Wzorzec rycerza idealnego na przykładzie Iliady Homera

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń wie, kim był Homer, zna genezę i budowę Iliady oraz środki stylistyczne charakterystyczne dla eposu, takie jak: porównanie homeryckie, inwokacja, stałe epitety.

Uczeń zna sylwetki bohaterów mitycznych i wzorzec rycerza idealnego.

b) Umiejętności

Uczeń wymienia cechy eposu homeryckiego (przede wszystkim przeplatanie się dwóch płaszczyzn fabularnych – świata bogów i świata ludzi), charakterystyka jego bohaterów (nazywa cechy, emocje, odkrywa ich bogactwo psychologiczne).

Uczeń rozpoznaje porównania homeryckie.

2. Metoda i forma pracy

Metoda ekspresywna: uczniowie prezentują swoje wiadomości na temat rycerstwa. Opowiadają, jakie skojarzenia przywołuje w nich słowo rycerz.

Wykład i heureza: jeden z uczniów w formie krótkiej notki przedstawia postać Homera. Nauczyciel uzupełnia przekazane informacje o genezę i charakterystykę gatunku eposu rycerskiego. Wspólna lektura i analiza fragmentów Iliady. Wskazywanie na cechy eposu homeryckiego (porównania homeryckie, stałe epitety, itd.)

Ostatnia faza zajęć ma charakter problemowo‑poszukujący. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jaki powinien być rycerz idealny. W jakim postępowaniu może objawiać się rycerskość na początku XXI wieku?

3. Środki dydaktyczne

1. Iliada Homera.

2. Reprodukcje i ryciny przedstawiające wizerunki rycerzy.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Kim był rycerz – charakterystyka rycerstwa jako warstwy społecznej, która w epoce feudalnej zobowiązana była z racji posiadanej ziemi do służby wojskowej.
Wzorzec idealnego rycerza, który odnajdujemy w epopejach (m.in. Pieśń o Rolandzie, legendy o rycerzach króla Artura).

Postać Homera; jego dzieła i kontrowersje związane z ich autorstwem.
Gatunek eposu rycerskiego; jego źródła, które odnajdujemy w mitach, podaniach i baśniach.
Kim byli aojdowie i rapsodowie?
Styl eposu rycerskiego – patetyczność, heroiczność bohaterów.
Cechy charakterystyczne: porównania homeryckie, stałe epitety, heksametr.

b) Faza realizacyjna

Głośna lektura fragmentu Iliady traktującego o pojedynku Achillesa z Hektorem.
Wybrany uczeń mówi własnymi słowami, co przedstawia przeczytany fragment i jak przedstawiony został w nim Achilles i Hektor.
Analiza zachowania obu bohaterów.
Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jaki powinien być rycerz idealny.

Analiza kolejnego fragmentu pozwalającego zobaczyć innego Achillesa – nie w bezlitosnym gniewie, ale przepełnionego litością (spotkanie Priama z Achillesem).
Próba określenia, na czym polega niezwykłość przedstawionej w poznanym fragmencie sytuacji.
Dlaczego Priam przybył do Achillesa, jaki jest jego stan emocjonalny? Jaka zmiana dokonuje się w Achillesie pod wpływem słów Priama? Jakie uczucia przepełniają Achillesa?

c) Faza podsumowująca

Co rozumiem przez słowa postawa godna rycerza, zachować się po rycersku? Kogo nazwałbym rycerzem, jakie zachowanie określiłbym rycerskim w odniesieniu do rzeczywistości współczesnego świata?

5. Bibliografia

1. Homer, Iliada, przekł. F. K. Dmochowski, z oryginałem skolacjonował, opracował, komentarzem opatrzył i aneks zestawił Z. Kubiak, Warszawa, PIW 1990.

2. Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa, PIW 1988.

3. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław, Ossolineum 2000.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

Co oznacza dla mnie bycie rycerzem na początku XXI wieku? (Praca pisemna; objętość – około 600 słów).

7. Czas trwania lekcji

90 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz jest przewidziany na dwie godziny lekcyjne. Pierwsza będzie służyć przede wszystkim przybliżeniu uczniom gatunku eposu rycerskiego. Druga natomiast ma być analizą fragmentów Iliady (księga 22 i 24).

Epos bohaterski utrwalił w powszechnej świadomości obraz rycerza jako postaci idealnej: szlachetnej, dzielnej, wiernej, opiekuńczej i przepełnionej wzniosłymi uczuciami. Rzeczywistość zapewne była inna, ale to dobrze, że funkcjonują w naszej kulturze wzorce, które stanowią dla nas jakiś punkt odniesienia, z którym możemy się porównywać i do którego możemy starać się zbliżać. Podsumowaniem lekcji, przygotowanej według powyższego scenariusza, powinno być zastanowienie się, czym jest i jak się przejawia postawa rycerska w naszych czasach.