Scenariusz zajęć „ZANIECZYSZCZENIA GLEBY”

CHEMIA, IV etap edukacyjny

Temat: Zanieczyszczenia gleby.

Treści kształcenia

Podstawa programowa: Punkt (4.3.) [uczeń] wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleb oraz podstawowe rodzaje zanieczyszczeń (metale ciężkie, węglowodory, pestycydy, azotany).

Cele zoperacjonalizowane

Nabywane umiejętności

Kompetencje kluczowe

• porozumiewanie się w języku ojczystym;

• myślenie przyczynowo – skutkowe i podstawowe kompetencje naukowo‑techniczne;

• umiejętność uczenia się.

Etapy lekcji

1. Wstęp:

Nauczyciel przypomina, że gleba powstaje w wyniku wzajemnie powiązanych ze sobą zjawisk fizycznych, chemicznych, biochemicznych i biologicznych, jakie zachodzą w powierzchniowych warstwach skorupy ziemskiej pod wpływem kontaktu z biosferą, atmosferą i hydrosferą. Taki proces glebotwórczy przedstawia przykładowy schemat, który można przygotować jako ksero dla uczniów:

http://www.geo.norwid24.waw.pl/geo_opracowania/geo270re/proc04.jpg

2. Przebieg zajęć:

Gleba to dynamiczny układ wielofazowy, w którego skład wchodzą elementy ulegające ciągłym przemianom i o różnej zawartości.

Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy, prosi, by zapoznali się z ich treścią i proponuje obejrzenie prezentacji multimedialnej „Laboratorium gleby”. Uczniowie w oparciu o treści zawarte w prezentacji wykonują zadania zawarte w karcie pracy. Nauczyciel omawia poszczególne slajdy.

Nauczyciel opowiada, że pod wpływem różnych czynników naturalnych i antropogenicznych gleba ulega zanieczyszczeniu. Zaliczamy tu również skutki niewłaściwej uprawy roślin, co może prowadzić do przenawożenia, zakwaszenia czy wyjałowienia gleby. Wśród przyczyn naturalnych można wymienić pożary lasów czy wybuchy wulkanów.

Właściwości sorpcyjne powodują, że gleba poza substancjami odżywczymi adsorbuje również i te niepożądane, które powodują jej skażenie. Szkodliwe substancje przedostają się do gleby z powietrza, wód powierzchniowych, ze ścieków, składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych, rolnictwa.

Nauczyciel zadaje pytanie uczniom – jakie znają – z własnego doświadczenia – rodzaje zanieczyszczeń gleby? Proponuje, by uczniowie w zespołach 2‑3 osobowych wypisali na arkuszach papieru swoje propozycje wraz ze wskazaniem źródeł tych zanieczyszczeń. Prace zostają wywieszone na forum klasy, tak, by wszyscy uczniowie mieli możliwość zapoznania się z propozycjami kolegów / koleżanek.

Nauczyciel podsumowując wyniki może stwierdzić, że zanieczyszczenia gleby następują wskutek:

a) przenikania substancji szkodliwych z wody, powietrza, odpadów

b) nieprawidłowych zabiegów agrotechnicznych i środków stosowanych w rolnictwie

c) jako efekt reakcji zachodzących w glebie (tu chodzi zwłaszcza o zakwaszenie i pojawiający się w wyniku zmiany pH toksyczny jon AlIndeks górny 3+³⁺ oraz wymywanie wapnia i magnezu)

d) oddziaływań mechanicznych powodujących niszczenie okrywy roślinnej (wycinanie lasów, niewłaściwa melioracja, urbanizacja, eksploatacja kopalin etc.).

Za podstawowe zanieczyszczenia gleby uznaje się metale ciężkie, azotany i fosforany, pestycydy i węglowodory.

[To uczniowie mogą zanotować jako notatkę do zeszytu].

Gleba najdłużej się opiera zanieczyszczeniom, ale jednocześnie jest najtrudniejszym elementem przyrody do oczyszczenia. Skutki jej zanieczyszczenia mogą być bowiem zarówno przejściowe, cykliczne, czy długotrwałe, albo wręcz nieodwracalne.

Na tym etapie nauczyciel proponuje uczniom obejrzenie prezentacji multimedialnej „Skąd się biorą zanieczyszczenia w glebie”. Uczniowie mają za zadanie wypisać w trakcie jej trwania źródła zanieczyszczenia chemicznego gleb. (- jako odpowiedź na pytanie nr 6 na kartach pracy)

Podsumowując prezentację, nauczyciel wyjaśnia, że wynikiem działania powyższych czynników jest degradacja gleby – czyli obniżenie jej jakości. Następuje pogorszenie właściwości fizycznych, biologicznych i chemicznych gleby. Całkowita utrata wartości użytkowych gleby to jej dewastacja. Przywrócenie glebie / a dokładniej gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych to - w myśl przepisów prawa ochrony środowiska – rekultywacja gruntów. Chodzi tu o działania techniczne i biologiczne, dzięki którym następuje likwidacja źródeł skażeń i odtworzenie mikroflory glebowej. [To również można podać uczniom jako notatkę do zeszytu].

3. Podsumowanie:

Nauczyciel podkreśla, że gleba to układ wielofazowy. W jego skład wchodzą elementy ulegające ciągłym przemianom, o różnej zawartości. Układ ten może łatwo ulec zaburzeniu przy niewłaściwym użytkowaniu gleby i jej ciągłym narażeniu na działanie czynników szkodliwych. Za podstawowe zanieczyszczenia gleby uznaje się metale ciężkie, azotany i fosforany, pestycydy i węglowodory. Z kolei wśród źródeł zanieczyszczenia chemicznego wymienia się rolnictwo, kopalnictwo, energetykę, transport, emisję gazów, ścieków przemysłowych i komunalnych, składowanie odpadów.

Środki dydaktyczne

• arkusze papieru, flamastry;

• karty pracy dla każdego ucznia (opis w załączniku);

• ew. ksera: proces glebotwórczy (opis w scenariuszu);

• komputery z dostępem do Internetu;

• prezentacja multimedialna „Laboratorium gleby”;

• prezentacja multimedialna „Skąd się biorą zanieczyszczenia w glebie”.

Metody nauczania

• wykład ilustrowany

• praca z tekstem przewodnim

• pogadanka

• rozmowa kierowana

• rozwiązywanie zadań

Formy pracy

• zbiorowa

• indywidualna

Zadanie dla chętnych

1. Jak długo powstaje w przyrodzie dwucentymetrowa warstwa gleby?

2. Na czym polega fitoremediacja?

3. Jakie działania należy podjąć, aby przeciwdziałać degradacji gleb?

Załącznik do scenariusza

Karta pracy dla ucznia:

1. Na schematycznym układzie okresowym zaznacz wszystkie pierwiastki glebotwórcze.

2. Wykonaj odręczny wykres kołowy 4 elementów gleby.

3. Dobierz barwę gleby do jej składu chemicznego:

(1) barwa biała (a) związki żelaza (II)

(2) barwa brunatnoczerwona (b) związki żelaza (III)

(3) barwa czarna (c) obecnośc gipsu

(4) barwa szarozielona (d) próchnica bogata w węgiel

4. Wskaż prawidłowe uzupełnienie zdania:

Gleby zasobne w koloidy glebowe są słabo przepuszczalne / dobrze przepuszczalne dla wody; a gleby piaszczyste są słabo przepuszczalne / dobrze przepuszczalne dla wody.

5. Po co stosuje się nawozy

6. Najważniejsze źródła zanieczyszczenia chemicznego gleby to: ….

R1Pf7KpDcRqn3