Istotą imprezy masowej jest to, że uczestniczy w niej znaczna liczba ludzi. Zapewniając bezpieczeństwo tego typu imprezy należy mieć świadomość funkcjonowania tłumu, zwłaszcza w kontekście jego reakcji w sytuacji zagrożenia. Aby właściwie zrozumieć to zjawisko potrzebna jest znajomość kilku pojęć.

Zbiegowisko to przelotne skupienie od kilku do kilkudziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem. Przykładowo, zbiegowisko gromadzi się wokół wypadku na ulicy lub innego zdarzenia, które przyciąga uwagę przechodniów. Przyczyną zbiegowiska jest nagła i silnie działająca podnieta czy ciekawość, będącą podstawą tworzenia więzi społecznych, wymiany spostrzeżeń, informacji i podobnych reakcji emocjonalnych. W zbiegowisku występuje skłonność do podobnego działania, udzielania pomocy i porad. Uczestnicy zbiegowiska postępują tak, jakby mieli prawo stwierdzenia, co się stało oraz prawo do wyjaśnień. Dlatego niechętnie słuchają nakazów wzywających do rozejścia się. W zbiegowisku zawsze mogą wystąpić postawy i skłonności do zbiorowego działania, do podejmowania wspólnych czynności, do zmieniania się w tłum.

Tłum jest przelotnym zgromadzeniem większej liczby osób (co najmniej kilkuset) na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób. W tłumie występują więzi społeczne zawiązane na podstawie styczności przestrzennej i silnej łączności psychicznej, złożone z elementów emocjonalnych i popędowych, a poprzez to prowadzące do identyfikacji jednostki z tą zbiorowością.

Tłum daje jednostkom poczucie siły i odwagi, zmniejszania odpowiedzialności, która zostanie podzielona na innych uczestników. Silnemu osłabieniu ulega w tłumie lęk przed prawem i karą. Charakterystyczną cecha zachowania się tłumu jest fascynacja i naśladownictwo. Polega na tym, że im więcej ludzi postępuje w ten sam sposób, tym trudniej pozostałym zdobyć się na inne zachowanie.

Tłum nie posiada żadnych norm organizacyjnych i moralnych. Nie ma organizacji formalnej ani racjonalnych metod kontroli społecznej. Czynnikiem kształtującym tłum są przeróżne silne bodźce emocjonalne, takie jak gniew, krzywda, zemsta czy pęd do zdobyczy, które stopniowo, w miarę wzrostu, prowadzą do nieprzewidzialnych negatywnych zachowań. Czynnikami powodującymi aktywność tłumu jest naśladownictwo, sugestia itp. W tłumie zanikają cechy osobowości indywidualnej człowieka. Jednostka zostaje wchłonięta przez tę zbiorowość i przestaje być sobą. W podnieceniu emocjonalnym wszystkich uczestników tłumu opanowuje podobny nastrój – wyładowują uczucia i pragnienia, które w normalnych warunkach społecznych uległyby zahamowaniu.

Można wyróżnić następujące rodzaje tłumu:

• tłum agresywny – to tłum atakujący jednostkę (linczujący), atakujący grupy społeczne (terroryzujący) i występujący przeciw instytucją społeczno‑politycznym, ekonomicznym (tłum walczący).

• tłum uciekający, ogarnięty paniką – może dotyczyć jakiegoś zbiegowiska, paniki w czasie ewakuacji, mieszkańców miejscowości, których dotknie np. klęska żywiołowa.

• tłum nabywający (rabujący, grabiący) – grabi i rabuje sklepy, banki, występuje przeważnie w czasie kryzysów gospodarczych, głodu i innych okresach niedostatku.

• tłum demonstrujący (ekspresyjny) – przejawia się najczęściej w demonstracjach organizacyjnych w celu potępienia, pogardy i protestu lub też pochwały, dający wyraz uznaniu i wdzięczności.

Przykładem publiczności zebranej jest publiczność intencjonalna, tzn. związana ze skupieniem pewnej liczby osób zainteresowanych tym samym przedmiotem (np. mecz piłki nożnej), żywiących podobne oczekiwania i przeżycia pewnych bodźców. Cechą tej publiczności jest gotowość do reagowania w podobny sposób (oklaski, gwizdy) na te same zdarzenia oraz gotowość do podobnego zachowania i działania, dzięki którym może przekształcić się w tłum. Na przykład publiczność sportowa na stadionie pod wpływem radości lub gniewu wynikającego z widowiska sportowego może przerodzić się w tłum terroryzujący, demonstrujący.

Sytuacja kryzysowa charakteryzuje się dużą dynamiką zmian, tj. w bardzo krótkim czasie w środowisku otaczającym człowieka zachodzą burzliwe przemiany stwarzające nową sytuację, która najczęściej zaskakuje go nagle i rozwija się gwałtownie. Wielość i intensywność działających bodźców mogą wywołać panikę oraz inne niepożądane zachowania. W wielu przypadkach sama panika stanowi znacznie większe zagrożenie niż pierwotne zjawisko, które ją wywołało. Osoby działające w panice tracą możliwość racjonalnej oceny sytuacji. Jednocześnie powstaje bardzo silna potrzeba ucieczki z miejsca niebezpiecznego lub tylko uznanego za niebezpieczne. Duża liczebność zbiorowiska, która stanowi jednocześnie wzmocnienie panicznych zachowań w tłumie, wytwarza przekonanie o dużych ograniczeniach co do możliwości ucieczki. Wywołuje to agresję, przez co dochodzi do wypadków, w czasie których tratowane są setki osób.

Brak dobrego przepływu informacji, niepewność i panika zaobserwowana wśród osób, które odpowiadają za bezpieczeństwo i porządek w danej sytuacji, znacznie nasilają rozprzestrzenianie się reakcji panicznej wśród tłumu. Wrażenie braku możliwości ucieczki powoduje poczucie zagrożenia. W rezultacie narasta okrucieństwo i odruch walki. Panika tłumu stanowi zjawisko złożone i niebywale trudne do kontrolowania, dlatego najlepszym możliwym sposobem walki z paniką jest przewidywanie potencjalnych scenariuszy z nią związanych oraz włączenie środków jej zapobiegania.

Powrót do spisu treściDNvjOwKfnPowrót do spisu treści