Ważne daty
ok. VIII w. – ukształtowanie notacji cheironomicznej,
ok. XVII w. – ukształtowanie notacji współczesnej.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:
1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, pauza, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;
2. Uczeń odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:
2) różnicuje wartości rytmiczne nut i pauz.
stosować właściwą terminologię muzyczną;
opisywać poszczególne znaki notacji muzycznej;
dzielić wartości nut i pauz;
opisywać notację neumatyczną.
Jak powstała notacja muzyczna?
Początkowo nie istniał zapis muzyczny, a melodiemelodie ludowe i kościelne przekazywane były z pokolenia na pokolenie, co powodowało ich stopniowe zniekształcanie. Dopiero ok. VIII wieku scholeschole kościelne wykształciły pierwszy zapis (notacja cheironomiczna), który określał tylko przybliżony kierunek melodii, bez dokładnego określania wysokości dźwięku. Z biegiem czasu zapis ten ewoluował w notację diastematyczną (ok 1000 r.), inaczej nazywaną neumatycznąneumatyczną. Nowy sposób pozwalał na zachowywanie dokładnej wysokości dźwięku za pomocą neum, zapisywanych na czterech liniach, jednak nadal nie określał rytmu.
W długim okresie rozwoju z notacji neumatycznej wykształtował się zapis znany nam dzisiaj – nuty zapisywane są na pięcioliniipięciolinii, określają wysokość dźwięku oraz rytmrytm.
Rodzaje nut i pauz
Do określania wysokości służy pięcioliniapięciolinia, czyli pięć równolegle położonych względem siebie linii, na każdej z nich oraz na polach pomiędzy nimi znajduje się inny dźwięk. Ważną rolę pełni klucz znajdujący się na początku pięciolinii, to on wskazuje umiejscowienie poszczególnych dźwięków. Występują różne rodzaje kluczy, jednak najczęściej używanymi są wiolinowy oraz basowy. Po nim zazwyczaj zapisane są znaki chromatyczne, określające tonację oraz metrummetrum, dzięki któremu wiemy, gdzie zamieścić kreski taktowetaktowe oraz akcentować mocne części taktu.
Nuta jest znakiem graficznym, określającym jednocześnie wysokość i czas trwania dźwięku. Każda z nich ma swój odpowiednik w postaci pauzy, która wskazuje długość ciszy w muzyce. Najdłuższą z nich jest cała nuta (pauza całonutowa), która trwa cztery wartości w metrummetrum 4/4. Nuty można dzielić na dwa, a każda w ten sposób uzyskana trwa połowę oryginalnej. Każda nuta i pauza może zostać wydłużona o połowę swojej wartości, stosuje się do tego kropkę.
Podział nut i pauz
Nowoczesne sposoby zapisu nut
Początkowo nuty zapisywane były ręcznie, a umiejętność tą posiadali tylko nieliczni zakonnicy i muzycy wędrowni. W przypadku rękopisów kompozytorskich często widzimy przekreślane błędy, zmiany początkowych pomysłów, co w skrajnych przypadkach kończyło się na niemożności rozczytania zapisanych nut. Wraz z rozwojem prasy drukarskiej nuty także zaczęto zapisywać tą metodą, dzięki czemu zapis ujednolicił się i był przejrzysty. Przełomową technologią okazał się dla notacji - komputer, dzięki któremu w programie przeznaczonym do edycji nut, możemy tworzyć muzykę i od razu wysłuchać zapisany pomysł. Najpopularniejszymi programami tego typu są płatne Sibelius oraz Finale, lub darmowy MuseScore.
Zadania
Wpisz rodzaj notacji, który został użyty do zapisu pieśni.
Słownik pojęć
ciąg następujących po sobie dźwięków, uporządkowanych według zasad tonalnych, rytmicznych i formalnych, tworzących pewną całość.
podstawowy schemat, określający czas trwania nut oraz układ akcentów w obrębie taktu w utworze muzycznym.
znak notacji muzycznej, używany w średniowieczu do zapisywania śpiewów chorału gregoriańskiego.
pięć równoległych linii poziomych, na których umieszcza się znaki nutowe.
czynnik regulujący czas trwania dźwięków w utworze muzycznym i wyznaczający ich następstwo w czasie.
chór działający przy parafii.
jednostka regularnego podziału metrycznego w utworze muzycznym.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
J. Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Warszawa 1968
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995