Zaburzenia czynności układu odpornościowego
Podstawową funkcją układu odpornościowego jest ochrona organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi, m.in. bakteriami i wirusami. Zaburzenia mechanizmów reakcji odpornościowych mogą być dużym zagrożeniem dla zdrowia.
jakie są elementy układu odpornościowego oraz ich funkcje;
jakie są rodzaje odporności;
czym są szczepionki i surowice odpornościowe;
na czym polegają przeszczepy narządów i w jakim celu są dokonywane.
Wyjaśnisz, czym jest alergia, oraz podasz przykłady chorób alergicznych.
Określisz, czym jest wstrząs anafilaktyczny.
Wyjaśnisz, czym jest AIDS.
1. Alergia jako nadwrażliwość układu odpornościowego
AlergiaAlergia (uczulenie) to nadmierna reakcja układu odpornościowego na kontakt z substancjami nieszkodliwymi dla zdrowego organizmu. AntygenAntygen, który wywołuje alergię, nazywany jest alergenem.
Pierwszy kontakt z alergenem zwykle nie daje objawów alergii, ale skutkuje wytworzeniem przeciwciałprzeciwciał. W przypadku kolejnego kontaktu z daną substancją przeciwciała wiążą się z antygenem, uruchamiając reakcję alergiczną. Przeciwciała po złączeniu się z alergenem uaktywniają inne komórki układu odpornościowego, które produkują znaczne ilości histaminyhistaminy, wywołującej stan zapalnystan zapalny.
W zależności od drogi wnikania alergenu do organizmu wyróżnić można alergie skórne, wziewne i pokarmowe. Różne rodzaje alergii dają odmienne objawy.
Uogólniona odpowiedź alergiczna, dotycząca całego organizmu, nazywana jest wstrząsem anafilaktycznymwstrząsem anafilaktycznym i stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Wystąpić może m.in. po kontakcie z lekami (np. penicyliną) lub pokarmem (np. orzeszkami ziemnymi, sezamem). Wstrząs anafilaktyczny objawia się m.in. opuchnięciem twarzy, obrzękiem górnych dróg oddechowych utrudniającym oddychanie, wysypką oraz nagłym spadkiem ciśnienia krwi. Taki stan wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Gdy nie wiadomo, jaka substancja wywołuje objawy alergii, przeprowadza się testy, które umożliwiają identyfikację alergenu. Testy skórne polegają na nałożeniu przez lekarza na skórę pacjenta kropli roztworów z alergenami. Po ok. 15 minutach odczytywany jest wynik badania. Zaczerwienienie, obrzęk i świąd świadczą o uczuleniu na daną substancję. Wiedza o tym, jaki czynnik wywołuje reakcję alergiczną, pozwala na zaplanowanie leczenia.
2. AIDS jako zaburzenie mechanizmów odporności
Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS – ang. acquired immune deficiency syndrome) to wirusowa choroba układu odpornościowego. Przyczyną AIDS jest zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności – HIV (ang. human immunodeficiency virus). Wirus HIV atakuje m.in. pomocnicze limfocyty Tlimfocyty T. Komórki te są niszczone w wyniku namnażania się wirusa, przez co układ odpornościowy chorych nie jest zdolny do zwalczania patogenówpatogenów.
Na świecie żyje ok. 37 700 000 osób zakażonych wirusem HIV. W Polsce objętych leczeniem jest 16 327 osób.
Indeks górny Źródło danych: Krajowe Centrum ds. AIDS – Agenda Ministra Zdrowia, stan na maj 2022 r. Indeks górny koniecŹródło danych: Krajowe Centrum ds. AIDS – Agenda Ministra Zdrowia, stan na maj 2022 r.
Do zakażenia wirusem HIV może dojść poprzez kontakt seksualny lub kontakt z krwią zakażonej osoby. Ponadto istnieje ryzyko przeniesienia wirusa z matki na dziecko w trakcie ciąży, porodu i przez karmienie piersią.
Zakażenie wirusem HIV przebiega w trzech fazach – występują: faza ostrego zakażenia, okres bezobjawowy i rozwinięcie się AIDS.
AIDS jest chorobą nieuleczalną. Terapia trwa dożywotnio i obejmuje stosowanie leków, które hamują namnażanie się wirusa HIV. Dzięki nim możliwe jest wydłużenie i poprawa jakości życia pacjentów.
Profilaktyka AIDS koncentruje się na zapobieganiu zakażeniom wirusem HIV. Działania te obejmują m.in.:
używanie jednorazowych igieł i strzykawek podczas procedur medycznych;
dbanie o higienę podczas zabiegów kosmetycznych, tatuowania;
niepożyczanie przedmiotów higienicznych mogących mieć kontakt z krwią, takich jak maszynka do golenia;
bezpieczne zachowania seksualne.
Wirusem HIV nie można zarazić się przez:
podanie ręki;
pocałunki (ślina nie jest materiałem zakaźnym);
kaszel i kichanie;
korzystanie z tych samych sztućców;
ukąszenia owadów.
Prowadzone są badania nad terapią genowąterapią genową, która umożliwi usunięcie DNA wirusa HIV z zakażonych komórek. Badania obejmują głównie modele zwierzęce. W 2022 r. naukowcy z Uniwersytetu Telawiwskiego przeprowadzili pierwsze próby kliniczne na ludziach. Choć droga do opracowania bezpiecznego leku na AIDS jest bardzo długa i kosztowna, to terapia genowa daje realną szansę na całkowity powrót do zdrowia osób zakażonych wirusem HIV.
3. Zaburzenia czynności układu odpornościowego
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R751B4edfxps0
W danym filmie ukazane są rodzaje, sposoby funkcjonowania oraz wzmacniania układu odpornościowego.
Słownik
(ang. acquired immune deficiency syndrome– zespół nabytego niedoboru odporności) choroba wywoływana przez wirus HIV
nadmierna reakcja układu odpornościowego wskutek kontaktu z substancjami (alergenami), które są niegroźne dla zdrowych osób
substancje wywołujące swoistą reakcję obronną organizmu; dzięki ich obecności na powierzchni komórek organizm odróżnia własne komórki od obcych
schorzenie charakteryzujące się silnymi napadami duszności wskutek zwężenia dróg oddechowych
czynnik zapalny; powoduje wzrost przepuszczalności naczyń włosowatych; spowodowane przez nią zmiany prowadzą do powstania objawów takich jak: kichanie, katar, łzawienie
zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek; częstymi alergenami wywołującymi katar sienny są pyłki roślinne lub zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu
komórki układu odpornościowego; dojrzewają w szpiku kostnym, wytwarzają przeciwciała
komórki układu odpornościowego; regulują przebieg wielu reakcji obronnych organizmu, w tym produkcję przeciwciał przez limfocyty B, oraz uczestniczą w bezpośrednim niszczeniu patogenów
mikroorganizm lub ciało obce zdolne do wywołania choroby
cząsteczki wytwarzane przez limfocyty B, których funkcją jest rozpoznawanie i niszczenie konkretnego antygenu
miejscowa, fizjologiczna reakcja obronna tkanki na uszkodzenie mechaniczne lub inne urazy (chemiczne, biologiczne); charakteryzuje się zaczerwienieniem, podwyższoną temperaturą, obrzękiem, bólem
metoda leczenia chorób uwarunkowanych genetycznie oraz chorób nabytych, takich jak choroby zakaźne, poprzez modyfikowanie informacji genetycznej komórki
gwałtowna odpowiedź odpornościowa występująca w całym organizmie, objawiająca się m.in. spadkiem ciśnienia i obrzękiem dróg oddechowych; jest niebezpieczny dla życia
Zadania
Alergia: Możliwe odpowiedzi: 1. to nadwrażliwość układu odpornościowego na substancje nieszkodliwe dla zdrowego organizmu., 2. to zniesienie reakcji układu odpornościowego., 3. przebiega w trzech fazach., 4. wywoływana jest przez wirus HIV.
Notatnik
Bibliografia
Gąsiorowski J. i in., AIDS [w:] Choroby zakaźne. Interna Szczeklika. Mały podręcznik 2017/2018, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1173–1177.
Internetowa encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, www.encyklopedia.pwn.pl [dostęp: 21.11.2022].
Poncet P., Sénéchal H., Charpin D., Update on Pollen‑Food Allergy Syndrome, „Expert Review of Clinical Immunology” 2020, nr 16(6), s. 561–578.
Reece J.B. i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2021.
Świdzińska A., HIV i AIDS, Wojewódzka Stacja Sanitarno‑Epidemiologiczna w Poznaniu, www.gov.pl/web/wsse‑poznan/hiv‑i-aids [dostęp: 21.11.2022].