Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt
Re5B5ZFVEJWfX

Zespoły wykonawcze – rodzaje orkiestr

Źródło: Maja Gordon, cc0.

Ważne daty

2 połowa XVII w. – pojawia się termin orkiestra

ok. 1740 – powołanie do życia szkoły mannheimskiej

1782 – wprowadzenie klarnetu do składu orkiestry

1907 – powstaje VIII Symfonia Gustava Mahlera napisana na jeden z największych składów orkiestry symfonicznej

1912 – powstaje Symfonia kameralna op. 9 Arnolda Schönberga przeznaczona na 15 instrumentów

me982111e00f7158c_0000000000019
1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R1cgFOQoGDvih1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: Maja Gordon, cc0.

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

5. Barok. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę barokową w kontekście estetyki epoki, uwzględniając:

d) powstanie systemu dur‑moll i basso continuo,

e) concerto – powszechne muzykowanie i związane z nim formy (concerto grosso, muzyka plenerowa);

3) wymienia i klasyfikuje barokowe instrumenty muzyczne (klawesyn, organy, skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas, obój, waltornia, fortepian, flet poprzeczny);

6) zna pojęcia: system dur‑moll, polifonia imitacyjna, bas cyfrowany (basso continuo), kontrapunkt, forma ewolucyjna, orkiestra barokowa, improwizacja, forma wariacyjna, ostinato, system równomiernie temperowany, bel canto.

6. Klasycyzm. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki:

d) związki muzyki z kulturą mieszczańską,

e) muzyka salonowa,

g) twórczość i działalność klasyków wiedeńskich,

2) omawia cechy wybranych form muzycznych:

b) gatunki oparte na cyklu sonatowym: sonata klasyczna, symfonia, koncert solowy, kwartet smyczkowy,

3) wymienia i klasyfikuje instrumenty orkiestry symfonicznej, skład kwartetu smyczkowego i różnych zespołów kameralnych typowych dla epoki klasycyzmu;

4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven).

7. Romantyzm. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:

f) opisuje orkiestrę symfoniczną w romantyzmie (powiększenie składu, szczególnie u Hectora Berlioza i Gustava Mahlera, rola dyrygenta);

3) wymienia i klasyfikuje instrumenty muzyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu: fortepian, pianino, gitara, harfa; instrumenty smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas), instrumenty dęte: róg (waltornia), obój, flet, klarnet, saksofon; wymienia kompozytorów romantyzmu i charakteryzuje ich twórczość: Franz Schubert, Hector Berlioz, Felix Mendelssohn‑Bartholdy, Robert Schumann, Ferenc Liszt, Gioacchino Rossini, Giuseppe Verdi, Richard Wagner, Giacomo Puccini i późny romantyzm: Johann Brahms, Piotr Czajkowski, Gustav Mahler.

II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:

1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;

2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;

III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:

1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;

3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.

Nauczysz się

rozróżniać pojęcia: orkiestra kameralna, orkiestra symfoniczna, orkiestra dęta;

opisywać historię powstania orkiestry;

wymieniać instrumenty wchodzące w skład różnego rodzaju orkiestr.

Orkiestra na przełomie wieków

W średniowieczu, choć do praktyki muzycznej wprowadzano kolejne instrumenty, nie istniały zespoły, które określilibyśmy mianem orkiestry. Instrumenty były ze sobą zestawiane przypadkowo. W źródłach odnaleźć można informacje o składzie zespołu wykonującego dzieła Orlando di Lasso, w którym był szpinetSzpinetszpinet, jedne skrzypce, trzy viole, gamba, lira basowa, lutnia, flet, fagot, trzy cynki i puzon.

RWFJgruWT01ky1
Ilustracja przedstawia: średniowiecznych muzyków grających na instrumentach. Trzech muzyków siedzi, jeden gra na stojąco. Wśród nich siedzi też kobieta. Postaci ubrane są w długie, czarne szaty z nakryciem głowy.
Średniowieczni muzycy, medieval-life-and-times.info, CC BY 3.0
RQhzqj1xVPkkE
Ilustracja interaktywna przedstawia: Jean-Baptiste Lully. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Lully (,…) Jean-Baptiste (Giovanni Battista), urodzony 28.XI. 1632, Florencja, zmarł 22. III. 1687 roku, Paryż, kompozytor francuski, pochodzenia włoskiego. Od 1652 roku na dworze Ludwika XiV jako skrzypek orkiestry 24 Violons du Roi, także aktor, tancerz, od 1653 roku kompozytor nadworny, Wykształcił tak zwany francuski typ uwertury, twórca narodowego stylu opery francuskiej. Komponował balety (ballets de cour), wynikiem współpracy z Molierem były komediobalety, między innymi „Mieszczanin szlachcicem” (1670). Opery Quinaulta, oparte na zasadach klasycznego dramatu francuskiego z dużymi partiami chóru i baletu: Cadnus et Hernione (1673), Alceste (1674), Roland (1685), ponadto utwory religijne. Jean-Baptiste Lully uważany jest za pierwszego dyrygenta. Do prowadzenia orkiestry używał laski, którą zranił się w nogę na jednym z koncertów. Zakażenie, które wdało się w ranę było przyczyną śmierci kompozytora. Fotografia przedstawia mężczyznę ze smukłą i delikatną twarzą. Ma długie, mocno kręcone włosy. Ubrany jest w białą koszulę z żabotem oraz ciemny płaszcz.
Jean-Baptiste Lully, wikimedia.org, domena publiczna

W renesansie zaczęto grupować instrumenty w chóry, czyli grupy pokrewnych instrumentów o różnych wielkościach. Szałamaje, flety oraz viole budowane były w różnych rozmiarach, co odpowiadać miało rodzajom głosów śpiewaków i pozwalało na uzyskanie odpowiednich proporcji pomiędzy głosami.
W baroku podstawą zespołów instrumentalnych stały się instrumenty smyczkowe. To do nich dodawano flety, oboje, fagoty oraz trąbki, a niekiedy także instrumenty specjalne, np. obój miłosny.
W tym czasie wprowadzono także praktykę basso continuoBasso continuobasso continuo, czyli basu cyfrowanego. Do klawesynu pełniącego wówczas funkcję trzonu zespołu dołączały przede wszystkim instrumenty o niskim brzmieniu: wiolonczele, gamby, kontrabasy, fagoty oraz puzony.

Rrw2P7kak2aEm
Ilustracja interaktywna przedstawia: zapis nutowy prologu z opery „Orfeusz”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Utwór: Prolog z opery (Fragmenty: Toccata i Ritornello - La Musica), autorstwa Claudio Monteverdiego, Wykonawca: Ensemble Elyma; Gabriel Garrido (dyrygent). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.
Claudio Monteverdi, Prolog z opery „Orfeusz"

Skład orkiestry, który dzisiaj doskonale znamy, wykształcił się w połowie XVIII wieku dzięki kompozytorom takim, jak Johann Stamitz czy Franz Richter. Muzycy stworzyli i prowadzili orkiestrę symfoniczną na dworze książęcym w Mannheim, która dała początek współczesnej orkiestrze. W jej skład obok klawesynu wchodziły przede wszystkim instrumenty smyczkowe, podzielone już wyraźnie na pięć głosów: skrzypce I, skrzypce II, altówki, wiolonczele i kontrabasy. Poza nimi w skład orkiestry wchodziły w podwójnej obsadzie flety, oboje, fagoty, waltornie i trąbki, a także w razie potrzeby 2 kotły. Taki układ orkiestry utrzymał się w całym okresie klasycznym, z tym że przy pełniejszej obsadzie klawesyn stał się niesłyszalny i zbyteczny.
W razie potrzeb skład orkiestry mógł być dowolnie powiększany, zarówno w sekcjach smyczkowych, jak i dętych.
Z czasem do orkiestry wprowadzone zostały klarnety (w utworach Mozarta) a także puzony (u Beethovena), flet piccolo czy kontrafagoty.
W okresie romantyzmu do powyższego składu wprowadzano instrumenty o charakterystycznej barwie, np. rożek angielski, klarnet basowy czy harfę oraz poszerzono grupę instrumentów perkusyjnych (dodano ksylofon, dzwonki, dzwony i czelestę).

R1QXsmm1xHId51
Fotografia przedstawia: Royal Philharmonic Orchestra. Muzycy są w trakcie wykonywania utworu. Ubrani są w czarno białe stroje. Wyżej od orkiestry siedzą ludzie w czerwonych lożach.
Royal Philharmonic Orchestra, royalalberthall.com, CC BY 3.0

Typy orkiestr

W miarę jak składy orkiestrowe stabilizowały się, pojawiały się także określone typy zespołów orkiestrowych. Podstawowe z nich to mała, wielka oraz zwiększona orkiestra symfoniczname982111e00f7158c_0000000000004orkiestra symfoniczna. Kompozycja Tako rzecze Zaratustra Richarda Straussa jest przykładem poematu symfonicznego, w którym twórca w sposób mistrzowski użył aparatu orkiestry.

Rqq856nwPiQ7k
Ilustracja interaktywna przedstawia: Ryszard Strauss, „Tako rzecze Zaratustra”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Utwór: Ryszard Strauss, „Tako rzecze Zaratustra”, (fragment). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Ryszard Strauss, „Tako rzecze Zaratustra”, Op. 30 (framgnet)

W małej orkiestrze symfonicznej, zwanej także kameralną, najczęściej używana jest podwójna obsada instrumentów drewnianych, wielka zaś miewa potrójną obsadę w tej grupie. Dla orkiestry zwiększonej charakterystyczne jest wprowadzanie wielu dodatkowych instrumentów, jest ono jednak uzależnione od potrzeb oraz preferencji kompozytora.

RESUgBdXMwYwC
Utwór muzyczny: Christian Cannabich Symfonia D-dur (fragment) XVIII w., przykład małej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Jiri MalatŹródło: Cannabich: Orchestral Works. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się radosnym charakterem.
Przykład małej orkiestry symfonicznej.
Christian Cannabich Symfonia D-dur (fragment) XVIII w., przykład małej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Jiri Malat Źródło: Cannabich: Orchestral Works, online-skills, CC BY 3.0
Przykład małej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Przykład małej orkiestry symfonicznej.
Christian Cannabich Symfonia D-dur (fragment) XVIII w., przykład małej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Jiri Malat Źródło: Cannabich: Orchestral Works, online-skills, CC BY 3.0
Przykład małej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Christian Cannabich Symfonia D-dur (fragment) XVIII w., przykład małej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Jiri MalatŹródło: Cannabich: Orchestral Works. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się radosnym charakterem.

R4AfljLb5B7ma
Utwór muzyczny: Franz Schubert Symfonia No. 8 D.759 (fragment) 1822, przykład wielkiej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się momentami tajemniczym, a momentami radosnym charakterem.
Przykład wielkiej orkiestry symfonicznej.
Franz Schubert Symfonia No. 8 D.759 (fragment) 1822, przykład wielkiej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim, online-skills, CC BY 3.0
Przykład wielkiej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Przykład wielkiej orkiestry symfonicznej.
Franz Schubert Symfonia No. 8 D.759 (fragment) 1822, przykład wielkiej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim, online-skills, CC BY 3.0
Przykład wielkiej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Franz Schubert Symfonia No. 8 D.759 (fragment) 1822, przykład wielkiej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się momentami tajemniczym, a momentami radosnym charakterem.

RkiWZLc1qlE6n
Utwór muzyczny: Gustav Mahler VI symfonia (fragment) 1903-1904, przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej.
Gustav Mahler VI symfonia (fragment) 1903-1904, przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim, online-skills, CC BY 3.0
Przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej.
Gustav Mahler VI symfonia (fragment) 1903-1904, przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim, online-skills, CC BY 3.0
Przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Gustav Mahler VI symfonia (fragment) 1903-1904, przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.

Warto zaznaczyć, że już w muzyce XX wieku kompozytorzy zaczęli znacząco powiększać obsadę sekcji perkusyjnej, dającej szerokie możliwości jeżeli chodzi o nietypowe wydobywanie dźwięku. Twórcy sięgali, i nadal to robią, do muzyki dla nas egzotycznej, czyli z regionów Ameryki Południowej, Afryki czy Azji, i chętnie wykorzystują także instrumenty regionalne, takie jak: bongosy, marakasy, różnego rodzaju bębny.

Od początków istnienia zespołów, które nazywać możemy orkiestrą, skład zmieniał się, ale przede wszystkim powiększał. Pierwsze orkiestry składały się z około 40 instrumentalistów, zaś w XX wieku orkiestra mogła liczyć nawet 160 osób i kilka chórów, jak np. w VIII Symfonii (Tysiąca) Gustava Mahlera, która właśnie swoją nazwę wzięła od liczby wykonawców.

R1ZcszoUdNO0W
Utwór muzyczny: Olivier Massiaen Turangalîla-Symphonie (fragment) 1946-1948. Wykonawca: Jean-Yves Thibaudet. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Olivier Massiaen, „Turangalîla-Symphonie” (fragment)
Olivier Massiaen, „Turangalîla-Symphonie” (fragment), 1946-1948, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Olivier Massiaen, „Turangalîla-Symphonie” (fragment)
Olivier Massiaen, „Turangalîla-Symphonie” (fragment), 1946-1948, online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Olivier Massiaen Turangalîla-Symphonie (fragment) 1946-1948. Wykonawca: Jean-Yves Thibaudet. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.

R1atAQwbRv4qO
Ilustracja interaktywna przedstawia: Gustav Mahler, „VIII Symfonia” („Symfonia Tysiąca”), cz. I „Veni Creator Spiritus” (fragment), (ilustracja); Gustav Mahler, „VIII Symfonia” („Symfonia Tysiąca”), cz. I „Veni Creator Spiritus” (fragment). Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Utwór: VIII Symfonia Symfonia Tysiąca, część I Veni Creator Spiritus (fragment), autorstwa Gustava Mahlera, Wykonawca: Los Angeles Philarmonic oraz Simon Bolivar Symphony Orchestra of Venezuela; Gustavo Dudamel (dyrygent).
Gustav Mahler, „VIII Symfonia” („Symfonia Tysiąca”), cz. I „Veni Creator Spiritus” (fragment), imslp.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Gustav Mahler, „VIII Symfonia” („Symfonia Tysiąca”), cz. I „Veni Creator Spiritus” (fragment), youtube/Michele Spagnolo, CC BY 3.0
50
R1OZ43qQD7myz
Ilustracja przedstawia: Wykonawcy „VIII Symfonii” Gustava Mahlera. Na fotografii widać duży chór oraz orkiestrę znajdujące się na scenie. Po bokach, na balkonach, znajdują się słuchacze.
Wykonawcy „VIII Symfonii” Gustava Mahlera, philharmonie.wien, CC BY 3.0
50
R1cy01fh3pCna
Ilustracja przedstawia: 1083 muzyków w czasie wykonywania VIII Symfonii (Tysiąca) Gustava Mahlera w Ljubljanie, Słowenia. muzycy ubrani sa na czarno i biało. Z przodu fotografii widać ludzi z widowni, zwróconych w stronę orkiestry.
1083 muzyków w czasie wykonywania VIII Symfonii (Tysiąca) Gustava Mahlera w Ljublanie, Słowenia, wikimedia.org, CC BY 3.0

Orkiestra przez wieki zyskała także charakterystyczny układ poszczególnych sekcji na scenie. Wynikał on z konieczności zachowania odpowiedniej proporcji brzmień. Układy przestrzenne zmieniały się, np. na początku XVIII wieku w centrum znajdowały się klawesyn i wiolonczela, otoczone z prawej instrumentami smyczkowymi, a z lewej – dętymi. Zasadą w późniejszych układach było wysuwanie na pierwszy plan instrumentów smyczkowych i umieszczanie perkusji stosunkowo daleko od słuchaczy.

RjiWBrjakTBmG
Ilustracja przedstawia układ instrumentów w orkiestrze symfonicznej. Umieszczono dodatkowe informacje: 1. Dyrygent, 2. Pierwsze skrzypce {image#}, 3. Drugie skrzypce {image#}, 4. Altówki {image#}, 5. Wiolonczele {image#}, 6. Kontrabasy {image#}, 7. Fortepian, 8. Harfa, 9. Waltornie, 10. Flety, 11. Oboje, 12. Klarnety, 13. Fagoty, 14. Tuby, 15. Puzony, 16. Trąbki, 17. Sekcja perkusyjna, 18. Kotły, 19. Bęben i wielki zestaw perkusyjny, 20. Talerze, 21. Trójkąt.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17

1. Dyrygent

2. Pierwsze skrzypce

3. Drugie skrzypce

4. Altówki

5. Wiolonczele

6. Kontrabasy

7. Fortepian

8. Harfa

9. Waltornie

10. Flety

11. Oboje

12. Klarnety

13. Fagoty

14. Tuby

15. Puzony

16. Trąbki

17. Sekcja perkusyjna

Układ instrumentów w orkiestrze symfonicznej, thinglink.com, CC BY 3.0

Oprócz orkiestr symfonicznych istnieją także orkiestry, w których skład wchodzą instrumenty tylko jednej lub dwóch grup. Pierwszym przykładem może być orkiestra smyczkowa.

R1SWaYfDBpO3B1
Fotografia przedstawia: orkiestrę smyczkową w trakcie wykonywania utworu na scenie. Postacie ubrane są na czarno. Trzymają w rękach instrumenty.
Orkiestra smyczkowa, ravennastrings.com, CC BY 3.0

Orkiestra smyczkowa jest orkiestrą składającą się wyłącznie z instrumentów sekcji smyczkowej. Podstawą takiej orkiestry są najczęściej: skrzypce podzielone na pierwsze i drugie, altówka, wiolonczela i kontrabas.

RCdKzMAiiL9dW
Ilustracja interaktywna przedstawia: Antonín Dvořák, „Serenada E‑dur” op. 22 (fragment). Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Utwór: Serenda smyczkowa E‑dur Op. 22 (fragment Moderato), autorstwa Antonina Dvořáka, Wykonawca: RNCM String Ensemble.
Antonín Dvořák, „Serenada E-dur” op. 22 (fragment), imslp.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Antonín Dvořák, „Serenada E-dur” op. 22 (fragment Moderato), youtube/RNCM, CC BY 3.0 (dźwięk)

Orkiestrą, w której skład wchodzą instrumenty tylko jednej lub dwóch grup, jest także orkiestra dęta.

R1Rh3G0CT9q6e1
Fotografia przedstawia: Orkiestra dęta wraz z towarzyszącym jej składem perkusji. Wykonują utwór na scenie. Dyrygent kieruje zespołem muzycznym. Członkowie orkiestry ubrani są na czarno.
Orkiestra dęta wraz z towarzyszącym jej składem perkusji, composerstoolbox.com, CC BY 3.0

Pierwsze orkiestry dęte pojawiły się w starożytnej Asyrii i Egipcie, w legionach rzymskich, i do dzisiaj mają dużą popularność, szczególnie jako orkiestry wojskowe. Obecnie istnieją dwa typy orkiestry dętej: fanfara – złożona z instrumentów dętych blaszanych i sakshornów (najczęściej spotykana w Polsce) oraz harmonia – złożona z instrumentów dętych drewnianych, blaszanych oraz perkusyjnych (najczęściej jest to orkiestra marszowa).

R2KPvYw6dJQ8D
Ilustracja przedstawia orkiestrę dętą typu fanfara. Muzycy ubrani są w czarne mundury, białe czapki, pasek i buty. Maszerują ulicą. W tle widać bloki i tłum ludzi.
Orkiestra dęta typu fanfara, wikimedia.org, CC BY-SA 3.0
R1YUv2huNasDw
Ilustracja przedstawia orkiestrę dętą typu harmonia. Muzycy ubrani są w czarne spodnie, białe czapki, koszule, pasek i buty. W tle widać kamienice, po lewej stronie na chodniku tłum ludzi.
Orkiestra dęta typu harmonia, wikimedia.org, GNU Licencji Wolnej Dokumentacji
R19zAWTVUjEOk
Ilustracja interaktywna przedstawia: podobiznę Tielmana Susato. Mężczyzna z poważnym wyrazem twarzy. Ma ciemne oczy, bez wyraźnego zaznaczenia brwi i rzęs. Na głowie ma czarny beret. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Tielman Susato, „Suite” (fragment). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Podobizna Tielmana Susato
Autor nieznany, Podobizna Tielmana Susato, play.primephonic.com, CC BY 3.0 (ilustracja); Tielman Susato, „Suite” (fragment), youtube/SpiritBrassEnsemble, CC BY 3.0 (dźwięk)

Orkiestra jest jednym z najbardziej powszechnych zespołów instrumentalnych. Poza przedstawionymi rodzajami można wyróżnić także inne odmiany, np. orkiestry dziecięce, młodzieżowe, wojskowe, jazzowe, czy takie, których skład dalece odbiega od jej standardowego kształtu.
Niezależnie od tego, orkiestra ukazuje nam piękno muzyki, w każdym jej aspekcie.

me982111e00f7158c_0000000000004

Zadania

RPzRQuu2UfjSE
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij pojęcie partytura.

Przeciągnij nazwy instrumentów w odpowiednie miejsce orkiestry symfonicznej.

Fagot, Pierwsze skrzypce, Kontrabas, Harfa, Wiolonczela, Puzon

.................
.................
.................
.................
.................
.................
Przeciągnij nazwy instrumentów w odpowiednie miejsce orkiestry symfonicznej.
Ćwiczenie 2

Wysłuchaj trzech przykładów muzycznych i  zaznacz te utwory, które są grane przez instrumenty, które można znaleźć w instrumentarium orkiestry dętej.

R1AEltQaJXcD41
Utwór muzyczny: Wolfgang Amadeusz Mozart – „Koncert na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Wolfgang Amadeusz Mozart, ścieżka dźwiękowa klarnetu z „Koncertu na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro”, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Wolfgang Amadeusz Mozart, ścieżka dźwiękowa klarnetu z „Koncertu na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro”, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Wolfgang Amadeusz Mozart – „Koncert na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.

R165eT01Me3Zo1
Utwór muzyczny: Camille Saint-Saëns – „Karnawał zwierząt – Łabędź". Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się smutnym charakterem.
Camille Saint-Saëns, „Karnawał zwierząt – Łabędź”, AMFN, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Camille Saint-Saëns, „Karnawał zwierząt – Łabędź”, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Camille Saint-Saëns – „Karnawał zwierząt – Łabędź". Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się smutnym charakterem.

R13KNElBuEtYS1
Utwór muzyczny: Maurice Ravel – „Bolero”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się marszowym charakterem.
Maurice Ravel, „Bolero”, AMFN, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Maurice Ravel, „Bolero”, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Maurice Ravel – „Bolero”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się marszowym charakterem.

R1LDP7WfJDz5A
Wyjaśnij pojęcie szpinet.

  • Wolfgang Amadeusz Mozart – Koncert na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro
  • Camille Saint-Saëns – Karnawał zwierząt – Łabędź
  • Maurice Ravel – Bolero
R1UZVfuEZclnY
Ćwiczenie 3
Wyjaśnij pojęcie Basso continuo.

Wysłuchaj przykładu muzycznego. Zaznacz, w której orkiestrze można usłyszeć instrument, przez który jest on wykonywany.

  • orkiestra dęta
  • orkiestra smyczkowa
  • orkiestra symfoniczna

Zadanie posiada plik audio, który można odsłuchać w wersji online podręcznika.

Wysłuchaj przykładu muzycznego. Zaznacz, w której orkiestrze można usłyszeć instrument, przez który jest on wykonywany.
R1ZWYbdsXekE1
Ćwiczenie 4
Przygotuj pytanie na kartkówkę dotyczące orkiestry symfonicznej.

Patrząc na schemat orkiestry, uzupełnij go tak, aby grupy instrumentów znalazły się w odpowiednich miejscach.

II skrzypce, dęte blaszane, I skrzypce, perkusja, altówki, dęte drewniane, wiolonczele i kontrabasy

.................
.................
.................
.................
.................
.................
.................
Patrząc na schemat orkiestry, uzupełnij go tak, aby grupy instrumentów znalazły się w odpowiednich miejscach
R1HCyKTYTqFcV
Ćwiczenie 5
Określ, w którym wieku wykształcił się skład orkiestry symfonicznej. Możliwe odpowiedzi: 1. w połowie XVIII wieku. 2. w XV wieku. 3. W I połowie XX wieku.

Wskaż, w którym wieku wykształcił się skład orkiestry symfonicznej.

  • w połowie XVIII wieku
  • w XV wieku
  • W I połowie XX wieku
Wskaż, w którym wieku wykształcił się skład orkiestry symfonicznej.
RU729jRiVc9gO
Ćwiczenie 6
Określ autora VIII Symfonii.

Utwór Veni Creator Spiritus pochodzi z VIII Symfonii. Wskaż autora tej symfonii.

  • Gustav Mahler
  • Antonin Dvorak
  • Hector Berlioz
Utwór Veni Creator Spiritus pochodzi z VIII Symfonii. Wskaż autora tej symfonii
R13kbiZl9MS9J
Ćwiczenie 7
Omów z kolegą cechy orkiestry smyczkowej.

Zapoznaj się z fotografią i zaznacz, która z orkiestr jest na niej widoczna.

  • orkiestra symfoniczna
  • orkiestra dęta
  • orkiestra smyczkowa
  • zwiększona orkiestra symfoniczna
Zapoznaj się z fotografią i zaznacz, która z orkiestr jest na niej widoczna

Słownik pojęć

Basso continuo
Basso continuo

Typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu; b.c. jest oparte na specjalnym systemie zapisu, polegającym na notowaniu linii basowej, pozostałe głosy improwizowano według ścisłych zasad.

Partytura
Partytura

Zapis utworu zespołowego sporządzony tak, aby wszystkie partie utworu były zestawione jedna nad drugą według określonego porządku.

Szpinet
Szpinet

Klawiszowy instrument strunowy o mechanizmie szarpanym, prototyp klawesynu.

me982111e00f7158c_0000000000201

Biblioteka muzyczna

RESUgBdXMwYwC
Utwór muzyczny: Christian Cannabich Symfonia D-dur (fragment) XVIII w., przykład małej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Jiri MalatŹródło: Cannabich: Orchestral Works. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się radosnym charakterem.
Przykład małej orkiestry symfonicznej.
Christian Cannabich Symfonia D-dur (fragment) XVIII w., przykład małej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Jiri Malat Źródło: Cannabich: Orchestral Works, online-skills, CC BY 3.0
Przykład małej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Przykład małej orkiestry symfonicznej.
Christian Cannabich Symfonia D-dur (fragment) XVIII w., przykład małej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Jiri Malat Źródło: Cannabich: Orchestral Works, online-skills, CC BY 3.0
Przykład małej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Christian Cannabich Symfonia D-dur (fragment) XVIII w., przykład małej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Jiri MalatŹródło: Cannabich: Orchestral Works. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się radosnym charakterem.

R4AfljLb5B7ma
Utwór muzyczny: Franz Schubert Symfonia No. 8 D.759 (fragment) 1822, przykład wielkiej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się momentami tajemniczym, a momentami radosnym charakterem.
Przykład wielkiej orkiestry symfonicznej.
Franz Schubert Symfonia No. 8 D.759 (fragment) 1822, przykład wielkiej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim, online-skills, CC BY 3.0
Przykład wielkiej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Przykład wielkiej orkiestry symfonicznej.
Franz Schubert Symfonia No. 8 D.759 (fragment) 1822, przykład wielkiej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim, online-skills, CC BY 3.0
Przykład wielkiej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Franz Schubert Symfonia No. 8 D.759 (fragment) 1822, przykład wielkiej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się momentami tajemniczym, a momentami radosnym charakterem.

RkiWZLc1qlE6n
Utwór muzyczny: Gustav Mahler VI symfonia (fragment) 1903-1904, przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej.
Gustav Mahler VI symfonia (fragment) 1903-1904, przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim, online-skills, CC BY 3.0
Przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej.
Gustav Mahler VI symfonia (fragment) 1903-1904, przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim, online-skills, CC BY 3.0
Przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej, online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Gustav Mahler VI symfonia (fragment) 1903-1904, przykład zwiększonej orkiestry symfonicznej. Wykonawca: Daniel Barenboim. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.

R1ZcszoUdNO0W
Utwór muzyczny: Olivier Massiaen Turangalîla-Symphonie (fragment) 1946-1948. Wykonawca: Jean-Yves Thibaudet. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Olivier Massiaen, „Turangalîla-Symphonie” (fragment)
Olivier Massiaen, „Turangalîla-Symphonie” (fragment), 1946-1948, online-skills, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Olivier Massiaen, „Turangalîla-Symphonie” (fragment)
Olivier Massiaen, „Turangalîla-Symphonie” (fragment), 1946-1948, online-skills, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Olivier Massiaen Turangalîla-Symphonie (fragment) 1946-1948. Wykonawca: Jean-Yves Thibaudet. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.

Rrw2P7kak2aEm
Ilustracja interaktywna przedstawia: zapis nutowy prologu z opery „Orfeusz”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Utwór: Prolog z opery (Fragmenty: Toccata i Ritornello - La Musica), autorstwa Claudio Monteverdiego, Wykonawca: Ensemble Elyma; Gabriel Garrido (dyrygent). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się dynamicznym charakterem.
Claudio Monteverdi, Prolog z opery „Orfeusz"
Rqq856nwPiQ7k
Ilustracja interaktywna przedstawia: Ryszard Strauss, „Tako rzecze Zaratustra”. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Utwór: Ryszard Strauss, „Tako rzecze Zaratustra”, (fragment). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się hymnicznym charakterem.
Ryszard Strauss, „Tako rzecze Zaratustra”, Op. 30 (framgnet)
RCdKzMAiiL9dW
Ilustracja interaktywna przedstawia: Antonín Dvořák, „Serenada E‑dur” op. 22 (fragment). Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Utwór: Serenda smyczkowa E‑dur Op. 22 (fragment Moderato), autorstwa Antonina Dvořáka, Wykonawca: RNCM String Ensemble.
Antonín Dvořák, „Serenada E-dur” op. 22 (fragment), imslp.org, CC BY 3.0 (ilustracja); Antonín Dvořák, „Serenada E-dur” op. 22 (fragment Moderato), youtube/RNCM, CC BY 3.0 (dźwięk)
R19zAWTVUjEOk
Ilustracja interaktywna przedstawia: podobiznę Tielmana Susato. Mężczyzna z poważnym wyrazem twarzy. Ma ciemne oczy, bez wyraźnego zaznaczenia brwi i rzęs. Na głowie ma czarny beret. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Tielman Susato, „Suite” (fragment). Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Podobizna Tielmana Susato
Autor nieznany, Podobizna Tielmana Susato, play.primephonic.com, CC BY 3.0 (ilustracja); Tielman Susato, „Suite” (fragment), youtube/SpiritBrassEnsemble, CC BY 3.0 (dźwięk)
R1AEltQaJXcD41
Utwór muzyczny: Wolfgang Amadeusz Mozart – „Koncert na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.
Wolfgang Amadeusz Mozart, ścieżka dźwiękowa klarnetu z „Koncertu na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro”, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Wolfgang Amadeusz Mozart, ścieżka dźwiękowa klarnetu z „Koncertu na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro”, Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy (AMFN), CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Wolfgang Amadeusz Mozart – „Koncert na klarnet A-dur KV 622, cz. I Allegro. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się skocznym charakterem.

R165eT01Me3Zo1
Utwór muzyczny: Camille Saint-Saëns – „Karnawał zwierząt – Łabędź". Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się smutnym charakterem.
Camille Saint-Saëns, „Karnawał zwierząt – Łabędź”, AMFN, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Camille Saint-Saëns, „Karnawał zwierząt – Łabędź”, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Camille Saint-Saëns – „Karnawał zwierząt – Łabędź". Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się smutnym charakterem.

R13KNElBuEtYS1
Utwór muzyczny: Maurice Ravel – „Bolero”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się marszowym charakterem.
Maurice Ravel, „Bolero”, AMFN, CC BY 3.0

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Maurice Ravel, „Bolero”, AMFN, CC BY 3.0

Utwór muzyczny: Maurice Ravel – „Bolero”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się marszowym charakterem.

RgFRMmkSCmyVD
Utwór: Joseph Haydn – "Koncert na trąbkę Es-dur, cz. III Allegro". W celu wysłuchania dzieła należy nacisnąć czarny trójkąt w panelu, służący do odtworzenia muzyki.
Joseph Haydn – „Koncert na trąbkę Es-dur, cz. III Allegro”

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Joseph Haydn – „Koncert na trąbkę Es-dur, cz. III Allegro”

Utwór: Joseph Haydn – "Koncert na trąbkę Es-dur, cz. III Allegro". W celu wysłuchania dzieła należy nacisnąć czarny trójkąt w panelu, służący do odtworzenia muzyki.

Bibliografia

D. Gwizdalanka, Historia muzyki 2, PWM, Kraków 2006

M. Drobner, Instrumentoznawstwo i akustyka, PWM, Kraków 1968.