Ziemia - wspólny dom ludzkości. Szanse i zagrożenia
Wprowadzenie
Zaobserwuj zmiany, jakie zachodzą w roślinności Ziemi w ciągu roku. Czy zmiany ograniczają się do jednego kraju? Jednego kontynentu?
Zadanie na rozgrzewkę
Zastanów się i zaznacz odpowiedzi, które uważasz za prawdziwe.
- Życie na Ziemi rozgrywa się w granicach państw.
- Zmiany dotyczące roślinności zachodzą zgodnie z wolą ludzi sprawujących władzę.
- Życie na Ziemi toczy się według pór roku, niezależnie od granic ludzkich państw.
- Cała Ziemia zieleni się w rytmie pór roku, bez względu na wolę człowieka.
Coraz bliżej do przyjaciół...
Wyobraź sobie, że jesteś średniowiecznym władcą, XIX‑wiecznym bankierem i współczesnym nam obywatelem Europy. Mieszkając w Madrycie musisz pilnie odwiedzić swojego kolegę przebywającego w Pekinie. Dzieli was około 9220 km.
W każdej epoce możesz posłużyć się najszybszym wówczas środkiem transportu:
W średniowieczu – koniem, którego średnia szybkość podróży wynosi 20 km/h.
W XIX w. – pociągiem, którego średnia szybkość podróży wynosi 120 km/h.
W XXI w. – samolotem pasażerskim, którego średnia prędkość podróży wynosi 920 km/h.
Ile czasu – w godzinach – zajęłaby Ci podróż między tymi samymi ośrodkami w różnych epokach?
Podzielcie się na 3 grupy i wypiszcie dobre strony podróżowania wskazanymi wyżej środkami lokomocji. Sprawdźcie, czy wszystkie trzy grupy wskazały podobne korzyści?
Patrząc na szybkość podróży i korzyści z niej, czy możecie wytłumaczyć sens powiedzenia „świat stał się globalną wioską”?
Szybkość obiegu czy zalew informacji?
W średniowieczu skopiowanie jednej książki trwało kilka miesięcy, czasami nawet ponad rok. Pierwsze, nowożytne drukarnie produkowały kilka‑kilkanaście kopii książki w miesiącu. W XIX w. parowa prasa drukarska umożliwiła produkcję do 300 kopii dziennie. Półautomatyczne prasy drukarskie w połowie XIX w. produkowały nawet kilka tysięcy kopii druków dziennie. Rozpowszechnienie radia i telewizji w XX w. wyeliminowało konieczność posługiwania się pismem do przekazu informacji. Dostęp do informacji wytwarzanej przez wielkich producentów – stacje radiowe i telewizyjne stał się powszechny. Ograniczał ją jednak zasięg nadajników. Poszczególne stacje przekazywały programy najczęściej dla konkretnej społeczności narodowej. Obecnie informacja elektroniczna wytworzona i wprowadzona do obiegu z pomocą sieci Internet zarówno przez firmę, jak i osobę prywatną może dotrzeć w ciągu jednego dnia do kilkuset milionów odbiorców. W średniowieczu osób umiejących czytać i pisać było nie więcej niż 1‑2% społeczeństwa. W okresie nowożytnym liczba ta wzrosła do 5‑20%. W XIX w. dzięki szkolnictwu powszechnemu procent ten wzrósł do 25‑50%. Dopiero po zakończeniu I wojny światowej uczenie czytania i pisania nabrało szybkości i objęło zdecydowaną większość społeczeństwa. Dziś umiejętności czytania i pisania należą do podstawowych w Europie i większości krajów na świecie.
Podzielcie się na dwie grupy. W jednej z nich opiszcie z pomocą krótkich haseł zalety powszechnego, szerokiego, pozbawionego ograniczeń w skali całej Ziemi dostępu do informacji. Członkowie drugiej grupy wskażą w podobny sposób wady współczesnego sposobu korzystania z informacji globalnej. Porównajcie wasze zestawienia i spróbujcie określić 3‑5 reguł, które wyeliminują negatywne zjawiska w zakresie korzystania z informacji.
Pamiętając o rozwoju sposobów przekazu informacji między ludźmi, powiedz, w jaki sposób wytłumaczyłbyś twierdzenie, że wraz z rozwojem radia i telewizji Ziemia stała się globalną wioską.
Rachunek za rozwój?
Rozwój cywilizacji łączy się z wykorzystywaniem wciąż nowych rzeczy produkowanych w dużej liczbie w fabrykach. Do podtrzymywania produkcji, a później użytkowania wytworzonych produktów konieczna jest energia. Produkuje się ją w elektrowniach wykorzystujących przede wszystkim węgiel (tzw. elektrownie konwencjonalne) i rudę uranu (elektrownie atomowe). Mniejsze znaczenie mają elektrownie zamieniające siłę spadku wody, energię słoneczną i siłę wiatru na energię elektryczną. Elektrownie węglowe produkują najwięcej energii na świecie – około 75%. Dawniej wytwarzały wiele zanieczyszczeń, dziś w krajach bogatszych są wyposażane w specjalne filtry. Nadal produkują jednak dużo dwutlenku węgla – efekt spalania węgla – którego zwiększająca się obecność w atmosferze sprzyja ocieplaniu klimatu. Poza tym korzystają z zasobów naturalnych (węgiel) niszcząc je bezpowrotnie. Z kolei elektrownie atomowe, w których powstaje około 16% ogółu energii, nie produkują wielu szkodliwych odpadów. Jednak radioaktywne substancje wytwarzane w procesie produkcyjnym w przypadku awarii mogą trwale skazić ogromny obszar ziemi i doprowadzić do śmierci wielu ludzi. Elektrownie słoneczne i wiatrowe są bezpieczne. Wykorzystują też odnawialne surowce naturalne (promienie słoneczne, wiatr). Koszt ich budowy jest niestety bardzo wysoki i wymaga dużych nakładów energii oraz surowców.
Podzielcie się na trzy grupy i spróbujcie zapisać zalety i wady elektrowni konwencjonalnych (korzystają z zasobów naturalnych (węgiel), niszcząc je), atomowych i korzystających z Odnawialnych Zasobów Energii (OZE), na przykład promienie słoneczne, wiatr, ciepło skał we wnętrzu Ziemi.
Jak sądzicie, dlaczego Światowa Organizacja Energetyki uważa, że do 2035 r. większość energii pochodzić będzie z OZE?
Czy można dbać tylko o swój kawałek Ziemi?
Człowiek zanieczyszcza Ziemię od początku swojego istnienia. Podobnie czynią inne zwierzęta. Ale zdolność rasy ludzkiej do przekształcania Natury powoduje, że jego działalność ma szybciej następujące i groźniejsze konsekwencje, niż w przypadku aktywności zwierząt.
24 marca 1989 r. tankowiec Exxon Valdez uległ awarii u wybrzeży Alaski. Plama ropy, która wydobywała się z ładowni statku, sięgnęła 750 km na południe od miejsca katastrofy. Plaże zostały zanieczyszczone, a śmierć poniosło setki tysięcy ptaków, ryb i ssaków morskich.
Ponad 20 lat później, 20 kwietnia 2010 r. doszło do awarii na platformie wiertniczej Deepwater Horizon w Zatoce Meksykańskiej. W jej wyniku ropa z podwodnego odwiertu płynęła bezpośrednio do Oceanu Atlantyckiego przez 87 dni. Do dziś w promieniu około 80 kilometrów od odwiertu morze jest pozbawione oznak życia. Nie oszacowano liczby stworzeń, które poniosły i ponoszą nadal śmierć w wyniku zanieczyszczenia. W samym 2013 r. w wodach objętych skażeniem odnaleziono 650 martwych delfinów, czterokrotnie więcej, niż średnio rocznie przed katastrofą.
Te wielkie katastrofy stały się znane także dlatego, że wydarzyły się w USA, zamożnym kraju dbającym o czystość środowiska naturalnego. Jednak nawet Stany Zjednoczone zaczęły wprowadzać prawa dotyczące czystości powietrza i wody dopiero w latach 60. XX w. W krajach, które dopiero rozwijają się gospodarczo, skala codziennych zanieczyszczeń jest dużo większa. Szacuje się, że około 70% odpadów przemysłowych trafia tam bezpośrednio do rzek i zbiorników wodnych. Z których następnie pobiera się wodę do spożycia.
Jak myślisz, dlaczego uboższe kraje nie koncentrują się na ochronie środowiska naturalnego?
Patrząc na skalę dwóch opisanych wyżej katastrof powiedz, czy można dbać o czystość tylko swojego kraju? Czy zamożne kraje mogą skupić się na bezpieczeństwie ekologicznym wyłącznie w swoich granicach?
Poszukaj informacji o wycinaniu lasów deszczowych w dorzeczu Amazonii i wyjaśnij, dlaczego tak wiele osób i krajów całego świata stara się temu zapobiec.
Podsumowanie
Wszyscy zgadzają się, że Ziemia jest naszym wspólnym domem. Dlaczego więc jest tyle sporów wokół przepisów ograniczających zanieczyszczenie ziemi i powietrza, ochrony zwierząt i krajobrazu naturalnego? Dlaczego przeciw nim występują zarówno uboższe, bogacące się i bardzo zamożne kraje?