R1LLERm0NL7LK1
Ilustracja przedstawia baner e‑materiału, na którym wyświetla się tytuł „Wyrazy naśladowcze w poezji i w prozie".

Wyrazy dźwiękonaśladowcze w poezji i prozie

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

Wstęp

Czy zdajecie sobie sprawę, że świat jest pełen dźwięków? Człowiek mówi, ptaki śpiewają, wicher huczy, piorun grzmi, śnieg pod nogami skrzypi. Wystarczy tylko wsłuchać się w przyrodę, w nasze otoczenie, aby wychwycić różnorodność odgłosów, które nam towarzyszą.

Aby oddać dźwięki i odgłosy świata, używamy specjalnych słów – wyrazów dźwiękonaśladowczych, inaczej nazywanych onomatopejamiOnomatopejaonomatopejami. Naśladują one dźwięki wydawane przez przedmioty, np. dzwonek: dzyń‑dzyń, trąbkę: trutututu, odtwarzają głosy zwierząt: hau hau, odgłosy maszyn: wrrr. Są to także słowa, których brzmienie przypomina odgłosy otaczającego świata, np. szuranie, chlapanie, kapanie, pukanie, kwiczenie.

RGgHeO20DPEaL1
Ilustracja przedstawia siedem fotografii, przypiętych pinezkami do drewnianej deski. Pierwsza fotografia przedstawia dzwonek, z którego korzysta się na przykład w barze. Nad zdjęciem jest napis „dzyń dzyń”. Druga fotografia przedstawia psa biegającego po łące. Nad zdjęciem jest napis: „hau hau”. Trzecia fotografia przedstawia mężczyznę koszącego trawę w ogródku. Nad zdjęciem jest napis: „wrr wrr”. Czwarta fotografia przedstawia mężczyznę pukającego do drzwi. Prawdopodobnie jest to listonosz. Nad zdjęciem jest napis: „puk puk”. Piąta fotografia przedstawia kobietę szurającą po wykładzinie kapciami. Nad zdjęciem jest napis: „szur szur”. Szósta fotografia przedstawia dziecko w basenie, otrzepujące wodę z włosów. Nad zdjęciem jest napis: „plusk plusk”. Siódma fotografia przedstawia cieknący kran. Nad zdjęciem jest napis: „kap kap”. W prawym dolnym rogu ilustracji znajduje się napis: „Wyrazy dźwiękonaśladowcze Onomatopeje”.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Rcl2pB6cxV9BL1
Ilustracja przedstawia chłopca siedzącego w pociągu, spoglądającego przez okno. Za oknem jest szaro i pada deszcz. Chłopiec jest zamyślony. Prawdopodobnie nasłuchuje kapiącego deszczu. Na górze ilustracji znajduje się napis: „dźwięki przyrody w różny sposób wpływają na ludzi”.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Nauczysz się

rozpoznasz wyrazy dźwiękonaśladowcze związane ze zjawiskami przyrody;

określisz ich funkcję w tekstach literackich;

stworzysz tekst z użyciem onomatopei.

1

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia

Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:

  1. rozwija umiejętność słuchania i czytania utworów literackich;

  2. rozwija umiejętność tworzenia wypowiedzi inspirowanych utworem poetyckim i prozatorskim;

  3. analizuje tekst poetycki i prozatorski, odnajdując wyrazy dźwiękonaśladowcze;

  4. wyjaśnia funkcję użytych w utworach wyrazów dźwiękonaśladowczych;

  5. tworzy nagranie, w którym ilustruje za pomocą dźwięków i wyrazów dźwiękonaśladowczych wymyślone scenki.

m10280c076d6302d6_1502093859156_0

WYRAZY DŹWIĘKONAŚLADOWCZE W OTACZAJĄCYM NAS ŚWIECIE, W POEZJI I W PROZIE – audiobook

Rozdziały:

  1. Odgłosy natury

  2. Małgorzata Szyszko Odkurzacz

  3. Ken Follett Igła

1
Notatka dla prowadzącego

Notatka dla prowadzącego:

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.

R10CWxBPtgqp91
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wskazówka

Uważnie wysłuchaj nagrania. Skoncentruj uwagę na przykładach wyrazów związanych z nazywaniem, odtwarzaniem, naśladowaniem dźwięków zjawisk przyrody.

RhWyyVtxTh6p4m10280c076d6302d6_1536836514645_01
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PjDOzTxwB

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wersja tekstowa z wyróżnieniem pojęć

Wyrazy dźwiękonaśladowcze w poezji i prozie

Rozdział 1 
Odgłosy natury

Nagranie zawiera dźwiękiDźwiękdźwięki wydawane przez naturę.

Poznaj odgłosyOdgłosodgłosy i dźwięki wydawane przez naturę. Usłyszysz między innymi takie zjawiska natury, jak: strumyk, poranek, ocean, woda, wiatr, burza, deszcz. Dzięki dźwiękom przeniesiesz się do lasu, nad staw lub nad morze.
— strumyk
— ocean
— woda
— deszcz
— wiatr
— leśna polana
— staw wodny
— burza
— skrzypienie śniegu
— bzyczenie muchy
— lodowiec
— szum nadmorskiego lasu
— szum liści

Rozdział 2 
Małgorzata Szyszko Odkurzacz

Nagranie zawiera recytację wiersza Małgorzaty Szyszki.

Trochę mam ze słonia,
trochę z węża boa,
Biegam po podłodze, aż turkoczą koła.
Burczę, kicham, duszę.

Syczę, prycham, sapię,
czasem guzik znajdę,
czasem papier złapię.

Ach, jak mnie się boją
kurz i pajęczyna,
kiedy wszystko łykam
Z najgroźniejszą miną.

Dziś spostrzegłem muchę,
Chciałem za nią biec.
Już... już ją miałem,
Nagle – nosem w piec.

Rozdział 3 
Ken Follett Igła

Nagranie zawiera fragment powieści Kena Folleta, przedstawiający bohaterkę, która wsłuchuje się w odgłosy świata.

Lucy też nie mogła zasnąć. Nasłuchiwała odgłosów, które dochodziły ze wszystkich stron. Sztorm był jak orkiestra, w której deszcz walił w bęben tłukąc o dach, wiatr grał na flecie gwiżdżąc na poddaszu, a morze plażą wykonywało glissando. Stary dom trzeszczał i skrzypiał, poszturchiwany przez bezlitosną burzę. Ale i w środku słychać było różne dźwięki, chociażby powolny regularny oddech, który na szczęście nie przechodził w głośne chrapanie. Z drugiego pokoju dochodziło szybkie i płytkie sapanie małego Jo, który rozłożył się wygodnie na łóżku polowym przysuniętym do ściany. „Ten hałas nie pozwala mi usnąć – pomyślała Lucy. –Kogo właściwie chcę oszukać?” […].

Polecenie 1

Jakie emocje wywołują w tobie usłyszane dźwięki? Nazwij je.

RlvGENfCmirdr
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Stwórz komiks, który będzie ilustrował wiersz Odkurzacz.

R183KWuyFlvKv
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Dlaczego Lucy nie może zasnąć? Odpowiedz, używając jak najwięcej wyrazów nazywających dźwięki.

RpeHCjTGhJCvI
(Uzupełnij).
m10280c076d6302d6_1536836514645_0
m10280c076d6302d6_1502093867461_0

Podsumowanie

Z wysłuchanych nagrań i ich analizy wynika, że:
— niektórym zjawiskom przyrody towarzyszą dźwięki;
— dźwięki przyrody w różny sposób wpływają na ludzi;
— słowa nazywające dźwięki to wyrazy dźwiękonaśladowcze.

Wskazówka ortograficzna:
Czy wiesz, że w pisowni wyrazów dźwiękonaśladowczych nie obowiązują ścisłe reguły? Jeśli nie jesteś pewny, jak zapisać wyraz dźwiękonaśladowczy, koniecznie zajrzyj do słownika ortograficznego!

R1WL3yJzOihcE1
Ilustracja przedstawia dwóch alpinistów z plecakami schodzącymi ze zbocza ośnieżonej góry. Jest bardzo dużo śniegu. Alpiniście na pierwszym planie śnieg sięga po kolana, a alpiniście, który widoczny jest na drugim planie, śnieg sięga do pasa. Jest słoneczny, mroźny dzień. Ilustracja ma podpis: „Niektórym zjawiskom przyrody towarzyszą dźwięki”.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Praca domowa

Zadanie 1.

Z załączonego tekstu wybierz 6 nazw ptaków i dopisz do nich wyrazy dźwiękonaśladowcze nazywające wydawane przez nie odgłosy.

R7bnJIRwMZ7yX1
W ramce zamieszczono pracę domową składającą się z dwóch zadań. Treść Zadania 1. jest następująca: „Z poniższego tekstu wybierz 6 nazw ptaków i dopisz do nich wyrazy dźwiękonaśladowcze nazywające wydawane przez nie odgłosy”.Słowik, wróbel, kos, jaskółka,Kogut, dzięcioł, gil, kukułka,Szczygieł, sowa, kruk, czubatka,Drozd, sikora i dzierlatka,Kaczka, gąska jemiołuszka,Dudek, trznadel, pośmieciuszka,Wilga, zięba, bocian, szpakOraz każdy inny ptak.(J. Tuwim, Ptasie radio)Poniżej znajduje się arkusz z kartą pracy. Arkusz zawiera polecenie oraz tabelkę z dwiema kolumnami podpisanymi: „Ptak”, „Wyrazy dźwiękonaśladowcze”. Należy wpisać gatunek ptaka oraz rodzaj dźwięku, jaki wydaje.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R13CaIBUjMMDZ1
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego załącznik do Zadania 1. z pracy domowej.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zadanie 2.

Wyszukaj w Internecie nagrania z odgłosami ptaków. Następnie zaprezentuj je klasie. Niech twoje koleżanki i koledzy odgadną, jaki to ptak śpiewa. Następnie podzielcie się na grupy (5‑6-osobowe) i stwórzcie krótkie opowiadania (narrację i dialogi) z wykorzystaniem nagranych dźwięków.

R9vaVmnCsIzQt
(Uzupełnij).
m10280c076d6302d6_1503905579466_0

Ćwiczenia

Wskazówka

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu, skorzystaj z innej wersji zadania.

R6ipaPy2WxDSl
Ćwiczenie 1
ŚWIAT WOKÓŁ NAS WYDAJE DŹWIĘKI
Dopasuj wyrazy dźwiękonaśladowcze do obrazków.
Ćwiczenie 2
R16jfm2Wi9Zot1
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 2. zatytułowane „Jakie dźwięki wydaje otoczenie?”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Połącz nazwy urządzeń i sprzętów domowych z wydawanymi przez nie dźwiękami”. Poniżej znajduje się pięć kafelków z nazwami urządzeń i sprzętów domowych oraz pięć kafelków z wydawanymi przez nie dźwiękami. Należy połączyć urządzenie z dźwiękiem, przesuwając kafelki w górę lub w dół. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.

Połącz nazwy urządzeń i sprzętów domowych z wydawanymi przez nie dźwiękami.

warkot, bulgotanie, szum, turkot, dzwonienie, gwizd

czajnik  
telefon  
mikser  
odkurzacz  
wiertarka  
garnek z gotującą się zupą  
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RuwIYoOLezlVA1
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 3 zatytułowane „Jakie dźwięki wydaje otoczenie 2.?”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Połącz odgłosy natury z podobnymi do nich odgłosami przedmiotów domowych”. Poniżej znajduje się sześć kafelków z odgłosami natury oraz sześć kafelków z odgłosami przedmiotów domowych. Należy połączyć odgłos natury z dźwiękiem, przesuwając kafelki w górę lub w dół. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.

Połącz odgłosy natury z podobnymi do nich odgłosami przedmiotów domowych.

świst czajnika, podskakiwanie pokrywki na garnku, odgłos otwieranego napoju gazowanego, odgłos powietrza spuszczanego z piłki, warkot samochodu, dźwięk dzwonka do drzwi

świst wiatru  
gwizd ptaka  
syk węża  
prychanie kota  
jednostajny szum wiatru  
warczenie psa  
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RAenKx5oqxrqT
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 4 zatytułowane „Dźwięki w przyrodzie”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Uzupełnij wypowiedź geografa o efektownych zjawiskach przyrodniczych podanymi poniżej wyrazami dźwiękonaśladowczymi lub związkami wyrazów dźwiękonaśladowczych.” Pod poleceniem znajduje się tekst z lukami do wypełnienia oraz siedem kafelków, którymi należy wypełnić tekst. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.

Uzupełnij wypowiedź geografa o efektownych zjawiskach przyrodniczych podanymi poniżej wyrazami dźwiękonaśladowczymi lub związkami wyrazów dźwiękonaśladowczych.

hukiem, trzaskiem, świszczącego i huczącego, łoskotem, huku i grzmotu, skapujący, huk grzmotów

Deszcz o drobnych kroplach i niewielkiej intensywności, delikatnie ........................................................ z nisko zawieszonej chmury, zazwyczaj przelotny, to kapuśniaczek.
Opad, któremu towarzyszą błyskawice i ........................................................ , nazywa się burzą.
Zjawisko burzy nad morzami i oceanami nazwano sztormem. Towarzyszą mu silne, porywające podmuchy ........................................................ wiatru, który, uderzając o taflę wody, powoduje jej spienianie. Zjawisko bardzo silnego wiatru o prędkości powyżej 33m/s nazywa się huraganem, cyklonem, tajfunem bądź orkanem.
Łamią się z ........................................................ drzewa, przewracają z ........................................................ budynki i ogrodzenia.
Gdy czoło lodowca cofa się, rozpada lub wytapia, to gigantyczne masy lodu z ........................................................ odpadają na przedpole zlodzenia lub do wody. Takie zjawisko w glacjologii (nauka o zlodzeniu) nazwano „cieleniem się lodowca”. Siła i wielkość ........................................................ , towarzyszącego cieleniu się lodu, porównywalna jest do startu samolotu odrzutowego.

j.polski_scen1_cw4
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
m10280c076d6302d6_1502358147126_0

Słowniczek

Dźwięk
Dźwięk

wszelkie wrażenia słuchowe. 

Odgłos
Odgłos

dźwięk towarzyszący jakiejś czynności lub wydawany przez coś.

Dźwiękonaśladownictwo
Dźwiękonaśladownictwo

wyrazy naśladujące dźwięki i odgłosy, np. miauczeć, pukać.

Onomatopeja
Onomatopeja

wyraz lub ciąg wyrazów naśladujących swym brzmieniem dźwięki naturalne, np. bum, bum, miau, kwa‑kwa.

m10280c076d6302d6_1522759004116_0