ok. 250 r. p.n.e. - ok. 184 r. p.n.e. – okres życia Plauta
106 r. p.n.e. - 43 r. p.n.e. – okres życia Cycerona
102 r. p.n.e. - 44 r. p.n.e. – okres życia Juliusza Cezara
ok. 84 r. p.n.e. - ok. 54 r. p.n.e. – okres życia Katullusa
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
R196cxNEr499H1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń: 1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego. III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń: 1. dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu.
Nauczysz się
rozróżniać zdania podrzędne okolicznikowe celu;
identyfikować antyczne źródła konkretnych zjawisk naszej cywilizacji i kultury;
tłumaczyć łaciński tekst na język polski korzystając ze słownika łacińsko‑polskiego.
Zdania czasowe z Cum Temporale
Zdania okolicznikowe czasu, które odpowiadają na pytanie kiedy?, odkąd?, dopóki?, określają czas trwania czynności zdania nadrzędnego. Czynność zdania czasowegoZdania czasowezdania czasowego w stosunku do zdania nadrzędnego może mieć charakter: uprzedni (czynność zdania czasowego jest wcześniejsza), równoczesny lub następczy. W przypadku, gdy w zdaniu czasowym wyrażamy czynność równoczesną, możliwe jest użycie spójnika cum z trybem oznajmiającym (indicativus). Taki spójnik zwyczajowo nazywany jest cum temporale. W zdaniu nadrzędnym niejednokrotnie pojawiają się wówczas słowa: tum (wtedy), eo tempore (w tym czasie), eo die (tego dnia). Na przykład:
Fuitquoddam tempus, cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modovagābantur. – Był taki czas, gdy wszyscy ludzie po polach błąkali się niczym zwierzęta. (Cyceron)
Przeczytaj przykłady zdań, zwróć uwagę na użyte formy czasownika zarówno w zdaniu głównym, jak i w zdaniach podrzędnych czasowych.
RwNcrf2PdwfCo1
Cum Caesar in Galliam vēnit, alterīus factiōnis prīncipēs erant Haeduī, alterīus Sēquanī. Gdy Cezar przybył do Galii, wodzami jednego stronnictwa byli Eduowie, drugiego Sekwanowie. (Cezar)
ReCsPJc5n2U9g1
Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē ōlim, cum sēdēs ipse senex tenuit. Drzwi, które jak mówią wiernie służyły Balbusowi, gdy starzec ten zajmował niegdyś ten dom. (Katullus)
R1BggUSO2FuWj1
Is, quī nōn dēfendit iniūriam, cum potest, iniūstē facit. Kto mając możliwość, nie sprzeciwia się niesprawiedliwości, niegodnie postępuje. (Cyceron)
RFVyI6c7CNdjm1
Cum pugnābat maxumē, ego tum fugiēbam maxumē. Gdy on zaciekle walczył, wtedy ja równie zaciekle uciekałem. (Plaut)
O nieszczęściach Latony
Przeczytaj i przetłumacz tekst łaciński. Następnie wykonaj ćwiczenia.
Cum Apollō et Diāna, līberī Lātonae, parvī etiam erant, Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat, nam Lātōna ab Iove, marītō Hērae, amābātur. Lātōna igitur cum līberīs suīs per variās mundī terrās vagābātur, quod odium invidiamque inimīcae deae fugere cupiēbat. Aliquandō Lātōna cum parvīs līberīs in Lyciam venīebant. Longīs viīs fatīgātī membra sua recreāre in animō habēbant. Ā līberīs parvīs aquā imprīmīs dēsīderābātur et mox inveniēbātur. Laetitia tamen līberōrum diūturna nōn esse vidētur. Nam aquam ab incolīs Lyciae neque deae neque līberīs darī, sed malignē turbārī scīmus. Tum ab īrāta deā agricolās Lyciōs in rānās mūtārī legimus. Agricolae tamen, ut ab Ovidiō poētā Rōmānō scrīptum est quamquam sunt sub aquā, sub aquā maledīcere temptant.
Źródło: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006.
R55kwGK4M3h3g1
R1Q6neMQnkXKI1
R1cICsafq5O6B1
Zadania
RpKKU4poZEvwN
Ćwiczenie 1
Na podstawie polskich tłumaczeń połącz zdania nadrzędne ze zdaniami podrzędnymi czasowymi. Drzwi, które jak mówią wiernie służyły Balbusowi, gdy starzec ten zajmował niegdyś ten dom. (Katullus) Możliwe odpowiedzi: 1. cum līberī eius parvī etiam erant., 2. ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit., 3. cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., 4. Fuit quoddam tempus, 5. Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, 6. Is, quī nōn dēfendit iniūriam, 7. cum potest, iniūstē facit., 8. Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat Kto mając możliwość, nie sprzeciwia się niesprawiedliwości, niegodnie postępuje. (Cyceron) Możliwe odpowiedzi: 1. cum līberī eius parvī etiam erant., 2. ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit., 3. cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., 4. Fuit quoddam tempus, 5. Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, 6. Is, quī nōn dēfendit iniūriam, 7. cum potest, iniūstē facit., 8. Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat Był taki czas, gdy wszyscy ludzie po polach błąkali się niczym zwierzęta. (Cyceron) Możliwe odpowiedzi: 1. cum līberī eius parvī etiam erant., 2. ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit., 3. cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., 4. Fuit quoddam tempus, 5. Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, 6. Is, quī nōn dēfendit iniūriam, 7. cum potest, iniūstē facit., 8. Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat Hera okazywała Latonie nienawiść i zazdrość, gdy jej dzieci były jeszcze małe. Możliwe odpowiedzi: 1. cum līberī eius parvī etiam erant., 2. ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit., 3. cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., 4. Fuit quoddam tempus, 5. Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, 6. Is, quī nōn dēfendit iniūriam, 7. cum potest, iniūstē facit., 8. Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat
Na podstawie polskich tłumaczeń połącz zdania nadrzędne ze zdaniami podrzędnymi czasowymi. Drzwi, które jak mówią wiernie służyły Balbusowi, gdy starzec ten zajmował niegdyś ten dom. (Katullus) Możliwe odpowiedzi: 1. cum līberī eius parvī etiam erant., 2. ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit., 3. cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., 4. Fuit quoddam tempus, 5. Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, 6. Is, quī nōn dēfendit iniūriam, 7. cum potest, iniūstē facit., 8. Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat Kto mając możliwość, nie sprzeciwia się niesprawiedliwości, niegodnie postępuje. (Cyceron) Możliwe odpowiedzi: 1. cum līberī eius parvī etiam erant., 2. ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit., 3. cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., 4. Fuit quoddam tempus, 5. Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, 6. Is, quī nōn dēfendit iniūriam, 7. cum potest, iniūstē facit., 8. Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat Był taki czas, gdy wszyscy ludzie po polach błąkali się niczym zwierzęta. (Cyceron) Możliwe odpowiedzi: 1. cum līberī eius parvī etiam erant., 2. ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit., 3. cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., 4. Fuit quoddam tempus, 5. Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, 6. Is, quī nōn dēfendit iniūriam, 7. cum potest, iniūstē facit., 8. Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat Hera okazywała Latonie nienawiść i zazdrość, gdy jej dzieci były jeszcze małe. Możliwe odpowiedzi: 1. cum līberī eius parvī etiam erant., 2. ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit., 3. cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., 4. Fuit quoddam tempus, 5. Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, 6. Is, quī nōn dēfendit iniūriam, 7. cum potest, iniūstē facit., 8. Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat
Na podstawie polskich tłumaczeń połącz zdania nadrzędne ze zdaniami podrzędnymi czasowymi.
Is, quī nōn dēfendit iniūriam, Fuit quoddam tempus, Iānua, quam Balbō dīcunt servīsse benignē, Hēra Lātōnam magnō odiō invidiāque vexābat, cum potest, iniūstē facit., cum līberī eius parvī etiam erant., cum in agrīs hominēs passim bēstiārum modo vagābantur., ōlim cum sēdēs ipse senex tenuit.
Drzwi, które jak mówią wiernie służyły Balbusowi, gdy starzec ten zajmował niegdyś ten dom. (Katullus)
Kto mając możliwość, nie sprzeciwia się niesprawiedliwości, niegodnie postępuje. (Cyceron)
Był taki czas, gdy wszyscy ludzie po polach błąkali się niczym zwierzęta. (Cyceron)
Hera okazywała Latonie nienawiść i zazdrość, gdy jej dzieci były jeszcze małe.
RXWiXaTrBVXZb
Ćwiczenie 2
R1SbsicIystJw
Ćwiczenie 3
RfLJ5ccTQnLpX
Ćwiczenie 4
RwUVghJnIgyrd
Ćwiczenie 5
R1huQHnIKiK7Y
Ćwiczenie 6
RMqEpkRtMAd9N
Ćwiczenie 7
RbbQGwT02kbhE
Ćwiczenie 8
R1XFiS5c76GR3
Ćwiczenie 9
RTsjwYdK5b6or
Ćwiczenie 10
RioRFK6fhxSMX
Ćwiczenie 11
R10HXesy8gghv
Ćwiczenie 12
R1VPDkOSReihI
Ćwiczenie 13
Słowniki
Słownik pojęć
Zdanie celowe
Zdanie celowe
typ zdania podrzędnego okolicznikowego, wyrażający cel lub intencję czynności, która wyrażona została w zdaniu nadrzędnym.
Zdanie względne
Zdanie względne
każde zdanie podrzędne, które wprowadzone jest przez zaimek względny (który, która, które).
Zdania czasowe
Zdania czasowe
typ zdań okolicznikowych, które odpowiadają na pytanie „kiedy?”, „odkąd?”, „dopóki?”, określają czas trwania czynności zdania nadrzędnego.