Zabawy muzyczne
Wprowadzenie
"Część czwarta: Homo sentimentalis, 13"Muzyka; pompa do nadmuchania duszy.
Przerośnięte dusze przemienione w ogromne balony szybują pod sufit sali koncertowej
i tłocząc się okropnie, wpadają na siebie.
Źródło: "Część czwarta: Homo sentimentalis, 13", [w:] Milan Kundera, Nieśmiertelność, część czwarta: Homo sentimentalis, 13, Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu). "Nieśmiertelność, część czwarta: Homo sentimentalis, 13" Materiał wykorzystany na podstawie art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (prawo cytatu).
opowiadać na temat formy sonatowej;
omawiać wpływ podróży Jana Sebastiana Bacha na jego twórczość;
objaśniać znaczenie muzyki Jana Sebastiana Bacha;
przedstawiać historię trąbki barokowej;
omawiać formy muzyczne: etiuda, sonata, opera, rapsodia, symfonia, kwartet smyczkowy, koncert.
Muzyka towarzyszy ludziom od bardzo dawna. Wykopaliska dowodzą, że już w czasach prehistorycznych nasi dalecy przodkowie konstruowali prymitywne instrumenty; dzięki badaniom wiemy też, że najstarszym przejawem muzyki był śpiew. Szybko okazało się, że na różne okazje wykorzystywane są różne utwory – inne przy obrzędach, inne podczas pracy czy odpoczynku.
Ważną cechą muzyki jest więc jej uniwersalność, ale też wspomniana różnorodność. Utwory to coś więcej niż tylko zbiór ułożonych dźwięków; wpływają na nasze samopoczucie, potrafią zachwycić, ale też zmotywować. W tej lekcji przedstawione zostaną bardzo różnorodne utwory, które pochodzą z różnych epok, zostały stworzone przez różnych kompozytorów (żyjących w innych państwach) i są odmienne pod względem formy czy ilości instrumentów. Mają jednak pewną cechę wspólną: są one doskonałe, po dziś dzień aktualne i mimo czasu, który upłynął od ich powstania, wciąż wzbudzają zachwyt swoim kunsztem.
Chociaż pierwsze instrumenty były dość proste i prymitywne, to z czasem stawały się coraz doskonalsze. Rozwój instrumentów nierozerwalnie połączony jest z rozwojem sztuki kompozycji oraz historii muzyki; kompozytorzy musieli mieć pewność, że tworzone przez nich dzieła mogą być wykonane, żeby móc komponować bez sztucznych barier czy granic generowanych przez brak możliwości wykonawczych. Z czasem zarówno instrumenty, jak i utwory osiągnęły taki stopień rozwoju, że opanowanie ich wymaga lat pracy.
Dobrym przykładem są fortepian oraz skrzypce, które wymagają poświęcenia całego życia, by osiągnąć perfekcję w grze. Nie da się osiągnąć takiej sztuki, nie pracując nad techniką. Aby takową doskonalić, kompozytorzy (z których wielu było również nauczycielami) zaczęli tworzyć tzw. etiudy, czyli krótkie utwory, które mają na celu doskonalenie techniki. Z czasem etiudy stały się coraz bardziej skomplikowane i wyszły poza obszar przeznaczony wyłącznie dla osób początkujących. EtiudaEtiuda może być przeznaczona również dla wirtuozów, a w rzadkich przypadkach stanowić przykład popisowego dzieła koncertowego, granego wyłącznie przez mistrzów danego instrumentu.
![Ilustracja przedstawia portret Niccolò Paganini'ego [czytaj: nikolo paganiniego]. Mężczyzna ma kręcone włosy oraz bokobrody, ubrany jest w marynarkę oraz koszulę z guzikami. Wzrok mężczyzny skierowany jest w lewa stronę. Ilustracja jest wykonana ołówkiem.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1OjTrlSn5H2V/1713270538/22UCzFlfk4Vj9i8HHTyDcXbzl96FKQMJ.jpg)
Fortepian lub skrzypce - opanowanie sztuki gry na tych instrumentach wymaga doskonalenia techniki. Jednym z przykładów formy muzycznej bez określonej konstrukcji jest etiudaetiuda. Utwory tego typu nabrały specjalnych barw za czasów Niccoló Paganiniego [czytaj: nikolo paganiniego]. Kompozytor sam sobie za życia stawiał ogromne wyzwania, gromadząc liczne efekty specjalne podczas swoich występów. Do najbardziej błyskotliwych i budzących zachwyt wśród słuchaczy należą m. in.: gra pizzicato [czytaj: piccikato] lewej ręki z równoczesną grą smyczkiem, sztuczne flażolety i tryletryle na wielodźwiękach. Mimo, że w zbiorze etiud, znajdują się tylko 24 takie utwory nazywane przekornie chyba tylko – kaprysami, każdy z nich poświęcony jest innym problemom technicznym. Podobną trudność gry i kształcenia techniki instrumentalnej przedstawili jeszcze w swojej twórczości Romantycy: Ferenc Liszt [czytaj: ferenc list] i Fryderyk Chopin [czytaj: szopen], a później na przełomie XIX i XX wieku Karol Szymanowski, Aleksandr Skriabin czy György Ligeti [czytaj: giorgi ligeti].
![Fotografia przedstawia technikę pizzicato [czytaj: piccikato] na skrzypcach. Pokazane jest zbliżenie na fragment drewnianych skrzypiec oraz trzymające je dwie dłonie na czarnym gryfie z czterema srebrnymi strunami. Instrument ten jest w ciemnobrązowym kolorze. Po lewej stronie zdjęcia w jednej dłoni, osoba trzyma srebrno‑brązowy smyczek, a wskazującym palcem przyciska od góry, drugą strunę.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1NQ5xhpRsJGe/1713270544/1GercKRKvzmiEtMUFeVWTrOZ590HLGz1.png)
Niccolò Paganini [czytaj: nikolo paganini], 24 Kaprys a‑moll Op. 1
Grafika przedstawia pełną partyturę utworu Kaprys nr 24 autorstwa kompozytora Niccolò Paganiniego [czytaj: nikkolo paganiniego]. Utwór przeznaczony jest na skrzypce solo i napisano go w metrum dwie czwarte, w tonacji a‑moll (która pod koniec zmienia się w A‑dur) oraz z oznaczeniem tempa ‘quasi presto’ [czytaj: kłazi presto], czyli pozornie szybko. Jest to prawdopodobnie nawiązanie do krótkich wartości rytmicznych, z których składa się kompozycja, które niezależnie od tempa sprawiają wrażenie, że całość jest wykonywana bardzo szybko. Pod względem formy składa się z tematu, jedenastu wariacji oraz finału. Każda nich (nie licząc finału) liczy szesnaście taktów (wliczając w to powtórki). Części mają identyczną strukturę – najpierw zapisano cztery takty, grane w repetycji, a następnie w kolejnych ośmiu taktach pojawia się rozwinięcie myśli z pierwszego czterotaktu, które zamyka motyw (również za wyjątkiem finału).
Temat grany w dynamice piano składa się głównie z szesnastek oraz ósemek, granych w przeciwstawianych sobie artykulacjach legato oraz staccato [czytaj: stakkato]. Główny motyw to jednotaktowa fraza, zaczynająca się od ósemki a, następującej po niej pauzy szesnastkowej, a następnie pięciu szesnastek: dwa razy a, c, h oraz ponownie a; fraza ta ulega licznym przekształceniom (w drugim takcie zagrana jest kwartę niżej przy zmianie enharmonicznej do a‑moll doryckiego, a więc z dźwiękami fis oraz gis), ale wartości rytmiczne pozostają takie same. W tej części utworu problemem może być utrzymanie odpowiedniego tempa przy grze krótkich wartości rytmicznych, a także odpowiednia artykulacja, ale w porównaniu do pozostałej części utworu nie jest on tak trudny.
Pierwsza wariacja (takty od trzynastego do dwudziestego czwartego) grana jest w dynamice forte. W tej części utworu widoczne są przede wszystkim opadające arpeggia [czytaj: arpedżja], grane w pierwszym czterotakcie na akordach a‑moll, E‑dur oraz ponownie a‑moll. W kolejnych ośmiu taktach arpeggia [czytaj: arpedżja] grane są przez kolejne akordy: A‑dur, d‑moll, G‑dur, C‑dur, h zmniejszone, a‑moll, ponownie h zmniejszone, E‑dur oraz a‑moll. Zmienia się też kierunek gry rozłożonych akordów: najpierw są one zstępujące, a następnie wznoszące. Takty (poza szesnastym oraz ostatnim, takimi jak w pierwszym temacie) składają się z sześciu dźwięków. Dominującą wartością rytmiczną jest triola ósemkowa, w każdym takcie zapisano po dwie; poszczególne frazy składają się z pierwszego, akcentowanego dźwięku oraz kolejnych nut granych z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]. Dodatkowo każdy z taktów (ponownie, poza szesnastym i ostatnim) rozpoczyna się od dwóch szybkich, szesnastkowych przednutek.
Druga wariacja (takty od dwudziestego piątego do trzydziestego szóstego) grana jest w dynamice piano [czytaj: pjano]. W tej części w taktach grane są frazy, złożone z ośmiu szesnastek granych z artykulacją legato. Każdorazowo piąta z szesnastek jest akcentowana i poprzedzona krótką, szesnastkową przednutką.
Trzecia wariacja (takty od trzydziestego siódmego do czterdziestego ósmego) grana jest w dynamice forte. Rytmicznie jest o wiele prostsza i składa się z granych naprzemiennie ćwierćnut (również z kropką) oraz ósemek. Prawdziwym wyzwaniem trzeciej wariacji jest zastosowanie równoległych oktaw, które podczas gry na skrzypcach potrafią być bardzo niewygodne; całość jest dodatkowo obarczona oznaczeniem Paganiniego, który zapisał, by dźwięki grać zawsze na strunach G oraz D.
Czwarta wariacja (takty od czterdziestego dziewiątego do sześćdziesiątego) grana jest w dynamice piano [czytaj: pjano]. Rytmicznie składa się niemal wyłącznie z szesnastek, granych w wysokim rejestrze skrzypiec.
Piąta wariacja (takty od sześćdziesiątego pierwszego do siedemdziesiątego drugiego) grana jest w dynamice piano [czytaj: pjano]. Problemem wykonawczym w tej części utworu są bardzo szybkie skoki między strunami; dla przykładu, w sześćdziesiątym pierwszym takcie grana jest ósemka a z akcentem, następnie szesnastka f (wyżej o tercdecymę), szesnastka f oktawę niżej od poprzedniej, szesnastka e (wyżej o septymę) i szesnastka e oktawę niżej, a następnie ponownie ósemka a z oktawą, w tym samym rejestrze, co na początku taktu. Dodatkowym utrudnieniem są też spore skoki między rejestrami instrumentu.
Szósta wariacja (takty od siedemdziesiątego trzeciego do osiemdziesiątego czwartego) grana jest w dynamice forte. Problem wykonawczy tej wariacji stanowią dwudźwięki; w pierwszych czterech taktach są to tercje, w kolejnych sześciu oktawy, a następnie zmieniające się interwały: decyma, oktawa, seksty, tercje i kwinta. Czynnikami jeszcze mocniej komplikującymi wykonanie tej wariacji jest rytm – liczne szesnastki – a także ponownie rozłożenie dźwięków szeroko na gryfie, również w wysokim rejestrze.
Siódma wariacja (takty od osiemdziesiątego piątego do dziewięćdziesiątego szóstego) grana jest w dynamice piano [czytaj: pjano]. Wartości rytmiczne w tej części są jeszcze krótsze; frazy są oparte głównie o triole szesnastkowe, grane w artykulacji legato. W pierwszych taktach dźwięki nie są od siebie odległe, jednak w kolejnych kompozytor zapisał spore skoki między rejestrami (miejscami dochodzące do dwóch oktaw), co przy tempie jest bardzo trudne do wykonania.
Ósma wariacja (takty od dziewięćdziesiątego siódmego do sto ósmego) grana jest w dynamice forte. Główna trudność tej części utworu to układy trzydźwiękowe, które wymuszają na wykonawcy używanie chwytów przy ogromnej precyzji, gdyż chwyty zmieniają się co ósemkę.
Wariacja dziewiąta (takty od sto dziewiątego do sto dwudziestego) również grana jest w dynamice forte, a od wykonawcy wymaga niebywałej precyzji; dźwięki są wydobywane głównie za pomocą samej lewej dłoni, bez użycia smyczka czy techniki pizzicato [czytaj: piccikato] prawej dłoni (które również się pojawiają, jednak jest ich o wiele mniej). Przy niemal wyłącznie szesnastkach oraz ponownie sporych skokach między rejestrami jest to wyjątkowo spore wyzwanie wykonawcze.
Dziesiąta wariacja (takty od sto dwudziestego pierwszego do sto trzydziestego drugiego) grana jest w dynamice piano [czytaj: pjano]. Ten fragment utworu jest bardzo liryczny, można go wręcz określić mianem ciszy przed burzą, która następuje w kolejnej wariacji oraz finale. Ta wariacja wymaga wejścia w wysoki rejestr na najwyższej strunie, jednak poza tym nie stawia przed wykonawcą dodatkowych wyzwań. Wariacja jedenasta (takty od sto trzydziestego trzeciego do sto czterdziestego czwartego) grana jest w dynamice forte i jest wyjątkowo trudna w kontekście wykonawczym. Zawiera dwudźwięki, chwyty i frazy biegnące przez cały gryf w rytmie trzydziestkodwójek. Najkrótszą, najprostszą wartością rytmiczną jest tu szesnastka, ale są również wspomniane trzydziestkodwójki, sekstole szesnastkowe oraz septole trzydziestkodwójkowe. W przeciwieństwie do pozostałych wariacji, jedenasta przechodzi płynnie w finał utworu.
Finał utworu (takty od sto czterdziestego piątego do sto pięćdziesiątego czwartego) grany jest w dynamice piano [czytaj: pjano], a po zmianie w forte. Ma też o dwa takty mniej od pozostałych części. Po pierwszych czterech taktach w repetycji następuje zmiana tonacji z a‑moll na A‑dur. W finale Paganini zamieścił wyjątkowo szybkie, szesnastkowe arpeggia [czytaj: arpedżja] biegnące przez cały gryf, ponownie dwudźwięki oraz chwyty. Ukoronowaniem jest długi tryl, a cały utwór kończy się czterodźwiękiem.
Podsumowując, utwór jest wyjątkowo elegancki, przed wykonawcami stawia liczne problemy wykonawcze oraz wyzwania, a umiejętności Paganiniego jako kompozytora oraz skrzypka sprawiają, iż kompozycja stoi na najwyższym światowym poziomie, a Kaprys a‑moll nr 24 jest dziś oceniany jako absolutny klasyk światowej wiolinistyki oraz muzyki w ogóle.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór trwający 4 minuty i 53 sekundy. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na skrzypce solo i stanowi przykład jako jedna z najtrudniejszych i najbardziej wirtuozowskich na ten instrument. Utwór jest wykonywany w bardzo szybkim tempie, jego brzmienie jest wyjątkowo dynamiczne, wesołe oraz eleganckie.
Największa popularność trąbki przypada na epokę baroku. Początkowo instrument ten był bardzo mocno ograniczony i przypominał raczej starożytne fanfary; do tego również go wykorzystywano. W epoce baroku wypracowano jednak technikę gry ‘clarino’ [czytaj: klarịno], czyli użycie wysokiego rejestru, co umożliwiło wykonawcom o wiele bardziej widowiskową grę. W tamtych czasach gra na trąbce stała się niezwykle wymagająca, a poprawne wydobycie dźwięku stawiało nie tylko spore wyzwania przez muzykami, ale też wymuszała lata ćwiczeń. Spowodowało to, iż w okresie baroku trębacze stali się jednymi z najlepiej opłacanych członków orkiestr, a gildie instrumentalistów zamknięto przed ogółem, dopuszczając do tajemnic związanych z grą na trąbce tylko nielicznych.

To wszystko spowodowało, iż trąbkę zaczęto traktować jako instrument solowy, zdolny do gry popisowej oraz wirtuozowskiej. W okresie baroku pojawiło się mnóstwo koncertów na trąbkę, a do ich twórców zaliczał się Giuseppe Torelli [czytaj: dżiuzeppe torelli]. Kompozytor bardzo chętnie obsadzał trębaczy w wirtuozowskich rolach swoich koncertów, a jednym z najbardziej znanych dzieł Torelliego [czytaj: torelliego] jest „Koncert na trąbkę D”.
Zapoznaj się z poniższym fragmentem utworu. Zwróć uwagę nie tylko na trąbkę, ale również na akompaniament. W epoce baroku podstawę harmoniczną utworu realizowały takie instrumenty, jak klawesyn, szpinet czy organy. Jak nazywana była linia głosu basowego wraz z fundamentem harmonicznym z tego okresu?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Fragment trwający 49 sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na skrzypce oraz orkiestrę symfoniczną. Utwór jest wykonywany w dość szybkim tempie i ma wyjątkowo eleganckie, dostojne oraz pogodne brzmienie charakterystyczne dla epoki baroku.
Wybierz jeden z instrumentów i opisz jego budowę oraz technikę gry na nim. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Wybierz z fotografii jeden z instrumentów i opisz jego budowę oraz technikę gry na nim. Swoją odpowiedź zapisz poniżej.


Powyższe przykłady dowodzą, że barok był epoką wszechstronnego rozwoju instrumentów oraz technik gry. Ale postęp dotyczył również śpiewu. Technika wokalna za sprawą opery przeszła bardzo daleką drogę; śpiew stawał się coraz trudniejszy, bardziej wymagający i coraz mniej miał wspólnego ze zwykłym wydobyciem głosu czy nuceniem prostych melodii. Wokalistyka przeszła prawdziwą rewolucję od czasów prehistorycznych oraz starożytnych. W epoce baroku korzystały na tym różne gatunki muzyki wokalnej, ale prawdziwym ukoronowaniem techniki śpiewu stała się opera. Chociaż opera jako taka wywodzi się z renesansowych widowisk oraz karnawałowych maskarad, to nawet jako gatunek łączący ze sobą wiele dziedzin sztuki kładzie nacisk na najwyższy poziom muzyczny. Arie operowe zaczęły wymagać od wykonawców ogromnych umiejętności, kształconych od najmłodszych lat, a w epokach klasycyzmu oraz romantyzmu stopień trudności oraz kunszt wokalistów wzrósł jeszcze bardziej.
Odpowiedz na pytanie: jakiej narodowości byli kompozytorzy najbardziej związani z rozwojem opery w epoce baroku? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Oczywiście nie byłoby to możliwe, gdyby nie kompozytorzy, stawiający przed muzykami kolejne wyzwania. Jednym z najsłynniejszych twórców oper był Giuseppe Verdi [czytaj: dżiuzeppe werdi]. Jego pierwsze dwie opery przeszły bez echa, jednak kompozytor nie poddawał się i w 1842 roku premierę miało jego trzecie dzieło. Opera „Nabuchodonozor” (bo taką nazwę ma w oryginale), a bardziej znana jako „Nabucco” [czytaj: nabukko] odniosła ogromny sukces, choć wcześniej Giuseppe Verdiego [czytaj dżiuzeppe werdiego] nie przyjęto nawet do Konserwatorium Mediolańskiego za rzekomy brak zdolności muzycznych. Nie zawsze jednak najbardziej znanym utworem z opery staje się ten najtrudniejszy, jak w przypadku „Czarodziejskiego Fletu” Mozarta [czytaj: mocarta] oraz arii Królowej Nocy. Najsłynniejszym fragmentem „Nabucco” [czytaj: nabukko] jest chór „Va, pensiero”, [czytaj: wa pensjero] który stał się nawet nieoficjalnym hymnem Włoch. Podczas pogrzebu Verdiego [czytaj: werdiego] w 1901 roku pieśń śpiewał chór, liczący prawie tysiąc osób, któremu wtórowało kilkaset tysięcy mieszkańców Mediolanu.
Zapoznaj się z poniższym fragmentem utworu. W akompaniamencie słychać rozłożony akord Fis‑dur, którego dźwięki grane są kolejno. Jak nazywa się technika grania akordów, w których poszczególne nuty nie są wykonywane jednocześnie, lecz w krótkich odstępach?
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Fragment trwający 53 sekundy. Kompozycja jest wokalno‑instrumentalna, przeznaczona na chór w akompaniamencie orkiestry symfonicznej. Utwór jest wykonywany w dość niespiesznym tempie i ma wyjątkowo dostojne, majestatyczne oraz wesołe brzmienie.
Chóry w operach zazwyczaj nie są tak skomplikowane jak arie; w zamyśle wielu kompozytorów mają one być na tyle proste, by widzowie mogli je zapamiętać i samodzielnie śpiewać później, dzięki czemu zyskają one na popularności. „Va, pensiero” [czytaj: wa pensjero] nie jest wyjątkiem; mimo tego Verdi [czytaj: werdi] w melodii nie ograniczył się do najprostszych środków. Poniżej znajduje się fragment partytury, w którym można zobaczyć zapis pierwszych czterech wersów utworu (czyli dziewięciu taktów, licząc też krótki wstęp). Już w trzecim takcie widać ozdobnik w postaci trioli ósemkowej, śpiewany na pierwszą miarę na sylabie ‘ra’ (ze słowa ‘dorate’). Dalej można znaleźć więcej miejsc, w których Verdi [czytaj: werdi] postanowił urozmaicić wykonanie melodii; w taktach siódmym oraz ósmym triole ósemkowe, które przypadają na pojedyncze sylaby pojawiają się częściej niż jakiekolwiek inne wartości rytmiczne. W takcie ósmym na pierwszą miarę śpiewany jest nawet pasaż, oparty o akord Fis‑dur w drugim przewrocie. Nie jest to oczywiście fragment porównywalny trudnością z typową arią operową, szczególnie z okresu klasycyzmu, jednak Verdi [czytaj: werdi] nie ograniczył się tu do stworzenia prostej (choć pięknej) melodii. Zamiast tego wzbogacił ją w taki sposób, że stała się jeszcze doskonalsza. Podjął ryzyko, dodając ozdobniki; dzięki jego wyczuciu oraz wrażliwości chór „Va, pensiero” [czytaj: wa, pensjero] jest pamiętany do dziś.
Grafika przedstawia fragment partytury chóru „Va, pensiero” [czytaj: wa pensjero] z III aktu opery „Nabucco” [czytaj: nabukko] autorstwa kompozytora Giuseppe Verdiego [czytaj: dżiuseppe werdiego]. Utwór jest napisany w metrum cztery czwarte, w tonacji Fis‑dur oraz tempie largo. W partyturze zapisano cztery partie wokalne: sopranów, altów, tenorów oraz basów, a także akompaniament grany na fortepianie zapisany w kluczach wiolinowym oraz basowym. Fragment partytury ma łącznie 9 taktów.
W partii sopranów w kluczu wiolinowym w pierwszym takcie na pierwsze dwie miary zapisano pauzę półnutową, na miarę trzecią pauzę ćwierćnutową, a na miarę czwartą śpiewana jest ósemka z kropką ais oraz szesnastka gis. Nad partią zapisano dodatkowo ‘cantabile: tutti sotto voce’ [czytaj: kantabile: tutti sotto wocze], co oznacza wykonane śpiewnie, wszystkie głosy razem śpiewając półgłosem. Na miarę czwartą zapisano zmianę dynamiki na piano [czytaj: pjano]. W drugim takcie na pierwszą miarę śpiewana jest ćwierćnuta fis, tworząca frazę wraz z ósemką cis śpiewaną na miarę drugą. Dalej zapisano pauzę szesnastkową oraz szesnastkę cis, oktawę wyżej od poprzedniej. Na miarę trzecią śpiewana jest ćwierćnuta cis, spięta łukiem frazowym wraz ósemką z kropką ais na miarę czwartą. Pod koniec taktu śpiewana jest jeszcze szesnastka fis. W miarach trzeciej i czwartej zaznaczono diminuendo [czytaj: diminuendo], które kończy się zmianą dynamiki na piano pianissimo [czytaj: pjano pjanissimo] pod koniec taktu.
Partie altów i tenorów składają się z takich samych dźwięków; partia basów również, natomiast wszystkie nuty są przeniesione do klucza basowego i śpiewane oktawę niżej.
W partii fortepianu w kluczu wiolinowym w pierwszym takcie na pierwsze dwie miary zapisano pauzę półnutową, na miarę trzecią pauzę ćwierćnutową, a na miarę czwartą grana jest ósemka z kropką ais oraz szesnastka gis. Na miarę czwartą zapisano zmianę dynamiki na piano [czytaj: pjano]. W drugim takcie na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta fis, tworząca frazę wraz z ósemką cis graną na miarę drugą. Dalej zapisano pauzę szesnastkową oraz szesnastkę cis oktawę wyżej od poprzedniej. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta cis, spięta łukiem frazowym wraz ósemką z kropką ais na miarę czwartą. Pod koniec taktu grana jest jeszcze szesnastka fis. W miarach trzeciej i czwartej zaznaczono diminuendo, które kończy się zmianą dynamiki na piano pianissimo [czytaj: pjano pjanissimo] pod koniec taktu.
W partii fortepianu w kluczu basowym w pierwszym takcie zapisano ostinato: sekstolę szesnastkową z rozłożonym akordem Fis‑dur, która składa się z dźwięków fis, ais, cis, fis, cis oraz ais, z czego nuty od drugiej do szóstej spięte są łukiem frazowym. Ostinato powtarzane jest na wszystkie miary w taktach pierwszym oraz drugim. Na pierwszą miarę w takcie pierwszym zapisano dynamikę piano [czytaj: pjano].
W partii sopranów w takcie trzecim na pierwszą miarę śpiewana jest triola ósemkowa, złożona z nut fis, eis oraz fis, na miarę drugą ćwierćnuta h, natomiast na miarę trzecią zapisano pauzę ćwierćnutową. Na czwartą miarę śpiewana jest ósemka z kropką cis oraz szesnastka cis. W takcie czwartym na pierwszą miarę śpiewana jest ćwierćnuta cis, na miarę drugą ósemka z kropką fis oraz szesnastka ais; dźwięki spięte są łukiem frazowym, a na pierwsze dwie miary zapisano crescendo [czytaj: kreszendo] ze zmianą dynamiki na piano [czytaj: pjano] na miarę trzecią. Na trzecią miarę śpiewana jest ósemka z kropką ais z akcentem oraz szesnastka gis, obie jako jedna fraza; na czwartą miarę ponownie śpiewana jest ósemka z kropką ais z akcentem oraz szesnastka gis.
Partie altów i tenorów składają się z takich samych dźwięków; partia basów również, natomiast wszystkie nuty są przeniesione do klucza basowego i śpiewane oktawę niżej.
W partii fortepianu w kluczu wiolinowym w takcie trzecim na pierwszą miarę grana jest triola ósemkowa, złożona z nut fis, eis oraz fis, na miarę drugą ćwierćnuta h, natomiast na miarę trzecią zapisano pauzę ćwierćnutową. Na czwartą miarę grana jest ósemka z kropką cis oraz szesnastka cis. W takcie czwartym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta cis, na miarę drugą ósemka z kropką fis oraz szesnastka ais; dźwięki spięte są łukiem frazowym, a na pierwsze dwie miary zapisano crescendo [czytaj: kreszendo] ze zmianą dynamiki na piano [czytaj: pjano] na miarę trzecią. Na trzecią miarę grana jest ósemka z kropką ais z akcentem oraz szesnastka gis, obie jako jedna fraza; na czwartą miarę ponownie grana jest ósemka z kropką ais z akcentem oraz szesnastka gis.
W partii fortepianu w kluczu basowym w takcie trzecim na pierwszą miarę grana jest sekstola szesnastkowa, złożona z nut gis, h, cis, gis oktawę wyżej, cis oraz h, z czego dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym. Na miary od drugiej do czwartej włącznie grane są trzy sekstole szesnastkowe, złożone z nut gis, h, cis, eis, cis oraz h, z czego każdorazowo dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym. W takcie czwartym na pierwsze dwie miary grane są dwie sekstole szesnastkowe, złożone z nut ais, cis, fis, ais, fis oraz cis, czyli z rozłożonym akordem Fis‑dur. Każdorazowo dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym. Na miarę trzecią grana jest sekstola szesnastkowa, złożona z dźwięków h, dis, gis, his, gis oraz dis, czyli z rozłożonym akordem Gis‑dur. Dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym. Na czwartą miarę grana jest sekstola szesnastkowa, złożona z nut gis, dis, gis, his, gis oraz dis. Dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym.
W partii sopranów w takcie piątym na pierwszą miarę śpiewana jest ćwierćnuta fis, a na miarę drugą ćwierćnuta eis; obie są połączone łukiem frazowym. Na trzecią miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę czwartą ósemkę z kropką ais oraz szesnastkę gis. W takcie szóstym na pierwszą miarę śpiewana jest ćwierćnuta fis, na miarę drugą ósemka z kropką cis oraz szesnastka cis oktawę wyżej, z czego dwa pierwsze dźwięki są śpiewane jako jedna fraza. Na miarę trzecią śpiewana jest ćwierćnuta cis, spięta łukiem frazowym z ósemką z kropką ais na miarę czwartą. Na koniec taktu śpiewana jest jeszcze szesnastka fis. Nad taktem zapisano crescendo [czytaj: kreszendo] na pierwsze dwie miary, zmianę dynamiki na mezzoforte [czytaj: medzoforte] na miarę trzecią oraz diminuendo [czytaj: diminuendo] na miary trzecią oraz czwartą.
Partie altów i tenorów składają się z takich samych dźwięków; partia basów również, natomiast wszystkie nuty są przeniesione do klucza basowego i śpiewane oktawę niżej.
W partii fortepianu w kluczu wiolinowym w takcie piątym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta fis, a na miarę drugą ćwierćnuta eis; obie są połączone łukiem frazowym. Na trzecią miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę czwartą ósemkę z kropką ais oraz szesnastkę gis. W takcie szóstym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta fis, na miarę drugą ósemka z kropką cis oraz szesnastka cis oktawę wyżej, z czego dwa pierwsze dźwięki są grane jako jedna fraza. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta cis, spięta łukiem frazowym z ósemką z kropką ais na miarę czwartą. Na koniec taktu grana jest jeszcze szesnastka fis. Nad taktem zapisano crescendo [czytaj: kreszendo] na pierwsze dwie miary, zmianę dynamiki na mezzoforte [czytaj: medzoforte] na miarę trzecią oraz diminuendo [czytaj: diminuendo] na miary trzecią oraz czwartą.
W partii fortepianu w kluczu basowym w takcie piątym grane są sekstole szesnastkowe: na pierwszą miarę z dźwięków cis, eis, gis, his, gis oraz eis, na miary drugą i trzecią złożone z dźwięków cis, eis, gis, cis, gis oraz eis, czyli z akordem Cis‑dur, natomiast na miarę czwartą z dźwięków cis, eis, h, cis, h oraz eis. W każdej sekstoli dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym. Na pierwszą miarę zapisano też zmianę dynamiki na piano [czytaj: pjano]. W takcie szóstym grane są cztery identyczne sekstole szesnastkowe, złożone z nut fis, ais, cis, fis, cis oraz ais, czyli z rozłożonym akordem Fis‑dur. Dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym.
W partii sopranów w takcie siódmym na pierwszą miarę następuje zmiana dynamiki na piano [czytaj: pjano]; śpiewana jest triola ósemkowa, złożona z nut fis, eis oraz gis jako jedna fraza. Na miarę drugą zapisano ćwierćnutę h, na trzecią miarę pauzę ćwierćnutową, a na miarę czwartą ósemkę z kropką cis oraz szesnastkę cis. W takcie ósmym na pierwszą miarę śpiewana jest triola ósemkowa‑fraza, złożona z nut cis, fis oraz ais, na miarę drugą triola ósemkowa, złożona z nut cis, h oraz gis, z czego dwie pierwsze z artykulacją legato; na miarę trzecią śpiewana jest ćwierćnuta fis, natomiast na czwartą miarę triola ósemkowa, złożona z nut eis, ais oraz gis jako jedna fraza. Na pierwszą miarę zapisano crescendo [czytaj: kreszendo], na miarę drugą zmianę dynamiki na mezzopiano [czytaj: medzopjano] oraz diminuendo [czytaj: diminuendo], na miarę trzecią zmianę dynamiki na piano [czytaj: pjano]. W dziewiątym, ostatnim takcie na pierwsze dwie miary śpiewana jest półnuta fis, a na miary trzecią oraz czwartą zapisano pauzę półnutową.
Partie altów i tenorów składają się z takich samych dźwięków; partia basów również, natomiast wszystkie nuty są przeniesione do klucza basowego i śpiewane oktawę niżej.
W partii fortepianu w kluczu wiolinowym w takcie siódmym na pierwszą miarę następuje zmiana dynamiki na piano [czytaj: pjano]; grana jest triola ósemkowa, złożona z nut fis, eis oraz gis jako jedna fraza. Na miarę drugą zapisano ćwierćnutę h, na trzecią miarę pauzę ćwierćnutową, a na miarę czwartą ósemkę z kropką cis oraz szesnastkę cis. W takcie ósmym na pierwszą miarę grana jest triola ósemkowa‑fraza, złożona z nut cis, fis oraz ais, na miarę drugą triola ósemkowa, złożona z nut cis, h oraz gis, z czego dwie pierwsze z artykulacją legato; na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta fis, natomiast na czwartą miarę triola ósemkowa, złożona z nut eis, ais oraz gis jako jedna fraza. Na pierwszą miarę zapisano crescendo [czytaj: kreszendo], na miarę drugą zmianę dynamiki na mezzopiano [czytaj: medzopjano] oraz diminuendo [czytaj: diminuendo], na miarę trzecią zmianę dynamiki na piano [czytaj: pjano]. W dziewiątym, ostatnim takcie na pierwsze dwie miary grana jest półnuta fis, a na miary trzecią oraz czwartą zapisano pauzę półnutową.
W partii fortepianu w kluczu basowym w takcie siódmym na pierwszą miarę grana jest sekstola szesnastkowa, złożona z nut gis, h, cis, gis oktawę wyżej, cis oraz h, z czego dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym. Na miary od drugiej do czwartej włącznie grane są trzy sekstole szesnastkowe, złożone z nut gis, h, cis, eis, cis oraz h, z czego każdorazowo dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym. W takcie ósmym grane są sekstole szesnastkowe: na miarę pierwszą złożona z nut ais, cis, fis, ais, fis oaz cis, czyli z rozłożonym akordem Fis‑dur, na miarę drugą z nut h, dis, gis, h, gis oraz dis, czyli z rozłożonym akordem gis‑moll, na trzecią miarę z nut cis, fis, ais, cis, ais oraz fis, czyli ponownie z akordem Fis‑dur, natomiast na miarę czwartą z nut cis, gis, h, cis, h oraz eis. Każdorazowo dźwięki od drugiego do szóstego są spięte łukiem frazowym. W ostatnim, dziewiątym takcie na pierwsze trzy miary grane są sekstole szesnastkowe, złożone z nut fis, ais, cis, fis, cis oraz ais, czyli z rozłożonym akordem Fis‑dur, z czego nuty od drugiej do szóstej spięte są łukiem frazowym. Na miarę czwartą zapisano pauzę ćwierćnutową.

Z tego samego roku, co „Nabucco” [czytaj: nabukko] pochodzi opera „Rusłan i Ludmiła” kompozytora Michaiła Glinki. Libretto powstało na podstawie dzieła Aleksandra Puszkina, który był znajomym kompozytora.

Chociaż opera w momencie swojej premiery nie zyskała wielkiego uznania, to Michaił Glinka sprawnie połączył ludowe motywy rosyjskie z brzmieniem typowym dla muzyki zachodniej Europy, przez co kompozytor stał się inspiracją dla tzw. „Potężnej Gromadki”, czyli grupy kompozytorów, którzy również łączyli rosyjski folklor z nowoczesnymi trendami muzyki XIX wieku. Wśród nich najbardziej znani są Borodin, Musorgski oraz Rimski‑Korsakow. Michaił Glinka przeszedł do historii nie tylko jako inspiracja, ale też jako twórca narodowej opery rosyjskiej.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Fragment trwający 1 minutę i 32 sekundy stanowi wokalno‑instrumentalną kompozycję, przeznaczoną na chór, który towarzyszy muzyce orkiestry symfonicznej. Kompozycja utworu charakteryzuje się dość umiarkowanym tempem, co nadaje mu spokojny i majestatyczny charakter. Mimo tego tempo, muzyka ma również w sobie pewną radość i wigor, co nadaje jej lekkości i dynamiki.
Skazani na Shawshank [czytaj: szołszenk]...Takie jest piękno muzyki: Nie mogą ci jej odebrać.
Źródło: Andy Dufresne [czytaj: Andi defresnej], Skazani na Shawshank [czytaj: szołszenk], reż. Frank Darabont, 1994.
![Ilustracja przedstawia plakat z filmu „Skazani na Shawshank” [czytaj: szołszenk]. Na środku plakatu znajduje się mężczyzna odwrócony plecami z rozłożonymi rękoma, który stoi w deszczu. Mężczyzna ubrany jest w płaszcz oraz spodnie. Nad mężczyzną znajduje się napis: Fear can hold you prisoner. Hope can set you free [czytaj: fir kan hold ju prizoner. hołp kan set ju fri]. W dolnej części ekranu znajdują się napisy zawierające tytuł oraz informacje o filmie.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1Pd66nO4C5Ln/1713270768/1QtUq5ZOhDFcRQGmaU4bUOP1GRcAgNY5.jpg)
„Skazani na Shawshank” [czytaj: szołszenk] to film, który powstał na podstawie opowiadania Stephena Kinga [czytaj: stiwena kinga] o niesłusznie skazanym na dożywocie bankierze. Pojawia się w nim wspaniała myśl dotycząca pięknego śpiewu. Nawet w brutalnym, więziennym świecie przedstawionym w filmie nadarza się okazja do wysłuchania kilku taktów przepięknej arii z włoskim bel cantobel canto [czytaj: bel kanto]. Sztuka pięknego śpiewu hipnotyzuje i zaszczepia w umysłach nadzieję oraz poczucie wolności, nawet w tak beznadziejnej sytuacji, w której znajduje się bohater „Skazanych na Shawshank” [czytaj: szołszenk]. Ten wpisany w ekranizację filmową fragment Mozarta [czytaj: mocarta], to pochodzący z opery „Wesele Figara” duet wokalny CanzonettaCanzonetta „Sull'aria” [czytaj: kanconetta solaria].
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór trwający 3 minuty i 8 sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na orkiestrę symfoniczną i śpiew - dwa głosy żeńskie. Utwór jest wykonywany w niespiesznym tempie, jego brzmienie jest lekkie i wesołe. Śpiew wykonywany jest w języku włoskim z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej.
![Ilustracja przedstawia plakat do opery Wolfganga Amadeusza Mozarta [czytaj: mocarta] „Wesele Figara”. Na beżowym plakacie na środku znajdują się napisy w języku niemieckim. Dookoła opisu znajdują się rzeźby oraz zdobienia.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RVRGiAv9YEb2q/1713270773/A7JEuUKl6anqsT6fmSkSQ00IrSyg2s6h.jpg)
Tak, jak w przypadku opery oraz techniki wokalnej, inne formy muzyczne również wpływały na wykonawstwo. Już wcześniej w lekcji wspomniano o koncertach. Jako forma, koncert to „współzawodnictwo”, które w XVII wieku było już dość znaną formą muzykowania. Włoskie „concerto” [czytaj: konczerto] oznacza po prostu współzawodniczyć. Pomysłodawcami takiej muzycznej wymiany myśli i współzawodnictwa na różnych instrumentach byli mistrzowie włoskiego baroku, do których należeli: Corelli, Torelli, Vivaldi [czytaj: korelli, torelli, wiwaldi]. Ostatni z wymienionych, zwany również „rudowłosym księdzem” kompozytor pisał koncerty na skrzypce solo z towarzyszeniem orkiestry. To dzięki niemu koncert zyskał trzy odrębne części: szybką — powolną — szybką.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór trwający 3 minuty i 26 sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na skrzypce i klawesyn. Utwór jest wykonywany w umiarkowanym tempie, jego brzmienie jest lekkie i wesołe.
Vivaldi [czytaj: wiwaldi] z upodobaniem stosował taki podział w wielu ze swoich kompozycji; najbardziej znanym dziełem jest cykl czterech koncertów „Cztery Pory Roku”, pochodzący ze zbioru „Il cimento dell'armonia e dell'inventione” [czytaj: il czimento dell'armonija e dell'invenczione], czyli „Spór między harmonią a wyobraźnią”, w którym zawarł łącznie dwanaście koncertów. Wyobraźnia Vivaldiego [czytaj: wiwaldiego] była niezrównana, a w samych „Czterech Porach Roku” odnaleźć można mnóstwo inwencji kompozytora: krople deszczu, śpiewy ptaków, burzę, trzaskający w kominku ogień – i to wszystko stworzone za pomocą dźwięków instrumentów orkiestry.
![Ilustracja przedstawia portret Ferenca Liszta [czytaj: ferenca lista]. Na ilustracji znajduje się chłopiec siedzący przy fortepianie. Chłopiec ubrany jest w czarny garnitur, gra na fortepianie, a zwrócony jest w lewą stronę. Ilustracja jest szara.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RimAF9bE18vcn/1713270780/Tdh2ULocnPx75Jj1Mm42r9FQrRomXWoD.png)
Improwizacyjny charakter i nieokreśloną budowę formalną ma rapsodiarapsodia, która jako utwór muzyczny wywodzi się jeszcze ze starożytnej Grecji. Jako forma muzyczna stała się ponownie popularna w XIX wieku, a typowym zabiegiem było wykorzystanie motywów ludowych oraz folkloru. Widać to w tytule takich dzieł, jak: Rapsodia litewska Mieczysława Karłowicza, Rapsodie słowiańskie Antonína Dvořáka [czytaj: antonina dworzaka] albo Rapsodie rumuńskie George Enescu [czytaj: dżordże enesku]. Najważniejsze rapsodie epoki romantyzmu tworzyli Johannes Brahms [czytaj: johanes brams] oraz Ferenc Liszt [czytaj: ferenc list].
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór trwający 3 minuty i 14 sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na fortepian. Utwór jest wykonywany w dość wolnym tempie, jego brzmienie jest wyjątkowo nostalgiczne, przesycone sentymentalnością oraz charakterystycznymi dla epoki romantyzmu elementami muzyki ludowej.
Grafika przedstawia partyturę pierwszych sześćdziesięciu dziewięciu taktów Rapsodii węgierskiej nr 2 cis‑moll autorstwa kompozytora Ferenca Liszta [czytaj: ferenca lista]. Utwór jest napisany w metrum dwie czwarte, w tonacji cis‑moll i tempie lento a capriccio [czytaj: lento a kapriczio]. W partyturze zapisano partię fortepianu w kluczach wiolinowym oraz basowym.
W pierwszym takcie w kluczu wiolinowym na pierwszą miarę grana jest przednutka cis, a następnie półnuta cis z akcentem oraz pauza ósemkowa. Pod taktem zapisano dynamikę forte oraz artykulację marcato [czytaj: markato]. W drugim takcie na pierwszą miarę zapisano trzy przednutki – szesnastki cis, h oraz cis, a następnie półnutę h z akcentem, przedłużoną na ozdobnik szesnastkowy, złożony z nut h, cis, e, d oraz cis, pod którym zapisano crescendo [czytaj: kreszendo]. W trzecim takcie grana jest półnuta cis z akcentem. W takcie czwartym na pierwszą miarę grane są trzy przednutki: szesnastki cis, h oraz cis, następnie półnuta h z akcentem, przedłużona na ozdobnik szesnastkowy, złożony z nut h, a, gis, h, a oraz gis, z czego na pierwszych czterech dźwiękach zapisano crescendo [czytaj: kreszendo]. Po takcie następuje zmiana klucza na basowy.
W kluczu basowym w pierwszym takcie na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a następnie przednutkę‑akord Cis‑dur, złożony z dźwięków cis, gis, eis oraz gis. Ten sam układ jest powtórzony jako ósemka z akcentem i artykulacją staccato [czytaj: stakkato] na drugą miarę, po której zapisano pauzę ósemkową. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. W takcie drugim na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, następnie przednutkę‑układ, złożony z nut gis, gis oktawę wyżej, d oraz fis. Ten sam układ jest powtórzony jako ósemka z akcentem i artykulacją staccato [czytaj: stakkato] na drugą miarę, po której zapisano pauzę ósemkową. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. Takty trzeci oraz czwarty stanowią powtórzenie taktów pierwszego oraz drugiego. Wyższa partia od piątego taktu zapisana jest w kluczu basowym. W takcie piątym na pierwszą miarę grana jest półnuta gis w wyższym rejestrze; w rejestrze niższym zapisano pauzę ćwierćnutową. Na drugą miarę grana jest przednutka‑ósemka, złożona z dźwięków cis oraz eis, następnie ten sam układ jest grany jako ósemka z akcentem oraz artykulacją staccato [czytaj: stakkato], po której zapisano pauzę ósemkową. W takcie szóstym na pierwszą miarę zapisano w wyższym rejestrze przednutkę gis, następnie półnutę gis z akcentem, przedłużoną na ozdobnik szesnastkowy, złożony z dźwięków gis, a, gis, h, a oraz gis, nad którym zapisano oznaczenie poco ritardando (czyli trochę spowalniając) oraz diminuendo. W rejestrze niższym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, na miarę drugą przednutkę‑ósemkę, złożoną z nut cis oraz e, a następnie ten sam układ jest grany jako ósemka z akcentem oraz artykulacją staccato [czytaj: stakkato], po której zapisano pauzę ósemkową. W takcie siódmym na pierwszą miarę w wyższym rejestrze grana jest półnuta gis, przedłużona do taktu kolejnego. W rejestrze niższym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą przednutkę‑ósemkę, złożoną z nut cis oraz dis, a następnie ten sam układ jest grany jako ósemka z akcentem oraz artykulacją staccato [czytaj: stakkato], po której zapisano pauzę ósemkową. W takcie ósmym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis, przedłużona z poprzedniego taktu, a w rejestrze niższym ósemka‑trójdźwięk, złożony z nut his, dis oraz fis, pod którym zapisano oznaczenie piu ritenuto (czyli bardziej zwolnić); dalej następuje pauza ósemkowa, a na miarę drugą pauza ćwierćnutowa z fermatą.
W niższej partii w kluczu basowym w takcie piątym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą przednutkę‑ósemkę, złożoną z dźwięków cis oraz gis; ten sam układ jest powtórzony jako ósemka z akcentem i artykulacją staccato [czytaj: stakkato] na drugą miarę, po której zapisano pauzę ósemkową. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. W takcie szóstym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą przednutkę‑ósemkę, złożoną z dźwięków e oraz gis; ten sam układ jest powtórzony jako ósemka z akcentem i artykulacją staccato [czytaj: stakkato] na drugą miarę, po której zapisano pauzę ósemkową. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. W takcie siódmym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą przednutkę‑ósemkę gis, a następnie ćwierćnutę gis, przedłużoną do kolejnego taktu. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. W takcie ósmym na pierwszą miarę zapisano dwie triole szesnastkowe: pierwsza jest złożona z dźwięków gis, a, gis, z czego pierwszy dźwięk przedłużono z taktu poprzedniego, natomiast druga składa się z nut h, a oraz gis. Pod pierwszą miarę zapisano crescendo [czytaj: kreszendo]. Na miarę drugą również zapisano dwie triole szesnastkowe; pierwsza składa się z nut fis, e oraz fis, natomiast druga z nut dis, triolowej ósemki z kropką a, nad którą zapisano fermatę oraz trzydziestkodwójki triolowej gis. Pod drugą z triol zapisano diminuendo, a cały takt spięty jest łukiem frazowym. Pod koniec taktu zapisano również zwolnienie pedału forte.
W takcie dziewiątym rozpoczyna się właściwa część lassan utworu. Tempo zmienia się na andante mesto. W górnej partii w kluczu basowym w dziewiątym takcie zapisano pauzę półnutową, w takcie dziesiątym pauzę ćwierćnutową na miarę pierwszą oraz pauzę ósemkową z kropką i dwie trzydziestkodwójki gis na miarę drugą. Dwie nuty tworzą frazę z ósemką cis graną z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] na miarę pierwszą w takcie jedenastym; nad frazą zapisano oznaczenie molto espressivo [czytaj: molto ekspresiwo], czyli bardzo wyraziście. Dalej następuje pauza ósemkowa, a na miarę drugą zapisano ćwierćnutę cis z akcentem, przedłużoną do kolejnego taktu, a także ósemkę‑dwudźwięk, złożony z nut gis oraz e, a dalej pauzę ósemkową. W takcie dwunastym na pierwszą miarę grana jest szesnastka cis, przedłużona z taktu poprzedniego, a następnie szesnastki his, cis, i d, a na miarę drugą szesnastki e, a, e oraz dis, a w niższym rejestrze ósemka‑dwudźwięk fis oraz a, przy której zapisano arpeggio [czytaj: arpedżjo]. Na pierwszą miarę zaznaczono crescendo [czytaj: kreszendo], a na miarę drugą diminuendo.
W niższej partii basowej takty od dziewiątego do jedenastego są takie same i składają się z półnuty cis granej na pierwszą miarę, a dalej z szesnastki gis oraz ćwierćnuty cis na miarę drugą (oktawę wyżej). Dźwięki są spięte łukiem frazowym. Dodatkowo w takcie dziewiątym zapisano użycie pedału forte. W dwunastym takcie na pierwszą miarę grana jest półnuta cis, następnie szesnastka a, natomiast na miarę drugą ćwierćnuta cis (oktawę wyżej). W takcie zapisano użycie pedału forte.
W wyższej partii w takcie trzynastym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta cis, następnie przed drugą miarę dwie przednutki szesnastkowe: cis oraz dis. Na miarę drugą grana jest w górze ósemka z kropką cis oraz szesnastka his, a w niższym rejestrze ósemka‑dwudźwięk gis oraz e. Wraz z pierwszym dźwiękiem z kolejnego taktu wszystkie nuty tworzą jedną frazę. W takcie czternastym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta z dwiema kropkami cis, a dalej szesnastka dis. W niższym rejestrze na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, następnie na miarę drugą ósemkę‑dwudźwięk gis oraz e, a dalej pauzę ósemkową. W takcie piętnastym na pierwszą miarę grana jest ósemka e z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], która tworzy jedną frazę z szesnastką dis z taktu poprzedniego; dalej zapisano pauzę ósemkową oraz ćwierćnutę e z akcentem, przedłużoną do takty kolejnego. W niższym rejestrze na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, następnie na miarę drugą ósemkę‑dwudźwięk h oraz gis, a dalej pauzę ósemkową. Od kolejnego taktu następuje zmiana klucza na wiolinowy. W takcie szesnastym na pierwszą miarę grana jest szesnastka e, przedłużona z poprzedniego taktu, a dalej szesnastki dis, e oraz fis, a na miarę drugą w wyższej partii szesnastki gis, dis, gis oraz fis, a w partii niższej ósemka‑dwudźwięk a oraz h. Cały takt spięty jest łukiem frazowym, na pierwszą miarę zapisano crescendo [czytaj: kreszendo], a na miarę drugą diminuendo.
W niższej partii basowej takty od trzynasty oraz czternasty są takie same i składają się z półnuty cis granej na pierwszą miarę, a dalej z szesnastki gis oraz ćwierćnuty cis na miarę drugą (oktawę wyżej). Dźwięki są spięte łukiem frazowym. W takcie trzynastym zapisano użycie pedału forte oraz jego zwolnienie pod koniec. Takt piętnasty składa się z półnuty h, granej na pierwszą miarę, a dalej z szesnastki h (oktawę wyżej) oraz ćwierćnuty e. Dźwięki są spięte łukiem frazowym. Na pierwszą miarę zapisano użycie pedału forte. W szesnastym takcie na pierwszą miarę grana jest półnuta h, a następnie szesnastka h oktawę wyżej; na miarę drugą wykonywana jest ćwierćnuta dis. Dźwięki są spięte łukiem frazowym. Na pierwszą miarę zapisano użycie pedału forte.
W kluczu wiolinowym w takcie siedemnastym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta e, na miarę drugą przednutki‑szesnastki e oraz fis, a dalej w górnym rejestrze ósemka z kropką e oraz szesnastka dis, spięte łukiem frazowym z pierwszym dźwiękiem z taktu kolejnego; w rejestrze niższym grana jest ósemka‑dwudźwięk, złożona z nut gis oraz h. W takcie osiemnastym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta e, natomiast na miarę drugą ćwierćnuta‑układ, złożona z nut gis, h, gis oktawę niżej oraz fis; w niższym rejestrze na drugą miarę zapisano ósemkę z kropką fis oraz szesnastkę dis grane z artykulacją legato. Na miarę drugą zapisano diminuendo. W takcie dziewiętnastym na pierwszą miarę zapisano cztery przednutki‑szesnastki jako jedną frazę: kolejno gis, cis, e oraz gis oktawę wyżej, a następnie ósemkę cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] oraz pauzę ósemkową. Na miarę drugą grana jest ćwierćnuta‑oktawa cis, przedłużona do kolejnego taktu, a dodatkowo ósemka‑dwudźwięk e oraz gis, po której następuje pauza ósemkowa. W takcie dwudziestym na pierwszą miarę zapisano ósemkę‑dwudźwięk fis oraz a; w takcie grane są również szesnastki‑oktawy, spięte łukiem frazowym. Są to kolejno cis, his, cis oraz dis na pierwszą miarę oraz e, a (jedyny dźwięk bez oktawy), e oraz dis na miarę drugą, przy czym dodatkowo na pierwszą miarę grane jest crescendo [czytaj: kreszendo], a na miarę drugą diminuendo.
W kluczu basowym w takcie siedemnastym na pierwszą miarę grana jest półnuta e, następnie szesnastka h oraz ćwierćnuta e oktawę wyżej; dźwięki są spięte łukiem frazowym, a na pierwszą miarę zapisano naciśnięcie pedału forte. W takcie drugim na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta e, następnie szesnastka h, a na miarę drugą ćwierćnuta‑dwudźwięk z nut gis oraz his. Dźwięki są spięte łukiem frazowym, a na drugą miarę zapisano naciśnięcie pedału forte. W dziewiętnastym takcie na pierwszą miarę grana jest półnuta cis, następnie szesnastka gis oraz ćwierćnuta‑dwudźwięk, złożona z nut cis oraz e. Dźwięki są spięte łukiem frazowym, a na pierwszą miarę zapisano naciśnięcie pedału forte. W takcie dwudziestym na pierwszą miarę grana jest półnuta fis, a dalej szesnastka cis oraz ćwierćnuta‑dwudźwięk, złożona z nut fis oraz a; dźwięki są spięte łukiem frazowym, a na pierwszą miarę zapisano naciśnięcie pedału forte.
W kluczu wiolinowym w dwudziestym pierwszym takcie na pierwszą miarę grana jest ósemka‑oktawa cis, następnie pauza ósemkowa, a na miarę drugą dwie przednutki szesnastkowe cis oraz dis, ósemka z kropką‑oktawa cis oraz szesnastka‑oktawa his, a dodatkowo ósemka h na miarę drugą; na drugą miarę zapisano dodatkowo crescendo [czytaj: kreszendo]. W takcie dwudziestym drugim na pierwszą miarę zapisano ćwierćnutę z dwiema kropkami‑oktawę cis, a dalej szesnastkę, złożoną z czterech nut: e, gis, h oraz e, czyli z akordem E‑dur. W niższym rejestrze na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą ósemkę‑dwudźwięk e oraz gis. W takcie dwudziestym trzecim na pierwszą miarę grana jest ósemka, złożona z nut gis, h oraz gis oktawę wyżej z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], a następnie pauza ósemkowa i ćwierćnuta gis z akcentem na miarę drugą.
W kluczu basowym w takcie dwudziestym pierwszym na pierwszą miarę grana jest półnuta cis, następnie szesnastka gis oraz ćwierćnuta‑dwudźwięk, złożona z nut cis oraz e. Dźwięki są spięte łukiem frazowym, a na pierwszą miarę zapisano naciśnięcie pedału forte. W takcie dwudziestym drugim na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta z kropką cis, następnie szesnastka gis; na drugą miarę zapisano ósemkę z kropką‑dwudźwięk, złożony z nut cis oraz gis, a dalej szesnastkę‑oktawę aisis. Pierwsze trzy dźwięki są spięte łukiem frazowym, a po drugiej mierze zapisano zwolnienie pedału forte. W takcie dwudziestym trzecim na pierwszą miarę grana jest ósemka z kropką‑oktawa dis, następnie szesnastka‑dwudźwięk dis oraz gis z artykulacją legato, a na miarę drugą ćwierćnuta‑dwudźwięk h oraz dis.
W kluczu wiolinowym takt dwudziesty czwarty składa się z samych ozdobników: rozpoczyna się od trzech ósemek i crescendo [czytaj: kreszendo] – gis, fisis oraz gis, następnie grane są trzydziestkodwójki: fisis, e, fisis, gis, ais, h, cis, dis, e, fisis, gis, ais, h, cis, dis, e, fisis, g, ais, cis, dis, e, dis, cis, h, ais, gis, fisis, cis, ais, gis, fisis, e, dis, cis, e, dis, cis, h, ais, gis, fis, cis, ais, gis, fisis, e, dis, cis, e, dis, cis, h, ais, gis, a dalej ósemki i kolejne crescendo [czytaj: kreszendo]: fisis, gis, fisis, e, fisis i h, a następnie sześć szesnastek h, szesnastka z kropką h z fermatą oraz trzydziestkodwójka ais.
W kluczu basowym w takcie dwudziestym czwartym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a dalej ósemkę z kropką‑oktawę dis, szesnastkę‑dwudźwięk dis oraz ais jako jedną frazę z ósemką‑dwudźwiękiem cis oraz dis. Dalej zapisano pauzę ósemkową z fermatą. Pod pierwszą miarą zapisano naciśnięcie pedału forte.
W dwudziestym piątym takcie w kluczu wiolinowym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis, na miarę drugą dwie przednutki‑szesnastki gis oraz ais, a następnie ósemka z kropką gis oraz szesnastka fisis jako jedna fraza z pierwszą nutą z kolejnego taktu; w niższym rejestrze zapisano ósemkę‑dwudźwięk h oraz dis i pauzę ósemkową. Na drugą miarę rozpoczyna się diminuendo, które kończy się na drugą miarę w takcie kolejnym.
W dwudziestym szóstym takcie na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis, na miarę drugą ósemka‑dwudźwięk h oraz dis z fermatą oraz pauza ósemkowa i dwie szesnastki‑ozdobniki gis. W dwudziestym siódmym takcie na pierwszą miarę grana jest ósemka‑dwudźwięk e oraz gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], następnie pauza ósemkowa i na drugą miarę układ z arpeggio [czytaj: arpedżjo] [czytaj: arpedżjo]: ósemka h, ćwierćnuta e oraz ćwierćnuta gis z akcentem, z czego ćwierćnuty przedłużone są do kolejnego taktu. Pod taktem zapisano dolce con grazia, czyli słodko i z wdziękiem. W takcie dwudziestym ósmym na pierwszą miarę grane są szesnastki‑dwudźwięki: najpierw e oraz gis (przedłużone z taktu poprzedniego), następnie dis i fis, e i gis oraz fis i a, a na drugą miarę gis i h, h i e, fis i a oraz e i gis.
W takcie na pierwszą miarę zapisano crescendo [czytaj: kreszendo], a na drugą diminuendo; pomijając pierwszy dwudźwięk, wszystkie dźwięki są spięte łukiem frazowym.
W kluczu basowym w takcie dwudziestym piątym na pierwszą miarę grana jest ósemka z kropką‑oktawa gis, dalej szesnastka‑dwudźwięk gis i dis, tworząca frazę z ćwierćnutą‑dwudźwiękiem dis oraz gis na drugą miarę. Na miarę pierwszą zapisano naciśnięcie pedału forte, a pod koniec drugiej jego zwolnienie. W takcie dwudziestym szóstym na pierwszą miarę grana jest ósemka z kropką‑oktawa gis, dalej szesnastka‑dwudźwięk gis i dis, tworząca frazę z ćwierćnutą‑dwudźwiękiem dis oraz gis na drugą miarę, nad którą zapisano fermatę. W takcie dwudziestym siódmym na pierwszą miarę zapisano ósemkę‑oktawę e, następnie pauzę szesnastkową i szesnastkę‑trójdźwięk, złożony z nut gis, h oraz e, spięty łukiem frazowym z ćwierćnutą‑trójdźwiękiem h, e oraz gis na miarę drugą. Na miarę pierwszą zapisano naciśnięcie pedału forte oraz zmianę dynamiki na piano [czytaj: pjano]. Takt dwudziesty ósmy stanowi powtórzenie taktu poprzedniego bez oznaczeń dynamiki oraz pedału forte.
W kluczu wiolinowym w takcie dwudziestym dziewiątym n pierwszą miarę grana jest ósemka‑dwudźwięk dis oraz fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zapisano naciśnięcie pedału forte; dalej zapisano pauzę ósemkową, a na miarę drugą przednutki szesnastkowe fis, fis oraz gis, ósemkę‑dwudźwięk dis oraz fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pauzę szesnastkową z kropką oraz trzydziestkodwójkę‑dwudźwięk cisis oraz eis, spiętą łukiem frazowym z pierwszym układem z kolejnego taktu; zapisano pod nią zwolnienie pedału forte. W takcie trzydziestym na pierwszą miarę grana jest ósemka‑dwudźwięk dis oraz fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], następnie pauza ósemkowa, a na miarę drugą ćwierćnuta złożona z dźwięków gis, dis oraz gis oktawę wyżej z akcentem, spięta łukiem frazowym z pierwszym układem z taktu kolejnego. W takcie trzydziestym pierwszym na pierwszą miarę grana jest ósemka‑dwudźwięk, złożona z nut cis oraz e z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], następnie pauza ósemkowa, a na miarę drugą ćwierćnuty cis oraz e z akcentem i arpeggio [czytaj: arpedżjo] [czytaj: arpedżjo], przedłużone do kolejnego taktu, a niżej ósemka gis oraz pauza ósemkowa. W takcie trzydziestym drugim grana jest fraza; na pierwszą miarę szesnastki‑dwudźwięki, kolejno cis i e (przedłużone z poprzedniego taktu), his i dis, cis i e oraz dis i fis, dalej dwa ozdobniki‑szesnastki: cis z e oraz dis z fis, a na drugą miarę szesnastka e i gis, pauza trzydziestkodwójkowa, trzydziestkodwójka gis i cis, szesnastka dis i fis oraz szesnastka cis i e. Wszystkie dźwięki grane są z artykulacją legato, a pod pierwszą miarą zapisano crescendo [czytaj: kreszendo].
W kluczu basowym w takcie dwudziestym dziewiątym na pierwszą miarę grana jest ósemka‑oktawa h, dalej pauza szesnastkowa oraz szesnastka złożona z nut fis, h oraz dis, spięta łukiem frazowym z ćwierćnutą‑trójdźwiękiem h, dis oraz fis zapisanym na miarę drugą. W takcie trzydziestym na pierwszą miarę grana jest ósemka h, dalej pauza szesnastkowa i szesnastka fis, h oraz dis, na miarę drugą ósemka his z akcentem, pod którą zapisano naciśnięcie pedału forte oraz pauza szesnastkowa i szesnastka gis, dis oraz gis oktawę wyżej. W trzydziestym pierwszym takcie na pierwszą miarę zapisano ósemkę‑oktawę cis, pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej pauzę szesnastkową i szesnastkę e, gis oraz cis, spiętą łukiem frazowym z ćwierćnutą gis, cis oraz e, graną na miarę drugą. W takcie trzydziestym drugim na pierwszą miarę zapisano ósemkę‑oktawę e, pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej pauzę szesnastkową i szesnastkę gis, cis oraz e, spiętą łukiem frazowym z ćwierćnutą cis, oraz gis, graną na miarę drugą.
W kluczu wiolinowym w takcie trzydziestym trzecim na pierwszą miarę grana jest ósemka‑dwudźwięk, złożona z nut his oraz dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], a dalej pauza ósemkowa. Na drugą miarę zapisano trzy przednutki: dis, dis oraz e, a dalej ósemkę‑dwudźwięk his oraz dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pauzę szesnastkową z kropką oraz trzydziestkodwójkę ais oraz dis. W takcie trzydziestym czwartym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta‑dwudźwięk his oraz dis, a na miarę drugą zapisano pauzę ćwierćnutową. W takcie trzydziestym piątym na pierwszą miarę zapisano przednutkę‑ósemkę dis oraz przednutki‑szesnastki dis i gis, a dalej ćwierćnutę gis z artykulacją portato, przednutki szesnastkowe his oraz gis i ponownie ćwierćnutę gis z artykulacją portato. W wyższym rejestrze zapisano oznaczenie capriccioso [czytaj: kapriczioso], natomiast w dolnym rejestrze dolcissimo [czytaj: dolczissimo], czyli słodko, a dodatkowo frazę: ósemkę z kropką dis oraz szesnastką gis na pierwszą miarę oraz ósemkę z kropką h i szesnastkę cis na miarę drugą. W takcie trzydziestym szóstym na pierwszą miarę zapisano dwie przednutki‑szesnastki dis i gis, a dalej ćwierćnutę gis z artykulacją portato, przednutki szesnastkowe e oraz gis i ponownie ćwierćnutę gis z artykulacją portato. W dolnym rejestrze zapisano ósemkę z kropką dis oraz szesnastkę fis na pierwszą miarę oraz ósemkę z kropką e i szesnastkę dis na miarę drugą.
W kluczu basowym w takcie trzydziestym trzecim na pierwszą miarę grana jest ósemka gis, pauza szesnastkowa oraz szesnastka‑trójdźwięk, złożony z nut dis, gis oraz his, połączony łukiem frazowym z ćwierćnutą‑trójdźwiękiem gis, h oraz dis zapisanym na miarę drugą. Na pierwszą miarę zaznaczono naciśnięcie pedału forte. W takcie trzydziestym czwartym na pierwszą miarę grana jest ósemka gis, pauza szesnastkowa oraz szesnastka‑trójdźwięk, złożony z nut gis, his oraz dis, połączony łukiem frazowym z ćwierćnutą‑trójdźwiękiem h, dis oraz gis zapisanym na miarę drugą. W takcie trzydziestym piątym na pierwszą miarę grana jest ósemka gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej fraza: trzy przednutki‑szesnastki dis, gis oraz dis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta his, pod którą zapisano oznaczenie tenuto. W takcie trzydziestym szóstym na pierwszą miarę grana jest ósemka gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej fraza: trzy przednutki‑szesnastki gis, his oraz gis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta dis, pod którą zapisano oznaczenie tenuto.
W kluczu wiolinowym w takcie trzydziestym siódmym na pierwszą miarę zapisano dwie przednutki‑szesnastki cis i gis, a dalej ćwierćnutę gis z artykulacją portato, przednutki szesnastkowe cis oraz gis i ponownie ćwierćnutę gis z artykulacją portato. W dolnym rejestrze zapisano ósemkę z kropką cis oraz szesnastkę gis na pierwszą miarę oraz ósemkę z kropką cis i szesnastkę dis na miarę drugą jako jedną frazę. W takcie trzydziestym ósmym na pierwszą miarę zapisano dwie przednutki‑szesnastki e i gis, a dalej ćwierćnutę gis z artykulacją portato, przednutki szesnastkowe fis oraz gis i ponownie ćwierćnutę gis z artykulacją portato. W dolnym rejestrze zapisano ósemkę z kropką e oraz szesnastkę gis na pierwszą miarę oraz ósemkę z kropką fis i szesnastkę e na miarę drugą jako jedną frazę. W takcie trzydziestym dziewiątym na pierwszą miarę grane są przednutki szesnastkowe dis oraz gis i ósemka gis, następnie przednutki szesnastkowe gis oraz gis oktawę niżej i ósemka gis, dalej przednutki szesnastkowe his oraz gis i ósemka gis, a następnie przednutki szesnastkowe cis oraz gis i ósemka gis. W dolnym rejestrze grane są ósemki: dis, gis, his oraz cis. W takcie czterdziestym na pierwszą miarę grane są przednutki szesnastkowe dis oraz gis i ósemka gis, następnie przednutki szesnastkowe fis oraz gis i ósemka gis, dalej przednutki szesnastkowe e oraz gis i ósemka gis, a następnie przednutki szesnastkowe dis oraz gis i ósemka gis. W dolnym rejestrze grane są ósemki: dis, fis, e oraz dis.
W kluczu basowym w takcie trzydziestym siódmym na pierwszą miarę grana jest ósemka gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej fraza: trzy przednutki‑szesnastki e, gis oraz e oktawę wyżej oraz ćwierćnuta cis, pod którą zapisano oznaczenie tenuto. W takcie trzydziestym ósmym na pierwszą miarę grana jest ósemka gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej fraza: trzy przednutki‑szesnastki gis, cis oraz gis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta e, pod którą zapisano oznaczenie tenuto. W takcie trzydziestym dziewiątym na pierwszą miarę grana jest ósemka gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej fraza: trzy przednutki‑szesnastki dis, gis oraz dis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta his, pod którą zapisano oznaczenie tenuto. W takcie czterdziestym na pierwszą miarę grana jest ósemka gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej fraza: trzy przednutki‑szesnastki gis, his oraz gis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta dis, pod którą zapisano oznaczenie tenuto.
W kluczu wiolinowym w takcie czterdziestym pierwszym w górnym rejestrze grana jest półnuta gis z trylem. W rejestrze dolnym zapisano na pierwszą miarę ósemkę cis oraz pauzę ósemkową, a na miarę drugą ósemkę cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pauzę szesnastkową oraz szesnastkę dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]. W takcie czterdziestym drugim w górnym rejestrze grana jest ponownie półnuta gis z trylem. W rejestrze dolnym zapisano na pierwszą miarę ósemki e oraz gis, a na miarę drugą ósemki cis oraz e.
W kluczu basowym w takcie czterdziestym pierwszym na pierwszą miarę grana jest ósemka gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej pauza ósemkowa oraz fraza: trzy przednutki‑szesnastki e, gis oraz e oktawę wyżej oraz ćwierćnuta cis. W takcie czterdziestym drugim na pierwszą miarę grana jest ósemka gis, pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej pauza ósemkowa oraz fraza: trzy przednutki‑szesnastki gis, cis oraz gis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta e.
W kluczu wiolinowym w takcie czterdziestym trzecim na pierwszą miarę grana jest pentola trzydziestkodwójkowa, złożona z nut gis, dis, gis oktawę wyżej, dis, gis oktawę niżej; wszystkie zapisano z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]. Dalej następują trzydziestkodwójki: gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, gis oktawę wyżej oraz ponownie gis oktawę niżej. Pod dźwiękami zapisano oznaczenie sempre piano pianissimo leggierissimo [czytaj: sempre pjano pjanissimo leggierissimo], czyli zawsze lekko piano pianissimo [czytaj: pjano pjanissimo]. Na miarę drugą grane są trzydziestkodwójki: his z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, his oraz gis, a następnie cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, cis oraz gis. W takcie czterdziestym czwartym na pierwszą miarę grane są trzydziestkodwójki: dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, dis i gis oktawę niżej oraz fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, fis oraz gis oktawę niżej, a na miarę drugą znów trzydziestkodwójki: e z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, e i gis oktawę niżej oraz dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, dis oraz gis oktawę niżej. W kluczu basowym w takcie czterdziestym trzecim na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] i oznaczeniem tenuto, czyli wstrzymując, pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej przeniesiona do klucza wiolinowego fraza: trzy przednutki‑szesnastki gis, his oraz gis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta dis. W takcie czterdziestym czwartym wraca klucz basowy; na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis, pod którą zaznaczono tenuto, a dalej przeniesiona do klucza wiolinowego fraza: trzy przednutki‑szesnastki dis, his oraz dis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta gis, po której klucz zmienia się ponownie na basowy. W kluczu wiolinowym w takcie czterdziestym piątym na pierwszą miarę grana jest pentola trzydziestkodwójkowa, złożona z nut gis, dis, gis oktawę wyżej, dis, gis oktawę niżej; wszystkie zapisano z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]. Dalej następują trzydziestkodwójki: gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, gis oktawę wyżej oraz ponownie gis oktawę niżej. Na miarę drugą grane są trzydziestkodwójki: cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, cis oraz gis, a następnie dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, dis oraz gis. W takcie czterdziestym szóstym na pierwszą miarę grane są trzydziestkodwójki: e z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, e i gis oktawę niżej oraz gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis oktawę niżej, gis oktawę wyżej oraz gis oktawę niżej, a na miarę drugą znów trzydziestkodwójki: fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, fis i gis oktawę niżej oraz e z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, e oraz gis oktawę niżej.
W kluczu basowym w takcie czterdziestym piątym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] i oznaczeniem tenuto, pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej przeniesiona do klucza wiolinowego fraza: trzy przednutki‑szesnastki gis, cis oraz gis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta e. W takcie czterdziestym szóstym wraca klucz basowy; na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis, a dalej przeniesiona do klucza wiolinowego fraza: trzy przednutki‑szesnastki e, cis oraz e oktawę wyżej oraz ćwierćnuta gis, po której klucz zmienia się ponownie na basowy.
W kluczu wiolinowym w takcie czterdziestym siódmym na pierwszą miarę grane są dwie pentole trzydziestkodwójkowe. Pierwsza złożona jest z nut: dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, a, gis, dis; druga pentola złożona jest z nut: gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis oktawę wyżej, a, gis, gis oktawę niżej. Na drugą miarę również grane są dwie pentole trzydziestkodwójkowe: pierwsza złożona jest z nut his z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, a, gis oraz his, natomiast druga z nut cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, a, gis oraz ponownie cis. W czterdziestym ósmym takcie na obie miary zapisano po dwie pentole trzydziestkodwójkowe. Pierwsza z granych na pierwszą miarę składa się z nut: dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, a, gis, gis oktawę niżej; druga pentola złożona jest z nut: fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, a, gis, gis oktawę niżej. Pierwsza z pentol granych na drugą miarę składa się z następujących nut: e z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, a, gis, gis oktawę niżej, natomiast ostatnia z pentol zawiera dźwięki dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], gis, a, gis, gis oktawę niżej.
W kluczu basowym w takcie czterdziestym siódmym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] i oznaczeniem tenuto, pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej przeniesiona do klucza wiolinowego fraza: trzy przednutki‑szesnastki gis, his oraz gis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta d. W takcie czterdziestym ósmym wraca klucz basowy; na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis, a dalej przeniesiona do klucza wiolinowego fraza: trzy przednutki‑szesnastki d, his i d oktawę wyżej oraz ćwierćnuta gis, po której klucz zmienia się ponownie na basowy.
W kluczu wiolinowym w takcie czterdziestym dziewiątym w górnym rejestrze grana jest półnuta gis z trylem, przedłużona do taktu następnego. W rejestrze dolnym zapisano na pierwszą miarę ósemkę cis oraz pauzę ósemkową, a na miarę drugą ósemkę cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pauzę szesnastkową oraz szesnastkę his. W takcie pięćdziesiątym w górnym rejestrze grana jest ćwierćnuta gis z trylem, przedłużona z taktu poprzedniego, po której następuje szereg trzydziestkodwójek‑ozdobników na drugą miarę, granych jako jedna fraza: kolejno e, gis, e oktawę wyżej, dis, cis, gis, e, dis, cis, gis oraz e. W rejestrze dolnym zapisano na pierwszą miarę ćwierćnutę cis. Na drugą miarę zaznaczono zmianę dynamiki na piano pianissimo [czytaj: pjano pjanissimo].
W kluczu basowym w takcie czterdziestym dziewiątym na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] i oznaczeniem tenuto, pod którą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a dalej przeniesiona do klucza wiolinowego fraza: trzy przednutki‑szesnastki gis, cis oraz gis oktawę wyżej oraz ćwierćnuta e. W takcie pięćdziesiątym wraca klucz basowy; na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis, a dalej przeniesiona do klucza wiolinowego fraza: trzy przednutki‑szesnastki e, cis oraz e oktawę wyżej oraz ćwierćnuta gis, po której klucz zmienia się ponownie na basowy; zaznaczono też puszczenie pedału forte.
W takcie pięćdziesiątym pierwszym w kluczu wiolinowym na pierwszą miarę grane są: szesnastka dis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pauza trzydziestkodwójkowa, trzydziestkodwójka e jako jedna fraza z szesnastką fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pauza trzydziestkodwójkowa oraz trzydziestkodwójka gis jako jedna fraza z kolejnym dźwiękiem. Pod pierwszą miarą zapisano zmianę dynamiki na piano [czytaj: pjano] oraz oznaczenie sempre giocando [czytaj: sempre dżiokando], czyli zawsze wesoło. Na drugą miarę grane są: szesnastka a z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pauza trzydziestkodwójkowa, trzydziestkodwójka gis jako jedna fraza z szesnastką h z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pauza trzydziestkodwójkowa oraz trzydziestkodwójka a, grana jako jedna fraza z pierwszym dźwiękiem z kolejnego taktu. W takcie pięćdziesiątym drugim na pierwszą miarę grana jest ósemka gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], przedłużona o kolejną ósemkę, która grana jest w oktawie z przednutką gis; przedłużono ją o kolejną ósemkę na miarę drugą, gdzie gis grana jest z przednutką ais i przedłużone o jeszcze jedną ósemkę gis, gdzie gis grane jest z dodatkową przednutką oraz ósemką his.
W kluczu basowym w takcie pięćdziesiątym pierwszym na pierwszą miarę grane są cztery szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]: gis, dis, fis oraz his, a na miarę drugą również cztery szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]: kolejno dis, gis, dis oraz ponownie gis. Pod pierwszą miarą zaznaczono naciśnięcie pedału forte. W takcie pięćdziesiątym drugim na pierwszą miarę grane są cztery szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]: gis, dis, fis oraz his, a na miarę drugą również cztery szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]: kolejno dis, gis, dis oraz ponownie gis. Pod pierwszą miarą zaznaczono naciśnięcie pedału forte, a po mierze drugiej jego odpuszczenie.
W kluczu wiolinowym w takcie pięćdziesiątym trzecim na pierwszą miarę grane są przednutki szesnastkowe cis oraz dis jako jedna fraza z szesnastką cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], po której zapisano pauzę trzydziestkodwójkową, trzydziestkodwójkę his jako jedną frazę z szesnastką cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], następnie pauzę trzydziestkodwójkową i trzydziestkodwójkę dis. Na miarę drugą zapisano dwie przednutki szesnastkowe e oraz fis jako jedną frazę z ostatnim dźwiękiem w pierwszej mierze i szesnastką e z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], po której następuje pauza trzydziestkodwójkowa, trzydziestkodwójka dis spięta łukiem frazowym z szesnastką e z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] oraz kolejna pauza trzydziestkodwójkowa i trzydziestkodwójka fis, która jest zapisana jako jedna fraza z pierwszym dźwiękiem z kolejnego taktu. W takcie pięćdziesiątym czwartym na pierwszą miarę grana jest szesnastka fisis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], następnie pauza trzydziestkodwójkowa, trzydziestkodwójka gis jako jedna fraza z szesnastką a z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], kolejna pauza trzydziestkodwójkowa i trzydziestkodwójka gis jako jedna fraza z szesnastką fisis graną na miarę drugą z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]. Dalej zapisano pauzę trzydziestkodwójkową, trzydziestkodwójkę e, w górnym rejestrze ósemkę gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], a w niższym szesnastkę dis, pauzę trzydziestkodwójkową oraz trzydziestkodwójkę cis, która tworzy frazę z pierwszym dźwiękiem z kolejnego taktu. W takcie pięćdziesiątym piątym na pierwszą miarę w dolnym rejestrze grana jest ćwierćnuta his, która razem z szesnastką dis oktawę wyżej ma zapisane arpeggio [czytaj: arpedżjo] [czytaj: arpedżjo]; dalej grana jest pauza trzydziestkodwójkowa, trzydziestkodwójka e jako jedna fraza z szesnastką fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], kolejna pauza trzydziestkodwójkowa, trzydziestkodwójka gis jako jedna fraza z szesnastką a z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] graną na miarę drugą. Dalej zapisano pauzę trzydziestkodwójkową, trzydziestkodwójkę gis jako jedną frazę z szesnastką h z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], kolejną pauzę trzydziestkodwójkową oraz trzydziestkodwójkę a. W takcie pięćdziesiątym szóstym zapisano wyłącznie ósemki: na pierwszą miarę gis oraz gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], z czego druga jest poprzedzona przednutką krótką ósemkową gis oktawę niżej. Na miarę drugą grany jest dwudźwięk gis oraz ais z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], poprzedzony przednutką krótką ais oktawę niżej, a następnie dwudźwięk gis i his z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], poprzedzony przednutką krótką his oktawę niżej.
W kluczu basowym w takcie pięćdziesiątym trzecim grane są wyłącznie szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]; na pierwszą miarę są to gis, e, gis oktawę wyżej oraz cis, natomiast na miarę drugą to kolejno e, gis, e oraz ponownie gis. Pod pierwszą miarą zaznaczono naciśnięcie pedału forte. W takcie pięćdziesiątym czwartym również grane są wyłącznie szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]; na pierwszą miarę są to gis, e, gis oktawę wyżej oraz cis, natomiast na miarę drugą to kolejno e, gis, e oraz ponownie gis. Pod pierwszą miarą zaznaczono naciśnięcie pedału forte. W takcie pięćdziesiątym piątym również grane są wyłącznie szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]; na pierwszą miarę są to gis, dis, fis oraz his, natomiast na miarę drugą to kolejno dis, gis, dis oraz ponownie gis. Pod pierwszą miarą zaznaczono naciśnięcie pedału forte. W takcie pięćdziesiątym szóstym raz jeszcze grane są wyłącznie szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]; na pierwszą miarę są to gis, dis, fis oraz his, natomiast na miarę drugą to kolejno dis, gis, dis oraz ponownie gis. Pod pierwszą miarą zaznaczono naciśnięcie pedału forte.
W kluczu wiolinowym w takcie pięćdziesiątym siódmym na pierwszą miarę grane są jako jedna fraza dwie przednutki szesnastkowe: cis oraz gis oraz przednutka krótka‑ósemka dis, a następnie półnuta cis z trylem. Pod taktem zapisano oznaczenie piu diminuendo. W takcie pięćdziesiątym ósmym grana jest wyłącznie półnuta cis z trylem. W pięćdziesiątym dziewiątym takcie grane jest tremolando: z półnuty‑dwudźwięku eis oraz cis na dis. Pod taktem zapisano crescendo [czytaj: kreszendo]. W sześćdziesiątym takcie na pierwszą miarę grane jest tremolando między ćwierćnutą‑dwudźwiękiem eis i cis na dis; poniżej zapisano diminuendo. Na drugą miarę zapisano zmianę dynamiki na piano pianissimo [czytaj: pjano pjanissimo] oraz ponownie tremolando między ćwierćnutą‑dwudźwiękiem eis i cis na dis.
W kluczu basowym w takcie pięćdziesiątym siódmym grane są wyłącznie szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]; na pierwszą miarę są to cis, gis, eis i gis oktawę wyżej, natomiast na miarę drugą to kolejno cis, gis, cis i ponownie gis. Pod pierwszą miarą zaznaczono naciśnięcie pedału forte. W takcie pięćdziesiątym ósmym również grane są wyłącznie szesnastki z artykulacją staccato [czytaj: stakkato]; na pierwszą miarę są to cis, gis, eis oraz gis oktawę wyżej. Na drugą miarę następuje zmiana klucza na wiolinowy; zapisano w nim cis, gis, cis i ponownie gis.
W takcie pięćdziesiątym dziewiątym zapisano tremolando między półnutą cis a gis. W takcie sześćdziesiątym na pierwszą miarę zapisano na pierwszą oraz drugą miarę dwa tremolanda; oba między ćwierćnutą cis a gis.
W sześćdziesiątym pierwszym takcie w kluczu wiolinowym wszystkie dźwięki to ozdobniki‑trzydziestkodwójki. Są to kolejno: dwudźwięk eis‑cis, his, dis, cis, eis, dis, cis, gis, eis, dis, cis, gis, eis, gis, cis, dis, eis, gis, cis, dis, eis, gis, cis, gis, dis, cis, eis, dis, cis, gis, eis, cis, gis, eis, dis, cis, eis, dis, cis, gis, eis, cis, gis, eis, dis, cis, eis, dis, cis, gis, eis, cis, gis, eis, dis, cis, eis, dis, cis. Pod taktem zapisano oznaczenie crescendo molto [czytaj: kreszendo molto] .
W sześćdziesiątym pierwszym takcie w dolnym kluczu wiolinowym zapisano ósemkę-arpeggio [czytaj: arpedżjo] [czytaj: arpedżjo]; dwudźwięk cis oraz gis. Po takcie klucz zmienia się z powrotem na basowy.
W sześćdziesiątym drugim takcie w kluczu wiolinowym na pierwsze dwie miary grana jest półnuta cis z akcentem. Nad pięciolinią zapisano come prima [czytaj: kome prima], czyli powrót do początkowego tempa, pod zmianę dynamiki na forte. W sześćdziesiątym trzecim takcie na pierwszą miarę zapisano trzy przednutki – szesnastki cis, h oraz cis, a następnie półnutę h z akcentem, przedłużoną na ozdobnik szesnastkowy, złożony z nut h, cis, e, d oraz cis, pod którym zapisano crescendo [czytaj: kreszendo]. W sześćdziesiątym czwartym takcie grana jest półnuta cis z akcentem. W takcie sześćdziesiątym piątym na pierwszą miarę grane są trzy przednutki: szesnastki cis, h oraz cis, następnie półnuta h z akcentem, przedłużona na ozdobnik szesnastkowy, złożony z nut h, a, gis, h, a oraz gis, z czego na pierwszych pięciu dźwiękach zapisano crescendo [czytaj: kreszendo]. Po takcie następuje zmiana klucza na basowy.
W kluczu basowym w sześćdziesiątym drugim takcie na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a następnie przednutkę‑akord Cis‑dur, złożony z dźwięków cis, gis, cis, eis oraz gis. Ten sam układ jest powtórzony jako ósemka z akcentem i artykulacją staccato [czytaj: stakkato] [czytaj: stakkato] na drugą miarę, po której zapisano pauzę ósemkową. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. W takcie sześćdziesiątym trzecim na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, następnie przednutkę‑układ, złożony z nut d, fis, h, d oraz fis. Ten sam układ jest powtórzony jako ósemka z akcentem i artykulacją staccato [czytaj: stakkato] [czytaj: stakkato] na drugą miarę, po której zapisano pauzę ósemkową. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. W taktach sześćdziesiątym czwartym oraz sześćdziesiątym piątym powtórzone zostały takty sześćdziesiąty drugi oraz sześćdziesiąty trzeci.
W wyższej partii zapisanej w kluczu basowym w takcie sześćdziesiątym szóstym na pierwszą miarę grana jest półnuta gis z akcentem w wyższym rejestrze; w rejestrze niższym zapisano pauzę ćwierćnutową. Na drugą miarę grana jest przednutka‑ósemka, złożona z dźwięków cis oraz eis, następnie ten sam układ jest grany jako ósemka z akcentem oraz artykulacją staccato [czytaj: stakkato] [czytaj: stakkato], po której zapisano pauzę ósemkową. W takcie sześćdziesiątym siódmym na pierwszą miarę zapisano w wyższym rejestrze przednutkę gis, następnie półnutę gis z akcentem, przedłużoną na ozdobnik szesnastkowy, złożony z dźwięków gis, a, gis, h, a oraz gis, pod którym zapisano oznaczenie ritardando oraz diminuendo. W rejestrze niższym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, na miarę drugą przednutkę‑ósemkę, złożoną z nut cis oraz e, a następnie ten sam układ jest grany jako ósemka z akcentem oraz artykulacją staccato [czytaj: stakkato] [czytaj: stakkato], po której zapisano pauzę ósemkową. W takcie sześćdziesiątym ósmym na pierwszą miarę w wyższym rejestrze grana jest półnuta gis, przedłużona do taktu kolejnego. W rejestrze niższym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą przednutkę‑ósemkę, złożoną z nut cis oraz dis, a następnie ten sam układ jest grany jako ósemka, po której zapisano pauzę ósemkową; od niej rozpoczyna się diminuendo, które trwa do drugiej miary kolejnego taktu. W ostatnim, sześćdziesiątym dziewiątym takcie na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta gis, przedłużona z poprzedniego taktu, a w rejestrze niższym pauza ćwierćnutowa; na drugą miarę zapisano ósemkę‑trójdźwięk, złożoną z nut his, dis oraz fis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] [czytaj: stakkato], a następnie pauzę ósemkową z fermatą. W niższej partii w kluczu basowym w takcie sześćdziesiątym szóstym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą przednutkę‑ósemkę, złożoną z dźwięków cis oraz gis; ten sam układ jest powtórzony jako ósemka z akcentem i artykulacją staccato [czytaj: stakkato] [czytaj: stakkato] na drugą miarę, po której zapisano pauzę ósemkową. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. W takcie sześćdziesiątym siódmym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą przednutkę‑ósemkę, złożoną z dźwięków e oraz gis; ten sam układ jest powtórzony jako ósemka z akcentem i artykulacją staccato [czytaj: stakkato] [czytaj: stakkato] na drugą miarę, po której zapisano pauzę ósemkową. Na drugą miarę zapisano użycie pedału forte. W takcie sześćdziesiątym ósmym na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą przednutkę‑ósemkę gis, a następnie ósemkę gis oraz pauzę ósemkową. W ostatnim, sześćdziesiątym dziewiątym takcie na pierwszą miarę zapisano pauzę ćwierćnutową, a na miarę drugą ósemkę gis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato] [czytaj: stakkato] oraz pauzę ósemkową z fermatą.
Powyższe nagranie to fragment „Rapsodii węgierskiej nr 2” cis‑moll Ferenca Liszta [czytaj: ferenca lista]. We fragmencie zawarty jest wstęp utworu oraz większa część części „Lassan”, opartej na tańcu węgierskim o takiej samej nazwie (stąd zresztą tytuł utworu). Cała „Rapsodia” ma dwie części: wolną lassan oraz szybką friss, dokładnie tak, jak w narodowym tańcu węgierskim – czardaszu.
Pierwsza część rapsodii jest smutna, melancholijna, o raczej nostalgicznym i spokojnym charakterze. Jest w niej jednak wiele elementów nawiązujących do improwizacji, które nadają jej szczególne cechy: liczne ozdobniki, przebiegi szesnastkowe jako przednutki czy fermaty – i to wszystko pojawia się już w pierwszych ośmiu taktach, czyli we wstępie. W dalszej części utworu można odnaleźć wyjątkowo trudne i szybkie fragmenty z przebiegami po klawiaturze w szerokim rejestrze instrumentu (np. w takcie 24), które mają charakter wirtuozowski. W kompozycji Liszt [czytaj: list] zamieścił również tryle, opisywanie kolejnych dźwięków melodii trzydziestkodwójkami czy popisowy takt 61, w którym melodia składa się wyłącznie z trzydziestkodwójek granych w szerokiej rozpiętości przy jednoczesnym arpeggio [czytaj: arpedżjo] w dłoni lewej. Wszystkie wymienione elementy nadają kompozycji szczególny charakter, a wykonanie utworu jest przede wszystkim popisem umiejętności pianisty, który dzięki zamysłowi kompozytora sprawia wrażenie, jak gdyby sam doimprowizowywał kaskady dźwięków do zapisanej melodii.
![Grafika przedstawia partyturę pierwszych piętnastu taktów Sonaty fortepianowej nr 2 fis‑moll op. 2 autorstwa kompozytora Johannesa Brahmsa. Utwór jest napisany w metrum trzy czwarte, w tonacji fis‑moll i tempie allegro non troppo ma energico [czytaj: allegro non troppo ma energiko]. W partyturze zapisano partię fortepianu w kluczach wiolinowym oraz basowym.W pierwszym takcie w kluczu wiolinowym na pierwszą miarę grana jest szesnastka‑czterodźwięk, złożony z nut fis, a, cis oraz fis, grany z arpeggio [czytaj: arpedżjo] oraz artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Dalej zapisano pauzę ósemkową oraz szesnastkę‑oktawę a z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na drugą miarę zapisano cztery szesnastki‑oktawy, wszystkie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]: kolejno h, cis, fis oraz gis. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta‑oktawa a z akcentem. W drugim takcie na pierwszą miarę grana jest szesnastka‑czterodźwięk, złożony z nut a, cis, e oraz a, grany z arpeggio [czytaj: arpedżjo] oraz artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Dalej zapisano pauzę szesnastkową oraz szesnastkę‑oktawę cis z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na drugą miarę zapisano cztery szesnastki‑oktawy, wszystkie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]: kolejno d, e, a oraz h. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta‑oktawa cis z akcentem. W takcie trzecim na pierwszą miarę grana jest ósemka‑czterodźwięk cis, eis, gis oraz cis z arpeggio [czytaj: arpedżjo], następnie pauza szesnastkowa oraz szesnastka cis z artykulacją staccato [czytaj: stakkato], pod którą zapisano zmianę dynamiki na piano [czytaj: pjano]. Na miary drugą oraz trzecią zapisano szesnastki z artykulacją legato: kolejno cis, d, d, cis, cis, eis, eis oraz cis. W takcie czwartym zapisano crescendo oraz same szesnastki z artykulacją legato: kolejno cis, gis, gis oraz cis na miarę pierwszą, cis, dis oktawę wyżej, dis, cis oktawę niżej na miarę drugą oraz cis, eis oktawę wyżej, eis oraz cis na miarę trzecią.W kluczu basowym w pierwszym takcie na pierwszą miarę grana jest szesnastka‑czterodźwięk, złożony z nut fis, a, cis oraz fis, grany z arpeggio [czytaj: arpedżjo] oraz artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Dalej zapisano pauzę ósemkową oraz szesnastkę‑oktawę a z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na drugą miarę zapisano cztery szesnastki‑oktawy, wszystkie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]: kolejno h, cis, fis oraz gis. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta‑oktawa a z akcentem. W drugim takcie na pierwszą miarę grana jest szesnastka‑czterodźwięk, złożony z nut a, cis, e oraz a, grany z arpeggio [czytaj: arpedżjo] oraz artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Dalej zapisano pauzę szesnastkową oraz szesnastkę‑oktawę cis z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na drugą miarę zapisano cztery szesnastki‑oktawy, wszystkie z artykulacją spiccato: kolejno d, e, a oraz h. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta‑oktawa cis z akcentem. W takcie trzecim grane są duole półnutowe - najpierw cis i gis, a następnie h. W takcie czwartym powtarzany jest takt trzeci.W piątym takcie w kluczu wiolinowym grane są wyłącznie szesnastki z artykulacją legato: na miarę pierwszą cis, gis, gis, cis, na drugą miarę cis, dis oktawę wyżej, dis, cis oktawę niżej, na miarę trzecią cis, eis oktawę wyżej, eis, cis oktawę niżej. W takcie szóstym ponownie grane są wyłącznie szesnastki z artykulacją legato: na miarę pierwszą cis, dis oktawę wyżej, dis, cis oktawę niżej, na miarę drugą cis, eis oktawę wyżej, eis, cis oktawę niżej, na trzecią miarę cis, dis oktawę wyżej i dis, dis oktawę niżej. Pod taktem zapisano crescendo [czytaj: kreszendo]. W takcie siódmym wszystkie dźwięki grane są jako oktawy z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na pierwszą miarę zapisano szesnastkę dis, pauzę ósemkową oraz szesnastkę cis, na miarę drugą szesnastki c, h, b oraz a, na trzecią miarę szesnastki gis, g, fis oraz f. Pod taktem zapisano zmianę dynamiki na forte fortissimo na pierwszą miarę. W takcie ósmym wszystkie dźwięki to szesnastki, grane w oktawach z artykulacją spiccato. Są to kolejno: na miarę pierwszą e, es, d oraz cis, na miarę drugą c, h, ais oraz cis, na trzecią miarę a, cis, gis oraz cis. Pod taktem zapisano oznaczenie poco rit [czytaj: poko rit].W piątym takcie w kluczu basowym grane są duole półnutowe - najpierw cis i gis, a następnie h. W takcie szóstym powtarzany jest takt piąty. W takcie siódmym wszystkie dźwięki grane są jako oktawy z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na pierwszą miarę zapisano szesnastkę dis, pauzę ósemkową oraz szesnastkę cis, na miarę drugą szesnastki c, h, b oraz a, na trzecią miarę szesnastki gis, g, fis oraz f. W takcie ósmym wszystkie dźwięki to szesnastki, grane w oktawach z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Są to kolejno: na miarę pierwszą e, es, d oraz cis, na miarę drugą c, h, ais oraz cis, na trzecią miarę a, cis, gis oraz cis.W dziewiątym takcie w kluczu wiolinowym na pierwszą miarę grana jest szesnastka‑czterodźwięk, złożony z nut fis, a, cis oraz fis, grany z arpeggio [czytaj: arpedżjo] oraz artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Dalej zapisano pauzę ósemkową oraz szesnastkę‑oktawę a z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na drugą miarę zapisano cztery szesnastki‑oktawy, wszystkie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]: kolejno h, cis, fis oraz gis. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta‑oktawa a z akcentem, przedłużona do taktu kolejnego. W takcie dziesiątym na pierwszą miarę grana jest ósemka z kropką‑oktawa a, a następnie szesnastka‑dwudźwięk fis i dis z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato], pod którą zapisano zmianę dynamiki na forte fortissimo. Na drugą miarę grane są wyłącznie szesnastki‑dwudźwięki z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]: najpierw a i e, następnie d i fis, dalej d i fis oktawę niżej, a następnie e oraz gis. Na miarę trzecią zapisano ćwierćnutę‑dwudźwięk fis i a z akcentem, przedłużoną do kolejnego taktu. W jedenastym takcie na pierwszą miarę grana jest ósemka‑dwudźwięk, przedłużona z taktu poprzedniego, a dalej szesnastka‑dwudźwięk d i fis oraz szesnastka‑dwudźwięk e oraz gis, obie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na miarę drugą zapisano ćwierćnutę‑dwudźwięk fis oraz a, przedłużoną o ósemkę na miarę trzecią, a następnie szesnastkę‑dwudźwięk d i fis oraz szesnastkę‑dwudźwięk e oraz gis, obie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. W dwunastym takcie wszystkie dźwięki to triole ósemkowe‑dwudźwięki z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]; na każdą z miar powtarza się układ fis‑a, d‑fis oraz e‑gis, łącznie trzy razy. Na miary drugą oraz trzecią zapisano crescendo [czytaj: kreszendo]. W takcie trzynastym wszystkie dźwięki to ósemki‑dwudźwięki z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]; na pierwszą miarę to h‑d oraz gis‑h, na miarę drugą e‑gis oraz d‑fis, na miarę trzecią h‑d oraz gis‑h. Pod taktem zapisano oznaczenie rit.-pesante.W dziewiątym takcie w kluczu basowym na pierwszą miarę grana jest szesnastka‑czterodźwięk, złożony z nut fis, a, cis oraz fis, grany z arpeggio [czytaj: arpedżjo] oraz artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Dalej zapisano pauzę ósemkową oraz szesnastkę‑oktawę a z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na drugą miarę zapisano cztery szesnastki‑oktawy, wszystkie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]: kolejno h, cis, fis oraz gis. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta‑oktawa a z akcentem, przedłużona do taktu kolejnego. W takcie dziesiątym na pierwszą miarę grana jest ósemka z kropką‑oktawa a, pod którą zapisano naciśnięcie pedału forte, a następnie szesnastka‑dwudźwięk fis i dis z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato], pod którą zapisano zmianę puszczenie pedału forte. Na drugą miarę grane są wyłącznie szesnastki‑dwudźwięki z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]: najpierw a i e, następnie d i fis, dalej d i fis oktawę niżej, a następnie e oraz gis. Na miarę trzecią zapisano ćwierćnutę‑dwudźwięk fis i a z akcentem, przedłużoną do kolejnego taktu. W jedenastym takcie na pierwszą miarę grana jest ósemka‑dwudźwięk, przedłużona z taktu poprzedniego, a dalej szesnastka‑dwudźwięk d i fis oraz szesnastka‑dwudźwięk e oraz gis, obie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. Na miarę drugą zapisano ćwierćnutę‑dwudźwięk fis oraz a, przedłużoną o ósemkę na miarę trzecią, a następnie szesnastkę‑dwudźwięk d i fis oraz szesnastkę‑dwudźwięk e oraz gis, obie z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]. W dwunastym takcie wszystkie dźwięki to triole ósemkowe‑dwudźwięki z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]; na każdą z miar powtarza się układ fis‑a, d‑fis oraz e‑gis, łącznie trzy razy. Na miary drugą oraz trzecią zapisano crescendo. W takcie trzynastym wszystkie dźwięki to ósemki‑dwudźwięki z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato]; na pierwszą miarę to h‑d oraz gis‑h, na miarę drugą e‑gis oraz d‑fis, na miarę trzecią h‑d oraz gis‑h.W taktach czternastym oraz piętnastym wszystkie dźwięki z klucza wiolinowego zostały przeniesione do klucza basowego.W kluczu basowym w czternastym takcie w górnym rejestrze na pierwszą miarę grana jest ósemka‑dwudźwięk e oraz gis z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato], następnie pauza ósemkowa. Na miarę drugą zapisano pauzę ósemkową oraz ósemkę‑dwudźwięk d oraz fis z artykulacją spiccato [czytaj: spikkato], natomiast na miarę trzecią dwie pauzy ósemkowe. W dolnym rejestrze grane jest dokładnie to samo oktawę niżej. W takcie piętnastym w układzie górnym grana jest półnuta z kropką cis oraz eis z fermatą, a w układzie dolnym to samo oktawę niżej.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1baL9zS7AhJf/1713270794/1fZOusc3UEgkW87hGjJeO93PIV7VHh7F.png)
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór pod tytułem „Sonata Nr. 2 fis‑moll, Op. 2” autorstwa Johannesa Brahmsa [czytaj: johanesa bramsa] w wykonaniu pianistki Helene Grimaud [czytaj: helen grimałd]. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na fortepian solo. Utwór jest wykonywany w szybkim tempie, jego brzmienie jest wyjątkowo dynamiczne, przesycone nostalgią, gniewem oraz smutkiem.
Inną popularną formą jest sonata, która jednak mocno różni się od rapsodii. Przede wszystkim ma bardzo określoną strukturę, a jej popularność rozpoczęła się dopiero w epoce baroku. Była bardzo chętnie komponowana również w kolejnych okresach: w klasycyzmie, podczas romantyzmu, a nawet współcześnie. To właśnie w epoce klasycyzmu wyodrębniła się charakterystyczna forma sonatowa, z dwoma kontrastującymi ze sobą tematami. Oba tematy melodyczne są najpierw prezentowane podczas tzw. ekspozycji, by następnie mogły zostać zmodyfikowane podczas przetworzenia, kiedy to oba tematy są poddawane mocnym zmianom (mogą być one melodyczne, rytmiczne czy harmoniczne). Po swobodnym, często różniącym się w zależności od utworu przetworzeniu następuje bardziej uporządkowana repryza, nazywana też reekspozycją, kiedy oba tematy powracają w swoim pierwotnym lub zbliżonym do pierwotnego brzmieniu.
Skąd więc to przejście od rapsodii do sonaty? Kompozytorzy czasem podchodzili do różnych form w bardzo indywidualny sposób; w swojej „Sonacie nr 2 fis‑moll” Johannes Brahms [czytaj: johanes brams] zastosował wirtuozowski wstęp, który przywodzi nieco na myśl improwizacyjny charakter, który był typowy dla rapsodii. Oczywiście w epoce romantyzmu nie było to niczym szczególnym; wielu kompozytorów tego okresu było również bardzo sprawnymi pianistami, jednak bardzo ciekawe może być porównanie dwóch tak różnych od siebie form muzycznych – swobodnej rapsodii oraz mocno ustrukturyzowanej sonaty – które łączy popisowy, trudny do wykonania wstęp. W powyższym nagraniu słychać i arpeggia [czytaj: arpedżja], i szesnastki grane w oktawach, jak i pasaże czy kończącą wstęp fermatę, które równie dobrze mogłyby stanowić doskonałe wprowadzenie do rapsodii.

Symfonię często określa się mianem orkiestrowego odpowiednika sonaty. W swoim najbardziej znanym kształcie symfonia wykształciła się w epoce klasycyzmu, wtedy też zyskała ściśle określony układ czterech części. W romantyzmie forma symfonii stała się bardziej swobodna, a kompozytorzy modyfikowali ją według własnego uznania, tworząc symfonie krótsze (np. dwu- lub trzyczęściowe) czy dłuższe (jak pięcioczęściowa Symfonia fantastyczna Berlioza [czytaj: berljoza]). Niekwestionowanym królem symfonii był Joseph Haydn [czytaj: jozef hajdn], który napisał ich ponad sto! Również pozostali klasycy wiedeńscy chętnie sięgali po tę formę – Mozart [czytaj: mocart] stworzył kilkadziesiąt symfonii, Beethoven [czytaj: betowen] dziewięć.
Typowy układ symfonii klasycznej ma cztery części:
I: część szybka, oparta o formę sonatową;
II: część wolna, różnie ukształtowana (np. wariacje);
III: część szybka lub bardzo szybka, oparta o taniec, menuet lub scherzo [czytaj: skerco];
IV: część szybka, wariacje, rondo bądź forma sonatowa.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór pod tytułem Symfonia nr 94 „Z niespodzianką”, część II - Andante autorstwa Josepha Haydna [czytaj: jozefa haydna] w wykonaniu orkiestry Berliner Philharmoniker [czytaj: berliner filharmoniker] pod batutą Herberta von Karajana [czytaj: herberta fon karajana]. Fragment trwający 1 minutę i 14 sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Utwór jest wykonywany w dość szybkim tempie i ma momentami dynamiczne i głośne partie, które są tytułową niespodzianką.
Chociaż w porównaniu do pozostałych klasyków wiedeńskich Beethoven [czytaj: betowen] stworzył zaledwie dziewięć symfonii, to jego dzieła przyniosły spore zmiany w obrębie form. Właściwie każda z symfonii Beethovena jest w pewien sposób ważna; za przykład można tu podać chociażby fakt, iż IX symfonia jest pierwszą w historii symfonią wokalno‑instrumentalną.
Bardzo ciekawa jest również VI Symfonia F‑dur op. 68, zwana „Pastoralną”. Jest to symfonia programowa, która opowiada – zgodnie ze swoim tytułem – o pobycie na wsi. Dzieło ma aż pięć części (w odróżnieniu od zwyczajowych czterech), a tytuły kolejnych sugerują, o czym opowiada muzyka:
I. Allegro ma non troppo. Obudzenie się pogodnych uczuć po przybyciu na wieś.
II. Andante molto mosso. Scena nad strumieniem.
III. Allegro. Wesoła zabawa wieśniaków.
IV. Allegro. Burza.
V. Allegretto. Pieśń pastuszka - radosne i dziękczynne uczucia po burzy.
W symfonii można odnaleźć wiele fragmentów imitujących faktyczne dźwięki wsi.
![Grafika przedstawia fragment partytury VI symfonii F‑dur op. 68 „Pastoralnej” autorstwa kompozytora Ludwiga van Beethovena [czytaj: ludwika wan betowena]. Utwór jest napisany w metrum dwanaście ósmych, w tonacji B‑dur. W partyturze zapisano partie fletów, obojów oraz klarnetów. Wszystkie dźwięki znajdują się w obrębie oktaw dwukreślnej oraz trzykreślnej i są zapisane w kluczach wiolinowych. Partia klarnetów jest zapisana bez transpozycji do C.W partii fletów w takcie pierwszym na pierwszą miarę zapisano ósemkę g, a następnie ósemkę f, obie w artykulacji legato; dalej następuje pauza ósemkowa i ponownie ósemki g oraz f i następna pauza ósemkowa. Następnie grane są kolejno: ósemki g oraz f z artykulacją legato, szesnastki g oraz f z artykulacją legato oraz akcentem na pierwszy dźwięk, a dalej trzy razy ponownie dwie szesnastki g oraz f z artykulacją legato oraz akcentem na pierwszy dźwięk. Drugi z fletów ma zapisaną pauzę generalną. W takcie drugim pierwszy z fletów gra całą nutę z kropką f, przedłużoną do taktu kolejnego; zapisano również tryl. Drugi z fletów ma zapisaną pauzę generalną. W takcie trzecim na początku zapisano ćwierćnutę z kropką f, przedłużoną z poprzedniego taktu i przedłużoną o szesnastkę; dalej grana jest szesnastka e oraz ósemka f z artykulacją legato, a na koniec zapisano pauzę ósemkową. Drugi z fletów ma zapisaną pauzę generalną. Nad partią fletów zapisano słowo ‘Nachtigall’ oznaczające słowika, którego śpiew imitować ma flet.W partii obojów w takcie pierwszym zapisano pauzy: półnutową z kropką, ćwierćnutową z kropką oraz dwie ósemkowe, a następnie szesnastkę z kropką d oraz trzydziestkodwójkę d. Drugi z obojów ma zapisaną pauzę generalną. W drugim takcie na pierwszą miarę grana jest ósemka d, następnie dwie pauzy ósemkowe i jedna ćwierćnutowa, a dalej szesnastka z kropką d oraz trzydziestkodwójka d i ósemka d, ponownie dwie pauzy ósemkowe i jedna ćwierćnutowa, a następnie szesnastka z kropką d oraz trzydziestkodwójka d. Drugi z obojów ma zapisaną pauzę generalną. W trzecim takcie na pierwszą miarę grana jest ósemka d, następnie pauza ósemkowa i szesnastka z kropką d oraz trzydziestkodwójka d, ponownie dwie pauzy ósemkowe i jedna ćwierćnutowa, a następnie szesnastka z kropką d, trzydziestkodwójka d oraz ósemka d, a dalej dwie pauzy ósemkowe. Drugi z obojów ma zapisaną pauzę generalną. Nad partią obojów zapisano słowo ‘Wachtel oznaczające przepiórkę, której śpiew imitować ma obój.W partii klarnetów w takcie pierwszym zapisano pauzę generalną. W drugim takcie grane są ósemki d oraz b, a następnie pauza ósemkowa oraz ćwierćnutowa z kropką, a dalej ponownie ósemki d oraz b, a następnie pauza ósemkowa oraz ćwierćnutowa z kropką. W takcie trzecim grane są ósemki d oraz b, a następnie pauza ósemkowa; dalej ponownie grane są ósemki d oraz b, a następnie pauza ósemkowa. Nad partią klarnetów zapisano słowo ‘Kukuk‘ oznaczające kukułkę, której śpiew imitować mają klarnety.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RCws66wrUAfi4/1713270807/2LEJrN6fmqyK8umpeGNuitc7e5KMJ76F.png)
W tym fragmencie partytury widać, jak kompozytor podpisał poszczególne partie: flet ma imitować śpiew słowika, obój przepiórkę, natomiast klarnety kukułkę.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór pod tytułem VI Symfonia F‑dur op. 68„Pastoralna” autorstwa Ludwiga van Beethovena [czytaj: ludwiga wan betowena]. Fragment trwający 17 sekund przedstawia naśladowanie śpiewu ptaków przez instrumenty: flety, skrzypce oraz obój.
Nie jest to oczywiście jedyny fragment; w części czwartej, „Burzy”, są całe części, które mają imitować grzmoty czy zawodzący wiatr.
Symfonia programowa popularna stała się podczas epoki romantyzmu. Najbardziej znanym dziełem jest „Symfonia fantastyczna” autorstwa Hektora Berlioza [czytaj: hektora berljoza], która ma aż pięć części (tak, jak „Pastoralna” Beethovena [czytaj: betowena]). Ten sam kompozytor stworzył też połączenie dramatu muzycznego oraz symfonii, czyli tzw. symfonię dramatyczną.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór pod tytułem „Symfonia dramatyczna „Romeo i Julia” Op. 17” autorstwa Hectora Berlioza [czytaj: hektora berljoza] w wykonaniu orkiestry Orchestre Symphonique de Montréal [czytaj: orchestr symfonik de montreal] pod batutą Charlesa Dutoit [czytaj: szarlsa dutła]. Fragment trwający jedną minutę i 27 sekund. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Utwór jest wykonywany w dość szybkim tempie i ma wyjątkowo dynamiczne, silne oraz majestatyczne brzmienie charakterystyczne dla kompozytora.
![Ilustracja przedstawia portret mężczyzny, wykonany na pożółkłej kartce szarobrązowym kolorem. Mężczyzna został uchwycony od pasa w górę i jest zwrócony w lewą stronę. Ma bujne, kręcone włosy, zarost na brodzie i na bokach twarzy, duży nos i wąskie usta. Ubrany jest w ciemny, rozpięty surdut, a pod spodem jasną marynarkę. Prawą rękę opiera o mebel stojący obok. Na palcu ma pierścień. W dłoni trzyma batutę. Na dole napisano imię przedstawionego mężczyzny: Hector Berlioz [czytaj: berljuz]. Nieco wyżej znajduje się nazwisko artysty: Prinzhofer [czytaj: princhofer] oraz rok 1845.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R11NgbpqMujQm/1713270824/mMWI7HeBkyCnMjxqoG4qnjvV84QTnjss.png)
Kwartet smyczkowy
Ciekawą historię ma powstanie formy, jaką jest kwartet smyczkowy. Barok to epoka, w której powstało mnóstwo utworów wielogłosowych; układ czterogłosowy był popularny początkowo w muzyce wokalnej (stąd podział na sopran, alt, tenor oraz bas/baryton). Ponieważ instrumenty smyczkowe zostały technicznie udoskonalone, a skład kwartetu (jak sama nazwa wskazuje) to tylko cztery osoby, forma gry w czwórkę stała się bardzo popularna, szczególnie w mieszczańskich, a nawet w arystokratycznych domach. Kwartety smyczkowe stały się jedną z podstawowych form w epoce klasycyzmu, które komponowali wszyscy trzej klasycy wiedeńscy. Również w XIX oraz XX wieku powstało mnóstwo utworów w ramach tej formy.
W skład standardowego, tradycyjnego kwartetu smyczkowego wchodzą pierwsze skrzypce, drugie skrzypce, altówka oraz wiolonczela.

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Fragment trwający 1 minutę i 31 sekundy. Początkowo możemy usłyszeć pulsujący rytm, który stopniowo rozwija się w dynamiczną melodię, podkreśloną przez delikatne harmonie smyczków. Tutaj, w tej ekspresyjnej sekcji, instrumenty smyczkowe pełnią główną rolę, prezentując zawiłe wzory melodyczne i dynamiczne zmiany nastroju.
Podróże Jana Sebastiana Bacha - animacja
W poniższej animacji dowiesz się, jak liczne podróżne Jana Sebastiana Bacha wpłynęły na rozwój jego twórczości muzycznej.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RtFvfyRyoJH96
Animacja do lekcji zatytułowana „Podróże Jana Sebastiana Bacha”.
Podsumowanie
Muzyka potrafi do nas przemawiać i poruszać emocje – wszystko w rękach kompozytorów, bez których nie byłoby to możliwe. W powyższych dziełach czuć iskrę geniuszu; ich twórcy tworzonymi przez siebie utworami udowadniali, iż potrafią nie tylko malować dźwiękami prawdziwe obrazy (jak Vivaldi [czytaj: wiwaldi] i Beethoven [czytaj: betowen]), ale też oddawać klimat narodowy (jak Liszt [czytaj: list] i Glinka), a nawet bawić czy zmuszać wykonawców do gry na najwyższym możliwym poziomie (jak Paganini, Bach czy Brahms [czytaj: brams]). Część z tych twórców zyskała sławę jeszcze za życia (jak Paganini czy Haydn [czytaj: hajdn]), inni zostali docenieni dopiero po śmierci (jak Jan Sebastian Bach czy Michaił Glinka). Nie zmienia to jednak faktu, iż każdy z kompozytorów potrafił za pomocą muzyki docierać prosto do duszy, kształtować dźwięki zgodnie ze swoją wolą oraz bawić się utworami tak, jak miał na to ochotę.
Muzyka przeszła wyjątkowo długą drogę od swoich początków w prehistorii, towarzyszy nam jednak od długich lat – i miejmy nadzieję, że tak będzie również w przyszłości.
Ćwiczenia
Uzupełnij poniższy tekst o brakujące słowa.
Zaznacz, który utwór pasuje do przedstawionego poniżej zapisu melodii. Określ tytuł i podaj nazwisko autora.
- I: część szybka, oparta o 1. formę sonatową, 2. wariacje, 3. menuet, 4. rondo;
- II: część wolna, różnie ukształtowana (np. 1. formę sonatową, 2. wariacje, 3. menuet, 4. rondo);
- III: część szybka lub bardzo szybka, oparta o taniec, 1. formę sonatową, 2. wariacje, 3. menuet, 4. rondo lub scherzo;
- IV: część szybka, wariacje, 1. formę sonatową, 2. wariacje, 3. menuet, 4. rondo bądź forma sonatowa.
Wymień, które utwory Jana Sebastiana Bacha uważasz za najważniejsze. Wybierz jeden i krótko opisz jego znaczenie; odpowiedź uzasadnij.
Która z symfonii Ludwiga van Beethovena [czytaj: ludwika wan betowena] to symfonia programowa, opowiadająca o pobycie na wsi? Swoją odpowiedź zapisz poniżej.
Poniżej znajdują się cztery wycinki partytury wraz z wycinkami nagrań. Ułóż je w odpowiedniej kolejności, by stworzyły melodię chóru „Va, pensiero” [czytaj: wa pensjero] z opery „Nabucco” [czytaj: nabukko] autorstwa Giuseppe Verdiego [czytaj: dżiuzeppe werdiego].
Kliknij na wybraną ilustrację, aby ją powiększyć.
Poniżej znajduje się pięć wycinków partytury oraz przykład dźwiękowy. Zapoznaj się z przykładem audio, a następnie ułóż grafiki tak, aby stworzyły główny motyw „Kaprysu nr 24 a‑moll op. 1” autorstwa Niccolò Paganiniego [czytaj: nikkolo paganiniego].
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Nagranie przedstawia przykład dźwiękowy do ćwiczenia - motyw z utworu Niccolò Paganiniego [czytaj: nikkolo paganiniego].
Kliknij na wybraną ilustrację, aby ją powiększyć.
Wysłuchaj „Kaprysu nr 24 a‑moll op. 1” autorstwa Niccolò Paganiniego [czytaj: nikkolo paganiniego]. Zwróć uwagę na to, jak zmienia się dynamika w zależności od części utworu (oraz wariacji), a następnie do każdego fragmentu partytury dopasuj odpowiednie oznaczenie.
W ćwiczeniu pominięty zostanie finał utworu, gdyż dynamika jest w nim zmienna.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PTBdVCbZB
Utwór trwający 4 minuty i 53 sekundy. Kompozycja jest instrumentalna, przeznaczona na skrzypce solo i stanowi przykład jako jedna z najtrudniejszych i najbardziej wirtuozowskich na ten instrument. Utwór jest wykonywany w bardzo szybkim tempie, jego brzmienie jest wyjątkowo dynamiczne, wesołe oraz eleganckie.
Przypomnijmy: rytmika to ten element dzieła muzycznego, który można podzielić na swobodną oraz ustaloną. Ponieważ rytmika swobodna nie jest związana z określonym metrum, większość utworów (szczególnie po epoce średniowiecza) posiada rytmikę ustaloną.
Samą rytmikę ustaloną również można podzielić na:
okresową, w której stały schemat rytmiczny jest powtarzany, np. co dwa takty lub osiem taktów;
zmienną, w której nie ma żadnego schematu, a sam układ wartości rytmicznych często się zmienia;
motoryczną, opartą na jednakowych, małych wartościach rytmicznych (np. szesnastkach lub trzydziestkodwójkach);
miarową, podkreślającą miary taktu i jednostajną;
taneczną, opartą na schemacie rytmicznym konkretnego tańca.
Biorąc pod uwagę powyższe informacje, dopasuj poszczególne wariacje oraz temat i finał „Kaprysu nr 24 a‑moll op. 1” autorstwa Niccolò Paganiniego [czytaj: nikkolo paganiniego] do odpowiednich kategorii. Do wyboru jest rytmika okresowa, miarowa oraz motoryczna. Pod fragmentami partytury znajdują się odpowiednie nagrania, ilustrujące poszczególne części utworu. Wysłuchaj ich, by ustalić, do której kategorii rytmiki zalicza się dany fragment.
Słownik pojęć
[czytaj: bel kanto] technika wokalna wykształcona w XVII i rozwinięta w XVIII w. we Włoszech, wysuwająca na pierwszy plan piękno i wirtuozerię śpiewu.
(wym. kanconetta; wł., zdrob. od canzona [czytaj: kancona]) – krótka, popularna forma muzyczna z XVI i XVII wieku o lekkim charakterze, wywodząca się z Włoch.
utwór muzyczny pomyślany jako pomoc w ćwiczeniu gry na instrumencie, o różnym poziomie trudności.
jedna z podstawowych dyscyplin muzykologii, bliska etnologii (etnografii ogólnej), badająca muzykę ludu jako grupy etnicznej (ludowa muzyka).
system tonalny, który tworzą dwa podstawowe rodzaje skal: durowa (majorowa) i molowa (minorowa). Minor – określenie molowej.
[czytaj: molto vivacze] z języka włoskiego oznaczenie tempa w muzyce: bardzo szybko.
utwór o nieustalonej budowie, którego nazwa wywodzi się od starożytnych greckich recytatorów, zwanych rapsodami. W XIX w. rapsodia była utworem fortepianowym o budowie ABA; w twórczości kompozytorów szkół narodowych opierała się na wykorzystaniu folkloru.
rodzaj ozdobnika, który polega na szybkim naprzemiennym graniu dźwięku właściwego i jego górnej sekundy (małej lub wielkiej, w zależności od tonacji lub znaków chromatycznych).
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
Encyklopedia PWN – wydanie internetowe.
Habela J., Słowniczek Muzyczny, PWM, Kraków 1998.
Notatki ucznia
Galeria
Biblioteka audio
Bibliografia
Ekiert T., Zagadki muzyczne, Wydawnictwo ALFA, Warszawa 1995.
Habela J., Słowniczek Muzyczny, PWM, Kraków 1998.
Kundera M., Nieśmiertelność, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1995.
Leksykon muzyki od a do ż: kompozytorzy, muzycy, wykonawcy, historia, technika, pojęcia, wykonania, wypisy, przykłady nutowe, Muza, Warszawa 1995.
System skal dur i moll, [w:] Zofia Lissa, Zarys nauk o muzyce, wyd. szóste, Agencja Wydawnicza Ad Oculos, Rzeszów 2007.
Techniki gry – Tryl, Magazyn Gitarzysta, s. 12, kwiecień 2008, Sławomir Sobczak (red. nacz.). ISSN 1895‑3832.
https://pwm.com.pl/pl/sklep/publikacja/abc-form-muzycznych,danuta-wojcik,2231,ksiegarnia.htm
https://pwm.com.pl/pl/sklep/pub/abc-historii-muzyki,malgorzata-kowalska,12970,ksiegarnia.htm
https://pwm.com.pl/pl/sklep/publikacja/historia-muzyki-cz-1,danuta-gwizdalanka,15432,ksiegarnia.htm
https://pwm.com.pl/pl/sklep/publikacja/historia-muzyki-cz-2,danuta-gwizdalanka,15648,ksiegarnia.htm
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/114948/abc-historii-muzyki
https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4822751/abc-form-muzycznych





![Grafika przedstawia partyturę ‘Koncertu D‑dur na trąbkę’ autorstwa Giuseppe Torelliego [czytaj: dżjuseppe toreliego]. Utwór jest napisany w metrum cztery czwarte, w tonacji D‑dur. Tempo utworu to allegro, z dodatkowym oznaczeniem około stu pięciu ćwierćnut na minutę. Fragment partytury ma sześć stron, z zapisanymi partiami trąbki w C, pierwszych skrzypiec, drugich skrzypiec, altówki, wiolonczeli, kontrabasu oraz klawesynu. Na pierwszej stronie w partii trąbki zapisane są wyłącznie pauzy: pauza ósemkowa w przedtakcie, pauzy całonutowe w taktach pierwszym oraz drugim. W partii pierwszych skrzypiec w przedtakcie zapisano ósemkę a. W pierwszym takcie na pierwszą miarę grane są ósemki fis oraz d, na drugą miarę dwie ósemki a (z czego druga o oktawę niżej od pierwszej), na trzecią miarę dwie ósemki d (z czego druga o oktawę niżej od pierwszej). Na czwartą miarę zapisano pauzę ósemkową, a następnie ósemkę a. W drugim takcie na pierwszą miarę zapisano cztery ósemki: kolejno h, a, g oraz fis. Na drugą miarę również wykonywane są cztery ósemki: e, fis, g oraz a. Na miarę trzecią zapisano dwie ósemki: fis oraz d, a na miarę czwartą pauzę ósemkową oraz ósemkę a. W partii drugich skrzypiec w przedtakcie zapisano ósemkę a. W pierwszym takcie na pierwszą miarę grane są ósemki fis oraz d, na drugą miarę dwie ósemki a (z czego druga o oktawę niżej od pierwszej), na trzecią miarę dwie ósemki d (z czego druga o oktawę niżej od pierwszej). Na czwartą miarę zapisano pauzę ósemkową, a następnie ósemkę a. W drugim takcie na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta d, na miarę drugą ćwierćnuta cis, na miarę trzecią ósemka d oraz dwie szesnastki: fis i g, a na miarę czwartą ósemki a oraz fis. W partii altówki w przedtakcie zapisano pauzę ósemkową. W pierwszym takcie na pierwszą miarę grane są ósemki d oraz fis, na miarę drugą dwie ósemki e, na trzecią miarę ósemki fis oraz d, na miarę czwartą zapisano pauzę ósemkową oraz ósemkę fis. W drugim takcie na pierwszą miarę grana jest ćwierćnuta g, na miarę drugą ćwierćnuta a, na trzecią miarę ósemka d oraz szesnastki d i e, a na czwartą miarę ósemki fis oraz d. W partii wiolonczeli w przedtakcie zapisano pauzę ósemkową. W pierwszym takcie na pierwszą miarę grane są dwie ósemki d, z czego druga o oktawę wyżej od pierwszej. Na drugą miarę zapisano dwie ósemki cis, z czego druga jest o oktawę niżej od pierwszej. Na trzecią miarę grane są dwie ósemki h, z czego druga jest o oktawę wyżej od pierwszej. Na miarę czwartą zapisano ósemki fis oraz d. W drugim takcie na pierwszą miarę grane są ósemki g oraz e, na miarę drugą dwie ósemki a, z czego druga o oktawę niżej. Na miarę trzecią zapisano ósemkę d oraz szesnastki d i e, na miarę czwartą dwie ósemki: fis oraz d. W partii kontrabasu w przedtakcie zapisano pauzę ósemkową. W pierwszym takcie na pierwszą miarę grane są dwie ósemki d, z czego druga o oktawę wyżej od pierwszej. Na drugą miarę zapisano dwie ósemki cis, z czego druga jest o oktawę niżej od pierwszej. Na trzecią miarę grane są dwie ósemki h, z czego druga jest o oktawę wyżej od pierwszej. Na miarę czwartą zapisano ósemki fis oraz d. W drugim takcie na pierwszą miarę grane są ósemki g oraz e, na miarę drugą dwie ósemki a, z czego druga o oktawę niżej. Na miarę trzecią zapisano ósemkę d oraz szesnastki d i e, na miarę czwartą dwie ósemki: fis oraz d. Partia klawesynu jest podzielona na dwa klucze: wiolinowy oraz basowy. W kluczu wiolinowym w przedtakcie zapisano pauzę ósemkową. Na pierwszą miarę w pierwszym takcie zapisano ćwierćnutę‑trójdźwięk D‑dur w pierwszym przewrocie, złożony z nut fis, a oraz d. Na drugą miarę zapisano pauzę ósemkową, a następnie ósemkę‑trójdźwięk, złożoną z nut e, a oraz e o oktawę wyżej. Na trzecią miarę ponownie zapisano ćwierćnutę‑trójdźwięk D‑dur w pierwszym przewrocie, złożony z nut fis, a oraz d. Na miarę czwartą zapisano pauzę ósemkową, a następnie ósemkę‑dwudźwięk fis oraz a. W drugim takcie na pierwszą miarę grana jest ósemka‑trójdźwięk G w drugim przewrocie, złożona z dźwięków d, g oraz h; po niej zapisano ósemkę‑dwudźwięk, złożoną z dźwięków e oraz g. Na drugą miarę grana jest ćwierćnuta‑trójdźwięk A‑dur w pierwszym przewrocie, złożona z dźwięków cis, e oraz a. Na miarę trzecią grana jest ćwierćnuta‑trójdźwięk, akord D‑dur w postaci zasadniczej, złożona z dźwięków d, fis oraz a. Na miarę czwartą zapisano pauzę ósemkową oraz dwie szesnastki: d oraz cis. W kluczu basowym partii klawesynu w przedtakcie zapisano pauzę ósemkową. W pierwszym takcie na pierwszą miarę grane są dwie ósemki d, z czego druga o oktawę wyżej od pierwszej. Na drugą miarę zapisano dwie ósemki cis, z czego druga jest o oktawę niżej od pierwszej. Na trzecią miarę grane są dwie ósemki h, z czego druga jest o oktawę wyżej od pierwszej. Na miarę czwartą zapisano ósemki fis oraz d. W drugim takcie na pierwszą miarę grane są ósemki g oraz e, na miarę drugą dwie ósemki a, z czego druga o oktawę niżej. Na miarę trzecią zapisano ósemkę d oraz szesnastki d i e, na miarę czwartą dwie ósemki: fis oraz d.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/Rf6PiKxgpSzVo/1713270603/1DADn674MiYC8VeV1rizuFebwzUcwBfD.png)





![Partytura do utworu „Va pensiero” [czytaj: wa pensjero] z III aktu opery „Nabucco” [czytaj: nabukko]](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1b6SrYWuVFeB/1713270746/g0eNGkSP6xsyOKrKi6bmmeCgnMEdkMkc.png)
![partytura do utworu „Va pensiero” [czytaj: wa pensjero] z III aktu opery „Nabucco” [czytaj: nabukko]](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RjdGyi2g09ApZ/1713270747/1oUQOJFlpnhdkxhOVuVjg2uDD0k2ZciH.png)





![Partytura do utworu „Va pensiero” [czytaj: wa pensjero], takty 1‑4](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RDh8HsgpfFQbB/1713271106/2JisXtHLX9JXTUKFs58MDo5ybxDUUy6c.png)
![Partytura do utworu „Va pensiero” [czytaj: wa pensjero], takty 5‑9](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RaCK1duzfAo3g/1713271115/2NuTSWQRtdWwKEvkKgxsPFyCo4ohAc7G.png)












