RYmIqyGPLWfFt1

Ważne daty

1450/1460 – 1508 – lata życia Baltazara Behema;

ok. 250 r. p.n.e. - ok. 184 r. p.n.e. – okres życia Plauta;

106 r. p.n.e. - 43 r. p.n.e. – okres życia Cycerona;

100 r. p.n.e. – 44 r. p.n.e. – okres życia Juliusza Cezara;

43 r. p.n.e. - 18 r. n.e. – okres życia Owidiusza;

ok. 4 r. p.n.e. - 65 r. n.e. – okres życia Seneki Młodszego.

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R11YtZedYtJh91

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

6) następujące typy zdań podrzędnych w języku łacińskim: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;

3. zna i rozpoznaje formy morfologiczne i strukturę składniową tłumaczonego tekstu;

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski;

Nauczysz się

rozpoznawać zdania podrzędne dopełnieniowe;

tworzyć odpowiednie formy koniunktiwu w zdaniach podrzędnych dopełnieniowych;

odpowiednio tłumaczyć zdania podrzędne dopełnieniowe;

definiować pojęcia: eduowieEduowieeduowie, kolonKolonkolon.

Zdania podrzędne dopełnieniowe

Zdania dopełnieniowe stanowią typ zdań podrzędnych, które zastępują dopełnienie zdania głównego (np. proszę - o co? – abyś przyszedł). Stąd też zdania dopełnieniowe występować mogą w języku łacińskim po pewnych grupach czasowników, np.:

verba curandi (wyrażające troskę, staranie o coś) - cūrāre, operam dare;
verba postulandi (wyrażające prośbę o coś, żądanie czegoś) - postulāre, petere, ōrāre, precārī;
verba timendi (wyrażające obawę przed czymś) - timēre, metuere, verērī;
verba impediendi (wyrażające przeszkodę) - impedīre, obstāre;

Zdania podrzędne dopełnieniowe wykorzystują spójniki ut – aby (tzw. ut obiectivum), ne – aby nie (że nie), neve – i aby nie. Jako orzeczenie zdań dopełnieniowych występuje coniuntivus praesentis lub imperfecti zgodnie z następstwem czasów. Te same zasady dotyczą tworzenia zdań podrzędnych celowych (także wprowadzanych przez spójnik ut – tzw. ut finale).


Zdanie główne: indicativus prae‑sentis, futuri, futuri II, imperativus. Zdanie podrzędne: coniunctivus praesentis.	Rogō tē ut mihi scrībās.	Proszę cię, abyś mi napisał.
Zdanie główne: indicativus imper‑fecti, perfecti, plusquamperfecti. Zdanie podrzędne: coniunctivus imperfecti.	Rogābam tē ut mihi scrīberēs.	Prosiłem cię, abyś mi napisał.

Polecenie 1

Zapoznaj się z informacjami umieszczonymi w opisach ilustracji interaktywnych. Zwróć uwagę na użyte formy czasownika zarówno w zdaniu głównym, jak i w zdaniach podrzędnych dopełnieniowych.

RMjooR0p8t9ET1

Autor nieznany, „Juliusz Cezar”, I w. n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

R1Z4PnkBJVWjH1

Autor nieznany, „Cyceron”, I w. n.e., Muzeum Kapitolińskie, Rzym Włochy, wikimedia.org, CC BY-SA 4.0

Rcwcg1HAzbnxE1

Autor nieznany, „Plaut”, XIX w., kolekcja prywatna, wikimedia.org, domena publiczna

R1BjNB5fwSbTk1

Ettore Ferrari, „Owidiusz”,1887, Konstanca, Rumunia, wikimedia.org, domena publiczna

RzKsW0wgVT0vG1

Autor nieznany, ,Seneka”, Muzeum Pergamon, Berlin, Niemcy. Wikimedia.org, CC BY-SA 3.0

Pan i niewolnik

Polecenie 2

Przeczytaj tekst łaciński, zwróć uwagę na zawarte w nim zdania podrzędne dopełnieniowe. Następnie wykonaj ćwiczenia.

Iūlius est dominus Rōmānus, quī multōs agrōs habet. Agrī Iūliī nōn ā dominō ipsō coluntur, sed ā colōnīs. Colōnus est agricola quī nōn suōs, sed aliēnōs agrōs prō dominō absentī colit et mercēdem dominō solvit prō frūgibus agrōrum.

Colōnī Iūliī sunt agricolae validī quī industriē labōrant omnēsque mercēdem ad diem solvere solent. At hōc annō quīdam colōnus mercēdem nōndum solvit. Iūlius eum colōnum in agrō cōnspicit et „Hūc accēde, colōne!” inquit. Dominus imperat ut colōnus accēdat, tum interrogat: „Cūr nōn‑dum solvistī mercēdem quam ter quaterve iam abs tē poposcī? Octingentōs sēstertiōs mihi dēbēs. Solve eōs!” Iūlius colōnō imperat ut mercedem solvat. Colōnus pallidus prae metū loquī nōn potest.

Iūlius: Audīsne? Imperō tibi ut mercēdem solvās. Quīn respondēs?

Colōnus: Nūlla est mihi pecūniā. Nē assem quidem habeō.

Iūlius: Iam trēs mēnsēs exspectō ut eā pecūniā mihi solvātur. Etsī vir patiēns sum, hīc fīnis est patientiae meae!

Colōnus: Patientiam habē, domine! Nōlī ā mē postulāre ut tantum pecūniae statim solvam! Intrā duōs trēsve mēnsēs omnia accipiēs. Nōlī mē ē domō meā rapere! Octo līberī mihi sunt, quōs ipse cūrāre dēbeō. Cūrā īnfantium multum temporis magnamque patientiam postulat, itaque parum temporis habeō ad opus rūsticum.

Iūlius: Quid? Num uxor abs tē postulat ut tū prō mātre īnfantēs cūrēs? Itane īnfantēs suōs neglegit? Matrīs officium est īnfantēs cūrāre. Tū vērō cūra ut agrī bene cōlantur et mercēs ad diem solvātur!

Colōnus: Uxor mea officium suum nōn neglegit nec postulat ut ego īnfantēs cūrem; sed nunc nec īnfantēs cūrāre nec quidquam aliud agere potest, quia aegrōtat: intrā paucōs diēs novum īnfantem exspectat. Nolī mē ab uxōre gravidā rapere!

Hīs precibus dominus sevērus tandem movētur. Cōlōnō imperat ut taceat atque surgat, tum Quoniam” inquit uxor tua gravida est, abī domum! Prīmum cūra ut uxor et liberī valeant.

Na podstawie: H. Ørberg, Lingua Latina per se illustrata. Pars I: Familia Romana, Grenaa 2003, ss. 213‑218.

Tłumaczeniem5d4c05742e19c1fb_0000000000003Tłumaczenie

m5d4c05742e19c1fb_0000000000003

Zadania

R1QZpg7UxkH6s

Ćwiczenie 1

Uzupełnij poniższe zdania odpowiednimi formami koniunktiwu spośród poniższych.

cōlantur, valeant, solvat, taceat

Dominus servō imperat ut mercedem ..................
Colōni cūrant ut agrī bene ..................
Dominus cōlōnō imperat ut ..................
Servus cūrat ut uxor et liberī ..................

RW7oWnvdAqrTk

Ćwiczenie 2

Na podstawie poprzedniego zadania wpisz w wolne miejsca odpowiednie formy czasownika. W razie potrzeby skorzystaj ze słownika łacińsko-polskiego.

Dominus servō imperāvit ut mercedem ................
Colōni cūrābant ut agrī bene ....................
Dominus cōlōnō imperāvit ut ..............
Servus cūrābat ut uxor et liberī ................

Rxpu0GEbMMYbB

Ćwiczenie 3

Uzupełnij poniższe zdania odpowiednimi formami.

Dominus servō .............. ut mercedem solvat
Colōni ............ ut agrī bene cōlantur.
Dominus cōlōnō .................. ut tacēret.
Servus .............. ut uxor et liberī valērent.

R1VsbuCxAIzyS

Ćwiczenie 4

Na podstawie polskich tłumaczeń połącz zdania nadrzędne ze zdaniami podrzędnymi dopełnieniowymi.

nē umquam bonī virī misereāris., ea quae accidērunt., ut ā mē caveās.

Bałem się, aby nie stało się to, co się wydarzyło. (Cyceron)
Timēbam nē ēvenīrent ......................................................................
Mówię, abyś się mnie wystrzegał. (Plaut)
Dīcō ......................................................................
Przekonam cię, byś nigdy nie litował się nad dobrym człowiekiem. (Seneka)
Persuādēbō tibi ......................................................................

R19BNYOqgJiAp

Ćwiczenie 5

R1KrNKqkvU8X6

Ćwiczenie 6

Uzupełnij poniższe zdania odpowiednimi spójnikami, by uzyskać wskazane w języku polskim znaczenie.

ut, ne

Wódz każe, by milczeli.
Dux imperat ............ taceant
Wódz rozkazuje by nie odzywali się.
Dux imperat ............ dīcant.

R1CdmJqTlZp9L

Ćwiczenie 7

RFn36gD04RnvY

Ćwiczenie 8

Uszereguj chronologicznie poniższe wydarzenia dotyczące Juliusza i niewolnika.

Dominus imperat ut servus surgat et domum ad uxōrem revēniat.
Colōnus dominum rogat ut patientiam habeat.
Iūlius colōnō imperat ut mercedem solvat.
Iūlius eum colōnum in agrō cōnspicit.

R3LtXyuJZWFA9

Ćwiczenie 9

Zaznacz zdanie prawdziwe.

Agrī Iūliī ā dominō ipsō coluntur.
Hōc annō omnēs agricolae mercēdem ad diem solvere solent.
Dominus imperat ut servus surgat et domum revēniat.

RXMBEfIlydQ5I

Ćwiczenie 10

Korzystając z podanych form podstawowych (veniō, venīre)przetłumacz zdanie na język łaciński.

Prosisz mnie, bym do ciebie przyszedł.
Rogās mē ut ad tē .............

RxBlkKAS5Mvi4

Ćwiczenie 11

Korzystając z podanych form podstawowych (imperō, imperāre); (pugnō, pugnāre) przetłumacz zdanie na język łaciński.

Wódz rozkazuje, aby żołnierze walczyli.
Dux .............. ut mīlitēs ...............

RIiIImTuraXwN

Ćwiczenie 12

Korzystając z podanych form podstawowych (discipulus, discipulī m.) ; (scrībō, scrībere) przetłumacz zdanie na język łaciński.

Nauczyciel poprosił uczniów, by napisali.
Magister .................... rōgāvit, ut .....................

RKrvXMy0ESdBe

Ćwiczenie 13

Korzystając z podanych form podstawowych (valeō, valēre)przetłumacz zdanie na język łaciński.

Matka dba, żeby dzieci były zdrowe.
Māter cūrat, ut līberī ...............

ROVNqXPuxxFl8

Ćwiczenie 14

Korzystając z podanych form podstawowych (pater, patris m.); (surgō, surgere) przetłumacz zdanie na język łaciński.

Ojciec każe synowi, żeby wstawał.
............ fīliō imperat, ut .............

Słownik

Słownik pojęć

Eduowie

plemię celtyckie zamieszkujące Galię, dawni sprzymierzeńcy Rzymu, podczas powstania Wercyngetoryksa opowiedzieli się po jego stronie. Zostali pokonani i podporządkowani przez Juliusza Cezara, co on sam opisał w swoich Pamiętnikach o wojnie galijskiej.

Kolon

łac. colōnus – w starożytnym Rzymie dzierżawca działki ziemi od właściciela ziemskiego, w okresie cesarstwa chłop zależny od właściciela latyfundium, a z czasem zniewolony rolnik przypisany do ziemi.

Słownik łacińsko‑polski

RTj05s7Ri6tpGm5d4c05742e19c1fb_00000000000091

Źródło: online skills, licencja: CC BY 3.0.

m5d4c05742e19c1fb_0000000000009