Ważne daty

Jak powstała notacja muzyczna?

Początkowo nie istniał zapis muzyczny, a melodieMelodiamelodie ludowe i kościelne przekazywane były z pokolenia na pokolenie, co powodowało ich stopniowe zniekształcanie. Dopiero ok. VIII wieku scholeScholaschole kościelne wykształciły pierwszy zapis (notacja cheironomiczna), który określał tylko przybliżony kierunek melodii, bez dokładnego określania wysokości dźwięku. Z biegiem czasu zapis ten ewoluował w notację diastematyczną (ok 1000 r.), inaczej nazywaną neumatycznąNeumaneumatyczną. Nowy sposób pozwalał na zachowywanie dokładnej wysokości dźwięku za pomocą neum, zapisywanych na czterech liniach, jednak nadal nie określał rytmu.

RiKBGi58TFiWy

Na ilustracji dawny zapis nutowy. Na pożółkłej stronie widnieją czerwone czterolinie z umieszczonymi na nich znakami (neumami). Pod zapisem nutowym zapisano - gotycką czcionką -tekst. Dominującym na stronie elementem jest duża, ozdobna, czerwono-niebieska litera, umieszczona z lewej strony pośrodku tekstu. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: Punkt 1. Tekst zapisywany był najczęściej pod neumami. Punkt 2. Neumy zapisywane były najczęściej na czterolinii. Punkt 3. W zależności od melodii neumy przyjmowały różną postać.

Na ilustracji dawny zapis nutowy. Na pożółkłej stronie widnieją czerwone czterolinie z umieszczonymi na nich znakami (neumami). Pod zapisem nutowym zapisano - gotycką czcionką -tekst. Dominującym na stronie elementem jest duża, ozdobna, czerwono-niebieska litera, umieszczona z lewej strony pośrodku tekstu. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: Punkt 1. Tekst zapisywany był najczęściej pod neumami. Punkt 2. Neumy zapisywane były najczęściej na czterolinii. Punkt 3. W zależności od melodii neumy przyjmowały różną postać.

1

2

3

1.

Tekst zapisywany był najczęściej pod neumami.

2.

Neumy zapisywane były najczęściej na czterolinii.

3.

W zależności od melodii, neumy przyjmowały różną postać.

R1CeZbJzzKMmC

Ilustracja przedstawia rękopis utworu „Bogurodzicy” z 1407 roku. Zapis nutowy składa się z siedmiu pięciolinii. Nuty mają kształt kropek lub falek. Na stronie znajdują się również ręcznie kaligrafowane teksty. Każde zdanie zaczyna się dużą ozdobną literą. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: Utwór: Bogurodzica, nieznanego autora, wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz odtworzona zostanie muzyka. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna.

Ilustracja przedstawia rękopis utworu „Bogurodzicy” z 1407 roku. Zapis nutowy składa się z siedmiu pięciolinii. Nuty mają kształt kropek lub falek. Na stronie znajdują się również ręcznie kaligrafowane teksty. Każde zdanie zaczyna się dużą ozdobną literą. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: Utwór: Bogurodzica, nieznanego autora, wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz odtworzona zostanie muzyka. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna.

1

1. Bogurodzica nieznanego autora Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy {audio}

W długim okresie rozwoju z notacji neumatycznej wykształtował się zapis znany nam dzisiaj – nuty zapisywane są na pięcioliniiPięcioliniapięciolinii, określają wysokość dźwięku oraz rytmRytmrytm.

Rodzaje nut i pauz

Do określania wysokości służy pięcioliniaPięcioliniapięciolinia, czyli pięć równolegle położonych względem siebie linii, na każdej z nich oraz na polach pomiędzy nimi znajduje się inny dźwięk. Ważną rolę pełni klucz znajdujący się na początku pięciolinii, to on wskazuje umiejscowienie poszczególnych dźwięków. Występują różne rodzaje kluczy, jednak najczęściej używanymi są wiolinowy oraz basowy. Po nim zazwyczaj zapisane są znaki chromatyczne, określające tonację oraz metrumMetrummetrum, dzięki któremu wiemy, gdzie zamieścić kreski taktoweTakttaktowe oraz akcentować mocne części taktu.

R1MoQOLnTK9eH

Na ilustracji zapis nutowy Preludium A-dur, autorstwa Fryderyka Chopina. Nad nutami oznaczenie wykonawcze Andantino. Pięciolinie połączone są akoladami po dwie. Na ilustracji punktami aktywnymi oznaczono różne elementy zapisu muzycznego, po naciśnięciu punktów pojawiają się ich nazwy. Na początku pierwszej pięciolinii oznaczono klucz wiolinowy, na początku drugiej pięciolinii klucz basowy. Za kluczem wiolinowym oznaczono dwie cyfry, czyli metrum. Kolejne punkty oznaczają: kreskę taktową, pięciolinię i znaki chromatyczne.

Na ilustracji zapis nutowy Preludium A-dur, autorstwa Fryderyka Chopina. Nad nutami oznaczenie wykonawcze Andantino. Pięciolinie połączone są akoladami po dwie. Na ilustracji punktami aktywnymi oznaczono różne elementy zapisu muzycznego, po naciśnięciu punktów pojawiają się ich nazwy. Na początku pierwszej pięciolinii oznaczono klucz wiolinowy, na początku drugiej pięciolinii klucz basowy. Za kluczem wiolinowym oznaczono dwie cyfry, czyli metrum. Kolejne punkty oznaczają: kreskę taktową, pięciolinię i znaki chromatyczne.

1

2

3

4

5

6

1.

Klucz wiolinowy

2.

Klucz basowy

3.

Metrum

4.

Kreska taktowa

5.

Pięciolinia

6. Znaki chromatyczne określają tonację utworu.

Nuta jest znakiem graficznym, określającym jednocześnie wysokość i czas trwania dźwięku. Każda z nich ma swój odpowiednik w postaci pauzy, która wskazuje długość ciszy w muzyce. Najdłuższą z nich jest cała nuta (pauza całonutowa), która trwa cztery wartości w metrumMetrummetrum 4/4. Nuty można dzielić na dwa, a każda w ten sposób uzyskana trwa połowę oryginalnej. Każda nuta i pauza może zostać wydłużona o połowę swojej wartości, stosuje się do tego kropkę.

Nowoczesne sposoby zapisu nut

Początkowo nuty zapisywane były ręcznie, a umiejętność tą posiadali tylko nieliczni zakonnicy i muzycy wędrowni. W przypadku rękopisów kompozytorskich często widzimy przekreślane błędy, zmiany początkowych pomysłów, co w skrajnych przypadkach kończyło się na niemożności rozczytania zapisanych nut. Wraz z rozwojem prasy drukarskiej nuty także zaczęto zapisywać tą metodą, dzięki czemu zapis ujednolicił się i był przejrzysty. Przełomową technologią okazał się dla notacji - komputer, dzięki któremu w programie przeznaczonym do edycji nut, możemy tworzyć muzykę i od razu wysłuchać zapisany pomysł. Najpopularniejszymi programami tego typu są płatne Sibelius oraz Finale, lub darmowy MuseScore.

RwsJl6scpOnLB

Ilustracja przedstawia interfejs programu MuseScore służącego do edycji zapisu nutowego. W centralnej części znajduje się tworzony właśnie zapis nutowy. Po lewej stronie i u góry menu, z którego można wybrać różnorodne elementy notacji muzycznej. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: Punkt 1. Zapisaną kompozycję można od razu odtworzyć. Punkt 2. W programie tworzona jest gotowa partytura, dlatego można zapisać tytuł, nazwisko kompozytora i inne. Punkt 3 Nuty zapisuje się na odpowiednich punktach pięciolinii. Punkt 4. Program ukazuje, jak partytura będzie prezentować się na kartce papieru. Punkt 5. Z interfejsu można wybrać odpowiedni znak notacji muzycznej, który następnie można zamieścić na pięciolinii.

Ilustracja przedstawia interfejs programu MuseScore służącego do edycji zapisu nutowego. W centralnej części znajduje się tworzony właśnie zapis nutowy. Po lewej stronie i u góry menu, z którego można wybrać różnorodne elementy notacji muzycznej. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje: Punkt 1. Zapisaną kompozycję można od razu odtworzyć. Punkt 2. W programie tworzona jest gotowa partytura, dlatego można zapisać tytuł, nazwisko kompozytora i inne. Punkt 3 Nuty zapisuje się na odpowiednich punktach pięciolinii. Punkt 4. Program ukazuje, jak partytura będzie prezentować się na kartce papieru. Punkt 5. Z interfejsu można wybrać odpowiedni znak notacji muzycznej, który następnie można zamieścić na pięciolinii.

1

2

3

4

5

1.

Zapisaną kompozycję można od razu odtworzyć.

2.

W programie tworzona jest gotowa partytura, dlatego można zapisać tytuł, nazwisko kompozytora i inne.

3.

Nuty zapisuje się na odpowiednich punktach pięciolinii.

4.

Program ukazuje jak partytura będzie prezentować się na kartce papieru.

5.

Z interfejsu można wybrać odpowiedni znak notacji muzycznej, który następnie można zamieścić na pięciolinii.

Zadania

RXfP6op5w5Smv

Ćwiczenie 2

Opisz, w jaki sposób współcześnie kompozytorzy zapisują nuty.

Opisz, w jaki sposób współcześnie kompozytorzy zapisują nuty.

Zaznacz typ programu, który przedstawia ilustracja.

• Program do edycji nut.
• Program do odtwarzania zapisu muzycznego.
• Program do drukowania nut.

Ćwiczenie 3

Wpisz rodzaj notacji, który został użyty do zapisu pieśni.

R1CeZbJzzKMmC1

Ilustracja przedstawia rękopis utworu „Bogurodzicy” z 1407 roku. Zapis nutowy składa się z siedmiu pięciolinii. Nuty mają kształt kropek lub falek. Na stronie znajdują się również ręcznie kaligrafowane teksty. Każde zdanie zaczyna się dużą ozdobną literą. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: Utwór: Bogurodzica, nieznanego autora, wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz odtworzona zostanie muzyka. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna.

Ilustracja przedstawia rękopis utworu „Bogurodzicy” z 1407 roku. Zapis nutowy składa się z siedmiu pięciolinii. Nuty mają kształt kropek lub falek. Na stronie znajdują się również ręcznie kaligrafowane teksty. Każde zdanie zaczyna się dużą ozdobną literą. Na ilustracji umieszczony jest aktywny punkt, po wybraniu którego wyświetli się dodatkowa informacja: Utwór: Bogurodzica, nieznanego autora, wykonawcy: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy oraz odtworzona zostanie muzyka. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, tekst w dawnym języku polskim. W melodii występują melizmaty - czyli wykonywanie wielu dźwięków na jednej sylabie. Melodia jest spokojna, modlitewna.

1

1. Bogurodzica nieznanego autora Wykonawca: Muzycy z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy {audio}

RMv9CPM7H9fCO

Odpowiedz na pytanie: Jaki rodzaj zapisu został użyty do zapisania najstarszych przekazów Bogurodzicy?

Odpowiedz na pytanie: Jaki rodzaj zapisu został użyty do zapisania najstarszych przekazów Bogurodzicy?

Zapis ......................

R1B5Emi5ZhXwz

Ćwiczenie 5

Dopasuj wartość rytmiczną do opisu nuty. Wartość rytmiczna: cała nuta, opisy do wyboru: A. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy, B. pusta w środku, niezamalowana elipsa, położona w poziomie, C. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy i jeden ogonek. Wartość rytmiczna: ćwierćnuta, opisy do wyboru: A. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy B. pusta w środku, niezamalowana elipsa, położona w poziomie C. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy i jeden ogonek, wartość rytmiczna ósemka, opisy do wyboru: A. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy, B. pusta w środku, niezamalowana elipsa położona w poziomie, C. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy i jeden ogonek.

Dopasuj wartość rytmiczną do opisu nuty. Wartość rytmiczna: cała nuta, opisy do wyboru: A. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy, B. pusta w środku, niezamalowana elipsa, położona w poziomie, C. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy i jeden ogonek. Wartość rytmiczna: ćwierćnuta, opisy do wyboru: A. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy B. pusta w środku, niezamalowana elipsa, położona w poziomie C. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy i jeden ogonek, wartość rytmiczna ósemka, opisy do wyboru: A. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy, B. pusta w środku, niezamalowana elipsa położona w poziomie, C. elipsa zapełniona, zamalowana, kreska umieszczona po prawej stronie elipsy i jeden ogonek.

Wpisz nazwy zaznaczonych nut.

.................

.................

.................

R1Kjqsm7mI12i

Ćwiczenie 6

Dopasuj wartość rytmiczną do opisu pauzy. Wartości rytmiczna: pauza całonutowa, opisy do wyboru: : A. pauza jest podobna do siódemki zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod czwartą linią pięciolinii. Wartość rytmiczna: pauza ćwierćnutowa, opisy do wyboru: A. pauza jest podobna do siódemki, zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod czwartą linią pięciolinii. Wartość rytmiczna: pauza ósemkowa, opisy do wyboru: A. pauza jest podobna do siódemki, zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod 4 linią pięciolinii.

Dopasuj wartość rytmiczną do opisu pauzy. Wartości rytmiczna: pauza całonutowa, opisy do wyboru: : A. pauza jest podobna do siódemki zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod czwartą linią pięciolinii. Wartość rytmiczna: pauza ćwierćnutowa, opisy do wyboru: A. pauza jest podobna do siódemki, zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod czwartą linią pięciolinii. Wartość rytmiczna: pauza ósemkowa, opisy do wyboru: A. pauza jest podobna do siódemki, zaczynającej się od góry kropką B. pionowa fala z mniejszą i większą górką C. kreska umieszczona pod 4 linią pięciolinii.

Zaznacz nazwę przedstawionej na ilustracji pauzy.

• Pauza całonutowa
• Pauza ósemkowa
• Pauza półnutowa
• Pauza ćwierćnutowa

RLbMY0g9IvrE1

Ćwiczenie 7

Wymień co najmniej dwa rodzaje kluczy muzycznych.

Wymień co najmniej dwa rodzaje kluczy muzycznych.

Przyporządkuj nazwy do odpowiednich kluczy.
Wybierz z poniższych:

klucz basowy
klucz altowy
klucz wiolinowy

.................

.................

Słownik pojęć

Słownik pojęć opracowano na podstawie:

J. Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Warszawa 1968

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995