Zapożyczenia

Rozdział 1 
Zapożyczenia – wrogowie czy przyjaciele?

W nagraniu pojawią się trzy teksty dotyczące funkcjonowania zapożyczeń w języku polskim. Wypowiedź pierwsza pochodzi z książki Stanisława Dubisza Nauka o języku dla polonistów. Wypowiedź druga została opracowana na podstawie fragmentu artykułu Julii Piotrowskiej Polacy nie gęsi… ze strony internetowej educover.pl. Wypowiedź trzecia została opracowana na podstawie ogólnodostępnych źródeł.

Wypowiedź pierwsza
Kontakty polityczne, gospodarcze i kulturalne pomiędzy narodami spowodowały, że pojawiły się językowe zapożyczenia, które z pewnością miały swoje uzasadnienie – wypełniały bowiem luki w języku. Jak pisze profesor Stanisław Dubisz: najliczniejszą grupę w obrębie słownikowych pożyczek z języków obcych stanowią bez wątpienia tzw. zapożyczenia leksykalneleksykaleksykalne(wyrazowe). Sprowadzają się one do przejmowania z języków obcych pełnych form wyrazowych, które są przystosowywane (adaptowane) pod względem fonetycznymfonetykafonetycznym, fleksyjnymfleksjafleksyjnym i słowotwórczymsłowotwórstwosłowotwórczym. Najstarsze (jeszcze sprzed okresu powstania państwa polskiego) tego typu zapożyczenia wywodziły się z języka gockiego, niemieckiego i czeskiego, a dotyczyły zarówno podstawowych przedmiotów codziennego użytku, jak i spraw związanych z gospodarką i organizacją życia społecznego, np. deska (gocka), chleb (gocki), berło (czeskie) […]. Bezpośrednio z języka czeskiego została przejęta podstawowa warstwa terminologii chrześcijańskiej.

Wypowiedź druga
Oto kolejna wypowiedź na temat zapożyczeń we współczesnej polszczyźnie. Autorka artykułu zadaje pytanie: Kiedy używanie obcych zwrotów jest absolutnie konieczne, a kiedy owa tendencja staje się irytującym przejawem językowej niemocy?
Pierwsza sytuacja to oczywiście nazwanie rzeczy, zjawisk, stanów, które do tej pory nie istniały w naszej rzeczywistości, a które trzeba nazwać – są to zapożyczenia wzbogacające język. Angielskie zwroty przydają się również do skrótowego określenia niektórych rzeczowników, co podnosi ekonomię języka. Wiele polskich zwrotów jest po prostu nieprecyzyjnych i nie oddaje w stu procentach tego, co chcielibyśmy przekazać.

Pojawia się kolejne pytanie: czy nie mamy polskiego odpowiednika? Niestety okazuje się, że nie potrafimy wykorzystać potencjału polszczyzny. Zamiast modnego słowa survival można użyć: obóz przetrwania.

Być może anglicyzmami podświadomie chcemy dodać sobie prestiżuprestiżprestiżu– nawet jeśli wydarzenie brzmi dostojniej niż event i gdy spotkanie jest bardziej przyjaznym zwrotem niż meeting. Za taki groteskowygroteskagroteskowy efekt odpowiadają w głównej mierze media, które wprowadzają do potocznego języka modne słowa. Niekiedy odbywa się to w sposób tak sztuczny i wymuszony […].
Częste jest również zjawisko kalek językowych, a więc bezpośredniego przetłumaczenia wyrazu lub całego zwrotu z języka obcego bez uwzględnienia istniejących polskich odpowiedników danego słowa. Bardzo popularny stał się w ostatnich latach przysłówek dokładnie, będący kalką od angielskiego exactly, zamiast rodzimego: właśnie lub owszem.

Należy się zatem zastanowić, czy użycie zapożyczenia jest zasadne w danej sytuacji. Niestety koszmarki językowe tworzone są we wszechobecnych reklamach: Często spotykamy się z określeniem dedykowany w znaczeniu »przeznaczony« dla (ang. dedicated). Mówiąc o kobiecym smartfonie, można przecież równie dobrze użyć zgrabnego polskiego określenia: stworzony z myślą o kobietach zamiast dedykowany dla kobiet […]. Niegdyś składaliśmy podania o pracę, dziś używamy semantycznegosemantykasemantycznego zapożyczenia aplikować. Przeglądając internetowe ogłoszenia można również natknąć się na ofertę pracy na stanowisku Managera ds. adaptacji w sieci sklepów spożywczych. Brzmi tajemniczo? Chodzi o stanowisko w zakresie usług budowlanych. To tylko wybrane przykłady absurdalnegoabsurdabsurdalnego nadużywania wyrazów zapożyczonych.

Wypowiedź trzecia
Warto jednak pamiętać, że we współczesnej polszczyźnie funkcjonuje wiele wyrazów zapożyczonych, których używanie jest uzasadnione. Na język polski silny wpływ miały inne języki. Dowodem na to są wyrazy wymienione poniżej:
— absolutorium, diabeł, ołtarz, cmentarz – pochodzą z języka łacińskiego,
— komputer, sport, mecz, lajk, weekend – wniósł do polszczyzny język angielski,
— glanc, weksel, durszlak, szlauch – język niemiecki,
— szofer, fryzjer, taboret – to słowa pochodzące z Francji,
— pałac, por, seler, szparagi – pochodzą z języka włoskiego,
— hejnał, orszak, giermek, juhas – to zapożyczenia z węgierskiego,
— czort, nieudacznik, zagwozdka – to zwroty wywodzące się z języka rosyjskiego,
— masarz , władać, brama, hańba – język czeski,
— czajnik, torba, bohater, chałwa i tapczan – pochodzą z języka tureckiego.
Zapożyczeniami bywają również słowa całkowicie kojarzone przez Polaków jako rdzennie polskie, czyli cebula, ziemniak, kartofel, burak. Cebula i burak to słowa pochodzenia łacińskiego, a kartofel to słowo pochodzące z języka niemieckiego.

Rozdział 2 
Języki świata

Nagranie jest zapisem dialogu pomiędzy dwiema osobami, w którym wystąpi wiele zapożyczeń.

— Cześć, cieszę się, że wreszcie możemy się poznać a nie tylko rozmawiać za pośrednictwem komputera.
— Też się cieszę. Bardzo mi miło i do tego mogliśmy się spotkać w tym super grill barze.
— Uwielbiam grilla, lepsze to niż fast food.
— Zgadzam się, ale po wizycie tutaj ledwo będę mogła dopiąć dżinsy.
— Nie będzie tak źle, weźmiemy tosty i ciepłe sandwicze.
— Ok, powiedz mi coś o sobie. Lubisz kino?
— Uwielbiam. Szczególnie filmy na podstawie bestsellerów.
— Właśnie niedawno byłam na pokazie filmów francuskich w ratuszu.
— Świetnie. Musimy się kiedyś razem wybrać. Lubisz sport?
— Uwielbiam tenisa, ale odkąd wylądowałam w szpitalu ze złamaną ręką, gram niewiele.
— Przykro mi, ale pewnie dojdziesz do siebie. Ja kocham sporty zimowe. Snowboard to moja pasja.
— Mój manager w biurze to też miłośnik sportów zimowych. Jaką muzykę preferujesz?
— Jazz i rock. A ty?
— Zdecydowanie pop i folk.

Rozdział 3 
Typy zapożyczeń i ich przykłady

Nagranie zawiera wypowiedź o typach zapożyczeń.

Wyróżniamy następujące typy zapożyczeń:
Zapożyczenia właściwe – to przejęcie całego wyrazu z języka obcego, jego znaczenia i formy, najczęściej ulega on spolszczeniu, np.:

match ( z angielskiego) – mecz,
chauffer ( z francuskiego) – szofer.

Zapożyczenia strukturalne (inaczej kalki) – polegają na zastąpieniu obcego wyrazu cząstkami polskich wyrazów, np.: nastolatek – teenager (angielskie) (teen – naście/age – wiek).

Zapożyczenia semantyczne – znaczenie wyrazu rodzimego jest poszerzane o znaczenie zapożyczone, np.:
mysz – myszka komputerowa ( z angielskiego).

Cytaty – wyrazy zapożyczone z języka obcego i przeniesione w niezmienionej formie, np.:
bye‑bye – z angielskiego,
à propos – z francuskiego.
Ciekawym zapożyczeniem są internacjonalizmy, czyli wyrazy, które funkcjonują w wielu językach i zachowują to samo znaczenie, różniąc się nieznacznie tylko pisownią np. demokracja, medycyna, republika.