R12QrruYUzIVq1
Ilustracja przedstawia baner e‑materiału, na którym wyświetla się tytuł „Zapożyczenia”.

Zapożyczenia

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

Wstęp

Język polski należy do najcenniejszego dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Trzeba jednak pamiętać, że już od początków istnienia państwa polskiego wyrazy z innych języków przedostawały się do polszczyzny.

Wyrazy te to zapożyczenia.

W języku polskim najczęściej korzystaliśmy z zasobów:
• języka łacińskiego,
• języka francuskiego,
• języka czeskiego,
• języka niemieckiego,
• języka rosyjskiego,
• języka angielskiego.

Współcześnie najwięcej zapożyczeń to anglicyzmy.
Musimy pamiętać, że nie unikniemy używania zapożyczeń, ale powinniśmy to robić rozsądnie.

RRVmzEDKYp3hQ1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Nauczysz się

odróżnisz zapożyczenia od wyrazów rodzimych;

wskażesz źródła zapożyczeń;

zbierzesz argumenty na temat znaczenia zapożyczeń w rozwoju języka;

omówisz przyczyny pojawiania się zapożyczeń w polszczyźnie.

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia

Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:

  1. rozumie istotę rozwoju języka ojczystego i potrafi ustosunkować się do pojęcia czystość języka;

  2. zyskuje świadomość charakteru zapożyczeń w języku polskim z języka angielskiego i innych języków;

  3. rozróżnia typy zapożyczeń i ich funkcje;

  4. wypowiada się na temat czystości języka.

macbfc36c13ecc610_1502093859156_0

ZAPOŻYCZENIA – audiobook

Rozdziały:

  1. Zapożyczenia – wrogowie czy przyjaciele?

  2. Języki świata

  3. Typy zapożyczeń i ich przykłady

1
Notatka dla prowadzącego

Notatka dla prowadzącego:

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.

R19Llcy04eQwR

Scenariusz lekcji
Plik PDF o rozmiarze 719.88 KB w języku polskim
Wskazówka

Podczas słuchania nagrań i czytania tekstów zwróć uwagę na różne stanowiska zajmowane wobec zapożyczeń w języku polskim. Postaraj się także zauważyć wyrazy, które pochodzą z innych języków, ale funkcjonują we współczesnym języku polskim.

RDUO2rTflaK24macbfc36c13ecc610_1536831262632_01
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wersja tekstowa z wyróżnieniem pojęć

Zapożyczenia

Rozdział 1 
Zapożyczenia – wrogowie czy przyjaciele?

W nagraniu pojawią się trzy teksty dotyczące funkcjonowania zapożyczeń w języku polskim. Wypowiedź pierwsza pochodzi z książki Stanisława Dubisza Nauka o języku dla polonistów. Wypowiedź druga została opracowana na podstawie fragmentu artykułu Julii Piotrowskiej Polacy nie gęsi… ze strony internetowej educover.pl. Wypowiedź trzecia została opracowana na podstawie ogólnodostępnych źródeł.

Wypowiedź pierwsza
Kontakty polityczne, gospodarcze i kulturalne pomiędzy narodami spowodowały, że pojawiły się językowe zapożyczenia, które z pewnością miały swoje uzasadnienie – wypełniały bowiem luki w języku. Jak pisze profesor Stanisław Dubisz: najliczniejszą grupę w obrębie słownikowych pożyczek z języków obcych stanowią bez wątpienia tzw. zapożyczenia leksykalneleksykaleksykalne(wyrazowe). Sprowadzają się one do przejmowania z języków obcych pełnych form wyrazowych, które są przystosowywane (adaptowane) pod względem fonetycznymfonetykafonetycznym, fleksyjnymfleksjafleksyjnymsłowotwórczymsłowotwórstwosłowotwórczym. Najstarsze (jeszcze sprzed okresu powstania państwa polskiego) tego typu zapożyczenia wywodziły się z języka gockiego, niemieckiego i czeskiego, a dotyczyły zarówno podstawowych przedmiotów codziennego użytku, jak i spraw związanych z gospodarką i organizacją życia społecznego, np. deska (gocka), chleb (gocki), berło (czeskie) […]. Bezpośrednio z języka czeskiego została przejęta podstawowa warstwa terminologii chrześcijańskiej.

Wypowiedź druga
Oto kolejna wypowiedź na temat zapożyczeń we współczesnej polszczyźnie. Autorka artykułu zadaje pytanie: Kiedy używanie obcych zwrotów jest absolutnie konieczne, a kiedy owa tendencja staje się irytującym przejawem językowej niemocy?
Pierwsza sytuacja to oczywiście nazwanie rzeczy, zjawisk, stanów, które do tej pory nie istniały w naszej rzeczywistości, a które trzeba nazwać – są to zapożyczenia wzbogacające język. Angielskie zwroty przydają się również do skrótowego określenia niektórych rzeczowników, co podnosi ekonomię języka. Wiele polskich zwrotów jest po prostu nieprecyzyjnych i nie oddaje w stu procentach tego, co chcielibyśmy przekazać.

Pojawia się kolejne pytanie: czy nie mamy polskiego odpowiednika? Niestety okazuje się, że nie potrafimy wykorzystać potencjału polszczyzny. Zamiast modnego słowa survival można użyć: obóz przetrwania.

Być może anglicyzmami podświadomie chcemy dodać sobie prestiżuprestiżprestiżu– nawet jeśli wydarzenie brzmi dostojniej niż event i gdy spotkanie jest bardziej przyjaznym zwrotem niż meeting. Za taki groteskowygroteskagroteskowy efekt odpowiadają w głównej mierze media, które wprowadzają do potocznego języka modne słowa. Niekiedy odbywa się to w sposób tak sztuczny i wymuszony […].
Częste jest również zjawisko kalek językowych, a więc bezpośredniego przetłumaczenia wyrazu lub całego zwrotu z języka obcego bez uwzględnienia istniejących polskich odpowiedników danego słowa. Bardzo popularny stał się w ostatnich latach przysłówek dokładnie, będący kalką od angielskiego exactly, zamiast rodzimego: właśnie lub owszem.

Należy się zatem zastanowić, czy użycie zapożyczenia jest zasadne w danej sytuacji. Niestety koszmarki językowe tworzone są we wszechobecnych reklamach: Często spotykamy się z określeniem dedykowany w znaczeniu »przeznaczony« dla (ang. dedicated). Mówiąc o kobiecym smartfonie, można przecież równie dobrze użyć zgrabnego polskiego określenia: stworzony z myślą o kobietach zamiast dedykowany dla kobiet […]. Niegdyś składaliśmy podania o pracę, dziś używamy semantycznegosemantykasemantycznego zapożyczenia aplikować. Przeglądając internetowe ogłoszenia można również natknąć się na ofertę pracy na stanowisku Managera ds. adaptacji w sieci sklepów spożywczych. Brzmi tajemniczo? Chodzi o stanowisko w zakresie usług budowlanych. To tylko wybrane przykłady absurdalnegoabsurdabsurdalnego nadużywania wyrazów zapożyczonych.

Wypowiedź trzecia
Warto jednak pamiętać, że we współczesnej polszczyźnie funkcjonuje wiele wyrazów zapożyczonych, których używanie jest uzasadnione. Na język polski silny wpływ miały inne języki. Dowodem na to są wyrazy wymienione poniżej:
— absolutorium, diabeł, ołtarz, cmentarz – pochodzą z języka łacińskiego,
— komputer, sport, mecz, lajk, weekend – wniósł do polszczyzny język angielski,
— glanc, weksel, durszlak, szlauch – język niemiecki,
— szofer, fryzjer, taboret – to słowa pochodzące z Francji,
— pałac, por, seler, szparagi – pochodzą z języka włoskiego,
— hejnał, orszak, giermek, juhas – to zapożyczenia z węgierskiego,
— czort, nieudacznik, zagwozdka – to zwroty wywodzące się z języka rosyjskiego,
— masarz , władać, brama, hańba – język czeski,
— czajnik, torba, bohater, chałwa i tapczan – pochodzą z języka tureckiego.
Zapożyczeniami bywają również słowa całkowicie kojarzone przez Polaków jako rdzennie polskie, czyli cebula, ziemniak, kartofel, burak. Cebula i burak to słowa pochodzenia łacińskiego, a kartofel to słowo pochodzące z języka niemieckiego.

Rozdział 2 
Języki świata

Nagranie jest zapisem dialogu pomiędzy dwiema osobami, w którym wystąpi wiele zapożyczeń.

— Cześć, cieszę się, że wreszcie możemy się poznać a nie tylko rozmawiać za pośrednictwem komputera.
— Też się cieszę. Bardzo mi miło i do tego mogliśmy się spotkać w tym super grill barze.
— Uwielbiam grilla, lepsze to niż fast food.
— Zgadzam się, ale po wizycie tutaj ledwo będę mogła dopiąć dżinsy.
— Nie będzie tak źle, weźmiemy tosty i ciepłe sandwicze.
— Ok, powiedz mi coś o sobie. Lubisz kino?
— Uwielbiam. Szczególnie filmy na podstawie bestsellerów.
— Właśnie niedawno byłam na pokazie filmów francuskich w ratuszu.
— Świetnie. Musimy się kiedyś razem wybrać. Lubisz sport?
— Uwielbiam tenisa, ale odkąd wylądowałam w szpitalu ze złamaną ręką, gram niewiele.
— Przykro mi, ale pewnie dojdziesz do siebie. Ja kocham sporty zimowe. Snowboard to moja pasja.
— Mój manager w biurze to też miłośnik sportów zimowych. Jaką muzykę preferujesz?
— Jazz i rock. A ty?
— Zdecydowanie pop i folk.

Rozdział 3 
Typy zapożyczeń i ich przykłady

Nagranie zawiera wypowiedź o typach zapożyczeń.

Wyróżniamy następujące typy zapożyczeń:
Zapożyczenia właściwe – to przejęcie całego wyrazu z języka obcego, jego znaczenia i formy, najczęściej ulega on spolszczeniu, np.:

match ( z angielskiego) – mecz,
chauffer ( z francuskiego) – szofer.

Zapożyczenia strukturalne (inaczej kalki) – polegają na zastąpieniu obcego wyrazu cząstkami polskich wyrazów, np.: nastolatek – teenager (angielskie) (teen – naście/age – wiek).

Zapożyczenia semantyczne – znaczenie wyrazu rodzimego jest poszerzane o znaczenie zapożyczone, np.:
mysz – myszka komputerowa ( z angielskiego).

Cytaty – wyrazy zapożyczone z języka obcego i przeniesione w niezmienionej formie, np.:
bye‑bye – z angielskiego,
à propos – z francuskiego.
Ciekawym zapożyczeniem są internacjonalizmy, czyli wyrazy, które funkcjonują w wielu językach i zachowują to samo znaczenie, różniąc się nieznacznie tylko pisownią np. demokracja, medycyna, republika.

Polecenie 1

Polecenie do nagrania 1: Jaką opinię na temat zapożyczeń w języku polskim mają autorzy poszczególnych wypowiedzi?

RGlL6GJzX8Bmc
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Czy uważasz, że w tekście, którego wysłuchałeś, wystąpiło wiele zapożyczeń? Wypisz kilka z nich.

R1eKNWuX6opc7
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Czy łatwo jest rozpoznać wyrazy zapożyczone w języku polskim? Napisz, jak to zrobić.

RykSMY20j91yE
(Uzupełnij).
macbfc36c13ecc610_1536831262632_0

Podsumowanie

W swojej kilkusetletniej historii język polski przyjął do swojego słownika wiele zapożyczeń z różnych języków ( najczęściej z łaciny, języka czeskiego, niemieckiego, francuskiego i angielskiego).

Mechanizmy zapożyczania mogły być różne. Wyróżniamy zapożyczenia:
• właściwe
• strukturalne
• znaczeniowe

Współcześnie najwięcej wyrazów Polacy zapożyczają z języka angielskiego.
Trwa dyskusja na temat uzasadnienia zapożyczania tak dużej liczby wyrazów z języków obcych.
Powinniśmy być uważni, aby bezkrytycznie nie ulegać modom językowym.

R6owIz67nmcas1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

PRACA DOMOWA

Praca domowa
Polecenie 4.1

Przygotuj pięć argumentów w dyskusji na temat: Czy uważasz, że język polski jest zagrożony ekspansją języka angielskiego?

R4ht2qDQ7bwNC
(Uzupełnij).
macbfc36c13ecc610_1503905579466_0

Ćwiczenia

Wskazówka

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu, skorzystaj z innej wersji zadania.

classicmobile
Ćwiczenie 1
R10dBRJ6ziaDb
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 1. zatytułowane „Opinie o zapożyczeniach”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „W podanych pytaniach zaznacz jedną prawidłową odpowiedź zgodną z treścią nagrania”. Pod poleceniem znajdują się trzy zdania. Należy je dokończyć, używając rozwijanej listy, znajdującej się pod każdym ze zdań. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen13_cw1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 2
R1bqgCHF1urCe
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 2. zatytułowane „Języki pochodzenia zapożyczeń”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „Dla każdego z podanych zapożyczeń wpisz język, z którego ono pochodzi”. Pod poleceniem znajduje się dziesięć wyrazów, a przy nich białe pola. Należy w nich wpisać język, z którego pochodzi dany wyraz. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen13_cw2
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R1F6G7d6XfGsS1
Ćwiczenie 3
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania drugiego. Ćwiczenie ma tytuł: „Języki pochodzenia zapożyczeń”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Dla każdego z podanych zapożyczeń wybierz język, z którego ono pochodzi”. Poniżej wymienionych jest dziesięć wyrazów. Obok każdego wyrazu znajduje się rozwijana lista. Na liście należy zaznaczyć język, z którego pochodzi dane słowo. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 4
RdIrjfcOOQGNE
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 3. zatytułowane „Zastępowanie zapożyczeń”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „Do zapożyczeń, dopisz propozycje ich polskich odpowiedników”. Pod poleceniem znajduje się sześć wyrazów, a przy nich białe pola. Należy w nich wpisać polskie odpowiedniki podanych wyrazów. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
j.polski_scen13_cw3
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R1Ab3a57ObKi61
Ćwiczenie 5
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania trzeciego. Ćwiczenie ma tytuł: „Zastępowanie zapożyczeń”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Do zapożyczeń, dobierz propozycje ich polskich odpowiedników”. Poniżej znajduje się sześć wyrazów. Obok każdego wyrazu znajduje się rozwijana lista. Na rozwijanej liście należy zaznaczyć polski odpowiednik danego wyrazu. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
macbfc36c13ecc610_1502358147126_0

Słowniczek

absurd
absurd

(łac. absurdus – niedorzeczny) to, co jest pozbawione sensu; niedorzeczność, nonsens

ekspansja
ekspansja

(łac. ekspansio – rozszerzanie się) rozprzestrzenianie się na jakimś obszarze, zajmowanie przez państwo jakiegoś terytorium; wzrost objętości

embargo
embargo

1. ogłaszany przez władzę państwową lub organizację międzynarodową zakaz wywozu lub przywozu towarów do innego państwa;
2. zakaz opuszczania przez obce statki handlowe portów lub wód terytorialnych danego państwa;
3. rekwizycja w czasie wojny statków państwa neutralnego;
4. zakaz publikowania w środkach masowego przekazu jakiejś wiadomości przed określonym dniem i określoną godziną

fleksja
fleksja

(łac. flexio – zginanie, zmienianie) odmiana wyrazów, dział gramatyki zajmujący się odmianą wyrazów

fonetyka
fonetyka

(gr. phōnētikós – który należy wymówić) dział językoznawstwa zajmujący się badaniem dźwiękowej strony języka; wymowa, sposób wymawiania, artykulacja właściwa danemu językowi

globalizacja
globalizacja

(ang. global – ogólny) proces polegający m.in. na zwiększeniu obrotów handlu międzynarodowego, nasileniu przepływu kapitału, ludzi i technologii oraz zacieraniu różnic kulturowych

groteska
groteska

(wł. grottesca) utwór o elementach komicznie przejaskrawionych, nieprawdopodobnych, karykaturalnych

leksyka
leksyka

(gr. leksikon – słownik) ogół wyrazów wchodzących w skład danego języka, zasób wyrazów, słownictwo

migracja
migracja

(łac. migratio – przesiedlenie) wędrówka, przesiedlenie, masowe przemieszczanie się ludności, zwykle w poszukiwaniu lepszych warunków życia

słowotwórstwo
słowotwórstwo

dział językoznawstwa zajmujący się sposobami powstawania nowych wyrazów w języku

prestiż
prestiż

(fr. prestige) znaczenie, poważanie, autorytet

semantyka
semantyka

(gr. semantikos – oznaczający, ważny, znaczący) dział językoznawstwa zajmujący się badaniem znaczeń i historii znaczeń wyrazów

macbfc36c13ecc610_1522759004116_0

Powrót do e‑podręcznika

E‑podręcznik „Kultura odmienia”

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131144/v/latest/t/student-canon

1.3.2.5. Ile jest polszczyzny w języku polskim?

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131144/v/latest/t/student-canon/m/j0000007UVB1v50