Zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne i społeczne – zależności
Zdrowie jest bardzo ważne dla każdego człowieka. Przekonujemy się o tym zwłaszcza wtedy, kiedy dotyka nas jakaś choroba. Często zastanawiamy się wówczas, jak postępować i co mogliśmy zrobić, by tego zdrowia nie utracić.
Czy wiesz, że zdrowie jest rozpatrywane w kilku wymiarach? Każdy z nich jest niezwykle istotny dla dobrego samopoczucia i sprawnego funkcjonowania. Z tego e‑materiału dowiesz się, co robić, żeby dbać o zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne i społeczne.
Aby zrozumieć zagadnienia poruszane w tym materiale, przypomnij sobie:
co to jest zdrowie,
jakie są konsekwencje zaniedbania zdrowia.
rozróżniać zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne, społeczne i duchowe;
wymieniać czynniki wpływające na zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne, społeczne i duchowe;
wskazywać konsekwencje pogorszenia zdrowia fizycznego, psychicznego, emocjonalnego, społecznego i duchowego;
opisywać zależności pomiędzy zdrowiem fizycznym, psychicznym, emocjonalnym, społecznym i duchowym;
wyjaśniać czym jest stres i jakie mogą być jego konsekwencje dla zdrowia.
Przez zdrowie rozumie się nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności, ale też ogólny dobrostan dotyczący różnych sfer funkcjonowania człowieka – sfery fizycznej, psychicznej, społecznej, emocjonalnej i duchowej.
1. Zdrowie fizyczne
O pełnym zdrowiu fizycznym mówimy wtedy, gdy nasz organizm prawidłowo funkcjonuje. Gdy wszystkie jego układy i narządy pracują bez zakłóceń. Natomiast, gdy zaczynamy odczuwać dyskomfort związany np. z bólem kręgosłupa, to występuje pogorszenie zdrowia fizycznego. Zdrowie fizyczne zależy w dużej mierze od tego w jaki sposób się odżywiamy, jak spędzamy wolny czas, ile godzin śpimy i odpoczywamy. Niezwykle istotna dla zdrowia jest aktywność fizyczna, która pozwala utrzymać sprawność. Warto zatem zadbać o to co i jak często jemy oraz o aktywne spędzanie wolnego czasu. Pozwoli to zachować zdrowie lub poprawić jego stan.
2. Zdrowie psychiczne
Zdrowie psychiczne to stan, dzięki któremu człowiek może w pełni uczestniczyć w życiu społecznym i jest zdolny do efektywnej pracy. Ponadto realizuje swoje potrzeby i radzi sobie z różnymi, także niekorzystnymi, sytuacjami w swoim życiu. Zdrowie psychiczne ma wpływ na zdrowie społeczne, fizyczne i na naszą samoocenę. Prawidłowa kondycja psychiki jest związana ze stylem życia oraz stanem organizmu.
Czynniki, które wpływają na zdrowie psychiczne to m. in.: optymizm, potrzeba osiągnięć życiowych, pozytywne relacje z innymi, asertywnośćasertywność, system wartości. Na zdrowie psychiczne ma wpływ również prawidłowe odżywianie. Powinniśmy jeść pokarmy bogate w witaminy i minerały, nie spieszyć się podczas jedzenia, zwracać uwagę na wielkość porcji posiłków oraz częstotliwość ich spożywania. Powinniśmy również pić odpowiednią ilość płynów i nie stosować używek. Powinniśmy także zadbać o odpowiednią ilość snu, ponieważ jego niedostateczna ilość osłabia naszą koncentrację, powoduje złe samopoczucie. Aktywność fizyczna jest równie ważna, ponieważ zwiększa wydzielanie endorfin – tzw. hormonów szczęścia. Nie należy również ulegać presji otoczenia, ponieważ zrobienie czegoś wbrew sobie będzie miało zły wpływ na naszą równowagę psychiczną. Bardzo ważne jest również unikanie rozpamiętywania trudnych momentów w życiu czy koncentrowania się na problemach. Należy utrzymywać kontakty z osobami, które motywują nas do działania i mają optymistyczne nastawienie do świata.
Wyróżniamy dwa rodzaje zdrowia psychicznego: zdrowie emocjonalne i zdrowie umysłowe.
Zdrowie emocjonalne definiowane jest jako zdolność do bycia w harmonii z własnymi myślami, uczuciami i zachowaniem. Jest to zdolność do rozpoznawania i wyrażania emocji i umiejętność radzenia sobie z nimi oraz z wyzwaniami, jakie stawia życie. Jest to również umiejętność tworzenia relacji z innymi ludźmi. Brak równowagi emocjonalnej ma niekorzystny wpływ na nasze zdrowie i może doprowadzić między innymi do bólów w klatce piersiowej, nadciśnienia tętniczego i wrzodów np. żołądka. Należy więc dbać o zdrowie emocjonalne. W tym celu należy unikać stresu i nauczyć się relaksować. Mieć grono przyjaciół, z którymi można się spotkać i porozmawiać na różne tematy (problemy, sukcesy, szczęśliwe wydarzenia, porażki). Należy unikać objadania się, ponieważ poprawia nastrój tylko na chwilę, a problem i tak nie będzie rozwiązany. Również aktywność fizyczna i hobby dobrze wpływa na nasz nastrój.
Zdrowie umysłowe jest związane poprawnym przebiegiem procesów myślowych, pozwala na logiczne myślenie oraz posiadanie umiejętności wyrażania opinii i podejmowania decyzji. Całość naszego funkcjonowania w społeczeństwie, relacji międzyludzkich, postępowania zgodnego z przyjętymi umowami (np. przez jezdnię przechodzi się tylko na zielonym świetle) oparta jest tak naprawdę na prawidłowych procesach myślowych.
3. Zdrowie społeczne
Zdrowie społeczne jest rozumiane jako umiejętność nawiązywania i utrzymywania relacji z drugą osobą, tworzenia przyjaźni i związków. Jest to również umiejętność odnalezienia się i współpracy w grupie.
Pogorszenie stanu zdrowia społecznego wpływa na pełnienie ról społecznych przez daną osobę. Decyduje również o stopniu adaptacji takiej osoby w grupie. Dbałość o rozwijanie i podtrzymywanie prawidłowych relacji w grupie determinuje stan zdrowia społecznego. Nie należy zamykać się w domu – trzeba spotykać się z ludźmi, np. brać udział w różnych spotkaniach, spędzać czas z rodziną, przyjaciółmi, znajomymi.
4. Zdrowie duchowe
Zdrowie duchowe zależy od wiary danej osoby. Dla części osób jest to sposób wyrażania wierzeń i praktyk religijnych, dla innych jest to sposób wyrażania osobistego zbioru zasad i metod, dzięki którym osiągają one równowagę i spokój wewnętrzny.
Pojęcie zdrowia duchowego stawia przed nami wiele pytań, np. „Czy można być zdrowym duchowo przy równoczesnej ułomności fizycznej lub obciążeniach społecznych?” Stąd też stan choroby duchowej jest trudny do jednoznacznego zdefiniowania. Różni się on w zależności od osoby, od wyznawanych przez nią wartości. Mimo to można określić, że zdrowie duchowe jest życiem w zgodzie z własnym sumieniem. Brak wewnętrznego spokoju danej osoby można powiązać z jej stanem choroby duchowej.
Życie w zgodzie z samym sobą jest bardzo ważne dla zdrowia duchowego. Realizacja w życiu uniwersalnej zasady „nie czyń drugiemu co tobie niemiłe” przy równoczesnym dbaniu o wykorzystanie swoich predyspozycji i wszechstronny rozwój swoich umiejętności sprzyja zdrowiu duchowemu. Również spędzenie części czasu w samotności dobrze wpływa na zdrowie duchowe.
5. Czynniki mające wpływ na zdrowie
Do czynników, które mają wpływ na zdrowie należą:
styl życia, czyli rodzaj oraz ilość spożywanego jedzenia, aktywność fizyczna i używki;
czynniki genetyczne i biologiczne to płeć, wiek, cechy wrodzone i geny;
środowisko życia, do którego zaliczamy czynniki społeczne, przyrodnicze i ekonomiczne;
opieka zdrowotna, do której zaliczamy leczenie, rehabilitację, dostępność i jakość opieki zdrowotnej oraz profilaktykę.
Największy wpływ na nasze zdrowie ma styl życia i jest to jedyny czynnik, który zależy od nas. Mniejszy, ale nadal znaczący wpływ na zdrowie, mają czynniki genetyczne i biologiczne oraz środowisko życia. Na czynniki te nie mamy wpływu lub mamy ograniczony wpływ. Natomiast możemy korzystać z opieki zdrowotnej, która pozwala kontrolować stan naszego zdrowia, wykrywać nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu i podejmować konieczne leczenie. Warto podkreślić, że systematyczne kontrole stanu zdrowia pozwalają wykryć choroby w ich początkowym stadium i skutecznie je leczyć.
Aby zapoznać się z definicjami zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego oraz z dokładniejszym omówieniem czynników, które mają wpływ na nasze zdrowie, zobacz poniższą prezentację.
Rodzaje zdrowia i czynniki mające na nie wpływ. Z tej prezentacji dowiesz się, jakie są rodzaje zdrowia i jakie czynniki mają na nie wpływ.
Zdrowie to stan organizmu, w którym wszystkie procesy życiowe przebiegają prawidłowo i człowiek dobrze się czuje.
Wyróżniamy następujące rodzaje zdrowia: zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1TeofUN7yOpW
Film przedstawia biegnącego mężczyznę. Ubrany jest w sportowe ubrania: bluzę, krótkie spodenki i sportowe adidasy. Biegnie po brzegu plaży.
Zdrowie fizyczne to prawidłowe funkcjonowanie organizmu i wszystkich jego narządów.
Zdrowie psychiczne dzielimy na dwa rodzaje: zdrowie umysłowe i emocjonalne. Zdrowie umysłowe jest związane z poprawnym działaniem układu nerwowego i dotyczy poprawnego przebiegu procesów myślowych. Zdrowie emocjonalne to umiejętność rozpoznawania, nazywania i wyrażania emocji w sposób zgodny z normami społecznymi oraz radzenia sobie z silnymi emocjami, np. stresem, lękiem.
Zdrowie społeczne to umiejętność nawiązywania, podtrzymywania i rozwijania prawidłowych relacji z innymi ludźmi lub zwierzętami.
Zdrowie duchowe u niektórych osób związane jest z praktykami i wierzeniami religijnymi, u innych zaś stanowi metodę osiągania wewnętrznego spokoju i równowagi.
Na zdrowie ma wpływ wiele czynników, ale najważniejsze z nich to: styl życia, uwarunkowania genetyczne i biologiczne, środowisko życia oraz opieka zdrowotna.
Największy wpływ na nasze zdrowie ma styl życia oraz zachowania, które się z nim wiążą. Do zachowań tych należą: aktywny tryb życia, rodzaj wykonywanej pracy, odpowiednia ilość snu, odpoczynek, stosowanie używek (alkohol, nikotyna, środki psychoaktywne), sposób odżywiania (ilość spożywanego jedzenia, skład posiłków, nawyki żywieniowe), umiejętność radzenia sobie ze stresem. Styl życia to czynnik, na który mamy największy wpływ, ponieważ zależy od podejmowanych przez nas decyzji.
Znacznie mniejszy, ale nadal istotny wpływ na zdrowie mają uwarunkowania genetyczne i biologiczne, czyli geny, płeć oraz wiek. Mogą one powodować dziedziczne predyspozycje do wystąpienia danej choroby lub problemów ze zdrowiem. Są to czynniki niezależne od nas nie mamy na nie wpływu i nie możemy niczego w nich zmienić.
Na środowisko życia składa się środowisko fizyczne i środowisko społeczne. Do środowiska fizycznego zaliczamy środowisko naturalne oraz sztuczne stworzone przez człowieka. Korzystny wpływ na organizm mają czyste powietrze i woda, a także bezpieczna szkoła oraz zakład pracy. Negatywny wpływ środowiska jest związany z degradacją ekosystemu, hałasem, szkodliwymi substancjami chemicznymi, promieniowaniem jonizującym. Mamy ograniczony wpływ na stan środowiska naturalnego.
Ostatni czynnik, który ma wpływ na zdrowie, to opieka zdrowotna, czyli sposób jej organizacji, funkcjonowanie, bezproblemowy dostęp do usług lekarzy oraz innych świadczeń medycznych, a także ich jakość. Bardzo ważna dla zachowania zdrowia jest profilaktyka, czyli działania, które są podejmowane w celu obniżenia ryzyka zachorowania. Należą do nich m.in. szczepienia, higiena osobista, badania profilaktyczne. Mamy bardzo ograniczony wpływ na czynnik, jakim jest opieka zdrowotna.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1QaS7wEfUmyP
Film przedstawia lekarkę w kitlu i stetoskopie, która uśmiecha się, mówi i bada chłopca siedzącego tyłem do widza. Następnie ulica, po której biegną ludzie w różnym wieku, ubrani w sportowe ubrania.
Zapamiętaj! Dbałość o zdrowie pomoże zachować dobre samopoczucie, sprawność fizyczną, intelektualną i psychiczną oraz dobre relacje z innymi ludźmi.
Podaj definicję zdrowia i wymień jego rodzaje.
Uzasadnij dlaczego styl życia znacząco wpływa na stan zdrowia.
Wyjaśnij, które z czynników wpływających na zdrowie są niezależne od nas.
6. Zależności między zdrowiem fizycznym, psychicznym, społecznym i emocjonalnym
Zdrowie fizyczne i psychiczne oraz emocjonalne są ze sobą powiązane, mają wpływ na siebie nawzajem. Dobre zdrowie fizyczne ma pozytywny wpływ na emocje i psychikę. Jeżeli dbamy o kondycję fizyczną to dbamy również o zdrowie emocjonalne i psychiczne. Mniej stresujemy się i rzadziej chorujemy, co ma pozytywny wpływ na nasze emocje i nastrój. I odwrotnie, jeżeli niedomaga nasze zdrowie emocjonalne lub psychiczne, odbija się to na naszym zdrowiu fizycznym, ponieważ gdy nam coś dolega to nie mamy ochoty na ćwiczenia fizyczne i pogarsza się również nasza kondycja.
Choroba odbija się na naszym zdrowiu psychicznym i emocjonalnym, ponieważ źle się czujemy, mamy zły nastrój, stresujemy się, gdyż nie wiemy jak długo zajmie nam powrót do zdrowia i nie możemy spotykać się z przyjaciółmi i znajomymi. Również ma ona wpływ na zdrowie fizyczne, ponieważ nie możemy w tym czasie uprawiać sportu i utrzymywać w dobrym stanie naszej kondycji fizycznej.
Zdrowie psychiczne, fizyczne i emocjonalne ma wpływ na zdrowie społeczne i odwrotnie. Dzięki dobrym relacjom z innymi ludźmi, w trudnych sytuacjach możemy liczyć na wsparcie rodziny oraz przyjaciół. Problemy, które się pojawiają, mają wpływ na nasze zdrowie zarówno psychiczne, jak i emocjonalne oraz fizyczne. Wiele osób, gdy ma kłopoty lub stresuje się, chce porozmawiać z bliską osobą, która może ich wysłuchać, udzielić im wsparcia lub rady jak poradzić sobie w tej sytuacji.
Więcej na temat każdego rodzaju zdrowia i zależności między nimi dowiesz się, oglądając poniższy film.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RhUCUsm5sw9Ik
Film dotyczący rodzajów i różnych aspektów zdrowia.
Wykaż, że zdrowie emocjonalne i umysłowe mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie.
Wyjaśnij, dlaczego używki mają niekorzystny wpływ na zdrowie psychiczne.
Wykaż, że każdy z nas ma wpływ na swoje zdrowie społeczne.
7. Wpływ stresu na zdrowie
Stres jest reakcją organizmu na bodźce zewnętrzne powodujące zmianę w naszym życiu i konieczność przystosowania się do niej. Bodźce te to tak zwane stresorystresory lub czynniki stresogenne, do których należą między innymi: zmiana szkoły lub pracy, egzaminy, choroba, śmierć bliskiej osoby, rozwód, ślub, brak akceptacji w grupie rówieśników.
Stres powoduje zmiany w funkcjonowaniu organizmu, występuje między innymi: rozszerzenie dróg oddechowych i przyspieszenie oddechu, przyspieszone bicie serca, wzrost ciśnienia krwi. Stres pozwala nam radzić sobie z codziennymi problemami, dzięki niemu mobilizujemy się do rozwiązywania nowych zadań i zdobywamy nowe umiejętności, które mogą nam się przydać w przyszłości.
Są dwa rodzaje stresu:
„pozytywny”;
„negatywny”.
„Pozytywny” stres motywuje nas do działania. Na przykład, gdy czeka nas egzamin, stres ten powoduje, że bardziej przykładamy się do nauki, mobilizuje on naszą wydajność umysłową i pomaga efektywnie wykorzystać czas przeznaczony na naukę.
„Negatywny” stres występuje w sytuacji, gdy jest zbyt duże natężenie stresu w stosunku do sytuacji, w której się znajdujemy. Na przykład uczeń, który jest bardzo zestresowany podczas egzaminu, nie jest w stanie skoncentrować się i odpowiedzieć na pytania, które nie wykraczają poza jego wiedzę.
Stres początkowo może powodować utratę wagi, a gdy trwa dłużej to może powodować tycie.
Długotrwały stres przyczynia się do takich schorzeń jak infekcje (np. grypa, opryszczka), stany zapalne, bóle (kręgosłupa, mięśni, szyi, ramion, żołądka), choroby skóry, choroby autoimmunologicznechoroby autoimmunologiczne. Stres jest też czynnikiem rozwoju chorób przewlekłych takich jak miażdżyca, nowotwory, otyłość. Stwierdzono również, że długotrwały stres niszczy komórki mózgowe, prowadząc do osłabienia pamięci.
Za najskuteczniejsze metody ograniczenia lub zniesienia stresu uważa się jogę, sport i sen. Również wizyta u psychologa dla rozpoznania i nazwania przeżywanych emocji w sytuacji stresu może pomóc w poprawie zdrowia psychicznego, a przez to fizycznego.
8. Podsumowanie
Wyróżniamy cztery rodzaje zdrowia: fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe.
Zdrowie fizyczne jest związane z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu, jego układów oraz narządów.
Zdrowie psychiczne pozwala na uczestniczenie w życiu społecznym oraz radzenie sobie z różnymi sytuacjami.
Są dwa rodzaje zdrowia psychicznego: zdrowie emocjonalne i zdrowie umysłowe.
Zdrowie społeczne jest to umiejętność nawiązywania i utrzymywania relacji z inną osobą.
Na zdrowie ma wpływ styl życia, czynniki genetyczne i biologiczne, środowisko życia i opieka zdrowotna.
Zdrowie psychiczne, fizyczne i emocjonalne ma wpływ na zdrowie społeczne i odwrotnie.
Stres jest odpowiedzią organizmu na czynniki stresogenne, które powodują zmianę w naszym życiu.
Długotrwały stres ma negatywny wpływ na zdrowie, powoduje między innymi: bóle, choroby autoimmunologiczne, infekcje, nowotwory.
9. Słownik
posiadanie oraz umiejętność wyrażania własnego zdania i emocji z szacunkiem dla siebie i innych osób
inaczej: choroby z autoagresji; są to choroby, w których układ odpornościowy (immunologiczny) niszczy swoje własne komórki, ponieważ traktuje je jako obce np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, cukrzyca typu 1
hormony wydzielane przez organizm np. podczas wysiłku fizycznego, powodujące dobre samopoczucie i zadowolenie
bodziec zewnętrzny powodujący zmianę w naszym życiu i konieczność przystosowania się do niej
10. Zadania
Dopasuj pojęcia do odpowiedniego rodzaju zdrowia.
Ułóż w kolejności czynniki, które mają wpływ na zdrowie, zaczynając od czynnika, na który mamy największy wpływ.
Uzupełnij poniższy tekst podanymi słowami.
Zaznacz wszystkie prawdziwe zdania.
Zaznacz prawdziwe zdanie.
Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.
Wyjaśnij, w jaki sposób dobre zdrowie fizyczne wpływa na zdrowie psychiczne i emocjonalne.
Wymień skutki krótkotrwałego i długotrwałego stresu.
11. Notatnik
12. Bibliografia
Boris, Jaki jest związek między zdrowiem fizycznym a emocjonalnym?, dostępny w internecie: https://www.netinbag.com/pl/health/what-is-the-connection-between-physical-and-emotional-health.html [dostęp dn. 01.06.2022].
Cipora E., Smoleń E., (2015), Opinia mieszkańców powiatu sanockiego na temat determinantów zdrowia, [w:] „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” nr 2.
Krocz K., Olchowy K., Stres - czym jest, jakie niesie skutki i jak sobie z nim radzić, dostępny w internecie: https://portal.abczdrowie.pl/stres [dostęp dn. 01.06.2022].
Serwis Rzeczypospolitej Polskiej, Ministerstwo Zdrowia, dostępny w internecie: https://www.gov.pl/web/zdrowie [dostęp dn. 19.08.2022].