Za ich wolność

Bunt dobrem powszechnym – europejski wydźwięk rewolucji amerykańskiej

Konfliktowi w koloniachkoloniekoloniach amerykańskich od początku przyglądały się z dużym zainteresowaniem kraje europejskie, szczególnie Francja. Nie zapomniano tam bowiem upokorzenia związanego z zakończeniem wojny siedmioletniej i niemal zupełnym zniszczeniem francuskiego imperium kolonialnego. Chęć rewanżu była we Francji bardzo silna.

Nastroje antybrytyjskie bardzo umiejętnie podsycał przebywający w Paryżu Benjamin FranklintZKlLqrOJO_000tp001Benjamin Franklin - znany wynalazca i bywalec salonów. Wśród elit intelektualnych walka w Ameryce była postrzegana jako wymarzona realizacja walki z despotyczną monarchią. Poparcie dla niej traktowano zaś jako swoistą deklarację ideową przeciwko absolutyzmowi. Nieważne przy tym było, że buntownicy walczyli z najbardziej „demokratyczną” – „parlamentarną” monarchią starego kontynentu.

Bezpośrednia pomoc ograniczała się jednak do działań i zaangażowania się konkretnych osób np. markiza La Fayette’atZKlLqrOJO_000tp002La Fayette’a, Pierre’a Beaumarchais’atZKlLqrOJO_000tp003Pierre’a Beaumarchais’a i innych Francuzów.

RAcFNWos4Sbip

Portret Benjamina Franklina Portret Benjamina Franklina z 1785 r. namalowany przez Josepha Seffreina Duplessis (1725‑1802); obecnie w Narodowej Galerii Portretów w Waszyngtonie. Źródło: Joseph‑Siffrein Duplessis, Portret Benjamina Franklina , ok. 1785, Olej na płótnie, National Portrait Gallery, Washington, domena publiczna.

R1A5neQK5ajyB

Benjamin Franklin z pierwszą audiencją jako ambasador USA przy dworze Ludwika XVI w Wersalu 20 marca 1778 r. Grafika D. Chodowieckiego z 1784 r. Benjamin Franklin z pierwszą audiencją jako ambasador USA przy dworze Ludwika XVI w Wersalu 20 marca 1778 r. Grafika D. Chodowieckiego z 1784 r. Źródło: 1784, Biblioteka Kongresu USA, domena publiczna.

ROsNydXhzgsi4

Spotkanie La Fayetta z J. Waszyngtonem w posiadłości Waszyngtona w Mount Vernon Spotkanie La Fayetta z J. Waszyngtonem w posiadłości Waszyngtona w Mount Vernon Źródło: Louis Rémy Mignot, Thomas Prichard Rossiter, 1859, Olej na płótnie, The Metropolitan Museum of Art, domena publiczna.

R3ZwJO9W5md9H

Portret Pierre‑Augustin Caron de Beaumarchais – portret z ok. 1765 r. namalowany przez Jean‑Marca Nattiera (1675‑1766) – autora słynnego autora „Wesela Figara – przechowywany w zbiorach Comédie‑Française w Paryżu. Portret Pierre‑Augustin Caron de Beaumarchais – portret z ok. 1765 r. namalowany przez Jean‑Marca Nattiera (1675‑1766) – autora słynnego autora „Wesela Figara – przechowywany w zbiorach Comédie‑Française w Paryżu. Źródło: Jean‑Marc Nattier, ok. 1755, Olej na płótnie, Institution:Comédie‑Française, domena publiczna.

Francuscy pomocnicy

Najbardziej spektakularny charakter miała działalność La Fayette’atZKlLqrOJO_000tp002La Fayette’a, który wbrew rodzinie, przejęty ideami oświecenia wystawił własnym sumptem niewielki oddział wojska, zaokrętował je i w 1777 r. przybył do Ameryki oferując swoją pomoc. Kongres nadał mu stopień generała majora. Walczył m.in. pod Yorktown, a po powrocie do Francji witany był entuzjastycznie jak bohater, przyczyniając się do kolejnego propagandowego sukcesu idei „rewolucji”.

Dopiero klęska Anglików pod Saratogą w 1777 r. oraz umiejętne zabiegi Franklina doprowadziły do podpisania przez rząd Ludwika XVItZKlLqrOJO_000tp004Ludwika XVI dwóch traktatów: handlowego (francusko‑amerykański traktat o przyjaźni i handlu z 6 lutego 1778 roku) oraz militarno‑obronnego (zawarty w Paryżu pakt sojuszu pomiędzy USA a Francją z 6 lutego 1778 roku, będący podstawą wypowiedzenia wojny Wielkiej Brytanii przez Francję. Według traktatu Francja po raz pierwszy uznawała istnienie Stanów Zjednoczonych). Uznanie nowego państwa oraz wzajemne zagwarantowanie nienaruszalności posiadłości uzupełniał sojusz wojskowy i decyzja prowadzenia wojny aż do uznania niepodległości Stanów Zjednoczonych. W połowie 1778 r. Francja wypowiedziała wojnę Wielkiej Brytanii. Kolejnymi etapami umiędzynarodowienia konfliktu stało się przystąpienie do koalicji Hiszpanii (1779) i Holandii (1780). W Europie natomiast powstała Liga Zbrojnej NeutralnościLiga Zbrojnej NeutralnościLiga Zbrojnej Neutralności składająca się z Rosji, Szwecji, Danii i Prus. Wszyscy życzyli sobie klęski Zjednoczonego Królestwa. Działania te z pewnością ułatwiły zadanie „buntownikom”.

R314lEARgwsjy

Scena kapitulacji brytyjskiego gen. Johna Burgoyne przed gen. Horatio Gates’em po bitwie pod Saratogą w 1777 r. Obraz Johna Trumbulla (1756‑1843) eksponowany na Kapitolu w Waszyngtonie powstał w 1822 r. na zamówienie Kongresu. Cała seria zamóionych w tym czasie dzieł stanowić miały ilustrację wydarzeń historycznych związanych z nowopowstałym państwem. Stąd malarz uważany jest za twórcę amerykańskiego malarstwa historycznego. Trumbull był podczas wojny o niepodległość m.in. sekretarzem J. Waszyngtona i gen Horatio Gates’a, jednak z armii wystąpił jeszcze przed namalowaną później przez siebie bitwą. Scena kapitulacji brytyjskiego gen. Johna Burgoyne przed gen. Horatio Gates’em po bitwie pod Saratogą w 1777 r. Obraz Johna Trumbulla (1756‑1843) eksponowany na Kapitolu w Waszyngtonie powstał w 1822 r. na zamówienie Kongresu. Cała seria zamóionych w tym czasie dzieł stanowić miały ilustrację wydarzeń historycznych związanych z nowopowstałym państwem. Stąd malarz uważany jest za twórcę amerykańskiego malarstwa historycznego. Trumbull był podczas wojny o niepodległość m.in. sekretarzem J. Waszyngtona i gen Horatio Gates’a, jednak z armii wystąpił jeszcze przed namalowaną później przez siebie bitwą. Źródło: John Trumbull, 1821, Olej na płótnie, United States Capitol, domena publiczna.

RoKI4PnYweWwd

Monument upamiętniający miejsce zwycięstwa Amerykanów pod Sarratogą w stanie Nowy Jork. Budowla powstała dokładnie w miejscu podpisania kapitulacji prezentowanym na obrazie J. Trumbulla. Monument upamiętniający miejsce zwycięstwa Amerykanów pod Sarratogą w stanie Nowy Jork. Budowla powstała dokładnie w miejscu podpisania kapitulacji prezentowanym na obrazie J. Trumbulla. Źródło: Americasroof, Wikimedia Commons, licencja: CC BY‑SA 2.5.

Zemsta rywali – Francja i inne państwa przystępują do wojny

Bezpośrednie działania francuskie i hiszpańskie koncentrowały się raczej na Karaibach czy europejskich strategicznych punktach wydartych Hiszpanii – Gibraltarze i Minorce. Wprawdzie flota francuska działała wokół wybrzeży północnoamerykańskich, skutecznie przełamując brytyjską blokadęblokada brytyjskabrytyjską blokadę, ale na spektakularne sukcesy trzeba było czekać aż do 1781 r. Głównodowodzący armii amerykańskiej Jerzy Waszyngton zdecydował się na wielką ofensywę przeciwko działającemu na południu generałowi CornwallisowitZKlLqrOJO_000tp005Cornwallisowi. Zamknięcie sił brytyjskich na półwyspie Yorktown i skuteczne blokowanie przez flotę francuską ewentualnej pomocy czy prób ewakuacji doprowadziły do kapitulacji 19 października 1781 r.

Do obu stron coraz wyraźniej docierała świadomość braku możliwości rozstrzygnięcia konfliktu na drodze militarnej. Anglicy zauważyli, że zajęcie nawet najważniejszych ośrodków oporu nie powodowało, że Amerykanie uznawali się za pokonanych. Tak było przy okupacji Bostonu, zajęciu Filadelfii, Nowego Jorku czy stanów południowych. Podobnie zresztą i druga strona nic nie wskórała mimo zwycięstw w Kanadzie.

Ostatecznie zdecydowano się na rokowania pokojowe.

R12spTsLwzlry

Kolorowana grafika z 1781 pokazująca francusko‑amerykańską blokadę morską i lądową Brytyjczyków zamkniętych w Yorktowne. Kolorowana grafika z 1781 pokazująca francusko‑amerykańską blokadę morką i lądową Brytyjczyków zamkniętych w Yorktowne. Źródło: 1781, domena publiczna.

R1HuQPUj9lKF5

Kapitulacja Cornwallisa po klęsce pod Yorktowne Kapitulacja Cornwallisa po klęsce pod Yorktowne 1781. Obraz Johna Trumbull’a z 1820 – prezentowany podobnie jak prezentowany wyżej obraz z kapitulacji pod Sarratogą w Kapitolu waszyngtońskim. Źródło: John Trumbull, Kapitulacja Cornwallisa po klęsce pod Yorktowne, 1820‑1826, Olej na płótnie, Rotunda of the US Capitol, domena publiczna.

Robg7LGbGyjda

Amerykańskie wojsko rewolucyjne Amerykańskie wojsko rewolucyjne ostrzeliwane w czasie walk o zdobycie Quebecku najważniejszego miasta brytyjskiej Kanady Obraz 1916 r. namalowany przez Charlesa Williama Jefferysa. Źródło: Charles William Jefferys, Amerykańskie wojsko rewolucyjne, 1916, domena publiczna.

Polacy w awangardzie buntowników. Kościuszko

Tadeusz Kościuszko po ukończeniu Szkoły RycerskiejSzkoła RycerskaSzkoły Rycerskiej w Warszawie w 1769 r. wyruszył najpierw do Francji, a następnie do Ameryki. Szczególnie zasłynął podczas oblężenia Saratogi oraz budowy umocnień West Point.

W uznaniu zasług obdarzony stopniem generała armii Stanów Zjednoczonych Kościuszko otrzymał majątek ziemski (ale pod warunkiem zamieszkania w nowej ojczyźnie) oraz gratyfikację pieniężną (płatną w późniejszym terminie). Ważniejsza jednak była międzynarodowa sława, jaka od „czasów amerykańskich” towarzyszyła Kościuszce. Już po wypuszczeniu z niewoli rosyjskiej po klęsce powstania kościuszkowskiego, w 1797 r. sporządził bohater testament, w którym przeznaczył swój amerykański majątek na cele wsparcia ruchu abolicyjnego – czyli walki z niewolą Murzynów. Wykonawcą tego postanowienia miał być Thomas JeffersonThomas JeffersonThomas Jefferson.

R1P9LJdvJPWZB

Józef Kościuszko Portret Kościuszki z widocznym odznaczeniem "Towarzystwa Cyncynatów" (Society of the Cincinnati), Obraz namalowany przez Karla Gottlieba Schweikarta (1772‑1855), obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie. Towarzystwo Cyncynatów powstało w 1783 r., i skupiało kombatantów wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Działa ono do dzisiaj, a Kościuszko był jednym z nielicznych obcokrajowców uhonorowanych tym wysokim odznaczeniem. Źródło: Karl Gottlieb Schweikart, Józef Kościuszko, 1802, Olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna.

RTGsiXfTTEahl

Fragment umocnień w West Point (obecnie prestiżowa szkoła oficerska w USA) wzniesionych według projektów Tadeusza Kościuszki. W głębi widoczny pomnik generała. Fragment umocnień w West Point (obecnie prestiżowa szkoła oficerka w USA) wzniesionych według projektów Tadeusza Kościuszki. W głębi widoczny pomnik generała. Źródło: Ahodges7, Wikimedia Commons, licencja: CC BY‑SA 3.0.

Rgo9Yb7tuaidX

Dom w Filadelfii, w którym mieszkał Kościuszko po uwolnieniu z niewoli rosyjskiej i ponownym wyjeździe do USA w 1797 r.

R1ZTzRtNnTgAY

Thomas Jeferson Portret Thomasa Jefersona z czasów drugiego pobytu Kościuszki w USA. Obraz namalowany ok. 1791 r. przez Charlesa Willsona Peale'a (1741‑1827), obecnie przechowywany w Muzeum Niepodległości w Filadelfii. Źródło: Charles Willson Peale, Thomas Jeferson, 1791, Olej na płótnie, Independence National Historical Park, domena publiczna.

R1c2RLMo6bJDe

Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych

Pułaski

Kazimierz PułaskitZKlLqrOJO_000tp006Kazimierz Pułaski przybył do Ameryki w 1777 r. z doświadczeniem zdobytym jako regimentarz w walkach podczas konfederacji barskiej.konfederacja barskakonfederacji barskiej. Ten mazowiecki szlachcic będący wcześniej marszałkiem ziemi łomżyńskiej brał udział w potyczkach z Rosjanami na Ukrainie, w Małopolsce i na Litwie. Doświadczenia miał raczej z działań „partyzanckich”, choć wsławił się obroną Berdyczowa czy klasztoru jasnogórskiego.

RL4BYhQyfaflJ1

Kazimierz Pułaski Portret Kazimierza Pułaskiego namalowany niemal 150 lat później (ok. 1925) przez Kazimierza Stykę. Źródło: Jan Styka, Kazimierz Pułaski, przed 1925, domena publiczna.

Uznawany jest za twórcę kawalerii amerykańskiej, co zawdzięcza dowodzeniu brygadą tej właśnie formacji wojskowej oraz zorganizowaniu w 1778 r. legionu znanego jako „legion Pułaskiego”. Sława przyszła po zwycięstwie odniesionym nad Anglikami pod Charleston w 1779 r. Śmiertelnie ranny został w kolejnej bitwie pod Savannah. Kazimierz Pułaski pozostaje obok Kościuszki najbardziej znanym polskim bohaterem amerykańskiej wojny o niepodległość, a w Nowym Jorku oraz Chicago do dzisiaj organizowane są słynne parady Pułaskiego.

W Polsce niesławę przyniosło mu jednak zorganizowanie kompromitującego porwania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 3 listopada 1771 r.

R16gCIU1UXJfU

Grafika przedstawiająca porwanie w 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez konfederatów barskich w tym też Kazimierza Pułaskiego. Grafika przedstawiająca porwanie w 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez konfederatów barskich w tym też Kazimierza Pułaskiego. Źródło: domena publiczna.

Niemcy, Hiszpanie też chcą się zasłużyć

Spory udział w walce o niepodległość mieli także przedstawiciele innych nacji. Szczególnie duży był udział Niemców, choć przeważnie odnajdujemy ich w wojskach brytyjskich w zaciągach z Hanoweru czy Hesji. Do najbardziej znanych uczestników, którzy opowiedzieli się po stronie amerykańskiej należał baron Fridrich Wilhelm von SteubentZKlLqrOJO_000tp007Fridrich Wilhelm von Steuben z Prus. Przybył do kolonii na dwa lata przed wybuchem rewolucji, zapewne pod wpływem zachęty poznanego w Paryżu Benjamina Franklina. Jako dawny, nieźle wykształcony oficer pruski przydał się przy organizacji od 1778 r. armii kontynentalnej w obozie założonym przez Waszyngtona w Valley Forge. Uzyskał wówczas stopień generała, a jego umiejętności przyczyniły się do przekształcenia dość chaotycznej milicji obywatelskiej w regularne wojsko.

Udział Hiszpanów w walkach o niepodległość kolonii amerykańskich sprowadzał się głownie do pomocy finansowej oraz walk o odzyskanie Florydy i utraconych na rzecz Brytyjczyków innych terytoriów. Niezwykle ważne było też zaopatrywanie w broń walczących kolonistów. Diego de GardoquitZKlLqrOJO_000tp008Diego de Gardoqui dostarczył im znacznych ilości dział, karabinów i innego sprzętu.

RvyAx8yGjAFzm

Portret generała Friedricha Wilhelma von Steubena Portret generała Friedricha Wilhelma von Steubena. Obraz namalowany ok. 1780 r. przez Charlsa Willsona Peale obecnie własność Muzeum w Filadelfii. Źródło: Charles Willson Peale, Portret generała Friedricha Wilhelma von Steubena, 1780, Olej na płótnie, Pennsylvania Academy of the Fine Arts, domena publiczna.

R2zNZcmeSbN79

Generał von Steubena Obraz prezentujący gen. von Steubena który szkolił armię kontynentalną w Valley Forge po początkowych klęskach armii rewolucyjnej. Ochotnicza armia dowodzona przez gen. Jerzego Waszyngtona początkowo nie miała szans w starciu z regularnymi, dobrze przeszkolonymi oddziałami brytyjskimi. Dopiero mordercze ćwiczenia narzucone przez dawnego pruskiego oficera przekształciły armię amerykańską w siłę zdolną pokonywać Brytyjczyków. Źródło: Generał von Steubena, 1777, National Archives and Records Administration, College Park, domena publiczna.

R12r6T3KGklrM

Portret Diego de Gardoqui Źródło: Portret Diego de Gardoqui, Palace of the Governors, Santa Fe, domena publiczna.

RU8a8lF6XlvAa

Fragment pomnika de Gardoqui w Filadelfii Fragment pomnika de Gardoqui w Filadelfii Źródło: Piece.of.eight at en.wikipedia, 2007, Fotografia, domena publiczna.

Pomniki i pamięć – statua wolności

W stulecie walk zbuntowanych kolonistów amerykańskich o niepodległość rząd francuski postanowił przypomnieć o sojuszu francusko- amerykańskim. Ofiarowano monumentalną rzeźbę przypominającą nieco kobietę wiodącą lud na barykady w znanym obrazie wybitnego malarza Eugène’a Delacroix’a. Monumentalną rzeźbę wysokości 46,5 m stworzył F.A. Bartholdi, ale bardziej znane było nazwisko inżyniera i konstruktora, który zdołał zapewnić rzeźbie niezbędną stabilność i trwałość. Był nim Gustav Eiffel – twórca słynnej paryskiej wieży. Rzeźba ustawiona na wielkim postumencie ma w sumie 93 m wysokości i wita wszystkich przybywających do Nowego Jorku od strony morza.

R1K4JzryVcv171

Szkic konstrukcji podtrzymującej  Statuę Wolności zaprojektowanej przez Gustava Eiffla Szkic konstrukcji podtrzymującej  Statuę Wolności zaprojektowanej przez Gustava Eiffla Źródło: Gustav Eiffel, domena publiczna.

Monument ten spełniał i spełnia wielorakie funkcje: polityczne – podkreślające związki Ameryki z Europą (Francja wykorzystywała go dla swojej polityki antyniemieckiej przed I wojną światową i później), memoratywne (upamiętniające), ale też stała się symbolem wolności społecznej i politycznej dla tysięcy emigrantów. Teraz jest ucieleśnieniem Ameryki jako kraju „wolności”.

RlKvcdmy98bNm

Statua Wolności w Nowym Jorku Statua Wolności w Nowym Jorku Źródło: Elcobbola, Wikimedia Commons, licencja: CC BY‑SA 3.0.

RYyqs3rYlRFK7

Wolność wiodąca lud na barykady „Wolność wiodąca lud na barykady” obraz E. Delacroix’a z 1830 r. Postać z tego obrazu byłą prawdopodobnie inspiracją dla Statuy Wolności. Źródło: Eugène Delacroix, Wolność wiodąca lud na barykady, 1830, Olej na płótnie, Muzeum w Luwrze, domena publiczna.

R1VBdO4TAOzT8

Wieża Eiffla w Paryżu Wieża Eiffla w Paryżu Źródło: Kscolan, domena publiczna.

Jerzy III – ofiara rewolucji?

W okresie walk o niepodległość amerykańskich kolonii królem Wielkiej Brytanii był Jerzy III z dynastii hanowerskiej. Miał on wysokie wyobrażenie o swojej władzy i dążył do stłumienia buntu na drodze siłowej. Kolejne klęski zmusiły wprawdzie do wycofania się z działań militarnych, ale władca i tak nie chciał zgodzić się na rokowania pokojowe. Jerzy III miał ponoć przygotowane dokumenty abdykacyjne, ale ostatecznie zgodził się na podjęcie rokowań i zawarcie pokoju paryskiego w 1783 r. Stany Zjednoczone uzyskały niepodległość, ale stan zdrowia króla ulegał od tego momentu szybkiemu pogarszaniu.

W literaturze i sztuce często przypisuje się gwałtowne pogorszenie stanu zdrowi Jerzego III klęskom jakie ponosili Anglicy w Ameryce Północnej. W okresach pogarszania się stanu zdrowia władca wręcz uznawany był za „obłąkanego”, ale mimo to społeczeństwo darzyło go ciepłymi uczuciami.

RAakNrU4PR0yD

Jerzy III na portrecie znanego angielskiego malarza Thomasa Gainsborough. (1781); portret znajduje się obecnie w Buckingham Palace w Londynie. Źródło: Thomas Gainsborough, Jerzy II, 1781, Olej na płótnie, Buckingham Palace, domena publiczna.