Zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne i społeczne – zależności
Na co dzień nie zastanawiamy się czym jest zdrowie. Dopiero gdy zaczyna nam coś dolegać baczniej przyglądamy się temu co służy, a co nie służy naszemu zdrowiu. Wtedy myślimy o tym co mogliśmy zrobić, żeby uniknąć zachorowania i złego samopoczucia. Jak dbać o zdrowie fizyczne, psychiczne, emocjonalne i społeczne, jakie są między nimi zależności oraz jaki wpływ ma stres na zdrowie, dowiesz się z tego e‑materiału.
rozróżniać zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne,
wyjaśniać zależności między zdrowiem fizycznym, psychicznym, a społecznym,
wyjaśniać wpływ stresu na zdrowie,
wskazywać czynniki wpływające na zdrowie.
1. Zdrowie fizyczne
Zdrowie rozumiane jest jako brak choroby lub niepełnosprawności, a równocześnie ogólny dobrostan w zakresie różnych sfer funkcjonowania człowieka (sfery fizycznej, psychicznej, społecznej i emocjonalnej).
Skoro zdrowie zapewnia możliwość dobrego funkcjonowania i samopoczucia to warto dowiedzieć się jak o nie zadbać w każdym aspekcie, czyli w wymiarze fizycznym, psychicznym, emocjonalnym i intelektualnym.
Zdrowie fizyczne jest to stan prawidłowego funkcjonowania organizmu, jego narządów i układów. Aby zachować zdrowie fizyczne i sprawne funkcjonowanie przez całe życie należy każdego dnia zadbać o:
właściwe odżywianie,
aktywność fizyczną,
ubieranie się odpowiednie do warunków otoczenia,
odpowiednio długi odpoczynek i sen,
rozwój intelektualny i społeczny.
Ilość i jakość pożywienia, które codziennie spożywamy wpływa bezpośrednio na stan zdrowia obecnie oraz w przyszłości. Prawidłowo skomponowane posiłki zawierające w swoim składzie witaminy, minerały, białko, węglowodany i tłuszcze dostarczają komórkom organizmu niezbędne substancje odżywcze. Jeśli posiłki są jednorodne, sporządzone z produktów o niskiej wartości odżywczej, a wysokiej kaloryczności (np. fast food), to po pewnym czasie w organizmie zaczną zachodzić niekorzystne zmiany np. otyłość, znużenie, pogorszona odporność, wypadanie włosów, skurcze mięśni.
Codzienna aktywność fizyczna związana jest nie tylko z wykonywaniem czynności, które pozwalają funkcjonować, czyli np. z przygotowaniem posiłków, sprzątaniem, przemieszczaniem się do szkoły lub pracy, ale także z uprawianiem sportów. Sport uprawiany regularnie, o odpowiednio dobranej do wieku i możliwości fizycznych intensywności, poprawia funkcjonowanie układów krążenia i oddechowego. Pozwala także utrzymać w sprawności układ kostny i mięśniowy. Uprawianie sportów wspomaga produkcję endorfinendorfin, które wyzwalają pozytywny nastrój. Warto zatem zadbać o dużą dawkę ruchu szczególnie na świeżym powietrzu np. spacery, bieganie lub jazda na rowerze.
2. Zdrowie psychiczne
W 1948 roku Światowa Organizacja Zdrowia wprowadziła ogólną definicję zdrowia psychicznego rozumianą jako pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka, a także zdolność do rozwoju i samorealizacji. Dobrostan jest subiektywną oceną własnego życia i stanu posiadania. Dla jednych ludzi posiadanie namiotu i konia jest oznaką sukcesu życiowego, dla innych sukcesem jest kariera w międzynarodowym przedsiębiorstwie. Niemal wszyscy ludzie pragną dobrych relacji z członkami rodziny i społeczeństwa oraz dobrego zdrowia.
Aby zapewnić sobie zdrowie psychiczne należy zdać sobie sprawę z tego co jest dla mnie ważne w życiu i co mogę zrobić, żeby cieszyć się z tego życia. Dlatego dbając o zdrowie psychiczne należy przede wszystkim zastanowić się nad swoimi mocnymi i słabym stronami oraz możliwościami jakie w danej chwili się ma. Trzeba wyznaczyć sobie realne cele, które można osiągać, a w miarę własnego rozwoju i pojawiających się możliwości zmieniać te cele lub wyznaczać nowe.
Dbając o zdrowie psychiczne należy:
dostrzegać codzienny rozwój swoich umiejętności i wiadomości oraz relacji społecznych,
rozwijać umiejętność optymistycznego patrzenia na świat i rozwiązywania problemów,
dbać o możliwość wpływania na własne życie,
kształtować pozytywne relacje z innymi ludźmi,
zadbać o właściwą długość i jakość odpoczynku i snu,
dbać o rozwój intelektualny, zawodowy i społeczny.
Warto pamiętać o tym, że każdego dnia można nauczyć się czegoś nowego, osiągnąć (nawet malutki) sukces, pomóc komuś lub spędzić z kimś czas. Docenianie codziennych osiągnięć pozwala dostrzec własny rozwój i odczuć satysfakcję. Dobra samoocena motywuje do podejmowania kolejnych działań i kształtuje właściwy stosunek do samego siebie. To z kolei wpływa na dobre zdrowie psychiczne, które pozwala w pełni uczestniczyć w życiu społecznym i gospodarczym.
Możliwość wpływania na własne życie wiąże się między innymi z niezależnością ekonomiczną i asertywnościąasertywnością, poczuciem własnej autonomii. Presja otoczenia może wpływać destrukcyjnie, gdyż robienie czegoś wbrew sobie ma zły wpływ na psychikę.
Należy jednak pamiętać o tym, że w życiu każdego człowieka zdarzają się także porażki. Powinny one stanowić lekcję, z której wyciągnięte wnioski pozwolą uniknąć tych samych błędów w kolejnych działaniach.
Pokonywanie trudności jest łatwiejsze, gdy można liczyć na pomoc innych osób. Dlatego niezmiernie ważne dla zdrowia psychicznego jest kształtowanie dobrych relacji z otoczeniem (rodziną, przyjaciółmi, kolegami czy współpracownikami). Rozwijanie i doskonalenie umiejętności komunikowania się, współpracowania, wspólnego rozwiązywania problemów oraz empatii stanowi podstawę dobrego funkcjonowania w społeczeństwie.
Na dobrostan psychiczny i fizyczny ma także wpływ to, jak spędzamy wolny czas i w jaki sposób odpoczywamy oraz śpimy. Nie trzeba przeznaczać wielu godzin na odpoczynek lub sen. Trzeba natomiast zadbać o jego jakość. Jeśli nasza praca wiąże się z długim siedzeniem przed komputerem, to w ramach odpoczynku należy pójść na spacer lub spotkać się z przyjaciółmi. Przygotowując się do snu warto zadbać o wywietrzenie pokoju, wygaszenie wszystkich świateł oraz wyciszenie (o ile to możliwe) wszystkich dźwięków.
Na dobrostan psychiczny duży wpływ ma także rozwój intelektualny. Zdobywanie wiedzy i umiejętności, pozwala lepiej rozumieć świat i ludzi oraz sprawniej funkcjonować w społeczeństwie i gospodarce.
Zdrowie psychiczne analizuje się pod kątem
zdrowia emocjonalnego,
zdrowia umysłowego.
Zdrowie emocjonalne
Zdrowie emocjonalne jest zależne od umiejętności radzenia sobie z emocjami zarówno pozytywnymi (radość, miłość) jak i negatywnymi (złość, agresja, zazdrość). Umiejętność rozpoznania emocji i radzenia sobie z nimi (np. złością, agresją, nieadekwatną wesołością) jest kluczowa dla zachowania dobrych relacji społecznych i zrozumienia reakcji własnego organizmu. Przyczyną nagłych i nadmiernych emocji może być stres. Dlatego należy nauczyć się przewidywać i eliminować sytuacje stresogenne (np. wyjść wcześniej z domu, żeby nie spóźnić się na spotkanie) oraz opanowywać skutki stresu (np. poprzez relaksację, wysiłek fizyczny podczas ćwiczeń).
Zdrowie umysłowe
Zdrowie umysłowe jest to zdolność do jasnego i logicznego myślenia oraz podejmowania decyzji. Aby zachować zdrowie umysłowe należy zadbać o prawidłowy przebieg procesów myślowych. Wiąże się to z koniecznością ciągłego uczenia się i rozwijania umiejętności poznawczych, analitycznych, syntetycznych i dedukcyjnych. Na podstawie posiadanej i poszerzanej wiedzy możliwe jest podejmowanie trafnych decyzji, które będą opierały się o konkretne dane. Ciągłe uczenie się i poznawanie nowych obszarów wiedzy pozwala zachować sprawność intelektualną
Zdrowie fizyczne, psychiczne i emocjonalne są wzajemnie od siebie zależne. Człowiek, który jest sprawny fizycznie, jest bardziej skłonny do podejmowania nowych aktywności, zachowuje dobre samopoczucie i chętniej nawiązuje kontakt z innymi ludźmi. Jeśli zdrowie fizyczne się pogarsza np. na skutek przeziębienia najchętniej pozostajemy w domu i nie mamy ochoty na spotkania. Gdy jesteśmy czymś zasmuceni, skupiamy się na problemach, to najczęściej nie mamy ochoty podejmować aktywności fizycznej i społecznej.
3. Zdrowie społeczne
Zdrowie społeczne zależy od umiejętności nawiązywania i utrzymywania relacji z innymi osobami (przyjaźni, związków). Umiejętności te kształtowane są w procesie rozwoju i wychowania każdego człowieka. Od najmłodszych lat uczymy się zachowań, które pozwalają na funkcjonować w społeczeństwie. Poznajemy zasady współżycia społecznego, komunikowania się, pielęgnowania tradycji i wartości charakterystycznych dla naszej grupy społecznej. Dzięki nim identyfikujemy się z grupą i zachowujemy wewnętrzny spokój.
W dalszym rozwoju poznawanie innych kultur i zasad współżycia społecznego pozwala rozwijać światopogląd, świadomie dokonywać wyborów, eliminuje strach przed nieznanym ksenofobięksenofobię. Dlatego należy brać udział w spotkaniach rozwijających zainteresowania, umiejętności zawodowe, spędzać czas z rodziną i przyjaciółmi, poznawać nowych ludzi ich zwyczaje i kulturę.
Na co dzień nie zastanawiamy się, czym jest zdrowie. Zaczynamy bardziej przyglądać się temu, co mu służy, a co szkodzi, dopiero gdy coś nam dolega. Z tej prezentacji dowiesz się, jak zachować zdrowie: fizyczne, psychiczne, emocjonalne i społeczne.
Definicja zdrowia według Światowej Organizacji Zdrowia brzmi: „zdrowie jest pełnią dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brakiem choroby lub niepełnosprawności”. Ostatnio została ona uzupełniona o zdolność do prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego, a także o wymiar duchowy. Definicja ta zawiera zarówno elementy biologiczne, odnoszące się do zdrowia fizycznego, jak i elementy związane z jego wymiarem psychicznym, w którym wyróżniamy zdrowie umysłowe i zdrowie emocjonalne. Podkreślony w niej został również jego aspekt społeczny. Na tej podstawie możemy stwierdzić, że zdrowie jest zjawiskiem wielowymiarowym. Myśląc o nim, nie możemy skupiać się tylko na chorobach i ich leczeniu, ale przede wszystkim na wzmacnianiu organizmu poprzez odpowiedni tryb życia oraz zapobieganie problemom zdrowotnym.
Dbałość o zdrowie to działania, które należy wykonywać przez całe życie. Najważniejszą zasadą w kwestii dbania o zdrowie jest profilaktyka, czyli zapobieganie chorobom. Polega ona na prowadzeniu zdrowego trybu życia, czyli stosowaniu właściwej diety, aktywności fizycznej i odpoczynku. Wymaga również systematycznego przeprowadzania badań kontrolnych, dzięki którym można wykryć nieprawidłowe zmiany w funkcjonowaniu organizmu. Na podstawie wskazujących na nieprawidłowości wyników badań, lekarz podejmuje decyzję o wdrożeniu leków oraz działań mających przywrócić zdrowie. Należy pamiętać, że większość chorób wcześnie wykryta może być szybko wyleczona, bez negatywnych konsekwencji dla zdrowia.
To, w jaki sposób się odżywiamy, decyduje nie tylko o zdrowiu fizycznym, odporności na czynniki zewnętrzne (wirusy i bakterie), ale także o samopoczuciu i chęci do działania. Zbilansowana dieta dostarcza organizmowi niezbędnych składników. Warzywa i owoce są źródłem witamin, składników mineralnych oraz bioaktywnych związków. Codziennie powinno się spożywać produkty mleczne, zwłaszcza napoje fermentowane, czyli: jogurty, kefiry, maślanki oraz sery. Nieodpowiednia dieta, nadużywanie antybiotyków oraz niektórych leków, a także stres mogą prowadzić do dysbiozy, czyli zaburzenia równowagi mikrobiologicznej w jelitach, która skutkuje zaburzeniami odporności. Ponadto trzeba pamiętać o tym, że posiłki powinny być spożywane regularnie, bo to pozwala efektywniej odżywiać organizm.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RArcztqS7zbzM
Film przedstawia młode osoby w strojach sportowych, które grają na sali gimnastycznej w koszykówkę.
Każdego dnia wykonujemy mnóstwo czynności: szykujemy posiłki, sprzątamy, robimy zakupy, pracujemy lub uczymy się. Często po całym dniu jesteśmy bardzo zmęczeni. Niemniej należy pamiętać o tym, że aktywność fizyczna powinna dotyczyć także wykonywania czynności, które rozwijają układ mięśniowy i pozwalają zachować sprawność układu kostnego. Codzienne spacery powinny stać się nawykiem. Ponadto warto uprawiać sport o umiarkowanej intensywności, który poza ruchem dostarczy nam zadowolenia z pokonywania własnych ograniczeń i osiągania coraz lepszych rezultatów. Podczas uprawiania sportu wydzielane są hormony szczęścia (między innymi endorfiny), poprawia się wydolność organizmu, lepiej funkcjonuje układ krwionośny i oddechowy.
Sen i odpoczynek ma niezwykle istotne znaczenie dla zachowania zdrowia. W czasie snu w mózgu i całym organizmie zachodzi wiele procesów biologicznych, np.:
zapamiętywanie istotnych informacji,
regeneracja systemu nerwowego,
regeneracja i odpoczynek większości tkanek i narządów całego ciała.
Jeśli sen jest zbyt krótki, to konsekwencją może być:
obniżenie zdolności poznawczych i koncentracji,
trudność uczenia się i zapamiętywania,
zaburzenia nastroju, stany lękowe, a nawet depresja,
szybsze męczenie się, osłabiona wydolność fizyczna,
większa podatność na infekcje i zakażenia,
zaburzenia łaknienia i metaboliczne,
zwiększenie ryzyka chorób przewlekłych, takich jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze.
Przyjmuje się, że pożądana długość snu w ciągu doby różni się w zależności od wieku:
dzieci w wieku szkolnym (5‑12 lat): 9‑12 godzin,
nastolatki (13‑17 lat): 8‑10 godzin,
dorośli (18‑64 lata): 7‑9 godzin,
osoby starsze (ponad 65 lat): 7‑8 godzin.
Należy pamiętać o tym, że każdy człowiek ma indywidualną potrzebę snu. Jedne osoby będą wypoczęte po przespaniu 4‑5 godzin, a inne potrzebują np. 10 godzin. Jednak zbyt długi sen jest także niekorzystny dla organizmu. Podstawą dobrego wysypiania się jest regularność, czyli zasypianie o stałej godzinie, np. około 22:00, oraz odpowiednie przygotowanie pomieszczenia, czyli wywietrzenie, zaciemnienie i wyciszenie. Przed snem nie powinno się korzystać z komputera ani telefonu. Dobrze jest przypomnieć sobie miłe wydarzenia i odprężyć się.
Człowiek jest istotą społeczną, dlatego dla zachowania zdrowia psychiczno‑emocjonalnego konieczne jest utrzymywanie dobrych relacji z otoczeniem. Potrzebujemy innych ludzi, aby w pełni odczuwać zadowolenie z życia, ponieważ odczuwamy silną potrzebę przynależności i akceptacji. Samotność, wyobcowanie i niezrozumienie rodzi frustrację i może doprowadzić do depresji. Należy jednak unikać kontaktów z ludźmi, którzy wykorzystują nasze zaufanie, są nielojalni i nie można na nich liczyć. Najważniejszą i pierwszą grupą ludzi, z którymi czujemy ogromną więź jest rodzina (rodzice, rodzeństwo, dziadkowie). Później pojawiają się koledzy, znajomi, przyjaciele. Warto świadomie ich dobierać, aby stanowili dla nas wsparcie, inspirację i odskocznię od codziennych problemów.
Dobre samopoczucie decydujące o zdrowiu psychicznym można także osiągnąć dzięki rozwojowi intelektualnemu. Większa wiedza o świecie i zachodzących w nim procesach pozwala rozumieć to, co się wokół nas dzieje. Daje możliwość podejmowania właściwych decyzji. Ponadto, szeroki światopogląd ułatwia kontakty międzyludzkie. Podczas spotkań z innymi ludźmi można swobodnie rozmawiać na różne tematy i w ten sposób poznawać ich zdanie oraz rozwijać swój sposób myślenia. Umiejętność analizowania czytanych tekstów jest przydatna nie tylko w życiu osobistym, ale także w szkole lub w pracy.
Zdrowie człowieka zależy nie tylko od tego, jak się o nie dba, ale także od otoczenia, w którym się żyje. Dlatego, aby przez długie lata zachować zdrowie, należy zadbać także o środowisko. Czyste powietrze i rzeki, ekologiczne uprawy, zachowane lasy oraz zrównoważony rozwój gospodarczy zapewnią właściwe warunki do życia nie tylko dziś, ale także w przyszłości. Każdego dnia, każdy człowiek powinien dbać o środowisko, bo w ten sposób dba także o własne zdrowie.
Troska o zdrowie musi być działaniem kompleksowym. Zaniedbanie któregokolwiek obszaru może spowodować pogorszenie zdrowia fizycznego, psychicznego, społecznego czy emocjonalnego.
Wyjaśnij, w jaki sposób dbając o zdrowie umysłowe i emocjonalne, można zachować zdrowie psychiczne.
Wymień działania, jakie już dzisiaj możesz podjąć, aby zachować zdrowie fizyczne.
Wyjaśnij, jak relacje koleżeńskie wpływają na dobre samopoczucie.
Wyjaśnij, w jaki sposób dbając o środowisko naturalne dbamy o własne zdrowie.
4. Czynniki wpływające na zdrowie
Istnieje ogromna ilość czynników, które wpływają na zdrowie człowieka np.
styl życia, czyli np. praca, sposób spędzania wolnego czasu, odżywiania się,
czynniki biologiczne, czyli np. płeć, wiek, genetyczne dziedziczenie predyspozycji do chorób,
środowisko życia, które poprzez swoje zanieczyszczenie może negatywnie wpływać na zdrowie,
opieka zdrowotna i profilaktyka, której rozwój pozwala zadbać o zdrowie, np. poprzez dostęp do służby zdrowia, szczepienia, higienę osobistą i badania profilaktyczne
stres.
Stres jest to reakcja organizmu na bodziec zewnętrzny, który zakłóca dotychczasową równowagę i powoduje np. zmianę w życiu oraz konieczność zareagowania na nią. Są dwa rodzaje stresu:
pozytywny - eustres - motywujący do działania,
negatywny - dystres - przeciążający organizm.
Mówiąc o stresie najczęściej myślimy o drugim rodzaju.
StresoremStresorem lub czynnikiem stresogennym mogą być np. zmiana pracy lub szkoły, egzaminy, choroba, śmierć, kłopoty finansowe, konflikty w rodzinie, brak akceptacji w grupie rówieśników.
Pod wpływem stresu w organizmie zwiększa się produkcja adrenaliny i kortyzolu. Są to hormony, które przyspieszając między innymi oddech i krążenie krwi przygotowują organizm do „walki”. Krótkotrwały stres pozwala szybko podejmować decyzje i działania. Jednak, jeśli stres utrzymuje się długo to mogą pojawić problemy z układem pokarmowym, trudności z kojarzeniem, zaburzenia snu, lęk, poczucie utraty kontroli, rozdrażnienie, uczucie przytłoczenia, choroby autoimmunologicznechoroby autoimmunologiczne lub depresja. Zewnętrznymi objawami stresu mogą być nerwowe ruchy, obgryzanie paznokci, smutek, chudnięcie lub tycie.
Warto zwrócić uwagę na to, że to co dla jednych będzie sytuacją stresową dla innych będzie sytuacją normalną np. kartkówka dla jednych uczniów będzie bardzo stresującym wydarzeniem (szczególnie, gdy są nieprzygotowani do zajęć), a dla innych normalnym sprawdzeniem ich wiedzy.
Należy dążyć do ograniczania sytuacji stresogennych np. poprzez planowanie działań, przygotowanie się do zajęć lub pracy. Jednak wielu zdarzeń nie da się przewidzieć, dlatego należy nauczyć się pokonywać stres np. poprzez:
poszukiwanie rozwiązań, zamiast skupiania się na przyczynach zdarzeń (one oczywiście też są ważne, ale można je przeanalizować po rozwiązaniu problemu, aby w przyszłości unikać podobnych zdarzeń),
planowaniu alternatywnych działań (przygotowanie tzw. planu B),
współdziałanie z innymi podczas pokonywania problemów,
działania relaksacyjne np. uprawianie sportu, kontakt z naturą, spotkania z przyjaciółmi.
Czasem, aby poradzić sobie ze skutkami długotrwałego stresu trzeba skorzystać z pomocy specjalistów np. psychologów.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RVQMmhA3MBFn9
W animacji wyjaśniono czym jest stres i jaki jest jego wpływ na nasze zdrowie. Omówione zostały fazy, objawy, rodzaje stresu. Wyjaśniono co to jest „stresor”. Wymienione zostały czynniki stresogenne i ich przykłady.
Wyjaśnij, czym jest stres.
Wymień poszczególne fazy stresu.
Wyjaśnij, jakie skutki może mieć faza wyczerpania, występująca w przedłużającym się stresie.
5. Podsumowanie
Zdrowie rozumiane jest jako brak choroby lub niepełnosprawności, a równocześnie ogólny dobrostan w zakresie różnych sfer funkcjonowania człowieka (sfery fizycznej, psychicznej, społecznej i emocjonalnej).
Zdrowie fizyczne jest to stan prawidłowego funkcjonowania organizmu, jego narządów i układów.
Zdrowie psychiczne rozumiane jest jako dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka, a także zdolność do rozwoju i samorealizacji.
Zdrowie emocjonalne jest zależne od umiejętności radzenia sobie z emocjami.
Zdrowie umysłowe jest to zdolność do jasnego i logicznego myślenia oraz podejmowania decyzji.
Stres jest to reakcja organizmu na bodziec zewnętrzny, który zakłóca dotychczasową równowagę i powoduje np. zmianę w życiu oraz konieczność zareagowania na nią.
Zdrowie fizyczne, psychiczne i emocjonalne są wzajemnie od siebie zależne.
Zdrowie zachowywane jest między innymi dzięki podejmowaniu działań w zakresie: prawidłowego odżywiania, odpoczywania, utrzymania relacji społecznych, rozwoju intelektualnego.
6. Słownik
jest to posiadanie oraz umiejętność wyrażania własnego zdania i emocji z szacunkiem dla siebie i innych osób
inaczej choroby z autoagresji, są to choroby, w których układ odpornościowy (immunologiczny) niszczy swoje własne komórki, ponieważ traktuje je jako obce
są to hormony wydzielane przez organizm, np. podczas wysiłku fizycznego, powodujące dobre samopoczucie i zadowolenie
jest to strach, niechęć, wrogość względem ludzi uznanych za obcych z powodu np. religii, koloru skóry, kraju pochodzenia.
bodziec zewnętrzny powodujący zmianę w naszym życiu i konieczność przystosowania się do niej
7. Zadania
Dopasuj pojęcia do odpowiedniego rodzaju zdrowia.
Uporządkuj we właściwej kolejności fazy stresu według Selye'go [wym. Selaj].
Uzupełnij poniższy tekst podanymi słowami.
Zaznacz prawdziwe zdania.
Zaznacz prawdziwe zdanie.
Zaznacz zdania prawdziwe.
Opisz działania, które możesz podjąć by zadbać o zdrowie fizyczne.
Wykaż zależności między zdrowiem fizycznym, psychicznym i społecznym.
8. Notatnik
9. Bibliografia
Jaczewska-Schuetz J., Odżywianie dla budowania odporności, dostępny w internecie: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/odzywianie-dla-budowania-odpornosci/ [dostęp dn. 08.08.2022].
Piotrowicz M., Urban E., Zdrowie – definicja, dostępny w internecie: https://www.pzh.gov.pl/zdrowie-definicja/ [dostęp dn. 08.08.2022].
Szczepaniak W., Stres przyczyną chorób. Nie zgadniesz, jak wielu, dostępny w internecie: https://zdrowie.pap.pl/strefa-psyche/stres-przyczyna-chorob-nie-zgadniesz-jak-wielu [dostęp dn. 08.08.2022].
Zadbaj o swoje zdrowie psychiczne, pod red. Narodowy Fundusz Zdrowia, dostępny w internecie: https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/zadbaj-o-swoje-zdrowie-psychiczne [dostęp dn. 08.08.2022].