1) charakteryzuje muzykę renesansową, jej odniesienia do starożytnych ideałów i wartości;
2) wymienia formy muzyki wokalnej i instrumentalnej;
3) omawia cechy wybranych form muzycznych (madrygał, pieśń, kanon);
5) zna kompozytorów renesansowych (Guillaume Dufay, Orlando di Lasso, Giovanni Pierluigi da Palestrina, Wacław z Szamotuł, Mikołaj Gomółka, Marcin Leopolita, Mikołaj Zieleński, i in.) i podaje przykłady ich twórczości;
7) zna pojęcia: tabulatura, polifonia wokalna, a cappella, polichóralność, imitacja, kapela.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
Nauczysz się
określać znaczenie szkoły rzymskiej w perspektywie wydarzeń politycznych i społecznych (reformacja) mających miejsce w XVI w. oraz na tle przemian zachodzących w muzyce europejskiej w XVI w.;
charakteryzować twórczość G. P. Palestriny w powiązaniu z biografią kompozytora;
rozpoznawać i opisywać cechy stylu palestrinowskiego oraz określać wpływ tego stylu na muzykę epok późniejszych.
Muzyka włoska w XVI wieku
Wiek XV w muzyce europejskiej wyróżnia się dominacją kompozytorów franko‑flamandzkich, którzy stworzyli uniwersalny styl muzyczny. W XVI w. obok działalności kolejnych generacji kompozytorów pochodzących z północy kontynentu, istotną rolę zaczynają odgrywać rodowici kompozytorzy włoscy: Costanzo Festa (I poł. XVI w.), Luca Marenzio, Andrea Gabrieli i jego bratanek Giovanni Gabrieli - organista Bazyliki Św. Marka w Wenecji, Giovanni Pierluigi da Palestrina, a także znakomity twórca madrygałów Gesualdo da Venosa i pionier muzyki barokowej Claudio Monteverdi.
Wśród licznych miast na Półwyspie Apenińskim o bogatej tradycji muzycznej, szczególne znaczenie ogrywały dwa ośrodki o skrajnie odmiennych poglądach estetycznych: konserwatywny Rzym oraz awangardowa Wenecja. Szkoły, które uformowały się w tych ośrodkach odegrały istotną rolę nie tylko w muzyce XVI w. ale i w kolejnej epoce – baroku.
Określenie szkoła rzymska odnosi się głównie do twórczości wybitnego kompozytora renesansu – Giovanniego Pierluigi da Palestrina. Działający w Wiecznym Mieście poprzednicy Palestriny bazowali w swej twórczości na powszechnym wówczas w Europie stylu franko‑flamandzkim, wprowadzając do niego własne innowacje. Dopiero w twórczości Palestriny ukształtował się w pełni nowy odrębny styl.
Twórcy szkoły rzymskiej
Wśród poprzedników Palestriny należy wskazać m.in. Costanzo Feste i Giovanniego Animuccie.
R1ZpYE2VSWjbg1
Costanzo Festa urodził się ok. 1490 r. w Villafranca Piemonte, niedaleko Turynu. Od 1517 r. do śmierci w 1545 r. działał jako śpiewak i kompozytor Kapeli Sykstyńskiej w Rzymie. Był wysoko ceniony przez współczesnych. W jego twórczości widoczne są wpływy niderlandzkie. Jego kompozycje zapoczątkowały styl szkoły rzymskiej, rozwijany później przez G. Animuccię oraz zwłaszcza G.P. da Palestrinę. Festa był ponadto jednym z pierwszych twórców madrygału renesansowego.
RYEOAQd4iUfLl
R5p7n72evthJC1
Giovanni Animuccia urodził się ok. 1514 r. we Florencji. W 1555 r. objął stanowisko kapelmistrza Bazyliki św. Piotra, które piastował do śmierci w 1571 r. Poprzednikiem i następcą Animucci na tym stanowisku był Giovanni Pierluigi da Palestrina. Styl Animucci wyróżnia rezygnacja ze skomplikowanej polifonii na rzecz homofonii, deklamacyjność oraz prostota rytmiczna.
R1TVEp1l8Phod
R1YvEkfrxGRTm1
Najważniejszym twórcą szkoły rzymskiej w okresie renesansu był Giovanni Pierluigi da Palestrina. Urodził się w położonej w pobliżu Rzymu miejscowości Palestrina w 1525 r. W dzieciństwie był śpiewakiem chóru w rzymskiej Bazylice Santa Maria Maggiore, gdzie także uczył się śpiewu i kontrapunktu. Doświadczenie zdobywał w rodzinnej Palestrinie, będąc muzykiem w katedrze Santa Agapito. Przełomowym wydarzeniem w jego życiu był wybór w roku 1550 biskupa rodzinnej Palestriny, Giovanniego Marii del Monte na papieża, który przybrał imię Juliusz III. Już rok później w 1551 r. Palestrina otrzymuje posadę przy Bazylice św. Piotra w Rzymie, będąc tam początkowo nauczycielem śpiewu, a następnie kapelmistrzem założonej przez papieża Juliusza II w I poł. XVI w. Capelli Giulia. W tym czasie wydał w Rzymie swą Pierwszą Księgę Mszy, dedykowaną papieżowi Juliuszowi III, co uwidocznione zostało na stronie tytułowej tego zbioru.
R1aufYZrBf4yk1
Działalność Palestriny
W 1555 r. z polecenia papieża, z pominięciem obowiązującej procedury rekrutacyjnej Palestrina został członkiem elitarnej Kapeli Sykstyńskiej. Co więcej, objął to stanowisko, mimo pozostawania w związku małżeńskim. Po śmierci papieża Juliusza III i krótkim pontyfikacie Marcelego II na tronie piotrowym zasiadł Paweł IV. Z jego inicjatywy usunięto z Kapeli Sykstyńskiej żonatych jej członków, w tym Palestrinę.
R1Gw5THI1UVeH1
W tym samym 1555 roku kompozytor objął stanowisko kapelmistrza w Bazylice św. Jana na Lateranie – katedrze biskupa Rzymu, siedzibie papieża do czasów niewoli awiniońskiej.
R101nTMjUdIyc1
Po kilku latach działalności zrezygnował ze stanowiska i objął funkcję kapelmistrza Bazyliki Santa Maria Maggiore. Na przełomie lat 60‑tych i 70‑tych XVI w. nawiązał współpracę z kardynałem Hippolito II d’Este, w którego rzymskich rezydencjach prowadził zespoły muzyczne. W 1567 w. wydana została w Rzymie II Księga Mszy, zawierająca słynną Missae Papae Marceli, dedykowaną wspomnianemu papieżowi Marcellemu II. Msza ta uważana była za wzorcową realizację postanowień Soboru Trydenckiego odnoszących się do muzyki wykorzystywanej podczas nabożeństw.
ROtptuqZjDHQ5
W 1571 r. Palestrina został ponownie kapelmistrzem Capelli Giulia uświetniającej nabożeństwa w Bazylice św. Piotra. Stanowisko to pełnił do śmierci w 1594 r. W tych latach kompozytor przeżył śmierć wielu bliskich osób, co skłoniło go nawet do przyjęcia niższych święceń kapłańskich. Niedługo później jednakże wstąpił w nowy związek małżeński, który rozpoczął nowy pomyślny okres w jego życiu, także w sferze materialnej. Palestrina planował na starość powrócić do rodzinnego miasta, jednakże z początkiem 1594 r. zmarł i został pochowany w Bazylice św. Piotra.
R1S0J3d7fOJVT
Styl szkoły rzymskiej
Wykształcony w twórczości Palestriny styl szkoły rzymskiej, będący odpowiedzią na postulaty sformułowane na Soborze Trydenckim, odznaczał się przewagą diatoniki, prostych spokojnych rytmów i brakiem silnych kontrastów. Przejrzysta faktura zapewniała czytelność tekstu. W twórczości szkoły rzymskiej prym wiedzie muzyka religijna – głównie msze i motety. Unikano elementów świeckich, stąd cantus firmusCantus firmuscantus firmus czerpano z chorału gregoriańskiego. Konserwatywny, nabożny charakter stylu szkoły rzymskiej był następstwem odrzucenia awangardowych rozwiązań stosowanych zwłaszcza w świeckich madrygałach.
Szczególne miejsce w twórczości Palestriny zajmuje ponad sto mszy. Mimo zakazu sformułowanego na Soborze Trydenckim pozostawił on po sobie liczne msze‑parodie, bazujące na wielogłosowych kompozycjach świeckich. Obok nich jego twórczość wypełnia ponad pięćset motetów, w których wykorzystywał melodie zaczerpnięte z chorału gregoriańskiego. Przykładem jest motet będący opracowaniem tekstu hymnu do Ducha św. – Veni Creator Spiritus. W tej polifonicznej kompozycji Palestrina wykorzystuje motywy gregoriańskiej melodii hymnu, co ilustrują zestawione przykłady muzyczne.
R1BoJS63Ma3fL1
RaSeYnW9Ag8mm1
Jednym z najcięższych zarzutów wysuwanych przez dostojników kościelnych na Soborze w Trydencie był brak czytelności tekstu w kompozycjach polifonicznych. Był on skutkiem stosowania techniki przeimitowanaTechnika przeimitowanatechniki przeimitowana, która odegrała szczególnie istotną rolę w twórczości kompozytorów franko‑flamandzkich. Palestrina rezygnując z komplikacji faktury zapewnił swym kompozycjom czytelność tekstu, czego przykładem jest m.in. opracowanie tekstu sekwencji Stabat Mater Dolorosa.
R15ki8wEpQDgf1
Lata 70‑te XVI w. były dla Palestriny czasem intensywnej pracy nad motetami. W późniejszych latach jego twórczość wzbogaciła się o inne gatunki. Wydał w tym czasie m.in.: dwie księgi madrygałów religijnych (1581, 1594), trzy księgi motetów (1583‑84), lamentacjeLamentacjelamentacje (1588), hymny (1589), opracowanie Magnificat (1591), ofertoriaOfertoriumofertoria (1593), litanie (1593), 2 księgi mszy (1594).
Muzyka Palestriny będąca uniwersalnym głosem kościoła katolickiego oddziaływała na innych kompozytorów nie tylko w Italii. Styl szkoły rzymskiej przeszczepiony został zwłaszcza do ultra katolickiej Hiszpanii za sprawą bliskich kontaktów tego kraju z Rzymem. Odnaleźć go można zwłaszcza w twórczości Tomása Luisa de Victorii, którą od twórczości rzymskiego mistrza odróżnia większa emocjonalność i mistycyzm. Jednym z najznakomitszych jego dzieł jest Officium Hebdomadae Sanctae przeznaczone na Wielki Tydzień. De Victoria zmarł w 1611 r. w Madrycie.
Kontynuacja stylu szkoły rzymskiej
Po śmierci Palestriny najwybitniejszym przedstawicielem szkoły rzymskiej był kapelmistrz i śpiewak Kapeli Sykstyńskiej Gregorio Allegri, którego najsłynniejszym utworem jest 9‑głosowe Miserere, wykonywane podczas Wielkiego Tygodnia w Kaplicy Sykstyńskiej.
R1La5PMCh5YoS1
Styl szkoły rzymskiej przetrwał, mimo zmiany poglądów estetycznych w epoce baroku. Pozostał wzorem kościelnego stylu a cappellaA cappellaa cappella, określano go mianem stile osservatoStile osservatostile osservato lub stile romano, w przeciwieństwie do barokowego stile moderno. Co ciekawe, wielu znakomitych kompozytorów tworzyło w obu stylach równocześnie, m.in. Claudio Monteverdi, ale także wiek później znakomity polski kompozytor Grzegorz Gerwazy Gorczycki.
Do licznych kontynuatorów stylu szkoły rzymskiej w późnym renesansie i baroku należeli m.in. G. M. Nanino, F. Anerio, D. Mazzocchi, O. Benevoli, A. Caldara.
Szczególne zainteresowanie twórczością Palestriny i stylem jego muzyki nastąpiło w XIX wieku. Reformatorzy liturgii skupieni wokół powstałego w Niemczech ruchu cecyliańskiegoRuch cecyliańskiruchu cecyliańskiego dążyli do wyeliminowania świeckiej muzyki z liturgii i przywrócenia właściwych wg. nich w liturgii gatunków – chorału gregoriańskiego oraz polifonii a cappella.
Zadania
R6EiUx3JdDr18
Ćwiczenie 1
Ra51YMt7GiK8o
Ćwiczenie 2
R1T5uN5uIoma5
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj nazwiska twórców do kompozycji: Tomás Luis da Victoria. Możliwe odpowiedzi: 1. Miserere, 2. Missa Papae Marceli, 3. Officium Hebdomadae Sanctae (na Wielki Tydzień). Gregorio Allegri. Możliwe odpowiedzi: 1. Miserere, 2. Missa Papae Marceli, 3. Officium Hebdomadae Sanctae (na Wielki Tydzień). Giovani Pierluigi da Palestrina. Możliwe odpowiedzi: 1. Miserere, 2. Missa Papae Marceli, 3. Officium Hebdomadae Sanctae (na Wielki Tydzień).
Przyporządkuj nazwiska twórców do kompozycji: Tomás Luis da Victoria. Możliwe odpowiedzi: 1. Miserere, 2. Missa Papae Marceli, 3. Officium Hebdomadae Sanctae (na Wielki Tydzień). Gregorio Allegri. Możliwe odpowiedzi: 1. Miserere, 2. Missa Papae Marceli, 3. Officium Hebdomadae Sanctae (na Wielki Tydzień). Giovani Pierluigi da Palestrina. Możliwe odpowiedzi: 1. Miserere, 2. Missa Papae Marceli, 3. Officium Hebdomadae Sanctae (na Wielki Tydzień).
Przyporządkuj nazwiska twórców do kompozycji:
<i>Missa Papae Marceli</i>, <i>Officium Hebdomadae Sanctae</i> (na Wielki Tydzień), <i>Miserere</i>
Tomás Luis da Victoria
Gregorio Allegri
Giovani Pierluigi da Palestrina
R18ehlNw7y6qq
Ćwiczenie 4
R4Ri5xWq1TWRw
Ćwiczenie 5
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją: a cappella. Możliwe odpowiedzi: 1. technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, 2. czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji, 3. melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, 4. określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów. cantus firmus. Możliwe odpowiedzi: 1. technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, 2. czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji, 3. melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, 4. określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów. technika przeimitowana. Możliwe odpowiedzi: 1. technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, 2. czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji, 3. melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, 4. określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów. stile osservato. Możliwe odpowiedzi: 1. technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, 2. czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji, 3. melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, 4. określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów.
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją: a cappella. Możliwe odpowiedzi: 1. technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, 2. czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji, 3. melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, 4. określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów. cantus firmus. Możliwe odpowiedzi: 1. technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, 2. czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji, 3. melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, 4. określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów. technika przeimitowana. Możliwe odpowiedzi: 1. technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, 2. czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji, 3. melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, 4. określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów. stile osservato. Możliwe odpowiedzi: 1. technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, 2. czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji, 3. melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, 4. określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów.
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją:
określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów, technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją, melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu, czysto wokalny, kościelny, surowy styl , wierny tradycji
a cappella
cantus firmus
technika przeimitowana
stile osservato
R1QoI7AZCDnre
Ćwiczenie 6
Inna wersja zadania
Wyjaśnij pojęcie stile osservato.
R9Xpv2nG44FEK
Ćwiczenie 7
Połącz w pary kompozytorów i miejsca ich działalności: Gregorio Allegri. Możliwe odpowiedzi: 1. Madryt, 2. Wenecja, 3. Rzym. Luis Tomas da Victoria. Możliwe odpowiedzi: 1. Madryt, 2. Wenecja, 3. Rzym. Giovani Gabrieli. Możliwe odpowiedzi: 1. Madryt, 2. Wenecja, 3. Rzym.
Połącz w pary kompozytorów i miejsca ich działalności: Gregorio Allegri. Możliwe odpowiedzi: 1. Madryt, 2. Wenecja, 3. Rzym. Luis Tomas da Victoria. Możliwe odpowiedzi: 1. Madryt, 2. Wenecja, 3. Rzym. Giovani Gabrieli. Możliwe odpowiedzi: 1. Madryt, 2. Wenecja, 3. Rzym.
Połącz w pary kompozytorów i miejsca ich działalności
Wenecja, Madryt, Rzym
Gregorio Allegri
Luis Tomas da Victoria
Giovani Gabrieli
Słownik pojęć
A cappella
A cappella
z wł. w kaplicy, określenie muzyki wokalnej bez towarzyszenia instrumentów
Cantus firmus
Cantus firmus
z łac. śpiew stały, melodia wykorzystywana w utworze wielogłosowym, istniejąca przed powstaniem tego utworu
Lamentacje
Lamentacje
śpiewy liturgiczne oparte na tekście lamentacji proroka Jeremiasza, wykonywane w Wielkim Tygodniu; do tekstów lamentacji powstały liczne kompozycje wielogłosowe
Ofertorium
Ofertorium
antyfona zaliczana do części zmiennych mszy; testy antyfon stanowiły podstawę licznych kompozycji wielogłosowych
Ruch cecyliański
Ruch cecyliański
ruch odnowy muzyki kościelnej powstały w XIX wieku w Niemczech, zmierzający do przywrócenia należnego miejsca chorałowi gregoriańskiemu i polifonii wokalnej
Stile osservato
Stile osservato
[wł.], stile antico, stile romano, muz. styl kontrapunktyczny G. P. da Palestriny, powściągliwy, przeciwstawiany nowemu stile concitato lub stile rappresentativo.
technika polifoniczna polegająca na rozpoczynaniu kolejnych odcinków kompozycji imitacją
Galeria dzieł sztuki
R1ZpYE2VSWjbg1
R5p7n72evthJC1
R1YvEkfrxGRTm1
Biblioteka muzyczna
R1BoJS63Ma3fL1
Utwór muzyczny: Chorał gregoriański, „Veni Creator Spiritus”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
RaSeYnW9Ag8mm1
Utwór muzyczny: Giovanni Pierluigi da Palestrina, „Veni Creator Spiritus”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
R15ki8wEpQDgf1
Utwór muzyczny: Giovanni Pierluigi da Palestrina, „Stabat Mater”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
R1La5PMCh5YoS1
Utwór muzyczny: Gregorio Allegri, „Miserere”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się religijnym, hymnicznym charakterem.
RYEOAQd4iUfLl
Utwór muzyczny: Super flumina Babylonis, autorstwa Constanza Festy. Wykonawca: Paul van Nevel Utwór ten pochodzi z albumu: Festa: Magnificat; Mass Parts; Motets; Madrigals. Kompozycja posiada spokojne tempo. Cechuje się majestatycznym charakterem.
R1TVEp1l8Phod
Utwór muzyczny: Lodate Dio, autorstwa Giovanniego Animucci. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
ROtptuqZjDHQ5
Utwór muzyczny: Missa Pape Marceli – Kyrie, autorstwa Giovanniego Pierluigi da Palestriny. Wykonawca: The Sixteen, Harry Christophers. Kompozycja posiada spokojne tempo. Cechuje się majestatycznym charakterem.