyrazami dźwiękonaśladowczymi lub związkami wyrazów dźwiękonaśladowczych.
hukiem, łoskotem, świszczącego i huczącego, huk grzmotów, huk grzmotów, skapujący, łoskotem, trzaskiem, huku i grzmotu, świszczącego i huczącego, świszczącego i huczącego, skapujący, trzaskiem, świszczącego i huczącego, łoskotem, hukiem, trzaskiem, trzaskiem, trzaskiem, trzaskiem, huku i grzmotu, skapujący, huk grzmotów, łoskotem, skapujący, huku i grzmotu, huku i grzmotu, huk grzmotów, skapujący, świszczącego i huczącego, huku i grzmotu, huk grzmotów, trzaskiem, huk grzmotów, huku i grzmotu, hukiem, łoskotem, hukiem, hukiem, skapujący, hukiem, hukiem, świszczącego i huczącego, huk grzmotów, łoskotem, łoskotem, świszczącego i huczącego, skapujący, huku i grzmotu
Deszcz o drobnych kroplach i niewielkiej intensywności, delikatnie ........................................................ z nisko zawieszonej chmury, zazwyczaj przelotny, to kapuśniaczek. Opad, któremu towarzyszą błyskawice i ........................................................ , nazywa się burzą. Zjawisko burzy nad morzami i oceanami nazwano sztormem. Towarzyszą mu silne, porywające podmuchy ........................................................ wiatru, który, uderzając o taflę wody, powoduje jej spienianie. Zjawisko bardzo silnego wiatru o prędkości powyżej 33m/s nazywa się huraganem, cyklonem, tajfunem bądź orkanem. Łamią się z ........................................................ drzewa, przewracają z ........................................................ budynki i ogrodzenia. Gdy czoło lodowca cofa się, rozpada lub wytapia, to gigantyczne masy lodu z ........................................................ odpadają na przedpole zlodzenia lub do wody. Takie zjawisko w glacjologii (nauka o zlodzeniu) nazwano „cieleniem się lodowca”. Siła i wielkość ........................................................ , towarzyszącego cieleniu się lodu, porównywalna jest do startu samolotu odrzutowego.
Słowniczek
wszelkie wrażenia słuchowe.
dźwięk towarzyszący jakiejś czynności lub wydawany przez coś.
wyrazy naśladujące dźwięki i odgłosy, np. miauczeć, pukać.
wyraz lub ciąg wyrazów naśladujących swym brzmieniem dźwięki naturalne, np. bum, bum, miau, kwa‑kwa.
Powrót do e‑podręcznika
E‑podręcznik „Piąta strona świata”
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/221804/v/latest/t/student-canon
115. Ożywić zjawiska przyrody
http://www.epodreczniki.pl/reader/c/221804/v/latest/t/student-canon/m/j0000008IIB5v22