R1UbrE8vgRYrA1

Ważne daty

ok. 250r. p.n.e.-ok. 184 r. p.n.e. – lata życia Plauta;

106r. p.n.e.-43 r. p.n.e. – lata życia Cycerona;

102 r. p.n.e.-44 r. p.n.e. – lata życia Juliusza Cezara;

59r. p.n.e.-17 r. n.e. – lata życia Liwiusza;

ok. 4r. p.n.e.-65 r. n.e. – lata życia Seneki Młodszego.

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1XRwWPCHVdYU1

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

5) następujące typy zdań podrzędnych w języku łacińskim: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;

3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu;

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;

Nauczysz się

rozpoznawać zdania podrzędne okolicznikowe celu;

tworzyć odpowiednie formy koniunktiwu w zdaniach podrzędnych okolicznikowych celu;

tłumaczyć zdania podrzędne okolicznikowe celu.

Zdania okolicznikowe celu

Zdania okolicznikowe celu wyrażają cel lub intencję czynności, która wyrażona została w zdaniu nadrzędnym. Zdania te tworzone są podobnie jak zdania dopełnieniowe, ich podstawowym spójnikiem jest ut/uti (tzw. ut finale) – aby, ażeby. Innymi spójnikami zdań celowych są: ne – żeby nie, neve (neu) – i aby nie, quo (ze stopniem wyższym przysłówka, np. quo melius – aby tym lepiej), quominus – aby tym mniej. Orzeczenie pojawia się w formie coniunctivus praesentis lub coniunctivus imperfecti, zgodnie z następstwem czasów. Na przykład:


Zdanie główne: indicativus praesentis, futuri, futuri II. Zdanie podrzędne: coniunctivus praesentis.	Veniō, ut te adiuvem.	Przychodzę, żeby Ci pomóc.
Zdanie główne: indicativus imperfecti, perfecti, plusquamperfecti. Zdanie podrzędne: coniunctivus imperfecti.	Venī, ut tē adiuvārēm.	Przyszedłem, żeby Ci (wtedy) pomóc.

W języku łacińskim znaczenie zdanie celoweZdanie celowezdanie celowe mogą mieć również zdanie względne. W takim przypadku rozpoczynający je zaimek względny przetłumaczymy jako spójnik zdania celowego (np. qui = ut is – aby on). Orzeczenie zdanie względnego będzie w takiej sytuacji w koniunktiwie. Zobacz:

Rōmulus lēgātōs mīsit, quī societātem peterent. – Romulus wysłał posłów, aby oni starali się o przymierze. (Liwiusz)

Polecenie 1

Po kliknięciu w migający punkt na ilustracjach przeczytaj przykłady zdań, zwróć uwagę na użyte formy czasownika zarówno w zdaniu głównym, jak i w zdaniach podrzędnych okolicznikowych celu.

R1Qpjk0mzTL7M1

Autor nieznany, „Popiersie Juliusza Cezara”, Muzeum Historii Sztuki, Wiedeń, Austria, online-skills, CC BY 3.0

Juliusz Cezar– syn Gajusza Juliusza Cezara Starszego i Aurelii Kotty. Rzymski polityk, wódz, dyktator i pisarz.

RQEoMKnr6cUiL1

Autor nieznany, „Pomnik Marka Tuliusza Cycerona jako prawnika”, XIX w., Pałac Sprawiedliwości, Rzym, Włochy, online-skills, CC BY 3.0

Marek Tuliusz Cyceron– pisarz, mówca, polityk, dowódca wojskowy, filozof, prawnik i kapłan rzymski.

RetORd9en9NCX1

Autor nieznany, „Podobizna Plauta”, kolekcja prywatna, online-skills, CC BY 3.0

Plaut– rzymski komediopisarz, jeden z najstarszych (obok Katona Starszego) pisarzy rzymskich, których utwory zachowały się w czymś więcej niż fragmentach, a przy tym jeden z dwóch (obok Terencjusza) komediopisarzy rzymskich, których komedie znamy z autopsji.

R1ceFYbfTy5JO1

Autor nieznany, „Popiersie Seneki”, XVII w., Muzeum Prado, Madryt, Hiszpania, online-skills, CC BY 3.0

Lucjusz Anneusz Seneka– retor, pisarz, poeta, filozof rzymski, zwany Filozofem, syn Seneki Starszego (Seneca Maior) zwanego Retorem (Seneca Rhetor). Stoik, piewca heroicznej etyki. Jego filozofia wywarła znaczny wpływ na chrześcijaństwo.

RrFa17kBAathI1

Autor nieznany, „Podobizna Tytusa Liwiusza”, kolekcja prywatna, online-skills, CC BY 3.0

Tytus Liwiusz– rzymski historyk pochodzący z miasta Patavium (dziś Padwa). Autor monumentalnego dzieła o historii Rzymu. Z wykształcenia nauczyciel retoryki. Całe życie zajmował się nauczaniem retoryki i pisaniem

RGd7Wtq1yeDCC

Ćwiczenie 1

Na podstawie polskich tłumaczeń połącz zdania nadrzędne ze zdaniami podrzędnymi celowymi.

nē quis adīre cūriam posset, ut auxilium feram, ut līberī esse possīmus

Pozostawił w przedsionku straż, by nikt nie mógł wejść do kurii. (Liwiusz) - Praesidium in vestibulō relīquit .............................................................
Przyszedłem, aby nieść pomoc. (Plaut) - Venī .............................................................
Po to służymy prawom, abyśmy mogli być wolni. (Cyceron) - Lēgibus idcircō omnēs servīmus .............................................................

RkOijRgrmpgby

Ćwiczenie 2

Dopasuj łacińskie zdania celowe do odpowiednich tłumaczeń. Puer litterās discīt ut mox librōs legere possit. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Imperātōr nūntiōs mīsit ut pācem petant. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Dominus servōs mīserat ut cibum in castra portārent. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Latrō nocte pecūniam ēripuit nē quis eum vidēret. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać. Puer et soror eīus in silvā latēbant nē ā mātre vidērentur. Możliwe odpowiedzi: 1. Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział. 2. Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój. 3. Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła. 4. Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie. 5. Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać.

Dopasuj łacińskie zdania celowe do odpowiednich tłumaczeń.

Pan wysłał służących, by przynieśli do obozu jedzenie., Chłopiec poznaje litery, by wkrótce móc czytać., Chłopiec i jego siostra ukrywali się w lesie, żeby ich matka nie zobaczyła., Złodziej zabrał pieniądze nocą, by go nikt nie widział., Wódz wysyła posłów, by zabiegali o pokój.

Puer litterās discīt ut mox librōs legere possit.
Imperātōr nūntiōs mīsit ut pācem petant.
Dominus servōs mīserat ut cibum in castra portārent.
Latrō nocte pecūniam ēripuit nē quis eum vidēret.
Puer et soror eīus in silvā latēbant nē ā mātre vidērentur.

RBtPG0QDqHjre

Ćwiczenie 3

Uzupełnij poniższe zdania odpowiednimi spójnikami, by uzyskać wskazane w języku polskim znaczenie.

Summā nocte venit ............ uxōrem vidēret.- Przyszedł późną nocą, by zobaczyć się z żoną.
Summā nocte venit ............ uxōrem vidēret.- Przyszedł późną nocą, by nie zobaczyć się z żoną.

Polecenie 2

Przeczytaj tekst łaciński, zwróć uwagę na zawarte w nim zdania podrzędne okolicznikowe celu. Następnie wykonaj ćwiczenia.

Aliquandō C. Iūlius Caesar nāvem cōnscendit, ut Rhodum īnsulam peteret atque apud Apollonium Molōnem, clārissimum magistrum, artem rhētoricam disceret. Sed pīrātās nōn fugit. Quī īnsidiās parāvērunt, ut nāvigantem dē imprōvīsō opprimerent . Iam Caesar prope Asiae ōram erat, cum subitō pīrātae appāruērunt et nāvem eius cēpērunt. Sed ipsī permīsērunt, ut magnā pecuniā redimerētur. Tum Caesar ad servōs: „Properātē - inquit - ad fīnitimās cīvitātēs, ut pecūniam apportētis”. Multīs talentīs redēmptus mox pīrātās comprehendit et suppliciō eōs affēcit.

Na podstawie: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006.

Tłumaczeniem01e50097da1383f8_0000000000003Tłumaczenie

m01e50097da1383f8_0000000000003

RHSOIaBcYpCPj

Ćwiczenie 4

Uzupełnij poniższe zdania odpowiednimi formami spośród poniższych:

parāvērunt, petīvit, Properātē, cōnscendit

Caesar nāvem ........................, ut Rhodum īnsulam peteret.
........................ ad fīnitimās cīvitātēs, ut pecūniam apportētis.
Pīrātae īnsidiās ........................, ut nāvigantem opprimerent.
Caesar Rhodum ........................ ut artem rhētoricam disceret.

R10TmDEt8u78r

Ćwiczenie 5

Na podstawie poprzedniego zadania wpisz w wolne miejsca odpowiednie formy czasownika. W razie potrzeby skorzystaj ze słownika łacińsko-polskiego.

Pīrātae īnsidiās parant, ut nāvigantem ................... (opprimo, essi, essum, 3)
Caesar Rhodum petit ut artem rhētoricam ............. (disco , didici, 3)

R1MeXdltQOw2Z

Ćwiczenie 6

Rl1GVKXnRpqYG

Ćwiczenie 7

Uszereguj chronologicznie poniższe wydarzenia z przeczytanego tekstu o Juliuszu Cezarze i piratach.

Pīrātae nāvem cēpērunt.
Caesar servōs mittit ut pecūniam apportent.
Aliquandō C. Iūlius Caesar nāvem cōnscendit.
Pīrātae īnsidiās parāvērunt.

R5a3Rt2klFpgh

Ćwiczenie 8

Zaznacz zdania prawdziwe.

Caesar dux pīrātārum erat.
Caesar apud clārissimum magistrum artem rhētoricam discere voluit.
Caesar nāvem cōnscendit, ut Dēlum īnsulam peteret.
Pīrātae nāvem prope oram Asiae cēpērunt.

Rif1bV0PH8XU6

Ćwiczenie 9

Korzystając z podanych form podstawowych uzupełnij właściwą formą czasownika w nawiasie. Król przychodzi, żeby zobaczyć królową.

Rēx venit ut rēgīnam ............. (videō, vidēre)

R1Sptnbs3UtVI

Ćwiczenie 10

Korzystając z podanych form podstawowych uzupełnij właściwą formą czasownika w nawiasie. Buduje most, abyśmy tym łatwiej mogli przekroczyć rzekę.

Pontem aedificat quō facilius flūmen trānsīre ................. (possum, posse)

Rgg8HaR8hBdrn

Ćwiczenie 11

Korzystając z podanych form podstawowych uzupełnij właściwą formą czasownika w nawiasie. Posłowie zostali wysłani do króla, aby wszystko opowiedzieli.

Nūntiī ad rēgem missī sunt quī omnia ................... (narro, narrāre)

RL3MaB2rsu29j

Ćwiczenie 12

Korzystając z podanych form podstawowych uzupełnij właściwą formą czasowników w nawiasie. Przybywamy, aby cię pozdrowić.

.............. ut tē ................... (venio, venīre; saluto, salutāre)

RMbMNPOGHHPsG

Ćwiczenie 13

Korzystając z podanych form podstawowych uzupełnij właściwą formą czasownika w nawiasie. To uczynił, aby uratować miasto.

Haec fēcit ut urbem ................. (servo, servāre)

Słowniki

Słownik pojęć

Zdanie celowe

typ zdania podrzędnego okolicznikowego, wyrażający cel lub intencję czynności, która wyrażona została w zdaniu nadrzędnym.

Zdanie względne

każde zdanie podrzędne, które wprowadzone jest przez zaimek względny (który, która, które).

Słownik łacińsko‑polski

R1ZWGyYnBvJF81

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

R1UbrE8vgRYrA1

Ilustracja przedstawia popiersie Juliusza Cezara. Mężczyzna ma poważny wyraz twarzy. — Autor nieznany, „Popiersie Juliusza Cezara”, Muzeum Historii Sztuki, Wiedeń, Austria, wikimedia.org, domena publiczna

R15b9mqr2Umfp1

Ilustracja przedstawiająca pomnik Marka Tuliusza Cycerona. Mężczyzna ubrany jest w szatę, prawą rękę ma wyciągniętą do przodu w celu przywołania ludzi. — Autor nieznany, „Pomnik Marka Tuliusza Cycerona jako prawnika”, XIX w., Pałac Sprawiedliwości, Rzym, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

RVvM2qZS3X7Wh1

Ilustracja przedstawiająca popiersie Plauta. Mężczyzna ubrany jest w szatę, ma poważną minę, lekko zmarszczone czoło. — Autor nieznany, „Podobizna Plauta”, kolekcja prywatna, fourscoretour.com, CC BY 3.0

R1Orv3NMkP0AR1

Ilustracja przedstawia popiersie Seneki. Został on pokazany jako mężczyzna w średnim wieku. Twarz ma pokrytą zmarszczkami, kręcone włosy, wąsy i brodę. — Autor nieznany, „Popiersie Seneki”, XVII w., Muzeum Prado, Madryt, Hiszpania, wikimedia.org, domena publiczna

RW3VUpNakLbUi1

Ilustracja interaktywna przedstawia lewy profil Tytusa Liwiusza. Mężczyzna w średnim wieku jest szczupły, ze szpiczastym nosem i lekko zmarszczonym czołem. — Autor nieznany, „Podobizna Tytusa Liwiusza”, kolekcja prywatna, wikipedia.org, domena publiczna

m01e50097da1383f8_0000000000213

Bibliografia

O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.

H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003.

A. Świderkówna (red.), Słownik pisarzy antycznych, Warszawa 2001.