Zadania obrony cywilnej i ochrona ludności
Myślisz, że wiesz, kto zajmuje się ochroną ciebie i twoich najbliższych w naszym kraju? Wydaje ci się, że dbanie o bezpieczeństwo jest zadaniem tylko takich służb, jak straż miejska, policja czy straż pożarna? Otóż ochroną ludności zajmujesz się również i ty (często nawet o tym nie wiedząc) i dzieje się to nie tylko w sytuacji zagrożenia wojną, ale niemal każdego dnia.
W celu zrozumienia tego materiału zastanów się, jak możemy zdefiniować zagrożenia
i jaki sposób możemy dokonać ich podziału, na przykład z uwagi na przyczynę występowania. Pomyśl również, jaki mogą mieć wpływ na ludność cywilną, jej majątek, infrastrukturę, z której korzysta. Postaraj się odnieść do różnych stanów - czasu pokoju, wojny, kryzysu, zagrożeń terrorystycznych. Spróbuj też wskazać zadania, które mogą wykonywać cywile w celu obrony własnej, swojego majątku, przedsiębiorstw czy infrastruktury, bez angażowania wsparcia sił wojskowych.
określać podstawy prawne działania ochrony ludności i obrony cywilnej w Rzeczypospolitej Polskiej,
wymieniać podstawowe dokumenty międzynarodowe regulujące działanie obrony cywilnej na świecie,
opisywać cele i zadania obrony cywilnej.
1. Cele i zadania obrony cywilnej
Obrona cywilna w Polsce stanowi system o sprecyzowanych zadaniach, strukturach i formach działania. Jest zespolona ze wszystkimi szczeblami administracji państwowej i samorządowej, podmiotami gospodarczymi (niezależnie od osobowości prawnej), organizacjami społecznymi oraz z całym społeczeństwem. Siłą obrony cywilnej jest jej powszechność, oznacza to, że wszyscy obywatele naszego kraju uczestniczą w ochronie grup ludzi, którzy znaleźli się w sytuacji zagrożenia.
Funkcjonowanie obrony cywilnejobrony cywilnej (OC) w Polsce regulowała wielokrotnie nowelizowana Ustawa z 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony (uchylona 23.04.2022 r.).
Jaka organizacja jako pierwsza w Polsce wypełniała funkcje związane z ochroną ludności?
Pierwszą organizacją w Polsce, która wypełniała funkcje związane z ochroną ludności i obroną cywilną, był powstały w 1922 r. Obywatelski Komitet Obrony Przeciwgazowej (OKOP). Choć jego głównym celem było wybudowanie gmachu Instytutu Badawczego Broni Chemicznej, to tak naprawdę OKOP zasłynął z działań podejmowanych na rzecz przygotowania ludności cywilnej do ochrony przed skutkami ewentualnego konfliktu zbrojnego.
Ogólnie przykładowe zadania obrony cywilnej dotyczące czasu pokoju i wykonywane w czasie wojny prezentują poniższe grafiki interaktywne.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PrN5q2ReU
Zadania obrony cywilnej w czasie pokoju:
- Planowanie przedsięwzięć mających na celu ochronę ludności, zakładów pracy, urządzeń użyteczności publicznej oraz dóbr kultury przed skutkami działań zbrojnych.
- Wykrywanie zagrożeń oraz ostrzeganie i alarmowanie ludności.
- Przygotowanie schronów i ukryć oraz utrzymanie ich w ciągłej gotowości
- Gromadzenie i przechowywanie indywidualnych środków ochronnych nie tylko dla formacji obrony cywilnej, ale także ludności.
- Zaopatrywanie formacji obrony cywilnej w specjalistyczny sprzęt ratowniczy oraz przyrządy i aparaturę do wykrywania różnych zagrożeń.
- Przeprowadzanie systematycznych szkoleń dla urzędników administracji rządowej i samorządowej, ludzi służących w formacjach obrony cywilnej oraz ludności cywilnej z zakresu powszechnej samoobrony.
- Współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwanie ich skutków
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PrN5q2ReU
Zadania obrony cywilnej w czasie wojny:
- Ewakuacja ludności.
- Organizowanie i prowadzenie akcji ratunkowych.
- Udzielanie podstawowej pomocy medycznej poszkodowanym.
- Urządzanie pomieszczeń i organizowanie zaopatrzenie dla poszkodowanej ludności.
- Wyposażanie ludności w indywidualne środki ochronne.
- Eliminacja skażeń.
- Pomaganie w przywracaniu i utrzymaniu porządku w strefach dotkniętych klęskami.
- Pomaganie w budowie i odbudowie awaryjnych ujęć wody pitnej.
- Pomaganie w ratowaniu żywności i innych dóbr niezbędnych do przetrwania.
- Udzielanie doraźnej pomocy w grzebaniu zmarłych.
2. Międzynarodowe aspekty funkcjonowania obrony cywilnej
Najważniejszym dokumentem prawa międzynarodowego, odnoszącym się do obrony cywilnej, jest I protokół dodatkowy do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny. Protokół ten został sporządzony w Genewie 8 czerwca 1977 r. Polska przyjęła go 19 września 1991 r.
Zgodnie z treścią tego dokumentu określenie „obrona cywilna” oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych zadań humanitarnych mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania
.
Protokół przedstawia również katalog podstawowych zadań obrony cywilnej. Są to:
służba ostrzegawcza,
ewakuacja,
przygotowanie i organizowanie schronów,
obsługa środków zaciemnienia,
ratownictwo,
udzielanie pomocy medycznej wraz z pierwszą pomocą oraz opieką religijną,
walka z pożarami,
wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych,
odkażanie i inne podobne działania ochronne,
dostarczanie doraźnego zaopatrzenia,
doraźna pomoc w celu przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami,
doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej,
doraźne grzebanie zmarłych,
pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych do przetrwania,
dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne do wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne.
Międzynarodowym znakiem graficznym obrony cywilnej jest niebieski trójkąt na pomarańczowym tle, niedotykający wierzchołkami skraju tła (co prezentuje kolejna ilustracja). W Polsce nie stosuje się obramówki. Na mocy prawa międzynarodowego mienie oznaczone tym znakiem (w Polsce są to np. pojazdy Państwowej Straży Pożarnej) nie może zostać skonfiskowane przez obce wojska, a ludzie w nim przebywający lub obsługujący je podlegają całkowitej ochronie.
3. Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca
24 czerwca 1859 r. rozegrała się dramatyczna bitwa pod Solferino, pomiędzy armiami cesarstwa Austrii i włoską, wspomaganą przez wojska francuskie. Świadkiem tej bitwy był Henry DunantHenry Dunant (czyt. ąri diną), który wstrząśnięty widokiem rannych, napisał książkę Wspomnienie Solferino. Opisał w niej swoje przeżycia oraz to, co zobaczył. Ponadto przedstawił propozycję powołania dodatkowej służby medycznej, której celem miało być niesienie pomocy rannym w czasie wojny. Zasugerował potrzebę powołania narodowych stowarzyszeń, które w czasie pokoju przygotowywałyby wolontariuszy do pomocy rannym. Jego postulatem było również uznanie rannych oraz ich opiekunów za osoby neutralne nawet na polu walki.
Inicjatywę poparło wielu europejskich filantropów. W październiku 1863 r. na konferencji w Genewie spotkali się przedstawiciele 16 państw popierających pomysł Dunanta. Przyjęli oni postanowienia określające rolę krajowych komitetów pomocy rannym. Czerwony krzyż na białym tle (odwrotność flagi szwajcarskiej) uznano za symbol powoływanych organizacji. Był to początek Ruchu Czerwonego Krzyża, który znany jest dzisiaj jako Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.
Odpowiednikiem znaku czerwonego krzyża w krajach muzułmańskich jest znak czerwonego półksiężyca. Został on oficjalnie wpisany do konwencji genewskiej w 1929 r. Natomiast w Izraelu jako symbol stosowana jest czerwona Gwiazda Dawida.
W III protokole dodatkowym do konwencji genewskich pojawił się kolejny znak ochronny – czerwony kryształ. W ten sposób powstał nowy symbol, który nie kojarzy się z żadną religią i istnieje obok pozostałych znaków. Wszystkie te symbole przedstawia poniższa galeria.
Znakami ochronnymi używanymi przez Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca są czerwony krzyż, czerwony półksiężyc, czerwona Gwiazda Dawida i czerwony kryształ. Przedstawiono je w galerii poniżej.
Do podstawowych celów stanowiących misję Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca należą:
zapobieganie ludzkim cierpieniom i łagodzenie ich wszędzie, gdzie one występują,
ochrona życia i zdrowia oraz działanie na rzecz poszanowania istoty ludzkiej, zwłaszcza w czasie konfliktu zbrojnego i w innych sytuacjach zagrożenia,
praca na rzecz zapobiegania chorobom oraz podnoszenia zdrowotności i opieki społecznej,
popieranie dobrowolnego niesienia pomocy oraz stałej gotowości do niej członków Ruchu, jak również powszechnego poczucia solidarności z tymi, którzy potrzebują pomocy i ochrony ze strony Ruchu.
Podstawowe zasady, którymi kieruje się Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca:
humanitaryzm – postawa szacunku dla człowieka, jego godności i praw, kultywowanie człowieczeństwa oraz ochrona życia i zdrowia ludzkiego,
bezstronność – niepodleganie jakimkolwiek uprzedzeniom, niesienie pomocy cierpiącym bez względu na ich narodowość, rasę, wyznanie, pozycję społeczną, przekonania polityczne itp.,
neutralność – nieopowiadanie się po żadnej ze stron w sporze, nieingerowanie w sprawy skonfliktowanych stron,
niezależność – zachowanie samodzielności w podejmowaniu decyzji i działań w zgodzie z prawem, niepodporządkowanych interesom żadnej grupy społecznej, politycznej, wojskowej, religijnej lub innej,
dobrowolność – działanie bez przymusu, wynikające z dobrej woli, bez chęci osiągnięcia jakichkolwiek korzyści,
jedność – w każdym państwie działa tylko jedno stowarzyszenie Czerwonego Krzyża albo Czerwonego Półksiężyca, które jest otwarte dla wszystkich i obejmuje swą działalnością obszar całego kraju,
powszechność – prawo i obowiązek niesienia pomocy wszystkim i wszędzie.
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca jest niezwykle aktywną organizacją. Znajdź w dostępnych źródłach przykłady akcji prowadzonych przez nią w Polsce i na świecie i sporządź ich listę.
Czego symbolem jest czerwony lew i słońce?
4. Podsumowanie
Głównymi przyczynami powstania obrony cywilnej na świecie były ataki przy użyciu broni chemicznej oraz zmasowane bombardowania większych miast podczas I wojny światowej, które uświadomiły społeczeństwu, że skutki działań wojennych są odczuwane nie tylko przez regularne armie, ale także ludność cywilną.
Najważniejszym dokumentem prawa międzynarodowego odnoszącym się do obrony cywilnej jest I protokół dodatkowy sporządzony w Genewie 8 czerwca 1977 r., a będący uzupełnieniem konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r. o ochronie ofiar wojny. Rzeczpospolita Polska przyjęła go 19 września 1991 r.
Międzynarodowym znakiem graficznym obrony cywilnej jest niebieski trójkąt na pomarańczowym tle, niedotykający wierzchołkami skraju tła.
Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca to międzynarodowa organizacja humanitarna stworzona aby chronić ludzkie zdrowie i życie, zapewniać szacunek dla istoty ludzkiej, a także by zapobiegać ludzkiemu cierpieniu.
Znaki ochronne używane przez Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca to: czerwony krzyż, czerwony półksiężyc, czerwona Gwiazda Dawida oraz czerwony kryształ.
5. Praca domowa
Jakie wydarzenia historyczne mogły wpłynąć na powstanie instytucji obrony cywilnej w Polsce i na świecie? Sporządź listę tych wydarzeń.
Sprawdź w dostępnych źródłach, np. ogólnie dostępnych opracowaniach lub materiałach publikowanych przez lokalne władze, jakie działania obrony cywilnej były/są podejmowane w twojej najbliższej okolicy. Zapisz swoją odpowiedź w polu poniżej.
6. Słowniczek
Henry Dunant
Szwajcarski kupiec, filantrop i założyciel Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża. Pochodził z protestanckiej rodziny, a wrażliwość na cierpienia i potrzeby innych ludzi wpoiła mu matka, która wspomagała najbiedniejszych mieszkańców Genewy. Młodym Dunantem wstrząsnął widok pola bitwy pod Solferino i setek umierających rannych żołnierzy, którym nikt nie spieszył z pomocą. Stanowiło to inspirację do założenia Ruchu Czerwonego Krzyża. Z komitetu założycielskiego Dunant wycofał się w 1867 r. Stracił majątek i osiedlił się w szwajcarskim przytułku. Informacja o ciężkim losie założyciela Ruchu Czerwonego Krzyża poruszyła Europę – w 1901 r. otrzymał pierwszą Pokojową Nagrodę Nobla.
system, którego celem jest ochrona ludności, zakładów pracy, urządzeń użyteczności publicznej i dóbr kultury oraz udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny, a także współdziałanie z innymi jednostkami w zwalczaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof
zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega
na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w wypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej - Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. z roku 2007 (Nr 89 poz. 590 ze zm.)