Zależności między ukształtowaniem powierzchni, cyrkulacją powietrza, odległością od morza, prądami morskimi a przebiegiem północnej granicy upraw i lasów w Kanadzie

Podczas nauki geografii w szkole podstawowej dowiedziałeś(-aś) się, że wiele zjawisk na świecie ma charakter strefowy, czyli układa się mniej więcej równoleżnikowo. Oznacza to, że głównym czynnikiem powodującym ich występowanie jest szerokość geograficzna. Na tej lekcji dowiesz się, w jaki sposób różne czynniki wpływają na przebieg północnej granicy lasów i upraw w Kanadzie. Okazuje się bowiem, że między wschodem a zachodem kraju granice te przebiegają na bardzo różnej szerokości geograficznej – różnica wynosi nawet kilkanaście stopni! (Dla orientacji: rozciągłość południkowa całej Polski wynosi tylko niecałe 6 stopni).

R1eUhcnM56WrF

Fotografia przedstawia pole ze ściętym zbożem. W centralnej części stary, rozwalający się budynek z zapadłym dachem. W tle pasące się krowy.

Położenie i ukształtowanie powierzchni Kanady

Kanada jest bardzo dużym państwem – drugim co do wielkości na świecie, zaraz po Rosji. Powierzchnia Kanady wynosi niemal 10 mln kmIndeks górny 2², a zatem jest zbliżona do powierzchni całego kontynentu europejskiego. Kraj ten położony jest w północnej części Ameryki Północnej. Graniczy ze Stanami Zjednoczonymi od południa, jak również od północnego zachodu (przez Alaskę). Stolicą Kanady jest Ottawa, choć największym miastem tego kraju jest Toronto (6,2 mln mieszkańców w 2021 r.). Liczba ludności Kanady nie jest duża – ok. 38 mln, czyli mniej więcej tyle, ile wynosi liczba ludności Polski.

Kanadę – podobnie jak całą Amerykę Północną – charakteryzuje południkowy układ rzeźby terenu. Na zachodzie kraju zlokalizowany jest pas gór (Kordyliery, w tym Góry Skaliste). W centrum znajduje się obszar położony na mniejszej wysokości – w południowej części są to wyżyny (Wielkie Równiny, których kontynuacja znajduje się w środkowej części Stanów Zjednoczonych), a w północnej – niziny (Nizina Hudsońska). Na wschodzie teren ponownie nieco się podnosi, lecz na o wiele mniejszą wysokość niż w zachodniej części kraju.

Kanada – mapa interaktywna

Klimat i krajobrazy Kanady

Kanada położona jest na obszarze dwóch stref klimatycznych: okołobiegunowej (część północna) i umiarkowanej (część południowa).

Na większości obszaru strefy klimatów okołobiegunowych w tym kraju panuje klimat subpolarny z krótkim latem, podczas którego temperatura powietrza jest dodatnia, i niewielką roczną sumą opadów atmosferycznych. Charakterystyczną roślinnością występującą w tym typie klimatu jest tundratundratundra. Jedynie niektóre wyspy położone na północy kraju odznaczają się klimatem polarnym. Charakterystyczna dla tego klimatu jest pustynia lodowa.

Bardziej na południe od klimatu subpolarnego występuje klimat umiarkowany chłodny – kontynentalny wewnątrz lądu, przejściowy i morski bliżej wybrzeży. Tereny te porasta tajgatajgatajga. Natomiast w południowej części Kanady panuje klimat umiarkowany ciepły – przede wszystkim kontynentalny, a przejściowy i morski jedynie bliżej wybrzeży. Dla klimatu umiarkowanego ciepłego kontynentalnego charakterystyczne są stepy (prerieprerieprerie), dla przejściowego – lasy liściaste i mieszane, a dla morskiego – lasy liściaste.

R16A3saJzCzUf

Mapa przedstawia strefy klimatyczne Ameryki Północnej. Na niej kolorami oznaczono poszczególne strefy oraz kolorem czerwonym oznaczono granice Kanady. Strefy klimatyczne rozłożone są równoleżnikowo. Od północy strefa okołobiegunowa, następnie klimaty umiarkowane chłodne, potem umiarkowane ciepłe, następnie klimaty podzwrotnikowe, zwrotnikowe i na południu klimaty równikowe.

Krajobraz Kanady – galeria zdjęć

RJdijFsm3NGrF

Na fotografii zielona trawa, w niej kamienie, pomiędzy nimi żółto‑czerwone porosty.

R1YVl8E0F0OKw

Na fotografii las iglasty, po prawej stronie zbiornik wodny.

R1TLrhPBGATUQ

Na fotografii rozległe płaskie obszary trawiaste, ogrodzona siatką. Trawa koloru żółtego. W centralnej części drzewo.

Czynniki wpływające na przebieg północnej granicy lasów i upraw w Kanadzie

Na przebieg północnej granicy lasów i upraw w Kanadzie wpływają przede wszystkim klimat oraz czynniki, które go modyfikują.

RsGLHLh9guG2U

Na mapie roczna suma opadów atmosferycznych w Ameryce Północnej. Rozkład opadów występuje południkowo. U dołu mapy podziałka z kolorami użytymi na mapie do oznaczenia poszczególnych wartości opadów. Przedziały o coraz wyższych wartościach oznaczane są stopniowo coraz ciemniejszymi odcieniami koloru niebieskiego. W prawym dolnym rogu pozioma podziałka liniowa, na której jeden odcinek to pięćset kilometrów. Najniższe sumy opadów w zachodniej części kontynentu, w pasie od Morza Beauforta do terenów na południu USA przy granicy z Meksykiem. Najmniejsze opady w północnej części obszaru oraz na Półwyspie Kalifornijskim, do około trzystu milimetrów. W pozostałej części do około pięciuset, z wyłączeniem południowego wybrzeża Alaski oraz linii wybrzeża na południowy wschód od niej, w rejonie Gór Nadbrzeżnych, gdzie opady są najwyższe na całym kontynencie i wynoszą ponad trzy tysiące milimetrów. We wschodniej części kontynentu opady zwiększają się stopniowo wraz ze zbliżaniem się do Oceanu Atlantyckiego, gdzie dochodzą do około tysiąca milimetrów. Największe nad Niziną Zatokową położoną nad Zatoką Meksykańską, gdzie w centralnej części wybrzeża dochodzą do około dwóch tysięcy milimetrów.

Średnia temperatura powietrza latem i zimą w Kanadzie

RtQqnY9TI2xe1

Mapa przedstawia średnią temperaturą powietrza latem w Kanadzie. Rozkład temperatury układa się równoleżnikowo. Najwyższe temperatury do 20°C są na południu, najniższe na północy - 0°C.

R15dXg0lljUAE

Mapa przedstawia średnią temperaturą powietrza zimą w Kanadzie. Rozkład temperatury układa się równoleżnikowo. Najwyższe temperatury do 8°C są na południu, najniższe na północy - -36°C.

Opisane wyżej typy klimatu są kształtowane przez różne czynniki. W pierwszej kolejności należy wspomnieć o odległości od oceanu. Na przeważającej części Kanady występuje klimat kontynentalny. Oznacza to, że odnotowuje się tam znaczne różnice w temperaturze powietrza latem i zimą. Dodatkowo sprzyjają temu południkowy układ rzeźby i bariera górska, jaką są Kordyliery. Stanowią one przeszkodę dla łagodnych i wilgotnych mas powietrza znad Pacyfiku.

Sytuację tę potęguje cyrkulacja powietrzacyrkulacja atmosferycznacyrkulacja powietrza. Zimą bowiem nad północną częścią kraju tworzą się wyże, które zaciągają zimne, arktyczne masy powietrza daleko na południe kraju. Natomiast latem nad północną Kanadą rozbudowuje się niż, który powoduje przemieszczenie się ciepłego i wilgotnego powietrza z południa na północ.

Appalachy i wyżyny na wschodzie kontynentu są mniejszą barierą dla mas powietrza morskiego napływającego znad Atlantyku, w związku z tym klimat wschodniej części kraju odznacza się nieco bardziej morskimi cechami.

Istotne znaczenie dla klimatu Kanady ma również występowanie prądów morskich. Zachodnie wybrzeża opływa ciepły Prąd Alaski, powodując tam wzrost temperatury powietrza i opadów atmosferycznych. Z kolei wzdłuż wschodnich wybrzeży kraju płynie zimny Prąd Labradorski, powodując w tym rejonie obniżenie temperatury powietrza i mniejsze opady atmosferyczne niż na wybrzeżu zachodnim.

Zróżnicowanie klimatyczne Kanady (diagramy klimatyczne) – ilustracja interaktywna

Opisane wyżej czynniki powodują, że północna granica upraw i lasów jest przesunięta generalnie bardziej na północ w zachodniej części kraju i bardziej na południe w części wschodniej.

RhcfZIhwt8jqR

Na mapie oznaczono granicę upraw i lasów na tle izotermy rocznej 0ºC. Granica upraw znajduje się na południu Kanady, przebiega poniżej izotermy rocznej. Północna granica upraw lasów przebiega na północ od izotermy rocznej. W lewym rogu mapy znajduje się legenda.

Północna granica lasów na zachodzie kraju sięga bardzo daleko na północ – poza koło podbiegunowe. Wynika to z obecności gór, oddziaływania ciepłego prądu morskiego oraz bliskiej odległości od oceanu. Przesuwając się na wschód, w centralnej części Kanady północna granica lasów ulega stopniowemu przesunięciu na południe. Zanika bowiem łagodzący wpływ oceanu oraz występują długie i mroźne zimy. Z kolei północna granica upraw jest tam wysunięta najbardziej na północ, analizując obszar całego państwa. Przyczynia się do tego napływ ciepłego powietrza latem z południa. Typową strefą krajobrazową są tam prerie (lokalna nazwa stepów), czyli obszary trawiaste, które z uwagi na korzystny klimat w trakcie lata oraz bardzo żyzne gleby w podłożu są nie tylko naturalnym pastwiskiem dla bydła i owiec, lecz często także polami służącymi do uprawy roślin, nawet tych bardzo wymagających (zwłaszcza blisko granicy z USA). Natomiast na wschodzie Kanady granica lasów jest znacznie przesunięta na południe – sięga 50‑52°N. Przyczynia się do tego napływ chłodnego powietrza z północy i oddziaływanie chłodnego prądu morskiego. Północna granica upraw jest również przesunięta daleko na południe, za wyjątkiem terenów położonych zupełnie na wschodzie, które znajdują się w zasięgu łagodnego klimatu morskiego. Zimny prąd morski nie pozwala jednak na tak duże przesunięcie tej granicy jak w centrum. W związku z tym drugim regionem rolniczym Kanady jest jej niewielka część południowo‑wschodnia, położona w rejonie Wielkich Jezior i doliny Rzeki Św. Wawrzyńca. Hoduje się tam zwierzęta w oborach i uprawia rośliny (mniej wymagające na północy i bardziej wymagające na południu).

ROvflSOqRNGOu

Mapa przedstawiająca rolnictwo w Kanadzie. W prawym dolnym rogu podziałka, na której jeden odcinek to pięćset kilometrów. Rolnictwo koncentruje się niemal wyłącznie w południowej części kraju, najczęściej w rejonie granicy z USA. Na większości obszaru Kanady brak upraw i hodowli. W lewym dolnym rogu legenda z opisami kolorów użytych do oznaczenia poszczególnych typów rolnictwa na danych obszarach kraju. Kolorem jasnopiaskowym oznaczono uprawę pszenicy; kolorem ciemnopiaskowym chów bydła na pastwiskach i uprawę zbóż; kolorem brązowym chów bydła mięsnego na pastwiskach; kolorem jasnoczerwonym uprawę zbóż i chów zwierząt. Wymienione powyżej rodzaje rolnictwa występują na południu i południowym zachodzie kraju. Największą powierzchnię zajmuje chów bydła mięsnego na pastwiskach i uprawa zbóż, pozostałe rodzaje z mniejszym udziałem. Chów bydła mlecznego (w oborach) i innych zwierząt oznaczono kolorem ciemnozielonym (koncentruje się na południowym wschodzie kraju, ma znaczną powierzchnię względem innych rodzajów działalności rolniczej, porównywalną do chowu bydła na południowym zachodzie). Na środkowym wschodzie niebieskim kolorem oznaczono uprawę ziemniaków, koncentrującą się na linii wybrzeża. Uprawa owoców (kolor czerwony), plantacje tytoniu (kolor różowy) i uprawa warzyw (kolor jasnozielony) mają marginalny udział, największy obszar zajmują na południowym wschodzie.

Podsumowanie

• W Kanadzie występuje specyficzny układ stref klimatycznych, który jest wynikiem oddziaływania takich czynników, jak: szerokość geograficzna, ukształtowanie powierzchni, rozkład prądów morskich, odległość od oceanu oraz cyrkulacja powietrza.

• Północna granica lasów w Kanadzie sięga najdalej na północ w zachodniej części, do czego przyczyniają się: występowanie gór, bliski dostęp do oceanu i ciepły Prąd Alaski.

• Północna granica upraw w Kanadzie sięga najdalej na północ w centralnej części, w rejonie Wielkich Równin (prerie). Wpływa na to m.in. napływ ciepłego powietrza latem z południa.

• W zachodniej części kraju uprawę roli ogranicza obecność wysokich gór i niekorzystny klimat.

• Z kolei we wschodniej części rozwój rolnictwa i leśnictwa utrudniony jest przez napływ zimnego, arktycznego powietrza z południa oraz oddziaływanie zimnego Prądu Labradorskiego. Z tego powodu we wschodniej części Kanady północna granica lasów i upraw przesunięta jest na południe. Obszary leżące blisko wybrzeża Atlantyku odznaczają się łagodzącym wpływem oceanu, co powoduje lekkie przesunięcie na północ tej granicy.

Słownik

Ćwiczenia

2

Ćwiczenie 5

Poniżej przedstawiono klimatogramy wykonane dla dwóch stacji w Kanadzie, które położone są na tej samej szerokości geograficznej (54°N), ale na różnej długości geograficznej. Oceń poprawność poniższych zdań.

R1UlWMXiN3xRX

Ilustracja

R16bRIvDjOkCO

Ilustracja

R1SAfVovXZpWf

Łączenie par. . Większą roczną sumę opadów atmosferycznych odnotowuje się na stacji A.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wyższą średnią roczną temperaturą powietrza cechuje się stacja B.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Większą roczną amplitudą temperatury powietrza charakteryzuje się stacja A.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. . Większą roczną sumę opadów atmosferycznych odnotowuje się na stacji A.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wyższą średnią roczną temperaturą powietrza cechuje się stacja B.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Większą roczną amplitudą temperatury powietrza charakteryzuje się stacja A.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Na podstawie informacji zawartych w e‑materiale wskaż czy stwierdzenie jest prawdziwe, czy fałszywe. Stacje położone są na tej samej szerokości geograficznej (54°N), ale na różnej długości geograficznej; Stacja A na zachodzie, B na wschodzie Kanady.

RmdvfO4uq0Vrb

Notatnik

Bibliografia

Hudson, John C., (2002),Across This Land: A Regional Geography of the United States and Canada, Londyn: The Johns Hopkins University Press.