Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RU2p5y9MZZLKX1

Zachód lub wschód słońca w technice impresjonistycznej

Ważne daty

1872 – namalowanie przez Moneta obrazu Impresja, wschód Słońca

1874 – pierwsza wystawa impresjonistów

1886 – ósma, ostatnia wystawa impresjonistów

1889 – śmierć Alfreda Sisleya

1926 – śmierć Claude Moneta

m269e9e304546beb3_0000000000023
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1ZjBJrc0cAGr1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills.
m269e9e304546beb3_0000000000026

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:

5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.

m269e9e304546beb3_0000000000032
Nauczysz się

wskazywać najważniejsze środki, jakie stosował malarz tworząc obraz;

rozróżniać prace malarzy‑artystów – Claude Moneta, Alfreda Sisleya, Gustava Courbeta, Camille Pissarro;

rozpoznawać kluczowe motywy malarstwa tego okresu;

używać i rozumieć terminologię odnoszącą się do budowy dzieła malarskiego: dywizjonizm, impresja, pejzaż, wymowa dzieła.

m269e9e304546beb3_0000000000056

Twórczość Claude'a Moneta

Claude Monet, który żył w latach 1840‑1926, twórca obrazu Impresja, wschód słońca, był najbardziej konsekwentnym przedstawicielem nurtu impresjonizmu. Jako szczególnie wrażliwego malarza, w naturze interesowało go przede wszystkim światło, migotanie przenikających przez powietrze promieni słonecznych oraz różnokolorowe odcienie, jakie słońce nadaje niebu, chmurom, drzewom, kwiatom.

RYvdmqOspufxj1
Claude Monet, „Impresja, wschód słońca”, 1872, Musée Marmottan Monet, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Ulubionym motywem Claude’a Moneta, podobnie jak i wielu innych impresjonistów, był obraz odbitego w wodzie słońca. Chętnie obserwowano występujące w naturze zjawiska przyrody, między innymi nastrojowe, rozmywające się kształty mgły, deszcze, wschody i zachody słońca.

R1EPEXaKfl09g1
Claude Monet, „Impresja, wschód słońca” (fragment), 1872, Musée Marmottan Monet, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Pociągnięcia pędzla na płótnach Moneta z pozoru wydają się niedbałe, lekko chaotyczne, przypadkowe, jednak gdy spojrzymy na pracę z odległości, układają się one w harmonijną, niezwykle świetlistą całość.

RTsfVu8NVbsQ21
Claude Monet, „Impresja, wschód słońca” (fragment), 1872, Musée Marmottan Monet, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

W II połowie XIX wieku po raz pierwszy w historii, malarze wyszli w plenerPlenerplener, by tworzyć obrazy olejne. Malarstwo na świeżym powietrzu stało się możliwe dzięki dwóm wynalazkom: przenośnym, lekkim sztalugom i farbom w tubkach. Claude Monet był wyjątkowo pracowitym twórcą - namalował ponad 2 500 obrazów. Chcąc uchwycić na swoich płótnach ulotny nastrój, moment dnia, przychodził ze swoimi przyborami malarskimi w to samo wybrane miejsce, ale o różnych porach – rano, w południe czy wieczorem. Monet obserwował grę światła i układające się cienie oraz ich wpływ na barwę. W ten sposób powstawały obszerne cykleCykl malarskicykle, których tematem były nenufary (Monet namalował ich łącznie ok. 250), topole, stogi siana, katedra w Rouen czy budynek angielskiego parlamentu.

R1Oz4GlL25GdB1
Claude Monet, „Impresja, wschód słońca” (fragment), 1872, Musée Marmottan Monet, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Monet w Impresji stosuje harmonijną kolorystykę, opartą na niebieskościach, żółcieniach i barwach pomarańczowych. Zaskakujący, przyciągający uwagę akcent, stanowi intensywna kula wschodzącego słońca. Nasycona barwa wyróżnia się na tle porannego nieba.

m269e9e304546beb3_0000000000065

Twórczość Alfreda Sisleya

R1FDsti5GMbVP1
Alfred Sisley, „Zachodzące słońce w Moret”, 1892, kolekcja prywatna, i.pinimg.com, domena publiczna

Dzieło wybitnego pejzażysty, Alfreda Sisleya, ukazuje zachód słońca we francuskiej miejscowości Moret. Jasne, rozmyte, przedzierające się przez korony drzew słońce i pastelowe niebo, odbijają się w tafli wody świetlistą łuną, dzięki czemu malarz uzyskał efekt niesamowitej przestrzeni. Na przykładzie tego obrazu można zauważyć, z jak wielką sumiennością impresjoniści przyglądali się zjawisku szybko zmieniającego się, ulotnego światła w naturze.

RlLP2mb7BX48l1
Zachód słońca, online-skills, CC BY 3.0

Fotografia współczesna oparta jest na podobnym motywie, jak dwa wcześniejsze obrazy impresjonistyczne – tzn. wschodzie lub zachodzie słońca. Zwróć uwagę na różnicę pomiędzy górną, wyostrzoną, wyraźnie zarysowaną częścią zdjęcia i dolnymi partiami, które jako refleks, odbicie światła i konturów chmur są rozmyte, niewyraźne, o łagodniejszym wyrazie. Uwaga widza skupia się wówczas na granicy tych dwóch stref – horyzoncieHoryzonthoryzoncie.

m269e9e304546beb3_0000000000072

Dynamicznie ułożone chmury wprowadzają w fotografii nastrój niepokoju i wrażenie ruchu, zmienności, ulotności. Jaskrawa łuna towarzysząca zjawisku świtu podkreśla kontrast między pojawiającym się światłem, a  linią horyzontu. Kompozycja otwarta, dzięki której mamy wrażenie fragmentaryczności fotografii, często stosowana była także w malarstwie impresjonistów.

RqjuqGLwIq2H61
Zachodzące słońce za horyzontem, online-skills, CC BY 3.0
m269e9e304546beb3_0000000000073
m269e9e304546beb3_0000000000080

Niebo w okolicach słońca przybiera kolor czerwieni tuż przed lub tuż po zachodzie lub wschodzie słońca. Ten efekt wywołany jest przez rozpraszanie promieni słonecznych, za pomocą kropelek wody tworzących chmury. Już w XIX wieku malarze, dobierając kolorystykę swoich obrazów, opierali się na podstawowej wiedzy z dziedziny optyki, używając przy tym czystych barw.

RrsT1GCb9panH1
Słońce i czerwone niebo, online-skills, CC BY 3.0
m269e9e304546beb3_0000000000081
m269e9e304546beb3_0000000000087

Analiza dzieła malarskiego Impresja, wschód słońca

Kiedy dokładnie rozpoczął się impresjonizm? Ikoniczne, uznawane za przełomowe dzieło sztuki Impresja. Wschód słońca pędzla Claude’a Moneta, wyznaczyło nowy etap w sztuce. Obraz, który kiedyś budził kontrowersje i odrzucenie w oczach oglądających, dzisiaj przykuwa uwagę nie tylko miłośników sztuki, ale także badaczy i ludzi nauki (…).
W 2014 roku w Musée Marmottan Monet w Paryżu naukowcy postawili szczegółowe pytanie: kiedy narodził się impresjonizm? Postanowiono określić dokładną datę powstania pionierskiej pracy francuskiego malarza i przeprowadzić szczegółowe ekspertyzy, które rozwiałyby wszelkie wątpliwości na ten temat.

Jako pierwsze postawiono sobie pytanie, czy płótno przedstawia wschód czy zachód słońca. W 1878 roku pracę wystawiono na sprzedaż pod innym tytułem – Impression: Soleil Couchant, co znaczy impresja: zachód słońca. Dziś tę samą kompozycję znamy pod tytułem Impression, Soleil Levant, czyli wschód słońca. Niejasnym również było, w którym właściwie roku powstał obraz. Badacze wahali się pomiędzy 1872 i 1873, ponieważ Monet umieścił na płótnie podpis 72, natomiast w księdze z galerii Wildensteina, w której znajdował się obraz, pojawiła się data 1873 (…).

Naukowiec Donald Olson, fizyk ze Stanowego Uniwersytetu w Teksasie zbadał dokładnie miejsce, z którego Monet obserwował tajemniczy krajobraz - pokój na trzecim piętrze w Hotelu d’Amirauté we francuskiej miejscowości Hawr i rozciągający się z balkonu widok na malowniczy port. Ekspert dokładnie określił kąt padania promieni słonecznych oraz punkty odniesienia na niebie w stosunku do przedstawionego fragmentu pejzażu. Uznał, że Impresja Claude Moneta to z pewnością wschód słońca, ponieważ słońce jest odchylone o 2‑3 stopnie w stosunku do linii horyzontu. Oznacza to również, że praca została namalowana w ciągu 20 do 30 minut, tuż po pojawieniu się słońca (…).

W hawryjskim porcie statki mogą bez przeszkód poruszać się jedynie na fali przypływu, ustalono więc, na podstawie uwiecznionego farbami olejnymi wysokiego poziomu wody i zależności między słońcem a horyzontem, że możliwa data powstania obrazu przypadnie na 19 różnych dni pomiędzy 1872 i 1873 rokiem (…).
By zawęzić dalsze poszukiwania, prześledzono mapy pogody i zwrócono uwagę na dym pojawiający się w lewej części płótna, sugerujący kierunek wiatru. Eksperci rozważali już tylko dwie daty: 13 listopada 1872 i 25 stycznia 1873 roku (…).

Kuratorka muzeum sztuki współczesnej w Hawrze ustaliła, że Monet nie mógł przebywać w tej francuskiej miejscowości w 1873 roku, dlatego stało się jasne, że pierwsze pociągnięcie pędzla na pracy miało miejsce o godzinie 7:35 rano dnia 13 listopada 1872 roku. Z największą dokładnością wiemy, kiedy narodziło się pierwsze dzieło sztuki współczesnej (…).

m269e9e304546beb3_0000000000103

Zachód lub wschód słońca w technice impresjonistycznej

RvBNLYHn7K6RY1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Claude’a Moneta „Impresja. Wschód słońca”. Ukazuje zatokę portową ze statkami w tle. Na wozie płyną łodzie. Na niebie, lekko z prawej strony znajduje się czerwono-pomarańczowe wschodzące słońce, odbijające się w tafli wody. Obraz utrzymany jest w niebiesko-szarej, mglistej tonacji z pomarańczowym niebem w górnej partii dzieła. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Ten najbardziej znany obraz Claude’a Moneta jest nie tylko najważniejszym dziełem w życiu francuskiego malarza, ale też stał się sztandarowym dziełem nurtu impresjonizmu, ikoną kultury europejskiej. Obraz powstał w 1872 roku i jest wybitnym przykładem malarstwa pejzażowego. Monet w Impresji obraca się w harmonijnej kolorystyce, opartej na niebieskościach, żółcieniach i barwach pomarańczowych. Zaskakujący, przyciągający uwagę akcent stanowi intensywna kula wschodzącego słońca. Nasycona barwa wyróżnia się na tle porannego nieba. Twórca opracował i stosował technikę dywizjonizmu, która polegała na malowaniu szybkimi, niewielkimi pociągnięciami pędzla. Obraz w rzeczywistości ma wymiary 48 x 63 cm i można go podziwiać w oryginale w paryskim muzeum malarstwa impresjonistów, Musée Marmottan Monet.
Claude Monet, „Impresja, wschód słońca”, 1872, Musée Marmottan Monet, Paryż, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
R1O3jtakdf75b1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Alfreda Sisleya „Zachodzące słońce w Moret”. Ukazuje panoramę miasteczka z wieżą kościoła oraz wystającymi topolami rosnącymi w rzędzie. Korony topól i wieża kościoła odbijają się w tafli wodny. Pomiędzy drzewami ukryte jest zachodzące słońce, którego blask rozpościera się na całym niebie. Obraz utrzymany jest w pastelowych tonacjach fioletu, na niebie rozjaśnionego delikatnymi muśnięciami żółtego blasku słońca. Korony drzew i dachy budynków wyróżniają się z powodu zastosowania ciemniejszych barw. Nad brzegiem wody malarz zaakcentował obecność zieleni. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Dzieło wybitnego pejzażysty, Alfreda Sisleya, ukazuje zachód słońca we francuskiej miejscowości Moret. Jasne, rozmyte, przedzierające się przez korony drzew słońce i pastelowe niebo odbijają się w tafli wody świetlistą łuną, przez co malarz uzyskał efekt niesamowitej przestrzeni. Na przykładzie tego obrazu można zauważyć, z jak wielką sumiennością impresjoniści przyglądali się zjawisku szybko zmieniającego się, ulotnego światła w naturze. Francuski malarz brytyjskiego pochodzenia bardzo wiele czasu poświęcał na studium przyrody w plenerze, w bezpośrednim kontakcie z otaczającym go krajobrazem. Obraz powstał w 1892 roku, a jego rzeczywiste wymiary to 61x50 cm.
Alfred Sisley, „Zachodzące słońce w Moret”, 1892, kolekcja prywatna, i.pinimg.com, domena publiczna
R11ihLETrxny41
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Camille Pissarro „Zachodzące słońce i mgła”. Ukazuje pejzaż ukryty za mgłą, na tle zachodzącego słońca. Przed lasem w unoszącej się mgle znajdują się zwierzęta. Zachodzące słońce, oddane jest za pomocą pomarańczy i żółcieni, odbija się na polanie, pozostawiając także delikatne refleksy na mlecznej mgle i drzewach. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Camille Pissarro urodził się w duńskiej kolonii na terenie Ameryki Środkowej, ale już w wieku 12 lat zaczął uczęszczać do szkoły w Paryżu. W późniejszym okresie, podczas studiów w stolicy Francji poznał Claude’a Moneta i jego twórczość. Pissarro brał udział we wszystkich wystawach impresjonistów. W latach 1884–1890 kontynuował twórcze poszukiwania w oparciu o założenia neoimpresjonizmu i pointylizmu. Technika ta polega na rozbiciu plamy barwnej na małe punkciki, kładzione na płótnie bardzo blisko siebie, w taki sposób, aby mieszały się w siatkówce oka, oglądane z pewnej odległości. Wiele swoich ostatnich pejzaży Pissarro malował w oparciu o widok z okna swojego mieszkania w Paryżu, gdyż choroba oczu nie pozwalała mu na pracę w plenerze. Zachodzące słońce i mgła jest przykładem fascynacji malarza światłem i harmonijną kolorystyką. Obraz powstał w 1891 roku i w rzeczywistości ma wymiary 65x54 cm. Niestety nie można go podziwiać na żywo, obecnie znajduje się w posiadaniu prywatnego właściciela w jego kolekcji.
Camille Pissarro, „Zachodzące słońce i mgła”, 1891, kolekcja prywatna, wikiart.org, domena publiczna
RPMY1Wo24ye7W1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Claude’a Moneta „Nenufary. Zachodzące słońce”. Ukazuje taflę wody, wypełnioną liśćmi i kwiatami lilii wodnych oraz innymi roślinami wodnymi. Obraz namalowany jest w ciemnych barwach, przez które przebijają się odbicia zachodzącego słońca. Fiolety i ciemne zielenie przenikają się z pastelowymi, liliowymi i żółtawymi plamami wody. Na niej delikatnymi muśnięciami pędzla oddane zostały liście i lilie. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny punkt z informacją: Punkt 1: Claude Monet, podejmując próbę uchwycenia ulotnego momentu, nastroju malowanego krajobrazu, podchodził do nurtującego go pejzażu wielokrotnie, malując ten sam motyw. W ciągu życia stworzył wiele cykli malarskich, a Nenufary to seria obrazów licząca około 250 płócien, które znajdują się obecnie w muzeach na całym świecie. Ulubiony, często powtarzany w kręgach impresjonistycznych pejzażystów motyw zachodzącego lub wschodzącego słońca pojawia się i w tym obrazie, o czym świadczą różowo-pomarańczowe odbicia w tafli stawu. Monet wiele inspiracji czerpał ze swojego ogrodu w francuskiej miejscowości Giverny. Praca w rzeczywistości ma wymiary 73x92,5 cm i można ją podziwiać w oryginale w National Gallery w Londynie.
Claude Monet, „Nenufary. Zachodzące słońce”, 1907, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, nationalgallery.org.uk, CC BY 3.0
RNvin13DlQNVZ1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Gustava Courbet pt. „Pejzaż morski”. Dzieło ukazuje rozświetlony przez słońce horyzont, który zaciera granicę między niebem a morzem. Na ilustracji umieszczony jest niebieski pulsujący punkt. Po kliknięciu kursorem myszki w punkt wyświetlą się dodatkowe informacje.
William Turner, „Ostatnia podróż Temeraire'a”, 1839, Galeria Narodowa, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna
m269e9e304546beb3_0000000000226

Zadania

classicmobile
Ćwiczenie 1
RvS1byJWr2nbM1
Odpowiedz na pytanie. Jaki tytuł nosi obraz Moneta, dzięki któremu powstała nazwa kierunku impresjonizm? Możliwe odpowiedzi: 1. "Impresja. Zachód słońca", 2. "Impresja o poranku", 3. "Impresja. Wschód słońca", 4. "Impresja w słońcu".
Źródło: Karolina Urbańska.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

RJCRHee7dZXMUm269e9e304546beb3_00000000000061
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 2
R1tFptLsP8FPN1
Odpowiedz na pytanie. Który z malarzy impresjonistycznych zajmował się w największym stopniu malowaniem aktów i scen grupowych? Możliwe odpowiedzi: 1. Claude Monet, 2. Auguste Renoir, 3. Alfred Sisley.
Źródło: Karolina Urbańska.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

Ry15quN8owr8vm269e9e304546beb3_00000000000071
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 3
R1JnHBm4322VR1
Do podanych dzieł dobierz ich autorów. „Nenufary. Zachodzące słońce”. Możliwe odpowiedzi: 1. Claude Monet, 2. Camille Pissarro, 3. Alfred Sisley. „Zachodzące słońce w Moret”. Możliwe odpowiedzi: 1. Claude Monet, 2. Camille Pissarro, 3. Alfred Sisley. „Zachodzące słońce i mgła”. Możliwe odpowiedzi: 1. Claude Monet, 2. Camille Pissarro, 3. Alfred Sisley.
Źródło: Karolina Urbańska.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

R392sK6J6mk9vm269e9e304546beb3_00000000000081
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 4
RGWPAJipj4uGR1
Dokończ zdanie. Twórczość na zewnątrz, w bezpośrednim kontakcie z naturą to... Możliwe odpowiedzi: 1. impresja, 2. naturalizm, 3. plener.
Źródło: Karolina Urbańska.
static
classicmobile
Ćwiczenie 5
RbMB1IXqnjwsQ1
Dokończ zdanie. Impresjoniści, zainteresowani jednym motywem malarskim, tworzyli kilka przedstawień jednej kwestii, różniących się od siebie kolorystyką, ale nawiązujących do tego samego tematu. Nazywa się to ... Możliwe odpowiedzi: 1. zespołem, 2. cyklem, 3. serią.
Źródło: Karolina Urbańska.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

R1KzbHRe5XHFym269e9e304546beb3_00000000000091
Ćwiczenie 6
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 7
RnTCXhLb0CVyy1
Odpowiedz na pytanie. Gdzie znajduje się katedra uwieczniona na obrazie Moneta? Możliwe odpowiedzi: 1. Paryż, 2. Rouen, 3. Amiens, 4. Reims.
Źródło: Karolina Urbańska.
static
Zobacz także

Inna wersja zadania

RVotviJ8VbHbPm269e9e304546beb3_00000000000101
Inna wersja zadania
Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 8
RZo4K7SkVCBri1
Dokończ zdanie. Malarze nurtu impresjonistycznego poprzez swoje prace wyrażali szczególne zainteresowanie... Możliwe odpowiedzi: 1. tematyką symboliczną, 2. światłem słonecznym, 3. mocnym, wyraźnym konturem.
Źródło: Karolina Urbańska.
static
Polecenie 1

Używając małego pędzla lub szpachelki malarskiej wykonaj pracę plastyczną, która przedstawiać będzie wschód lub zachód słońca. Przemyśl, w jaki sposób wybrana przez ciebie kolorystyka wpłynie na ekspresję pracy. Zainspiruj się impresjonistyczną techniką dywizjonizmuDywizjonizmdywizjonizmu oraz postaraj się używać możliwie jak najczystszych barw. Inspiracji możesz poszukać w zdjęciach lub pracach malarskich. Gotową pracę przekaż nauczycielowi.

m269e9e304546beb3_0000000000006
m269e9e304546beb3_0000000000007
m269e9e304546beb3_0000000000008
m269e9e304546beb3_0000000000009
m269e9e304546beb3_0000000000010
m269e9e304546beb3_0000000000245

Słownik pojęć

Cykl malarski
Cykl malarski

seria, kilka obrazów, powiązanych ze sobą powtarzającym się motywem. Szczególnie ważnym artystą impresjonistycznym, który tworzył cykle był Claude Monet. Jego słynny cykl Nenufary liczy ok. 250 prac.

Dywizjonizm
Dywizjonizm

technika opracowana przez malarzy impresjonistów, polegająca na budowaniu obrazu drobnymi pociągnięciami pędzla i używaniu możliwie czystego koloru. Płaszczyzna pracy wydawała się wówczas świetlista, falująca, migotliwa.

Horyzont
Horyzont

miejsce pozornego zetknięcia się nieba z ziemią lub morzem. Często podkreślany przy przedstawieniach wschodu lub zachodu słońca.

Ostrość fotografii
Ostrość fotografii

wyrazistość konturów na zdjęciu, stopień rozmycia fotografii.

Plener
Plener

malowanie na świeżym powietrzu, w bliskim kontakcie z naturą. W II połowie XIX wieku po raz pierwszy twórcy wyszli w plener, co umożliwiły lekkie sztalugi oraz farby olejne w tubkach. Pozostawiło to duży ślad w malarstwie krajobrazu.

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

sjp.pwn.pl

m269e9e304546beb3_0000000000272

Galeria dzieł sztuki

m269e9e304546beb3_0000000000276

Bibliografia

J. E. Muller, Impresjonizm, Arkady, Warszawa 1993.

J. Guze, Impresjoniści, Wiedza Powszechna, 1973.

Z. Kępiński, Impresjonizm, WAiF, Warszawa 1982.